Ka Nupepa Kuokoa, Volume XLVI, Number 37, 10 September 1909 — HE MOOLELO NO MAKAIKIU UWILA Ka Weli o ka Poe Hakihaki Kanawai, A I OLE O KE AKA MAALO I KA IMO ANA A KA MAKA. [ARTICLE]

HE MOOLELO NO MAKAIKIU UWILA

Ka Weli o ka Poe Hakihaki Kanawai, A I OLE O KE AKA MAALO I KA IMO ANA A KA MAKA.

MOKUNA XII. '•Pela io do, aka e ike aku ana nae oe ma keia hope aku, aol«» au he hoaloha wale iho no nou, aka owau kekahi o na kanaka i komo pu iloko o na hookaau olelo ana. Ua kapaia mai au ke ku-]-aianaha o na kupaianaha, e ka poe apau i ike ia'u, aka aole nae e hiki i kou akamai ame kou loea ke ike mai i ka'u mea huna, a i ole ia e kekahi kanaka e ae paha mawaho ou, aka e hoopau nae ko kaua kamailio aoa no ia mea, a e ninau aku ana au ia oe, owai keia haku haua ou, au o ka hoike ana mai nei ia'u?" "Heaha niai ananei kau. O ko'u nanea no hoi ia, hoea mai ana kela wahine. a oia kekahi o na wahine u'i a'u o ka ike aua. Ua noke mai la kela i ke kamailio ia'u me ka pahee o kana mau olelo. a ke manaoio loa nei au, oia kekahi o na wahine maikai loa a'u i ike ai. v "Aole no hoi au e hewa ke olelo aku ia oe e kuu hoa, ua kaImaaina mna au i kena wahine au e kamailio mai nei, a ina au e hoikeike aku ana i kona ano, e hooia mai auanei oe i ka pololei 0 ka'u mea e kamailio aku nei ia oe," wahi a ka Makaikiu me ka imoimo ana iho o kona mau maka. •*He no hoi a pololei kau koho ana mai i ke ano o ka wahine 1 halawai pu ai me a'n j keia la, aole oe he kanaka, aka o oe kekahi o na akau lapu, a i ole o oe kekahi o na kanaka kupaianaha loa a'u i ike ai.*' "O ia hoi paha ko kumu e manaoio iho ai i kuu mea o ke kamailio mua ana aku nei ia oe, aole au he hoaloha wale no nou, aka owau kekahi o na kanaka kupaianaha. "He wahine hoi paha kela me ka lauoho eleele, i pu ia mahope pono o kona poo ea? Aia no he mau lauoho keokeo kakaikalii e o la iloko o kona poo, a aohe ona papale o ka hele ana mai nei, |K*hea ia, loaa pono aku la nae paha ke ano o ua "Wahine la ea?" 4< o! ke pololei la kau hoakaka ana ma ia wahi o kela wahine, a heaha hou aku kekahi mau ano e ae ona?" "He mau maka hauliuli hoi paha kona ea? He lole silika eleele kona o ke komo ana mai, me kekahi eke paalima uuku, a ua paa kona mau lima i ka mikinilima, o keaha hqu aku ia mea au e ninau hou mai ai ia ? u? ,? "Ea, me he mea la ua makemake maoli oe e loaa ia oe kekahi wahine o kena ano au e hoakaka mai nei, a ke olelo aku nei au ia oe. lie koho wale mai no kena au, no kekahi wahi au o ka ike ana ma kekahi w 7 ahi.'' "Alia- hoi palia oe e pulale mai e ke hoa, aole hoi i pau ka'u hoike ana aku no keia w r ahine, kapa e mai ka hoi oe ia'u i ke koho hewa. ūe kula pepeiao hoi paha ko ua wahine la au ma kona mau pepeiao! Aia he pine omou poo liona mamua pono o kona umauma. a he mau komo daimana e anapa ana ma kekahi o kona mau manamanalima, a i keia ame keia manawa ana e kamailio mai ai ia oe. e imo mau iho ana kona maka hema, a pehea ia i kou manao?'" "Ea e kuu lioaloha, heaha la ka'u e kapa aku ai ia oe i keia manawa, o na mea no apau au i hoikeike mai la ia'u, o ke ano iho la no ia o kela wahine nana au i hoolimalima mai nei e hana aku i kana hihia. a pehea la i ike ai oe i keia wahine? He kahuna kilokilo anei oe. a i ole ua loaa paha ka mana o na uhane ia oe?" "Ua olelo mai nei hoi paha ua wahine. la ia oe e hele aku oe e ike iaia ma kona home e ku nei ma ke alanui Iwakalua-kumama-hiku, a ilaila oia e lioike pono mai ai i ke ano o ka hana ana