Ka Nupepa Kuokoa, Volume XLVIII, Number 50, 13 December 1912 — HE MOOLELO NO KA UI MABELA A I OLE O Kikila Lilana ka Liona ame Ka Weli O Ka Poe Hakihaki Kanawai [ARTICLE]

HE MOOLELO NO KA UI MABELA A I OLE O Kikila Lilana ka Liona ame Ka Weli O Ka Poe Hakihaki Kanawai

MOKUNA I. \fa kekahi wahi e kokoke ana i na palena o Sekotia ame Dunama na kapakai o Nokawalana. aia malaila kekahi wahi ik;: no akea. i kamaaina iloko o na makahiki loihi mamua aku o ka » eheia ana o keia mootelo. ma ke ano ke kaikuono o Lolana, no ka :nta ka puuhonua ia f a o kahi ana kanaka Lolana i hoolilo ai i home no lakou, mahope iho o ka hoopuehnia ana mai Kelemania aku. A?a ma kahi kokoke loa i kela kaikuono, malaila i kukulu ae ai kt Sa j.>oe iko lakou mau kauhale. He kaikuono kela e huli pono aku ana Ke aio i kekahi wahi muliwai uuku, e kahe ana mai ka aina mai, ma ka aoao e holo ana mai ke kukuiu akau ma: a i ke komohana. Aia hoi ma na aoao o kela kaikuono. e waiho mai ana he mau mokupnni hapapapa lehulehu, e hiki maaiahi ole ai i kekahi mea i kamariina nui ole i kela wahi, ke holoholo malnna o kekahi moku holo lealea. a oi loa aku hoi ka paakiki o ka hiki ana i kekahi moku malihir.i ke kipa aku ma kela wahi. l"a ulu paapuia kela kaikuono e na kumulaau loloa, a ma keia manawa a kaua e ka mea heluhelu i kilohi aku la i kela kaikuono, me lu mea la o ke kaa ana aku no ia o ka la he hookahi hora mamua f .ku ma kekahi aoao oka ululaau, no ka mea ke uhi mai la ke ano o ke ahiahi, a ke moani mai la hoi na ea huihui o ka li'ula, e hoike e inai ana ua kokoke e uhi mai ka malu o ka po. Ai i ii"i nia kekahi wahi mamao mai ke kaikuono aku, e lana ana Ih' wahi waapa uuku, a e hoeia ana e kekahi kanaka hookahi, a iaia e noke ia i ka hoe, ke alaaiaua wale la no kona mau maka ma o a ; aanei. me ka hoola'i pu ana no hoi i ka hoe ana, me he mea la e nana ana oia i kona wahi kupono e lele aku ai iuka o ka aina paa. Ma kekahi ano nae ke nana aku i kela mea e hoe la i ka waapa, a:a oia ke hakilo la, no kona ikeia mai e kekahi mea, aka i kona kaa pono ana aku nae iloko o ka aina, kahi uakee o ka moe ana o ka imiliwai, ua pau ae la kona nana ana ma o a maanei, a hoomaka aku ]a oia e hoe i ka waapa me kona ikaika apau. Ma kekahi wahi kuono nae i maa wale paha iaia 1 ka hoopili ana i kona wahi waapa, ua pili aku la oia i ka aina, a lele aku la iuka, me ka huki pu ana aku i ua wahi waapa nei ona iuka o ka aina. Lalau aku )a oia i kekahi lala laau, a kui iho 1a he mau i'a eha e waiho ae ana iluna o kona waapa, eia ka he kanaka lawai'a kela a kaua e ka mea heluhelu o ka ike ana aku i ka holo maiuna o kahi nuliwai uuku. 0 ka mea a kaua o ka ike ana aku la i ka lele ana aku iuka o ka &ina, he kanaka opio no ia nona na makahiki i hiki akti ma kahi o ka iwakalua-kumamakahi, he kino loihi kona, o ke kanaka u'i, a ma kona mau lala apau, e hoike mai ana, aole