Ka Nupepa Kuokoa, Volume XLVII, Number 2, 14 January 1910 — MAKEMAKE E HOI HOU I KA AINA HANAU. [ARTICLE]

MAKEMAKE E HOI HOU I KA AINA HANAU.

Ua lialawai me ea Umahana Pilipino i koea mai ai ma ka Poiilima aku nei na hana hoohoka a ka ahahuī a ka poe mahiko a o ke kumu aui hoi o ko ]akou poino. peia ka mea I īkeīa ma ia la. He k3«aiwa-kuiuaraaiia ka nui o kela poe i laweia mai i mau īiniahana no sa niahiko e na lueanui o ka oihana hoopaelimahana o na mahiko m&i Manilm mai, a ma ka olelo a kela pioe Pilipino, ua like ole ka mea i hoikeia aku ia lakou me ka mea i hanaia aku ia lakou maanei. O ka pilikia i ikeia mamuli o ko lakou hoohokaia ana mai e na luna o ka oihana hoopaelimahana, oia ko lakou haumanana ana maloko o ke kaona e liio ai i hana nui na ka Makai Xui ma ka hoomalu ana ia lakou.

Uā laweia mai kela poe malalo o ka aelike e hana ma na mahiko. Ua hoolimalimaia lakou ma Pilipine e Jl*. Pinkham ame kona mau paalalo, a i kulike ai me ka moolelo i ha'iia ae e kela poe Pilipino, oia hoi e ka mea makaukau o lakou i ka olelo haole, u* hoikeia aku ka ia lakou oiai lakou ma Manila, je holo wale lakou me -ko lakoa uku ole i ka ukumoku me ka loaa pu ia lakou o ka uku no ka mahina he $1S ? a e lioomaka ana ko lakou ukuia mal ka manawa a lakou e kau ai i ka moku a holo mai no Hawaii nei.

Ma ka lakou olelo, ua koikeia aku ia lakou ka palapala aelike mamua o ko lakou holo ana mai Manila mai, aka nae, ma kahi o ke kakauia o ka palaX>ala aelike ma ka olelo haole a i ole ma ka olelo Paniolo, ka olelo hiki ia lakou ke hoomaopopo i ka manao, ua kakauia ma ka olelo Panioio i awiiiwiliia me kekahi mau olelo Pilipino a he mau olelo ia i hiki ole i kekahi o lakou ke heluhelu e loaa maopopo ai ka manao. Ma ka olelo a kela poe Pilipino, aole hookalii o lakou i hiki ke heiuhelu i kela mau palapala aelike, a o kekahi, walii a lakou, aole i kulike ka manao o ka aelike i hanaia ai me &a lakou mea i kuka mua ai a""hooholo mamua 0 ko lakou kau ana mai i ka moku. Ma ke awakea o kela l'oalima i oleloia, ua ka'i aku la lakou no ka Hale Mana Hooko, no ka nana ana no kekahi hale hookolokolo. Ua alakai pololei ia aku lakou imua o ka Loio Kuhina Hemenwav, ke kanaka kupono a lakou e hoike nku ai,i ko lakou mau pilikia. Ua noho ka hapanui o lako.i malalo o ka malumalu o na kumulaau iloko o ka paalii, a he ekolu o ka poe iuakaukau-iki,o lakou i ka orelo haole ka i pii e halawai me ka Loio Kuhina no ka hoike ana aku iaia i ko lakou pilikia. Ia lakou i komo aku ai iloko o ka rumi o ka Loio Kuhina e noho mai ana no oia iloko a hoike nui aku la i ka lakou )iana o ka hiki ana aku e ike iaia. Wahi ka a lakou, mamua o ko lakou holo ana mai no Hawaii nei, ua haawiia aku ia lakuo he elima aala pakahi no ka haawi ana aku i ko lakou mau ohana i wahi ola no lakou a hiki i ka wa e loaa ai ke dala ia lakou maanei alaila hoouna Tiou aku. Ua kakiia kela elima dala iloko o ko lakou ukuhana o ka mahina, a ma ka pakui hou ana īho i na dala i laweia' ua kaki puia elua dala pakahi no ko lakou mau auhau kino, a nolaila ahiku dala i laweia mailoko ae o no lakou uku mahina a o ke koena ua manaoia e haawiia mai ana ia lakou i ko lakou wa e pae ai i Hawaif nei. O k& hapanui o lakou ua pae mai me ka nele i kahi dala o ka pakeke oiai he aina malihini keia f ua maopopo loa ko lakou nele i kahi ole e noho ai me ka nele pu i ka ai e ola al. 0 ka lakou i manao wale ai, i ko lakou wa la e pae mai ai e loaa aku ana ia lakou ka $11 i koe, alaila manao ae ko lakou ' ola o ka noho ana, nolaila ia lakou 1 pae mai ai, ua hele pololei lakou imua o Mead, ka lunanui o ia hana, no ka ohi ana mai ia mau daia, eia nae, i ka hiki ana aku imua ona ua hooleia mai ka lakou koi, a ike koke iho la lakou i ko lakou pilikia. 0 ka pane i panaiia mai o Mead, aole e loaa ana ia lakou ke dala a hiki i ko lakou hana ana a pau ka mahina, a oo mea, wahi ana, e hoomaka ana ko lakou ukuia mai ka manawa & lakou e hoomaka ai i ka hana, aole mamūa ae, pola ka hoike a ka palapala aelike i hanaia ai no lakou. Ma ka olelo hoi a kela poe e hoomaka ana ko lakou ukuia mai ka la 1 mai o Oekemaha, nt» laila i ka pau ana o ia mahina ua inauao lakou e loaa mai ana ke koena he «11. Aohe. i loaa mai kela huina dala ia lakou ,a i ole ma kekahi ano e ae hoi e oiuolu ai ko lakou noonoo t pela ka lakon hoike ana ae, a no ia nele, utu ae la ka manao iloko o lakou e hele i ka Ha?e Maiia Hooko a hoounaia h« ' man Elel# e hele e hni m« b Loio Kuhina, me ka olelo ana aka na heie lakou imua o Mead a koi i na dala he #11 aohe nae i loaa mai 4 a ina e l£aa ole mai ana ia lakou ia masi da)a ua makemake lakou <? hoihoi hou I ia i Pilipine i ko lakou wahi, bo ka ' mea, aohe dala e loaa ai ka ai, ua poMi hoi me ka nele i kahi e iioho &L Ua hele lakou imua o Mead a kooleia mai aole e loaa ke dala aia no a hana | a pau ka aiahina alaila loaa ke koeu» dWa o ka mahi&a. Ma k* lakou okla sa Pi&kham i haouna mai ia lakou i Hawaii neī me ka olek» mai ia Ukm he #18 ko lakou aku hana o k* mahina e hoomaka mm k» uku ana mai ko lakou manawa i haalele ak.u &l ia Ma-

