Ka Nupepa Kuokoa, Volume LV, Number 18, 4 May 1917 — UWALO KA PERESIDENA WILSON IMUA O KA LAHUI [ARTICLE]

UWALO KA PERESIDENA WILSON IMUA O KA LAHUI

0 ka haiolelo a ka Pcresi<lena Wilson, imua o ka lahui kanaka Amerika 'i' _ iloko o na la aku nei i hala, no na keehina a k,e aupuni o Amerika, i lawe ae ai no ka paio ku-e ana aku ia Kelemania, ua hoea mai nei ia i keia kulama keia pule, a i wahi no keia ame keia lahui kanaka, e ike ai i na manao iioakaka o ka Peresidena, ke hoakaka aku nei ke Kuokoa, imu,a o na Hawaii, i ka manao o ua haiolelo la a ka Peresidena: "E na hoa makaainana: oke komoI hia ana aku o ko kakou aina aloha iloj ko o ke kaua ho ka lahui ame kona ; mau pono, ka mea nana i hoonaueue I aku i ke ao nei, ua kukulu mai ia i kekahi mau ninau nui lehulehu, i pili aku i Jce : ola o ka l&hui, ame ka hana ana aku i kekahi mea, e pono ai e noonoo koke ia, a e hooponopono koke ia, a'u e manaolana nei, e ae mai ana oukou e waiho aku i kekahi haiolelo me na olelo kakaikahi, e uwalo ana imua o oukou i ka mea pono e hana aku ai. "Eia kakou ,ke liuliu hoomakaukau nei i ka oihana kaua ma ke kahua o ke kaua e ihoea mai ai kekahi hopena maikai, a ke liuliu nei hoi, no ka lioala ana ae i kekahi puali koa nui, aka he hana maalahi wale no keia, »0 ka hana nui, i ili iho ai ke ko'iko'i maluna 0 kakou, ka hooko ana aku. Ma na mea a 'u e ike aku nei, aole loa he 'hookahi mea i piha me na manao ma-ua, no keia kumu a kakou a kaua nei. Eia kakou ke kaua nei maluna 0 ka mea a kakou i manaoio ai, a i makemake ai. no ka pono 0 ke kanaka, a no ka maluhia hoi 0 ke ao holookoa e hoea mai ana. I mea e hooko pono ia ai keia hana nui, me ka holopono, he mea pono ia kakou 'ke 'hana 110 kakou iho, me ka nana ole 1 ka puka a pomaikai paha, a e hooikaika hoi me ka noonoo akahele, ma na mea e pono ai na oihana no lakou iho. He mea pono e loaa ia kakou ka hoomaopopo ana, no ka nui 0 keia hana, a pehea ka nui 0 na mea, a ehia hoi mau ano 0 na makaukau ame ka hana i owili ia aku ai na ola. No Na Meaai * "O ka ai, he mau mea nui ia, e pono ai ia kakou ke hana, a e hooko hoi me ka holopono mawaho ae 0 ke kaua. Ina aole na meaai, he mea makehewa wale 110 ke kaua ana, aole e loaa mai ana he mau hua. "He mea pono e lawa pono kākoa me na meaai, aole wale iho no nae no kakou ame ko kakou mau pualikoa, ame ko kakou mau kanaka 0 ka oihana ka_ua moana, aka no kekahi hapa nui 0 ka lahui, a "kakou i hui pu a"ku"ai,ya i hookahi ka paio like ana 110 keia pono, ka lahui hoi, e loaa mai ai ke kokua ana, a e hakaka pu ana ma ko kakou aoao, "He mea ponō, e hoolako aku kakoa i na moku, ma ha haneri, mai ko kakou mau pa kapilimoku aku, no ka halihali ana aku ma kela aoao 0 ka moana, me ka nāna ole i na mokuluu, i na mea apau i makemakeia malailaj .mailoko mai 0 na mea he nui i loaa ia kakou, 0 ko kakou mau mala huaai, na lua lanahu, na'halehana, aole wale no, me ia mau mea e hoaahu aku ai, a e lioolako aku ai i ko kakou mana kaua ponoi iho, ma ke kai a ma ka aina, aka .e lioaahu, a e hoolako aku i ko kakou poe ponoi iho, na ohana 0 ka poe, i hele aku e molia i ko lakou mati ola, e kokua aku hoi ma ka lioaaliu ame ka hoolako ana i na pualikoa, a kakoa e hana like nei maloko 0 Europa, a e >hoolako aku hoi i na halehana malaila ine na makaukau e pono ai; 0 ka lanahu, ka mea e hoomauia ai ke ahi, ma na moku e liolo ana ma-ka moana, a maloko o na kapuahi 0 na halehana, ma 0 aku 0 ka moana, ka hao kila, mailoko mai olaila e hanaia ai na meakaua ame na lako kaua, maanei, a malaila pu; na alaha» no na alahao i popopo, mahope aku 0 na papu 0 kahi e kaua mai la; na kaaahi i panihakahaka ma kahi 0 na kaa e weluwelu Hiau mai nei i kela ame keia la, na holii, lio, pipi, no na hana, a no ka oihana koa, a ma na mea no apau a na kāiiaka 0 Enelani, Palani, Italia 'ame Rusia i maa ai i ka hoolako ana ia lakou iho, ua nele nae i keia manawa, mamuli 0,. ka nele i na kanaka haha, i na lako hana a i na mikini paha e hana' ai. E na Oihana "He mea maopopo loa i kela ame keia kanaka noonoo maikfti, hie'pono ke hoonui hou ia ae ko kakou maTi oih'ana mikiala, ma na aina mahiai, m'aloko o na lua lanahu, maloko o na'halehanap a 01 aku imua o' ko kea wa, a e hooi if. ae hoi ko la"kou hoohanaia aku maluna o ke kahua 'hoomakaulii, a e hoōpololei' walē ia "no'no na hana 'e ku nei imua o' kakou, a 0 ka mēa a'u'i makemake ai e kamailio aku,'o ia keia, 0 na kanaka ame na wahine i hoolilo 1 ko Jakon noonoo ame ko lakou ikaika, ma keia mau mea, e hana ana lakou v no ko lakou aina, a e hoouka ana hoi i ke kaua no jka- maluhia ame ke kudkoa, ua like aku ke ko'iko'i o ka lakou hana, me na kanaka maluna o na kahua kaua, a maloko o na auwaha. O na puali 0 na oihana mikiala oloko 0 ka aina, mai na kane a na wahine, he puali nui ia no ka lahui, e paio ana no ka pono o ka lahui, a no ke ao holookoa. O lakou na Hoaloha ame na'hoopakele 0 na kanaka kuokoa ma na waW