oia he lo)a na kelii, a he keiki hoehoewa no Kula, aka he opio oia i loaa na aa wikani iloko o na olona o kona mau lima. Oiai nae ma ka kaua koho aku e ka mea heluhelu, he keiki oia i hoolilo i kona manawa ma ka oihana lawai'a, eia nae na kona helehelena u'i ame kona mau ano no apau i hoikeike mai iaia iho, he keiki oia o ke kulana kiekie, i oili mailoko mai o kekahi ohana hanohano. He lauoho loloa ma kona poo, ke ano o ka lauoho <? na kanaka o. kēla au me ka luhe ana iho maluna o kona« mau poohiwi kilakila, a maluna o kona poo, e papale ana oia i kekahi papale mahiole, o ke ano a na kanaka o Hailana e papale mau ai, a he kamaa buti loihi hoi ma kona mau wawae. I ka hoohuihui ana ae i kona mau ano apau, ua lawa na kaua e ka mea heluhelu e kilohi aku ai maluna ona, ine na manao hialaai. 1 ka haalele ana aku a ke kanaka opio i kahi o kona wahi waapa, iia komo mai la oia ma kekahi wahi moali alanui ololi iloko oka ulu!aau, aka nae ke alaalawa wale la no kona mau maka ma o a maanei, elike me na holoholona ahiu, no ka maka'u i ka nakeke mai o kekahi mea iloko o ka nahelehele.

Ke hoomau la nae ka opio i ka hele ana nia kela alanui ololi, a iaia 0 ka hoea ana aku ma kekahi uakee, ua hoololi ae la oia i kona ma--1 ao. e oki pokole aku i kona alahele, i hoea koke aku ai oia no kana wahi e hele nei, aole hoi ma kela alanui loihi kakakii. Koitio aku la oia iloko o ka ululaau, aka he inan kaina wawae helu >vale no nae ia o kona hele ana aku ma ia wahi, ua lohe aku la oia i ka nakeke mai o kekahi mea, a mamua o kona hoomaopopo ana i ke kumu o kela nakeke, ua paa mai la kekahi raau lima muiui maluna 0 kona mau poohiwi, me ka pane ana mai o ka mea nona ua leo nei: maoli ko loaa ana iho la ia'u c Kikila/ wahi a ke kanaka malihini me ka mau no o kona paa ana i na poohiwi o k-e kanaka opio. O keia kanaka hou o ka halawai ana iho 1 a me ka <op\o. he Jvino nui ae kona, me ka hele o kona mau papalina a piha pono i na umiumi eleele. Ma ke ano o kana hana, ua ikeia aku oia, he kanaka hoopae ma-lu i na waiwai, a e lewalewa ana no kana naau pu panapana ma kona puhaka, me kekahi pahi oilua i hele a oi lta maka, e makaukau ai no ke omo ana aku i ke koko o kekahi m«a hevva ole. Aia hoi maluna o kona papale, e kilepalepa ana he huJu okalika.! e hoike mai ana he kanaka oia o ke kulana kapena, me ka loaa © ka j mana e kauoha aku i ka poe apau malalo aku ona. I "Heaha keia kumu o kou huli ana mai ia'u e Gala Tamela?" wahi a Kikila, ine ka huli pono ana mai a nana i kona hoa. "lle hana nui ka'u i makemake loa ai ia oe e Kikila, o ia 00 ka hookomo ana mai i ka moku Ranaga iloko o ke awa ma ka la apopo. M "O keia no ka'u mea o ka manao mua ana, me ko'u hoao ana e hoonalonalo ae ia'u mai kou ike ana mai," i pane mai ai o Kikila, me k:» pahola ana ae o ka hiona maikai o!e maluna o kona helehelena. "Ua hoao io anei oe e Kikila e holo pee mai kou ikeia ana aku e a'u?'