Ka Nupepa Kuokoa, Volume XLVI, Number 50, 10 December 1909 — HE MOOLELO NO MAKAIKIU UWILA Ka Weli o ka Poe Hakihaki Kanawai, A I OLE O KE AKA MAALO I KA IMO ANA A KA MAKA [ARTICLE]

HE MOOLELO NO MAKAIKIU UWILA Ka Weli o ka Poe Hakihaki Kanawai, A I OLE O KE AKA MAALO I KA IMO ANA A KA MAKA

MOKUNA XXVIII. / I **0 oe no o kaua ke hele e aku mamua, no ka mea aole au i niakaukau e hailele iho ialoko nei o keia keena i keia manawa," ī pane aku ai o Rosei me he mea la aole he wahi maka'u iki iloko (•iiii no keia j.K»e kanaka i kauohaia aku ai e Alika no ka hele ana e kokua iaia. -E hoomanao iho hoi paha oe, e piha koke mai ana keia hale i ka i»oe omokoko, a o kaua mai ka luahi o ka lakou mau hana, he manao pouo auanei ke>kahi iloko o ka poe hakihaki kanawai, aia ].aha ka jK>no o ka pakele aku mai kela poe mai!" ->lai maka'u oe no lakou, hookuu aku ia lak'ou e hele mai ;nalia paha o lakou ka oi, o kahi pahaia e ikeia ae ai na keikikane <• kakou. E hookololohe ana no au maloko nei o keia wahi a hiki j kuu ike pono ana aku owai la keha poe e hete- mai ana e kokua i ua hana ekaeka a keia wahine." Iloko o kela manawa i lohe kokeia aku ai ke; j)ahupahu mai 0 na kapuai wawae o kekahi poe kanaka, a iloko o ka manawa ua hamama mai la ka puka omua, a komo ana no kekahi ]«H' kanaka eha. ua hele no hoi ko lakou mau ano a koliu mau ilio omokoko. a ke au wale la no ko lakou mau maka ma o ā maanei, a i ka ana aku o Alika ia lakou, ua hoomaka aku la oia e olelo 1 ka i ana aku: "Auhea oukou e na keonimana, he keu aku maoli o ko'u laki i ko oukou hoea ana mai la i ka manawa kupono loa, no ka mea ua kokoke maoli au e pilikia i ka pulapuia e kela kanaka e noho mai la ma o. v me kona kuhikuhi ana aku ia Kolina. "He keu aku hoi ha kqla o ke kanaka hilahila ole, he hooha'l j»;iha ia oe, a no kou mak'emake ole aku iaia, pela oia i hoao maoli inai ai e lawelawe lima me kona manao ma ia hana ana e hookiia aku ai kona mau manao lapuwale," walii a kekahi o na poe kanaka i!' i me ka leo okalakala. He kanaka kino loihi oia, eia nae aia iīo na ano apau o ke kanaka omokoko maluna ona. "Ua hele mai nei oia iloko o ko'u hale nei me ka hunahuna ana i kona ano maoli, a nana no i hookomo malu mai nei i kona k««koolua iloko nei, oia keia kaikamahine a oukou e ike mai la." Ia manawa i huli ino aku ai ua kanaka limakoko la ma kahi a Kolina e noho mai ana a pane aku la: "Mamuli okq kauoha a ka wahine nona keia home, nolaila e hooko, aku ana au i kona makemake, a e ike ana oe e keia kanaka mahaoi i kon auamo i na ♦'haeha o ka hana -hoopilikia au o ka hookau ana aku maluna o k«ia lede." I ka pau ana no o na olelo a ua kanaka nei i ke kamailio ia, o kona hookokoke aku la no ia imua o Kolina, me ka ukali mai hoi o kona mau hoa ekolu mahope mai ona, aka ia inanawa hookalii i lele mai ai o Rose a ku ana mamua o lakou a i mai la: -E akahele loa oe e Foga, no ka