nila. <{ Ina makou i noho i Manila ina ua loaa no ia inakou ke dala i kela mahina aku nei. Nokeaha makou i laweia m ai ai ia nei a lioonele ia mai i ke dala? 0 oe ka i ike, a no makou aole,-' wahi a lakoii i ka Loio Kuhina. Ua lilo kela pilikia o kela poe Piiipino he kanaiwa-kumamaha, me ka nele inaopopo i na mea e oluolu ai lakou i mea nui i ka noonoo o ka Loio Kuhina, nolaila, me ke kali ole hopu aku la oia i kona papale a iho aku la i ke keena hooj)aelimahaua e halawai me Mead. laia i hiki aka ai.ilaila, ua hoiko aku ia oia i ka manao o ka pye limaliana Pilipino, a o ka Mead o ka pane ana mai, nohe kuleana o ka Loio Kuhina o ke Teritore ma ia mea a pela pu me ke aupuni Teritore. Aole na ke Teritore i lawe mai i na limahana Pilipino i Hawaii nei, aka na sa Ahahui a ka poe mahiko, nolaila aohe a Hemenway, a i ole, a ke Teritore kamailio ana aku no ia mea. Mamuli o ka paakiki o Mead aole e uku i hookahi keneka i kela pde Pilipino ame lea nele ana o k» ka Loio Kuliina Hemenway manao o ka hele ana aē e halawai me Mead, ua hoi hou aku la oia i kona keena hana a noonoo iho la i kana hana pono e liana ai no ka pono o kela poe Pilipino nele, koe wale no, ina lakou e ae ana e hoi i ka hana ma na mahiko e like me ka ko lakou pilikia. Ma ka ninauia ana aku o Mead ma ke' kelepona e kekahi o na mea kakaa nupepa ina paha ua pau kela pilikai i ka hooponoponoia, o kana i pane pakike mai ai, ina na Hemenway i hoiko mai ia mea iaia, alaila nana no o hoike mai iaia i ke koena aku o ka moolelo. "0 ka'u wale no e hoike aka ua pau na mea apau i ka hooponopono ia," wahi ana. Ma ka ninau houia ana aku hoi o ka Loio Kuhina, eia kana pane: "Aohe mea iki i hanaia mai keia auwina la mai a ? u i maopopo. He o ia mau no ka waiho pohihihi o kela hana me ka hooponopono oleia e like no me mamua." O ka hana aloha i hanaia no kela poe makamaka ole he kanaiwa-kuma-maha ka nui, oia ka hooikaika ana o ka Loio Kuhina, ke Kakauolelo o ka Teritore ame kekahi mau makaainana piha aloha o Houolulu e loaa kahl e moe ai a e loaa ai ka ai na kela poe O ka olelo puka mau i »h?la poe Pilipine he makemake loa lakou e hoi i ko lakou wahi. <( Aohe a makou dala aohe ai, aohe no hoi he wahi e hoomoe ai i ko makou mau poo."