* u O ka mea j:ololei maoli no ia a'll e olelo aku nei ia oe, no ka mea no k\ui hopoho|K>, o halawai mai oe me a'n ina ke alaftui maoli, pela au i komo mai nei iloko o keia ululaau, eia ka oe ma keia wahi kahi 1 kakali ae ai ia'u, o ko'u oili mai." heaha ke kttm\i o kou hana ana pela?" wahi a ke kapena o ka ;>uulu o k poe hoi>pae ma-lu, no ka mea o ke kulana maoli no ia o kela kanaka, me ka hookuu ana ae i ka paa ana a kona mau lima ma na poohiwi o ka opio. <4 No ka mea ua maopopo mua ia'u, ua makemake oe e hoopuka oku i kou moku iwaho o ke kaikuono i keia i>©. n "A ina e holo i'o aku ana au, heaha iho !a kou kumu o ka inaka'u j ana mai ia'u?" j "Aole no o'u maka'u ia oe, aka i wahi nae e puka pono aku ai kou j moku iwaho, me ka pilikia ole, he mea pono e loaa aku ia oe kekahi | pailaka akamai loji i ka hookele ana i kela moku." 1 "0 kena maoli no ko'u manao o ka imi ana mai la a loaa oe e Ki- j kila, oiai aole he mea kupono e ae nana e pailaka i ka moku me ka; pilikia ole, o oe hookahi wale no. oiai ua kamaaina kaua a elua i na \ kaukani o na puu pohaku e alalai nei i ke awa, e hiki ole ai i ka poe j hemahema a makaukau ole ke hookele i ka moku. aka heaha nae J keia kumu nui o kou hoao ana e pee mai ia'u aku e Kikila?'* j u Ma keia wahi, he mea pono ia*u ke hoike aku ia oe, ua makemake 1

e hookaawa)e mai ia'u iho. mai kc konio kino a:u aku ma ka hatia iVMr ; a€ nia-hi i na waiwai/" "Heaha auanei. o ka kakou hana like no hui ia. pehea auanei w u h « ■: , i rnai nei. o%vau w*a!c no ka i komo ma kela hana ku-e kana'i V» 25 t" | "E koomanao hoi <»e e Gala Tamc!a, mah>->e iho oka make ana ! *kn o ku?j nnakuakane, aole au : ukali pu aku me oe ma kekahī mau i huaka! lehuiehu au, aka nae ka liaawi wale aku no au i ka'u mau k<>kua ana, ma ka huna ana i kau mau waiwai. a i kekahi manawa no 1 oi. ma ke pailaka ana mai i kou moku, aoie nae owau kekahi iloko o kela hana. elike paha me kau e manao nei. % * \oiaila, o ko'u manao ;»aa f o ia no ko'u hoopau loa ana i ka haawi hou ana aku i na kokua ana no ka holopono o ka hana hoopae ma-iu i na waiwai/* Ua pahola ae la ka minoaka ma na papalina o Gala Tameia. alaila pane aku la i ka opio. "E hoakaka pono niai ia*u i na kumu o kou hoao ana e hookaawale ia oe iho, mai ko makou puulu aku, mamuli mai anei ia o kou maka'u?*' "Aole loa au i maka'u i na kanaka. aka ua maka'u au i kekahi mea okoa loa/* alaila puliki ae la na lima o Kikila, ma kahi o kona puuwai. Auhea oe e Tamela, ia'u e noho ai ma keia ao, ke iini nei au e hele aku imua ona mea apau me ka lima paumaele ole; a ia'u iwaena 0 na kanaka, he mea pono e kau mau ko'u poo iluna. a ia'u ma na iae kahakai, aole au elike me ka poe hewa, ka pee ae mahope o na pohaku nunui, a ma na poopoo me ka maka'u o ikeia mai e na kanaka.'