Ka Nupepa Kuokoa, Volume LV, Number 2, 12 January 1917 — KUU WAHINE I ALOHA NUI IA UA HALA. [ARTICLE]

KUU WAHINE I ALOHA NUI IA UA HALA.

I kuu Hoaloha oiaio Solomon Hanohano, ka Lunahooponopono noeau o ka Nupepa Kuokoa, a Kilohana Pookela o ka Lahui Hawaii, Aloha eui:—E oluolu oe e hookomo iho ma kahi kaawale o ka Hiwahiwa a ka Lahui, i ka moolelo o kuu wahine aloha, i ike mai ai kona mau kini apau, e noho mai la mai ka La puka i Ha'eha'e a ka welona o ka La i Leliua. O ka moolelo e pili ana i kuu wahine aloha, he ekolu mahele nui o kona ola ana: Akahi, o kona hanau ana; elua, o kona marc ana; ekolu, o kona make ana. Eia na mea e pili ana i kona ola ana: L f a hanauia oia ma Lopa, Kaoliai, Lanai, inai ka puhaka mai o Keawe Ke-kahialii-o-ka-Moku ame na Mohai o Kahekili, ka moi o Maui, ma ka la 13 o Bepatemaba, 18G1, a make aku la ma ka la 16 o Novemaba, 1910. Ua like me 55 makahiki, 2 mahina ame 3 la, a make aku ln oia. Peuei na mea i hoomaopopoia no kona mookuauhau: O Kanekeleia (k) noho ia Kekuakilo (w), liauau o Puhipuhi (w); o Puhipuhi (w) noho ia Keawekuapuu (k), lianau o Keawekekahialii (k); o Keawekekahialii (k) noho ia Namohaiokahekili (w), hanau o Keliihaulelio (w) Lepeka John Eli Kekipi, kuu wahine i aloha nui ia. Eia na mea e pili ana i koua hanuu ana, ahiki i kona mare ana ia'u:

1 koua mau la kanmlii, ua laweia aku uia e kōna niau kupuna, ma ke ano hanai, oia hoi o Uwenaole (k) ame kana kane, ua hoihoi ia oia a uoho pu me laua makai o Manele,' kola uwapo kumoku i keia mauawa, a malaila mai no oia e hele ai i ke kula, no Kihemanienie, ma ka hale kula o Lanaihale, o ka« na kumu mua nana i a'o iaia, oia no o Lcvi Pali, aole keia o ka Pali Mea Hanohano Pilipo Pali, he Pali no keia no Lanai; o ka lua o kana kumu oia no ka Lunakanawai Kahoolialahala, oia kana kumu liope, a haalele oia ia Lanai, no Honolulu, a noho ma Niupa'ipa'i me kona mau makua, ma kahi i noho uiua ai o Charley Dickey, malai'la oia i uolio ai ahiki i koiia marc ana me a 'u. He lō ona makahiki ia manawa, a ho 17 makaliiki ua mare ia maua e Levi E. Bond, maloko o ka halo kahu ma Kalaliikiola, Kohala Akau, Hawaii. ma ka lu 3 o lanuari, 1876, ahiki i kona make ana aku la ma ka manawa i hoikeia maluna, nolaila ua piha ia mauff he 40 makahiki me 10 mahina o ko maua noho mare aua, a na ka make i hookaawale aku la iaia mai ko maua noho mare ana, elike me ke kauoha a ka Buke Nui e haalele aku ke kane i kona makuakane ame kona makuahine, a e i pili aku i kaua wahihe a e lilo laua i i'o hookahi, a na ka make laua e -hookaawale. O kuu niea aloha i hala aku la, ua pili ia e maua ua wahi apau inai Hawaii Nui a Keawe, o Maui o Kaina, o Molokai Nui a Hina, o Lanai a ka Ululaau o Oahu o Kakuhihewa, o Kauai o Mauooklanipo, koe o o na Ulu i ka hapapa.