mea lia kamaaina mua au ia o<i ame ka hana a oukou o ka lioolala mua ana e hoea mai maloko l «» keia hale i keia po, ake i aku nei au ia oukou e kena poe kanaka, hookaawale koke oukou mai keia wahi aku, a e waiho inalie i kela kanaka, v no ka mea aole e hookoia ana ko oukou makemake a i ole o ka inea nana oukou i hoolimalima aku e hela mai i keia po/ ? **Ike io ka hoi oe ia'u ame ka makou hana! He kamaaina au la no keia kulanakauhale, eia nae aole au i halawai mua me» kekahi kaikamahine e like me kou ano, ia oe nae hoi ka olelo mai, ua kamaaina mua oe ia'u anie ke ano o ka makou hana o ka hoea ana mai nei."* -He keu no hoi ke'makemake nei oukou e hoala nmi i kekahi h.akaka mawaena o oukou me keia kanaka opio. a iloko auanei o ia manawa e pepehi aku ai oukou iaia a make loa, a kahea koke aku oukou i ka makai me ka olelo ana, mamuli o ka ulia i make ai oia oiai oe e kupale ana nou iho, a i ka wa auanei e hoojkolokoloia ;n kou hihia. o keia poe kanaha i like aku no hoi ka lapuwale me kou. o lakou ka poe e liele aku e hoike wahahee iloko o ka aha, i wahi nou e pakele ai, o ka*u ike ia la no ke ano o ka. oukou iliana!" -He keu aku hoi ha oe o ke kaikamahine akamai i ke kilokilo, aka o ka'u e i aku nei ia oe, e hookaawale koke oe ma kahi e o ike aku auanei oe i ka wiliwiliia o ko kani a-i e a'u," ma ka unuunu .ina mai o ua kanaka la i ka pulima o kona lole. Mamua o ka hiki ana ia Rose ke pane aku, ua hopuia mai la kona lima e Kolina, a kula'iia aku la ihope, a o ia ka Kolina o ka paoe ana aku i ke kanaka omokoko. l *Mauao paha oe e hopo iho ana au no ka nui o kou kino ame kau mau olelo hooweliweli. Ina ua makaukau oe ika hakaka, o ka manawa keia e ikeia ae ai na keikikane o kaua, nan paha ka -ha. a i ole na'u paha, o ka hoao nae ka mea e ikeia ai." I hakalia no a pau pono aku na olelo a Kolina, o ka manawa no ia i hu ae ai ka makani o ka punpuu a kq-kanaka limakoko, ika ua makaukau mua nae o Kolina, a alo ae la oia; me ka onou iiia aku i ke poo o kona hoa mokomoko imua, a walawala ana ua k.-uiaka nei ilnna o ka papahele. • Xo ka ike ana mai o na hoa o kela kanaka mua i ka hma ana <kn o ko lakou alakai, ua. hoomaka ae la lakou e wehe i na. pu ] anapana iwaho me ka manao Q( ki mai iWva loio opio, aka ia maiuiwa i lt-le aku ai o Rose imua, kiola ae la i ka uhi hoanoe mai k"iia lu-l-helena ae, a me na pu panapana elua e paa aku. ana iloko <• k"iia lima, na hiki ole i na kanaka eha ke aa mai e paio me m aka ua hooho like mai la nae lakou apau i ka i ana mai: \uwe ke akua lapu e! O Makaikiu Uwila ka keia kui>ueu." a - ka ] 1:111 niii no ia o na poe kanaka nei eba i ka puhee mailoko aiu 0 ki-la keena me he mea la lie akiui lapu io ka lakou o ka īke : I.a i ka hele a kau ka weli, a mama ana na wawāe 0 ka poe hohev, ak- i ka holo me ka nana ole mai i ka pono 0 nana : ik.