* "E hoike maopōpo mai ia'u e Kikila i ka manao o kena mau olelo au e hoopuka mai nei?" wahi a GalaTamela, me ka hooku'eku'emaka nui ana iho. "Ke makemake nei au, e lilo i kanaka maka'u ole aku i ka hoakanaka. aka i kekahi mea i oi ae imua o ke kanaka." "Ha! Ha!" "Mai pahenehene mai oe ia'u e Tamela. no ka mea ua hiki ia'u ke hooiaio aku imua ou i keia manawa, he kanaka maka'u wale oe i kou mau hoa kanaka, aole loa e hiki ia oe ke hele iwaena o lakou. me kou hoano e ole i kou ano, mamuli no ia o kou maka'u, a no ko'u makemake ole elike aku au me oe, pela iho la no au e hoole aku nei 1 ke komo pu ana me kau hana e alako nei ia'u." Xa kela mau olelo koa a wiwoole i hoopukaia aku e ke kanaka opio, i hoopii aku i ka inaina iloko o Tamale, a lalau iho la oia i ke kuau o kana pahi kaua me ka unuhi ana mai iwaho, no ka hooweliweli ana mai ia Kikila, aka nae iaia i ike pono mai ai i ka haka aku' 0 na maka o Kikila maluna ona, ua hoihoi hou iho la oia i kana pahi iioko o ka wa-hi, a o ia kana o ka pane ana mai: "L*a hoikeike mai oe e Kikila ia'u ma ke ano o kau mau olelo, me he mea la. tia komohia aku oe iloko o ke aloha." Pii ae la ka ula ma na papalina o Kikila, aka nae he sekona hookahi wale no ke kau ana ae o kela hiona maluna ona, a nalohia aku ia, a o ia ka Tamale o ka hoomau hou ana mai i kana kamailio ana: "E hoopau ko kaua hoopaapaa ana maluna o keia kumuhana, a e hoopau i kou manao ku-e mai ia'u, o kou kaawale ana aku mai ka puulu aku o ka poe hakihaki kanawai, he kumu no auanei ia e loaa ai na hoohuoi ana ia'u, e kumakaia aku ana oe ia makou." "Aole au e hana aku ana pela!" "Ileaha mai auanei ka mea e ole ai, ke hoike mai nei hoi oe, e hookaawale aku ia oe mai keia hana aku. E hoomanao oe e Kikila, e aa ana anei oe e uhaki i kau olelo hoohiki i hana ai imua o ko makuakane mamua o kona make ana aku?" "Aole au i makemake e uhaki i ka'u hoohiki." "Aole anei, ua hoopaaia oe malalo o kela hoohiki, no kou haawi ana mai i kau mau kokua no ke pailaka ana i ka makou mau waiwai a pae iuka oka aina me ka palekana? Ma kela manawa a kou makuakane o ka hookuu ana aku ia oe mai ka noho luina ana no ka moku, aole anei oe i lawe ae i kau hoohiki, e haawi mai no oe i kau mau kokua ana ia makou, iloko o na mile he umi-kumamalima mai ka aina aku?" "Ae, ua hana i'o aku au i kela hoohiki, aka ke nonoi aku nei nae att ia oe, e hookuu loa mai oe ia'u mai ko'u paa ana malalo o ua hoohiki la." "Aole loa au e hookuu aku ana ia oe e Kikila, aka o ka'u wale no e hoike aku nei, ma ka hora ekolu o ka auwina la o ka la apopo, e kau aku oe maluna o kou waapa, a holo aku no ka hui pu ana me ka moku kialua mawaho pono ae oka Lae Wini. E holo mai ana kela moku, a kakali ia oe malaila, aka ina nae o kou waapa ke hiki e aku ana ma kela wahi, ua hiki ia oe ke kakali a hoea mai ka moku. E hoomanao i kau olelo hoohiki e Kikila!" lie eono makahiki mamua aku o keia manawa e kamailioia nei no ka hoohiki