o ka hoolimalima ana mai nei ia oe ea?" 4< Alaila ma keia wahi kokoke no ka paha kou wahi o ka pee ana a lohe i ka maua mau mea e kamailio ana i maopopo ai ia oe kena mea au e kaniailio mai nei ia'u!" ''Auhea oe e Mr. Koliha, ina he mau kiai kekahi au o ka hoonolio ana ae nei inawaho o kou keena e hiki auanei ia lakou ke hoike aku ia oe, aole au i lihi kokoke iki mai ma keia mau wahi, a no ka mea iloko o na hora lie iwakalua-kumamaha, aole loa au i komo mai iloko o ka palena o liookahi mile mai kou keena hana aku nei.-' "A pehea ka i hiki ai ia oe ke ike mai i ke ano o ka waliine i kamailio pu ai me a'u. a pela pu hoi me kou hoike okoa ana mai nei i ke ano o na olelo ana o ke kauolia ana mai nei ia'u?" "He mea huna ia na'u wale no e ike, a o ia ka mea e ikeia ai ke akamai o keia oihana he makaikiu, a o ko'u kumu ia la i lilo ai i makaikiu!" "Ina hoi ha ua ike ae la oe i kela wahine, alaila e oluolu hoi oe e hoike mai ia ? u, owai ua wahine la?" , "Ke hele aku la hoi oe i kona hale, a ilaila aku hoi paha oe e ike ai i kona mau ano apau." "Ke hopohopo mai la au i ka hele ana i kahi o kela waliine. manmli o ko'u hoomaopopo e ana i kona ano maoli. Ina paha kela he wahine kolohe alaila e pilikia ana au i ko'u hele makapo aku ilaila i keia po." "Heaha hoi ka mea e pilikia ai, me na maka elua no ka hoi oe e nana aku ai, ei lioi he moe kou man maka, aka i mea nae nou e ike ai i ke ano o ua wahine-la ea, o ke kokoolua ia e hana pu nei me Loio Gere. a aia no hoi oe a hele aku ilaila ea, alaila hiki ia oe ke hooiaio i ka oiaio o ka'u mea e hoike aku nei ia oe i keia manawa." "A pehea e ae ana uo anei oe ia'u e hele e ike i kela wahine?" hele aku oe e ike iaia me ka hoohala ole i ka manawa m olua o ke kukakuka pu ana, a o ka'u wale no nae e kauolia aku nei ia oe, mai haaiele oe i ka lawe pu ana i kau pu panapana, a mai noho oe a inu maloko o kona- liale, a mai hoopa hoi i kekahi o na niea ai e waihoia mai ana imua ou. "E punihei aku ana paha oe i na olelo pelo a kela wahine, a e haulehia ana kou kupaa i ka helehelena u'i a nohenohea o ua wahine la, aka i ha'i aku nae au ia oe ea. he nemonemo ka omole i ka nana aku, aka aia nae a naha ae ua omole la, e ike aku auanei oe i ka wanao'a ae o kona mau niho ooi, i makaukau e omo aku i kou koko e kuu hoa." MOKUNA XIII. E «haalele kakou i ka Loio Kolina e nolio ana maloko o kona keena, no ke kakali ana o ka hiki mal i kona manawa e hele aku ai e makaikai i kona haku wahine, a e haliai aku kaleou mahope o Makaikiu Uwila, oiai ua haalele-iho la oia i kona hoaloha opio, a hoi aku Ia no kona keena me ke kali ana o ka hoea.mai o kekahi hana nana e lawelawe aku ai. Ma ka puka o kekahi hale ano kahiko, i hoomaopopoia aku, he wahi hoolulu ia no na kanaka hakihaki kanawai apau e akoakoa ai, i maalo ae ai he eha mau kanaka i aahuia me ko lakou mau lole aluliee, a he mau minuke wale no ko lakou o ka hoea ana ae ma kela w r ahi, ua halawai mai Ia lakou me kekahi kanaka o ia ano liookahi no. a o ka-lii ano e wale no o keia kanaka hou, mai kona mau hoa mai, me lie mea la lie ona wale no kana hana no kekahi I nupi la, a i ole, ua loohia paha oia i ka ma'i, oiai ua hele kona a nananakea ke nana aku. y Ia hui ana ae o ua mau kanaka nei i kahi hooka-hi, me he mea