apau. He mau kaukani, lie mau haneri o na k'aukani o na kannka, i kupono no ka oihana koa, c hoonohoia ana no ka .lawelawe ana aku i keia pono nui, e noho hana ana ma na aina mahiai, ma na haleliana, ame na lua lanahu, a ua like aku no ke ko'iko'i o ka lakou hana, me ka na kanaka e lioouka okoa ana i ke kaoa, ma na kahuu kaua. O na Lako na Mea Nui "Ke lawe nei au i ke ko'iko'i o ka hoeueu ana aku i na kanaka mahiai o ka aina, a i ka poe apau e hana ana ma na aina maliiai. 0 ka hemphema nui o ko kakou lahui ame ka lahui e hana pu nei me kakou, o ia no na meaai, e pono Si e lako. He mea nui ka loaa •ana o ka lako ai lawa pono 110 keia makahiki. Ina aole e lawa pono ana ka ai no na pualikoa ame ka lahui e ka ua mai nei, e hoea mai ana i ke polio wale ana o ko kakou mau manaolana. O ka lako ai o ke ao nei i keia manawa he kulana liaa'&aa- loa iā. Aole wale iloko o keia manawa o ka pilikia, aka iloko o kekahi manawa loihi, mahope iho o ka nohoalii ana mai o ka maluhia,

aole wale i ko kakou poe ponoi iho, nka maluna kekaki o na lakui kanaka o Europa, e kauka'i ia mai ana maluna 0 Amerika, ka hoolako ana aku i ko lakou mau hemahema. "Nolaila, maluna iho o na kanaka mahiai o keia aina, ka hilinai ana aku no ka hopena o keia kaua, ame ka hopena oka lahui. Aole he manawa hou aku no ke kakali ana, aka e hana koke ano, a ke hoeueu aku nei au i na kanaka opio a i na kanaka oo pu kekahi, 1 na keiki kino ikaika apau, o ka aina, e lawe aku, a hooko i keia hana nui, o ka mahi ana i na aina mahiai. "Ke uwalo aku nei au i na kanaka inahiai o ka Hema, e kanu aku/i na meaai, a e kanu pu i ka pulupulu'. Aole he alahefe e ae e maopopo ni ko lakoa aloha aina oiaiō, mamua o ke pale ana aku i ka hoowalewale nui, ma o ke kumukuai pii o ka pulupulu, a e hoohuli i ko lakou nobnoo, ma na m(i£ai no ka hanai ana aku i ka lahui, ame na kaiiaka ma na wahi apau, ka poe e kaua nei no ko lakou noho kuokoa ana, a no ko kakou kuokoa hoī. "E ae hou mai ia'u e hoeueu aku, e kanu kela ame keia i kona mala iho ma ka hale, he kokua nui keia, ma ka mawehe ana ae i ka ninau, i pili i ka ana i ka lahui a e lilo na wahine, i poe hpomakaulii, na ke kukulu ' pu arta ae ia lakou, raa ka aoao o ka poe e paio nei no ka lahui.' Ua hoea i mai i ka manawa a Amenka, e hooponopōno ai i kona hewa o ka wa i hala, ma o na hana hoomaunauna wale ame !na liana uhaai wale. E lilo kela ame 'kfia l:ane a wahine, i mea hoo/o i ka •hana i ili iho maluna ona, aole loa ho kumupale no kekahi mea e olelo ae ai, no ka maopopo ole iaia."