mawaena o Kikila ame Taoiela, oiai o Mutela Lilana, he alii no na hana hoopae ma-lu i na waiwai, e,waiho ana maluna o kona moe make, ua hauhoaia aku la kana keiki a paa eia, malalo o kekahi olelo hoohiki, e hooko aku oia i na mea apau, elike me ia au e ka mea heluhelu o ka ike ana ae nei mamua, a ma ia ano i hookuuia aku ai ke keiki mai kona lilo ana i luina no kela moku hoopae malu i na waiwai dute ia. Aole o Kikila i hoopoina i kela olelo hoohaki a kona makuakane i hana ai, akahi nae oia a ike i ke ko'iko'i ame «ke kaumaha o kona noonoo no kela hoohiH, a o ia kana o ka pane ana aku imua o Tamela: "Auhea oe e Tamela, he naui.hoi ia ua paakiki loa kou manaa, jne kou noonoo, me kou ae ole mai i ka'u n&i, jiolaila aole loa au i makemake e uhaki i ka'u hoohiki, aka e hodk{d no au elike me kaa mea 1 makemake ai ia'u e hana aku." I "Ua maopopo no ia'u, aole oe e Kikila e nhaki ana i kau hoohiki," I alaila nana ae la na maka o Tamela ma & a .maanei # ke uhi «nai la jka po, ao ia kana oka i hou ana akti: "Ua poeleele keia manawa, | l.e pono ia'u ke hoomau aku i ko'u hele a&a no kekahi hana aiio nui. | a"u i ake ai e hooko, aka e hoomauao nae e $Likiia, ma ka hora ekolu i o ka auwina la o ka la apapo, mai poiaa oe i ka iiolo ana aku ao <ka hui pu ana me ka moku." "Heaha ia mea au e hoopuiwaiwa mai i ninau aku"ai o K.i-' kila, iaia o ka ike ana aku i ke ano ii-o o kooa kokoolua. "Aole anei oe i lohe aku nei i ka nakeke kapaa"i wawae, me he ssea la e hele ana no kekahi wahi?" "Aole au i lohe aku nei, no ka lilo loa paha feoi o ko'u noonoo, ! :.a mea a kaua o ke kamailio ana iho nei.** "Ua lohe i'o aku nei au i ka nakeke mai o kekaki mea." "Malia paha he iole rabaki, a i ole o kekahi hoioholona e ae no hoi o ka ululaau nei ?" "He nakeke kapua'i wawae maoli no ka'u o ka k>he ana aku nei, a ma ka'u koho wale aku nei, ua hoolohelohe mai nei paha kekahi mea i ka kaua mau olelo." *'Aole a kaua kamailio nui ana no kena mea au e houpuupu mai nei, me he mea la, mamuli paha o kou kuko loa, no ka mea ina no he nakeke iki mai, e kuhihewa mau ana oe, he poe e hoohalua mai ana ia oe, o ke ano mau iho la no ia o ka poe kolohe apau." Haawi aku la o Kikila i kana mau hooiaio ana no kona hooko aku i ke kauoha i haawiia mai iaia no ka holo ana aku e hui pu me ka mokukuna ma kekahi la ae f alaila o ko Tamela haalele mai la no ia ia Kikila, oiai hoi ua opio la. i kamoe pololei mai ai kona alahele no kena home. MOKUNA 11. Ma kela manawa o ko Kikila hoea ana aku ma kamoali alanui maoli, ua hoamaka aku la no oia e hele me ka malie, aka nae i ka hala ana mai o kekahi mau i-a, ia wa i haia hope mai ai ka ululaau. a oili aku la oia iwaho o kekahi kipoho akea, me ka waiho mai o kekahi aina nani mamua pono o kona mau maka, i uhi paa puia e na meakanu uliuli, me ke kn mai nae o kekahi mau pali kiekie nia kekahi aoao mai o ka aina, (Aole i pau.)