Ma ka la 16 o Aperila, 1876, hoolaa ia maua i mau hoahanau no ka Ekalesia Hoolepope o Kalahikiola, e Levi E. Bond, he 2 a maua mau keiki, ua make no laua elua, a ma ka la 13 o Maraki, 1883, i hooholo ai ka aha euanelio makua, o ka Mokupuni o Hawaii, i no: lie ai ma Waipio, e hoolilo ana ia'u i keiki na ka Aha no ka houna aua mai ia'u 110 ke Kula Kahunapule ma Honolulii, iio ke a'o ia e ke kumu maikai Levi 1). I). Hyde, kekahi o na kumu misionari naauao loa i hiki mai i Hawaii nei, a hoonaauao mai la i ka euanelio mua loa o ka Haku o na Haku ke Alii o na Lii, ka mea hemolele loa o ka Isaraela a ke o noi kona inoa i kana mau haumana i lioonaauao ai ma ia ike i.a'o ai ia lakou oia no o Levi S. L. D!.efeiia, Levi S. Kapu i hala me ka ininamina nui ia ame S. Hanun'a ame Kalaiwaa, S. Kaiapa ame ka mea no hoi nona ka inoa e kakau nei. Re 25 ka uui o na haumana i ko'u makahiki i komo mai

ai me ka'u wahinēi liele aku la i ke ala hoi ole mai o lMrs. D. D. Hyae oia ke o ka makou mau wahine e a'o av i ke auo o ka npho liome ana, a 0 Hu'u wahine kekahi wahine makaukau loa ma ia ike i a'o ia e keia mau kumu misionari naauao loa, a o na haumana i a'o ia e keia mau kumu o lakou no ka lioike o keia mau mea apau loa a 'u e olelo nei, a i mea e ike ai oukou 1 ka makaukau o ka'u waliine i na mea i a'o ia e Mrs. D. D. Hyde, e ninau ia P. N. Kahokuoluna.

Eia kahi moolelo liilii ma kekaln la, liele ae la ka mea hauohauo no kekalii ba.na ana i manao ai no kekahi poe o Pauwela, a hoea loa ae la ma ko maua home, o ia hoi ka hale kahu o ka Olino o ka Malamalama o ka Hoomana Nadiao Hawaii, i ka manawa hou o ka paa ana o keia hale, eia ka mea ;mua loa ana i ike ai, nana ae la kona mau maka ma ka akau ame ka hema o na rumi moe ame ka rumi hookipa, olelo iho la oia iloko oua, ua like maoli ka hoi ka hoomaemae ana a keia lede i ko'laoa liome me ka hale o na haole, manao no hoi au, ua like no kana kuke ana we ia i ka laua meaai ka maemae. O naaun i kela manawa ana i hiki ae ai, ma ka rumi aina maua i kela wa, e hoomakaukau ana i ko maua paina kakahiaka, aole oia i hoike mai ia maua i keia mau mea ana e ike nei, ua kahea māi la maua iaia e ai. a ua ae mai oia a o keia ka maknmua loa o konn ai ana na n» kauhale o Pauwela, ka lua mai o ka ma-