>u i kauoha aku e .hele mai e hoopakele īaia. ( MOKUXA XXIX. 0 Kolinn ame Alika kekalii i piha i ke kaliaha ame ke pahaoliao i keia ike mak* ana i ka Makaikiu Uwlla, eia ka. oia no keia m» k- ano he kaikamahine i kapa iaia iho 0 Kose, a ia ike ana mai o makaikiu i ke ano pohihihi 0 kona "mau hoa na i mai la oia īmua • laua i ka pane ana mai: "Owau io no keia o Makaikiu Uwila, ka mea hoi a oukou e ka hakihaki kanawai i kau ai ka weli, a no ka mea eia. au iloko • ka inio ana a ka maka, a i makaukau hoi e kai akn la oukou e k,na mau ilio omokoko eha noloko o ka halepaahao o Uwahipouli, Owai la ia niea e manao aku ana'o oe keia iloko o ka aahu Luiia." walii a Foga me kona neenee loa ana aku no kahi oka puka hamama mai ana. . 0 ka mea hnna ia na'n hookahi wale no e il«v a 1 ka manawa * r. oukou i moeuhane mua ole ai, e maalo mau aku ana au imna 0 \ < «kmi. ina aole ma ke ano a oukou i ike mai ai īa u 1 lieia po, aka kekahi ano okoa ae no, a i makee oukou no ko oukou mau ola . • :!. oka wa no keia ku aku a haaiele mai . ke.a_: h a M ■» ka p.M he hana ka'u i makemake ai e kamaiho pu me ka lede nona home."

"Mai lioolohe mai oukou e o'u mau kanaka i ke kauoha a keia makaikiu, aka e kii aku' oukou i mau makai no ka hele ana mai e hepu i keia mau kanaka komohewa iloko o kuu hale nei," wahi a Alika o ke kamailio ana mai ia Foga." ''Kau mai la ka weli i ka hookokoke ana aku i kahi o ka inakai e 'Alika, heaha auanei ka makou olaila e ihele aku ai. Ina 110 ua makemake. oe i mau kokua nou, nau maoli no e hele e kii i ka poe īnakai, aole ka kena he makai e ku la imua o ko alo?'' "E hele koke hoi ha oukou e kena poe kanaka hoh'?wale iwaho, a i paa nui i ka hopuia ea, e hoomanao aole no he m<?a e ae nana oukou i kumakaia, aka na ka enemi 110 a oukou i hooliuu mai la I keia po e hoopilikia mai maluna o'u." ! Ūa noke nui mai la ua poe kanaka nei ika ak£iaka no keia mau olelo .hooweliweli a ka Lede Alika, a o ka puhee aku la no! ia nalowale iloko o ka pouli o ia po, a mihi nui iho la i ko lakou laki! 0 ka paa ole ana i ka hopuia e Makaikiu Uwila. iAole he maka'u wale a hohewale maoli ko kela poe kanaka, aka ua manao lakou ua loaa na ikei apau ma ka aoao o ka oihana makai no ka lakou hana ma kela po, a ina no lakou e hoao aku ana e pej>ehi i ka makaikiu aole no e nele ana ko lakou paa. i ka hopuia, nolaila i wahi e kaawale loa aku ai na pilikia mai ia lakou aku, he 01 loa aku ka pono o ka hoopa ole ana i kekahi wahi lihi o ka makaikiu, eia naei mamuli o ia mau manao kuhihewa o lakou i maalahi loa ai ke alahele o Makaikiu Uwila. I ua i>oe kanaka la o ka hemo ana aku nowaho o ka hale, ua pani aku la o Makaikiu Uwila i ka puka a paa me ke ki ana aku maloko mai, alaila ua huli hoi mai la oia noloko o t.e keena hookipa, kalii a ka Lede Aika e holoholo ana me he tiga la i hoopaaia iloko o ka hale, e hoona wale aua no i wahi nona e pakele ai, a t> ia ka Uwila o ka pane ana mai: "Hoi mai kaua