Ka Nupepa Kuokoa, Volume LV, Number 18, 4 May 1917 — HE MOOLELO NO NA Hoahanau Ekolu A I OLE O Hawila ke Koa, a o Magarita ka U'i ka Manu Nunu Ahiu [ARTICLE]

HE MOOLELO NO NA Hoahanau Ekolu A I OLE O Hawila ke Koa, a o Magarita ka U'i ka Manu Nunu Ahiu

' E akahele loa ke ano o kau hehi ana mai, ma ka'u wahi no e hehi ai, malaila mai no kou mau wawae e hehi ai, mai hehi hewa oe ma ka huaolelo V, o poino auanei oe, no'u keia hewa, i ke kamailio mua ole ana aku nei ia oe, aka nae, e hoomanao i keia mea ano nui e kuu keiki." Ma kela komo ana aku a Hawila, ua hehi aku la oia, ma kahi o ke kapuai wawae o kona makuakane i hehi aku ai, ma kahi o ka huaolelo A, aka nae i wahi no ua o Hawila e ike ai i ka poino, ina no ka hehi ma ka huaolelo V, ua hookapeke aku la oia i ka hehi ana o kona wawae, akau, ma ka huaolelo \ r , me ka lele ino ana mai ihope, a me he anapa ana la na ka hekili, o ka haule iho la no ia o ke ko'ilipi a ke kanaka kiai me ka ikaika, no ekolu manawa, a ia wa i pane mai ai o Lomeliano: "Ea. ua pa lihi mai nei paha kou hehi ana i ka huaolelo ke ike nei au i ka haule ana mai nei o ke ko'ilipi no ekolu manawa, e akahele loa oe e kuu keiki; a ina i ko'iko'i lo?. kau hehi ana mai nei, ina ua haule kela pahikaua nui e kātf la maluna o ka puka," a ia wa i alawra aku ai o Hawila nana maluna o ka puka, aia hoi e kau io māi ana he pahikaua nui, a- mihi iho la oia, no kona pakele, mai ka make mai, i i kau a mea o ka makemake e hoao i wahi nona e ike pono ai i kahi o ka poino. "E ku malie iho oe e ku(i keiki maanei, a e hele aku au -e pani i ka puka," i pane mai ai o Lomeliano, me kona hele ana mai, a hehi iho la ma ka huapalapala V, he halulu ka laua nei o ka lohe ana aku, a polia mai la no hoi ka leo o ka mea kino kanaka elike me ka laua i lohe mua ku ai, o ka hoi ae la no ia o na pani pohaku, a hooku'i i-kahi hookahi. Ia paa hou ana ae o ka paia pohaku, o ko laua nei hele aku la no ia makaikai i na nani like ole o na momi, ke gula na pohaku makamae apau, a pela hoi me ka waihona dala, e laa ke kula, ke dala maoli, na bila dala na momi kumukuai nui o na aupuni apau o Europa, a he mea oiaio, ua poholo pu o Hawila, iloko o ka hauoli palena ole, no kona ike ana iho, he "Haku Alii" oia, a he "Ona Miliona" hoi maloko o> Europa. Ua piha paha he elua hora i hoohalaia e laua nei ma ka maka'ika'i ana i na mea nani, a i ka waiwai hoi o kel.i ame keia ano, alaila komo aku la laua nei maloko o kekahi keena nui akea, o na waiwai maloko o kela keena, o ia no na lako kaua o kela ame keia ano, me ke koe ole aku o kekahi mea, ua houluuluia a kahi hookahi, hewa i ka maka ke naiia aku, a kau no hoi ka weli, i ka mea akahi a kahi, a ; ike i kela mau lako kaua, 1 felike la me Hawila. Ma keia wahi, i kauoha mai ai o Lomeliano ia Hawila e noho iho ilalo, maluna o kekahi noho pohaku, alaila hele aku la e nana iwaena o na lako kaua e waiho mai ana, lalau aku la oia i kekahi pahikaua nui a paa iloko o kona lima, ia wa huli hoi mai la no kahi e noho aku ana o kana keiki, me ka i ana mai: "Auhea oe e kuu keiki aloha, o na mea kaua apau, ua loaa ia ia oe, a koe keia pahikaua, e paa nei iloko o kuu lima, ka pahikaua hoi a'u e haawi makana aku ana ia oe e kuu keiki. O, keia pahikaua, aole ona lua e loaa ai maloko nei o Europa Jiolookoa apuni. Ma kau mau wahi apau loa e hele ai, e paa pu oe i keia pahikaua, i hoahele nou, a mai noho oe a haawi aku ia ha'i. Pehea ka nui o ka noho aloha ana mai o kekahi kanaka me oe, aole loa ia he kumu nou e haawi aku ai i keia pahikaua iaia. Iwaena o ka'u mau makana apau e haawi aku nei ia oe e ke keiki, o keia, ka makana pookela hookahi, a o ke kumu nui iho la no ia o ko'u makemake loa ana, e; malama pono oe i keia pahikaua a kau aku i kau mamo." Ia pau ana o kela mau 61elo a ka makuakane i kawailio mai ai, ia wa haawi mai la.oia i ka pahikaua ia Hawila, me ko Hawila lalau ana aku no hoi a paa mai la iloko o kona lima, a 110 kona piha loa me na rr\anao