nawa ua hiki f>u ae la oia me kana aliiwahine Sala Ana Kahokuoluna me ka maopopo ole ia maua o ko laua nanao i hiki hou ae ai, u ka hora 5 ia o ke ahiahi, ua lawe ia ae o Sela Ana e nana i ka oiaio o ūa mea a kana kane i hoike aku ai iaia. Ua ninau aku kuu wahine ia iaua e moe ana anei kakou maanei? Ua ae aiai laua, & ua hopu aku la ka'u wahine i kekahi moa momona a paila aku la i ka wai nela 110 ka hoomoa ana i keia inoa, nolaila ua hana iho la kuu wahino i keia mau mea apau me ka maemae ahiki i ko makou ai ana, 15 minuke i hanaia ai keia mau mea apau, o ke kumu i ikeia ai keia mau mea, ua nana o Kahokuoluna i ka uwaki, eia ka pane a Kahokuoluna i ka'u wahine, mai ko'u hanau ana ahiki i keia la o oo vrale no ka wahine a'u i ike ai i ka holo i ka hana i ka moa, aole lua a'u i ike <ai; no-, laila ua haawi mai ka mea hanohano iaia a pela pu no me kana lede i na mahalo kiekie loa i ka'u wahine, a onou pu mai la he hapalua ulaula no ka holo i .ka hana ana i ka moa ame ka maemae, a maemae pu no hoi me ka home, eia ka laua ninau i kuu wahine, Pehea la i loaa ai keia ike ia oe ame ka'inaemae o ka home? Eia kana pane: Na kuu kumu i a'o mai ia'u. Owai kau kumu? O Mra. D. D. H)'(le, nolaila. i ko maua noho ana ma Pauwela ma ke ano he mau kahunapule ha'i euanelio noho kihapai, no ka jt]kalcsia o.Kaolino o ka Malamalama o ka Hoomana N'nauao Hawaii, no 12 makahiki a haalele aku la a hoi mai la i Honolulu nei, no ka Ekalesia o ke Alaula o ka Malamalama, a malaiila maua i noho ai ahiki i kona make aua ma ke nno be mau paahana iloko o ka hana a j ko maua Haku o lesu Kriato. j Nolaila ua lilo ka hana a kuu wahiue I i hana ai ma ka hale kaliu o Kaolino ] i kumukula na ka. poe apau e noho ana 1 ma ko lakou maiu home, pela iho la ka liooponopono home ana a ko lakou makuahine, nolaila ma ka makahiki 1881 i hoomaha ai ke kula kahunapule a makou, ua kauohaia mai la au e kuu makua Kahu Levi K. Boml e hoi aku no Kohala a holo loa -aku no Hamakua e kokua ia Levi Bikanele, ke kahu ekalesia o Kleio, . Kukuihaele, Hamakua, nolaila ia nianawa i hoi ai ahiki ina Kohāla ua 'noho ka'u wahine ma ka ,hale a holo au no Hamakua, e liui pu iwe ke kahu. ua Malama ia na haua malaila iio hookahi makahiki ame eono mahina, hoi mai ma Kohala, lawelawe i na hana mahiko me ko'u makuakane Johu Kekipi he elima makahiki ma ia hana, ua hoi mai me ka. makuakaue ame ko maua mau ohana apau ma Houolulu, mamuli o ka makemake o ka Moiwahiue Kapiolani a noho ma kela hale ona ma Kulaokahua ma kahi i uohoia ai e ka Hon. laukea. ma ia manawa mai ka noho Biif> ma Honolulu ahiki i ka maka* hiki 1900 ma ka la 30 o lulai, ua poni ia kuu wahine i kaliunapule e ka Ahahui I'aeaina o ka Hoomana Naauao o Hawaii ma ka luakini o ke Alaula o ka Malamalama eo ka hoi ana ma ka ekalesia o Kaolino o ka Malamalama, Pauwela, Maui, a ma ka la 12'o Augate i poni ia ai au i kahunapule a i kahu no ia ekaleaia, elike no me kuu wahine. Nolaila ua noho maua ma kela cka- k lesia elike nie na mea i hoike ia;ae nei iuamua, nolaila ua hookomo iho la au i keia mau lalani he kauaeuae aloha nona. Ua wela ka Hoku ka malama, , - Ua welo kaelo i o kaulua, • Kaiehu ka moku papaka aina, Haahaa ka laui kaikoo ka mnuua, Ha ka moana popoi.kilauea a, He liale Boho ia no Papalauahi, 0 m&i ana Pele i ona kini, Kikili ka ua mai ka lani mai, Nei ke oTtii ka mole o ka honua, Haahaa kau ai o ka opua, ' Puaehu mai la ouka o ke ahi a Laka, Hanuea hoomaha ole i ke poi a ka wai. 1 waimaka e uwe mai. I kuu mea aloha he wahine, Ka hoa pili o na hana a ka Haku. Ua nui ka huli ana i na kauka Kepani ame na haole aole e hiki ke ola, ua uui ka ma 'i, ua piha he 30 makahiki o ka hoomailo ana o keia ma'i i kuu mea aloha, mai ka liilii mai ahiki i ka nui loa ana,'ahiki i kona liala ana aku la, na ka Haku aloha i hoopanee mai i kona ola ana a loaa keia makahiki me ka ikāika o ka ma'i, ma ka halema'i o na Kepani elike me ka makemake o ko ke Kauka Mitamura opio, ua olelo mai lo oia ia'u i keia olelo naauao loa, e kuu papa maikai, o keaha Ia ka mea maikai loa o ke kiola aiiei i ke tla'la"rid ; ko o,ka muliwai, a o ka hookomō anei iloko o ka pahu hao? Eia ka'u pane, o ka hookomo iloko o ka. pahu hao, a ina pela e olelo koke oe i keia kauka Kep.ani e hookuu koke ia'u e uoho maiwaho, oiai o keia Kepani oia no ka muliwai, a o oe no ka pahu hao e malama oe i kau dala no kou pono o keia mua aku. Owau ea, e make ana.au, aole au e ola ana, he oiaio, aole i loihi mahope o kona hemo ana iwaho nei, ma ko maua home, aole oia i uwe mai, aole oia i hooluhi mai ia'u ame ka ohana ma kona waha e pule mau ana i kona Haku, e £esu kuu Haku, ina ua pau ka'u hana ma ke ao nei e hookipa aku oe i kuu uhane ma ka maha maoi loa ma ka lani, a i ka po mamua iho o kona make ana aole poina kela himeni iaia nei, mamua he puka nou i weheia ma ka lani, no'u nei a nou e papa. .. ;'Addiiional Wireless on iPag!e 4 xz 1 ka hora hope loa a lele kona hanu, nlohr» ae 'la <oia i ka ohana a nana ae 1a ia 'ii a lalnn ae la kona mau limn palupalu ma ko'u a-i, a huki iho la a pili