e Alika e noho maluna o ka noho. aole he mea ei loaa ia oe ma ka holoholo and, no ka mea i hoike aku au ia oe ea. e hiki mai ana ka manawa e uwi malooia aku ai o Loio Gere e a'u, e hiki liou ole ai ia oe ke haawi aku i kau mau kokua ana iaia, a e like me ka maalahi o kou hei ana ia'u i ka upena i keia po, p€fla no auanei ua haku la ou e komo mai ai iloko o ka'u upena." "Aohe i maopopo iki ia'u ke ano o kau mau m€a e kamailio mai nei. a ua ano opulepulepa paha oe?" "Aole au i opulepule, aka ua maopopo ia'u o oe ka mea e kokua nei i ka holopono o ka hana a Gere e hoolala nei no kona pomaikai iho." "0 ka'u w r ale no e hoikei aku nei ia oe, he wahine hewa ole au, a ina he kanaka oe no ke aupuni a makaikiu paha, ke i aku nei au ia oe, aole ou kuleana iki e komo mai ai maloko o kuu hale nei me kekahi kauoha olev mai ia'u aku." "Ke ajjakau ae la oe i ka lapa manu ole, no ka mea ua makaukau mau au e hopu aku ia oe i na manawa apau, a ia'u auanei e haalele iho ai i keia hale e heife pu ana oe ma ke ano he pio na'u." „"īna o kou makemake ia, alaila e hana aku,e 'like me kau i manao ai," wahi a Alika me ka hopo ole. . "Ua hiki loa ia'u ke hana aku pe.la me kou hookikina ole mai ia'u, aka nae ina no aole au e hopu maoli aku ana ia oe, e kumakaiaia ana no oe e Loio Gere ko hoahui ma kekahi hana nui a olua 0 ka hoolala ana." "Alaila ua ike ka paha oe i na mea a maua o ka hoolala ana 1 keia po ea?" "Ua ike au i na mea apau i hanaia e olua, a i kamailio ia hoi maloko o keia kee'na, a no ka mea ina aole au i hoea kino mai maloko nei o keia liale, aka o kuu aka wale no ka i hiki mai ia nei n|i, a pela au i kapaia ai e ka poe hakihaki kanawai, o ke aka. uiaalo iloko o ka imo ana a ka maka." "E ike ana kela kaikamahine kauwa a'u i kona hopena mamuli 0 kona hookomo malu ana mai ia oe iloko nei o kuu hale." "Aolie aiV hopohopo ana nona, he i'a ia i ona i ka auliuhu, a pehea iluna no ka hoi oe e ku mai ai, aole hoi he noho mai ilalo liookahi ke kamailio pu ana me ko hoa olelo o keia po, kela loio opio au o ke kono ana, a e lilo lioi au i hoike no ka olua mau kamailio o keia kooa po, e hewa lioi ia la!" '"Aole au e noho aku ana ilalo, a manao anei oe e maka'u aku ana au ia oe no kou lilo ana lie makaikiu? Ke manao mai nei paha oe he wahine liana karaima au, aka ilaila paha ko ike e ho(f hana iho ai i ike<ia ana ko akamai!" "Alaila ua i>oina ilio la no ka paha oe i kau mau olelo apau o ke kamailio pu ana me Gere i keia po, a o ua mau olelo nei au, ua pau loa i ka lohe ia e a'u." "Ua lohe aku la no hoi ha oe, o keaha hou aku ia. mea au 'e npu mai ai e lohe mai a'u aku? Ke kauoha hou aku nei aū ia oe e hele koke ae mailoko aku nei o kuu hala!" "Ina pela e ku ana au a haalele*i ko hale i keia manawa, aka e hoomanao nae e akalielle loa oe ia oe ilio, no ka mea eia ke paaia nei ko ola iloko o ka poho o kuu lima, a i hakalia \vale no i kuu