la ua maopopo wale no ia lakou ko lakou mau ano maoli, o ka manawa ia o kekahi o kela mau # kanaka mua i ninau mai ai i keia kanaka o lakou i ka i ana mai: "Ea iliea hoi oe o ka nalowale ana iloko o keia mau makahiki loihi? O oe no anei keia e Sua?" "O! hauoli maoli ka hoi au o ka halawai hou ana me oukou e na hoaloha, a peliea oukou?" wa«hi a ke kanaka malihini me ke ano mahamaha o kana pane ana aku. "O ia iho la no makou au e ike mai la la, aka e hoike mai hoi paha oe ia makou i kou wahi o ka nalowale loihi ana? Ua paa nae palia oe i ka hopuia ea, a me he mea la ka hoi o kou ihemo ana mai nei no ia mai ka hale manu mai!" ■"Aole paha< au iloko o ka hale manu kahi i noho ai, aka i ka makaikai honua paha au. Kaaheleia e a ? u ke Komohana a hiki loa aku i ka Hema a o ko'u hoea ana mai nei no ia no ke kulanakau•hale nei iloko o kela mau la aku nei," wahi hou a ka malihini, me ka noke ana ae o ua poe kanaka nei i ka lululima. I ke kanaka hope loa nae e lululima pu la me Sua, ke kanaka malihini, ke hoohaalulu wale la no o Sua me he mea la ua maka'u 0 no kekahi karaima ana oka hana ana mamua, aoia ka kona hoa o ka ike ana mai a ninau mai la. "Ea heaha hoi keia ou e Sua, ua komo anei oe iloko o kekahi pilMa?" "He pilikia mai auanei lioi kau a koe aku. I holo mahuka mai nei pa«ha keia i pakele mai nei mai paa i ka hopuia." "Ina- pela ua laki loa i kou komo pu ana mai la me keia puulu a aole no e nele ana ka loaa ana aku lie kokua ana ia oe mai ia makou aku." Owai keia mea e hookolo nei mahope o kou meheu ?" "Aole i loaa ia'u kona inoa, aka manao nae au he makaikiu paha oia. He kanaka hou loa keia o ka noho ana ae nei iloko o ka oihana īnakai, ua loaa aku ka lioohuoi i kela kanaka no'u, oiai e hahai hele mau ana oia ma na wahi a'u apau e .hele ai." "Ke hoomaopopo aku la au i ke kanaka au e kamailio mai la. Aole kena lie kanaka okoa aku, aka o ka Makaikiu Uwila ,aku la kena. He kanaka nae paha i kulike ke ano me ko ka Ilikini ea?" 1 hooho like mai ai na kanaka eha. ">le he mea la o ua kanaka io la ia a oukou e kamailio mai la ia'u a he keu aku ke kau o ko'u weli i kela kanaka." "A heaha keia hana nui au o ke kolo.he ana?" "E hele aku no oukou e ninau iaia i ke ano o ia hana, no ka mea he nui a leliulehu wale ka'u mau hana kolohe i hana ai, a he akelekele wale ilio no palia ko'u paa ika hopuia. He lehulehu na manawa a kela makaikiu i hookolo ai mahope o'u, a akelekele wale iho no keia ma ka apua." "E makaala 'loa oe i kela kanaka, aka laki loa nae kou komo pu ana mai la me makou, no ka mea e hoea mai ana ua makaikiii nei i keia po, a o ko kakou akoakoa like ana, kona kumu e paa ai i ka hopuia, a e wi ana ka niho o kela wahi keiki." "Alaila he hana io hoi ha ka oukou. Alaila pehea iho la e holopono ai ka oukou hana i hoolala ai?" "Ua kono aku hoi makou iaia e hoea ae i ka hale inurama o Koni, a ma kela keena mahope oia e pulapuia ai e makou e hiki ai iaia ke ike hou ole i ka malamalama o kekahi la ae. "E hoopau ka kakou kamailio ana no kela mea, «a e komo ae kakou iloko nei o keia w T a>hi e kamau wahi kiaha ai." "Ua oki loa keia aole wahi kenikeni, a ina paha e kaa ana ka uku ana no ko kakou mau kiaha ia oukou, alaila aole e hoohakalia iho keia i ke komo pu ana aku me oukou, ua hele keia la a maloo ka puu i kahi wai ole," Ua komo aku la ua poe kanaka nei noloko o ka hale i kuliikuhi ia mai ai e kamaaina, a maluna o kekahi pakaukau i noho ilio ai ua poe la, me ka noke ana i ka inu, me ke kamau wahi ai ana, a ia •hemo hou ana mai o ua poe kanaka la iwaho, ua hele aku la lakou no ke kali ana o ka lioea mai i ka manawa e hoea aku ai ka makaikiu. O. keia hale a ua poe kanaka nei o ka hele ana aku, he hale ia e ku ana ma ka huina o kekahi mau alanni elua, i kulike no me na hale inuiama e ae, aka aia aku nae maloko kahi e hana mau ia ai na hana pepehikanaka, ame na hana karaima e ae o kela ame keia ano like ole. Maloko o ua hale la i komo aku ai lakou, a aia «hoi kekahi bakipa he kanaka no i kulike me ko lakou nei ano, oia ka mea nana e kuai ana ika rama oloko. 