ma koiia i>apalina, me ! na huaolelo maopopo loa, Aloha, moe ilio la kona ma* ka, kahe mai la na waimaka uunui. emi malie iho 'la kona hanu a hiamoe aku la uo ka manau-a pau ole, elike me kela olelo ma ka Buke Nui a ke Akua e ake au e make elike me ka make ana o ka poe pono i like nie kona, oia 3ioi he hiamoe, a elike me na mea a iKekahuna i hoike ai ma ka mokuna 12, pauku G, oi moku ole ia ke ikauln kala aole hoi i naha ke kialia gula, aole anha ka pakeke ma ka punawai, aole lioi i naha 'ke kaa ma ika huawai, alaila ;e lioi ka lepo i ka honua elike Jne iia mamu-.i, a o k i uhane hoi e hoi ia i ke Akua Nana i haawi mai.

Mawaho ae o (keia mau manao kniaenae aloha o'u no kuu wahine, ke haawi aku nei au i kuu hoomaikai palena ole i ka ohana o kuu wahine, o ia hoi na keiki, na moopuna ame ka ohana no apau o kuu wahine aloha, i hui pu a ike i ka manawa hope loa o ,ko.n:i'kino, pela pu no 'me na hoahonau o ka ekalesia o ka Hoomana iNaauao Hawaii, o Kealaula o ka Malamolani, i ka oukou mau maleaiiā' pua ame kēkahi mau makana e &, oukou i kokua mii ai me ki hele pu ana ahiki ma ka lua, me ko oiikou manao aloha hoahanau oiaio. a mawaho ae o keia, ke haawi pu aku nei i ka 'u mau hoomaikai nui i na keiki hoonoho hua kepau o ka Nupepa Kuokoa, fiine ka Lunahooponopono ko'u Iwelina hope ana. Me ka malu mai ke £kua mai. Amene. ' Kou oiaio mau. J. E. KEKIPI. Koula, Honolulu, Nov. 23, 1916.