waha a owaka ae, e ike no auanei oe i ka nui o ko waha i ka alala, nolaila e malama i keia mau 6lelo, a mai hoao e hoonioni mai i ka wai ua lana malie." Aia he mau kumu lehulehu ē hiki pono ole ai i ka makaikiu ke hopu koke i keia wahine, nolaila he oi aku ka pono o ka hookuu ana aku iaia a hiki i ka manawa ana e ike ai ua malaelae kona alahele, alaila he hookahi no po'i ana, o ka malee no ia o na manu elua i ka poka hookahi. . Ua haalele aku la o Makaikiu Uwila me Kolina i ka hale o kela wahine, a ua piha no nae laua i ka liauoli no k:i mea ua ihoohokaia aku e laua ma kela po ka papaliana a Alika o ka hoonoho- | no<ho ana no ka. hiki iaia ke kaili i.ke ola o ka loio opio me ka 1 maalahi. j He hookahi nae mahina ma ia hope mai, aia o Loio Gere amd j ka Makaikiu Uwila ke imi la ma na alahele lehulehu e hiki ai ke Uanakila keka.hi maluna o iekalii, a iloko no hoi o ia manawa hoo- ; kahi. ua loaa aku ka ike ia Kolina, he; kanaka o Gere e liiki ole ai I ke hoopapaia aku me ka maalahi ina no e lawe maoliia aku ana ka hihia e ku-e ana iaia iloko o ka aha hookolokolo. No ka mea iloko o kela mau maliahiki loihi e noao ana o Gere ma ke ano he hoaloha no Mrs. Lanada ame kana kaikama»hinq, ua liana wale oia i kekahi man palapala lehulehu i wahi e kaa mau ai ka lanakila ma kona aoao, nolaila mamuli o keia mau mea, ua hiki ole ke hoonioni aku i ka puhi e moe malie ana. 0 keikahi o na hana maalea loa a Gere o ka hana ana, o ia no ke koi ikaika ana ia Mrs. Lanada ame kana kaikamaliine e hoano e i ko laua inau inoa, a ma ia ano ua pulapuia aku l:a lehulehu no ko laua nei mau ano oiaio maoli e kaa ai ka pono n ai ma ko Gere t aoao no kokahi wahine okoa aku ana e lawe mai ai ma ke ano o Mrs. Lanada oiaio ia. Iloko no hoi o kela ame keia la, aole i nele ka loaa mau hna aku i ka makaikiu o na lono like ole, aia na kanaka hakihaki kaI nawai i hooliinalimaia ke ukali mau la mahope o ko laua mau melieu me ka loio opio, aka e makaala mau ana no nae laua inai ia mau hoopilikia ana mai, a hiki i ka hoopahu'aia ana o ia ma*r ihana a ko laua mau eaiemi. Oiai hoi ka Makaikiu Uwiia e imi ana i kahi no kana pio e parf ai iloko o ka umii, aia kona mau haku o Mrs. Lan;ida ame kana kaikamahine ke luakalia mai la me na manao ulnmahieliie no ko laua palekana mai na hoopilikia ana mai a Crere aku ma kela home a ka Makaikiu o ka hoomakaukau ana no laua. 1 kekahi auwina la nae e. noho ana o Mrs. La:aada me kana ikaikamaliine ma ka lanai o ka home i hoonohoia aku ai laua, a e nanea ana i ka honi i na ea oluolu o na pua e moaui mai ana ma ke laua mau aoao, iia i mai la ka makuahine i kana kaikamahine: "Auhea oe e Bete, o ka ejua keia o ko kaua pule o ka noho ana i keia wahi, me ka lohe hou ole i kekahi mau niea mai ia Makaikiu Uwila mai a i ole hoi ia mai ia Kolina mai piha, mahope o ! ko laua hoike hope ana mai no laua." (Aole i pau.) i ; r > . ; ,