1 ' Mai ke ahiahi niai ko lakou nanea ana maloko o kela hale, a mamuli o ke komo ana mai o kekahi luahine, akahi no a kahamaha ia ka lakou mau kamailio, a he huli like hoi ia o ua poe kanaka nei, nana i keia luahine o ke komo ana aku. Ua hele loa aku la ua lua.hiue Ia a ma kahi a ka bakipa e ku, mai ana, ua i aku la: x "E liaawi mai hoi oe i kenikeni bia na'u," me ka paa ana ae ika pika iluna, a haawi aku la ika bakipa. Ua hele no hoi ka- pika a hapa'upa'u i ka ua mea o ka lepo, e hoike mai ana kona ano ame kela pika mai kahi pelapela mai oia i hele mai ai. No ka maa no o kela poe kanaka i na hana karaima, aa'ku okoa mai la kekahi o lakou iluna i ka wa'o ua luahine la e ku aku nei me ke kakali ana o ka loaa mai o kana bia, a hele aku la a pa'i aku la ma ka o ka luahine, a o kela hoi ka mea nana i hoopii aku i ka ena iloko o ka luahine a i mai la: "Heaha iho la kou kuleana o ke pa'i ana mai la ia'u e kena kanaka mahaoi," wahi a ua lualiine nei me ka huli ana mai imua o ka mea nana oia i pa'i aku. "Ha! ha! ha!" i noke ae ai ke kanaka kolohe i ka akaaka, a hoomau hou aku la ike kamailio ana ika i ana aku: "O ka'u no keia i manao mua ai, aole oe he luaihine maoli aka o oe no o Mr. Kalaka." "Aole ka ou hoomaopopo mai i ko'u ano, aole au he kane, aka he luahine au i hele mai nei i ke kuai i bia no'u." He oiaio o Kalaka no keia i hoano e iaia iho me ka manao e nalowale ana kona ano maoli, eia nae ua ahuwale aku la oia i kela poe kanaka ao ia kana oka pane ana mai: . "Auhea oe e ka hoaloha, e manao ana ka hoi au, e nalo ana au ma keia ano a'u o ka hoano e ana mai nei, eia ka aole." "A heaha ilio la kou kumu o ka hoano e ana ia oe iho a kohu lualiine?" i ninau aku ai kona hoa papa olelo o ia ahiahi. "No kuu manao hoi he mea maikai ole ko'u komo pu ana aku me oukou iloko o kekahi hana ano nui ma ko'u kulana keonimana maoli, pela au i hoolilo mai nei ia'u i wahine, a aole hōi e hoopilikia waleia mai au ma ko'u kulana." "Heaha auanei hoi e ke .hoa, ua puka mai»la oe i ka manawa kupono loa, oiai eia makou na keiki laeula i ka paani ua makaukau a i hakalia wale no i ka hiki ole mai o ka hana, o ka liuliu no ia o keia mau keiki i ka lakou mau hana ike." "'Ano hoopuiwa hoi oe, i kou olelo ana mai la no ko'u hoea ana mai la i ka wa pono, no ka mea me he mea la e pa'e mau ana kela mau huaolelo jna ko'u pepeiao, mea ae no ka hiki mai i ka wa pono." "Healm ia mea au e olelo mai nei? E hoike maopopo mai hoi pa<ha i ikeia aku ka mauao o kena mau olelo au," i hoomaoe hou aku ai no ka hoa olelo o Kalaka. # "Alia hoi paha oe e niele loa mai ia'u, ke hoopioo mai nei oe i ko'u manao." "Ina hoi lia pela, alaila e kuai aku hoi oe i rama no kakou, a malia aia a pa walii kiaha aku, alaila o ka mea ia e hoopauia ae.ai kon ano pilioilioi, a nanea lioi paha ke kamailio ana aku." "O auhea oukou e na keiki! o ka'u mea ihoihoi ole loa kela o ka inu rama," wahi a Kalaka o ka pane ana mai ma ke ano pihoihoi. "Alaila healm iho.la ka kou kumu o ke komo ana mai nei me kena pika au no ka hoopiha ana aku i ka bia?" (Aole i pau.)