pihoihoi, aole e hiki iaia ke kamailio aku i kona makua, e haawi aku la hoi i na mahalo ame na hoomaikai ana, ua piha oia i na haawina ilihia, nolaila he noho m.umule wale no kana hana, me ka pane leo ole, a o ia ka kona makuakane o ka hoolale ana mai iaia e u hoi laua, o ka hahai aku la no ia o Hawila mahope o kona luau'i makuakane. I ko laua hoea ana aku no kahi o ka puka, ia wa i huli mai ai o LOmeliano ihope a kamailio mai la: "E hoopaanaau oe i na mea apau a'u i kamailio aku ai. au no hoi i ike pono mai ai i ko'u hana ana aku imua o kou alo, no ka mea, o na alahele wale no ia e hiki ai ia oe ke noho mana maluna o keia luahuna, a eia ke ki e hemo ai ke pani pohaku maloko aku nei," ia wa hele aku la oia a kahi 0 ka mea kino kanaka e ku ana, hoopa aku la ma ka lima hema no ekolu manawa, ia ipanawa no i poha mai ai ka.leo hoopahaiohao mailoko mai o kela kino kanaka, i ka i ana: 'Ave' o ka wa no ia i naueue ae ai ka honua, ā iloko o ka manawa pokole, ua hamama ae la ua pani pohaku nei. I kela hamama ana ae no o ka puka, o ko laua nei oili akil la no ia a ku ana iw&ho. Hele aku la o Lomeliano a ka ipukukui daimana, hoomaka ae la e oniu no ka ekolu o na manawa ma ka hikina, a ia wa no hoi i loheia aku ai ka pane ana mai o ka leo kamahao; a me he iho ana la na ka maka, o ka hoi ae la no ia o ke pani pohaku a paa elike nie kona ano mua, aohe eu nana e kolohe. Maanei i huli mai ai ka makuakane imua o Hawila a i aku la: "Auhea oe e kuu keiki, ua ike pono aku nei no oe 1 kou mau waiwai he nui, a pela me na alahele e hiki ai ia oe ke komo mai me ka maalahi loa, a i hemahema no nae kau hana ana. o kou poino no ia. E malama pgno i na mea apau au i ike ai, nolaila e huli hoi kaua, aia hoi aui ae ko'u mau la, ia wa auanei oe e ikē hou ai ialoko nei o keia luahuna," ia wa i hoi aku ai laua nei a kau maluna o kela papahele, nana laua i lawe mai, a he manawa pokole, aia laua iluna o ka honua paa kahi i ku ai. la laua i lioea aku ai noloko o ka rumi aina o ko laua wahi home, o ka hora umf-kumamalua ia o ke awakea, a u noho iho la ilalo, no ka hooinaha liilii ana, o ia nae ka Lomeliano i huli mai ai imua o kana keiki, a i mai la: "Aole i pau na mea a ka wahine kilokilo o ke kamailio ana mai ia'u, i ka loheia.e oe, a o ia keia. Ua olelo mai oia ia'u, ma ka po?māmtfk iho o ka la afu e ? lawe aku au īa oe e hoomakaikai ialoko o ka luahuna waiwai, o ka po ia au i nakiikii aku ai i kekahi hipuu paa loa, he hipuU hoi o ke aloha manawaena o ka ipo ame ka ipo, a ma ka olelo okoa ' ana ae ea, ua hui oe me kekahi kaikamahine opio ma ka po nei, a ua paa ka olua aelike, e lilo aku kekahi na kekahi # | a pela hoi e lilo mai ai na kekahi o olua." Ke ike la o Hawila, ua hooko ia ka olelo wanana a ka wahine kilokilo, e hiki ole iho ai iaia ke liuna, heaha no nae ka waiwai o ka huna ana iho, he hana ia na ke keiki aloha makua ole, r\< laila pane aku la ua o Hawila : "Ae, ua pololei na mea apau au i hoike mai nei, no ka'u hana ma ka po aku la i hala, a no ia hana ma ko u aoao, ua hewa loa au. a ke nonoi aku nei i kau mau huikala ana mai. ' no ko'u hookiekie maluna ou e ku makuakane aloha, alaila

huai pau aku 1a ua o Hawila. i kona hoomaka ana c halawai iuc ka U'i Magarita, mai kela manawa mai o kona liookani pila ana mawaho o ke Kakela Mamiona ahiki i 'ona hooko ana aku i ke kono a ua Manu Nunu Ahiu nei, me kona hunahuna ole iho i kekahi mau kamaiho huna, mawaena o laua. ... A lohe o Lomeliano i na olelo hoakaka a kana keiki, la wa i pane mai ai me ka leo o ka mpkua i piha i ka makee aine ke aloha i kana keiki: "Ke huikala piha aku nei au ia oe, mai ke kikowaena ma. o kuu puuwai, a no ka mea aole na'u i kau i na kanawai paa maluna o na honee ana a kou lunaikehala, aka na ka mea i ike ole ia e oe, a o ka'u wale 110 e hoolana aku iiei 1 kou manao e kuu keiki, aole au mea e hopohopo ai 110 u, aka e hoomau aku i ka hele ana e hui pu me ke kaikamanine nona ka heiehelena u'i au i haulehia ai i ka hoohihi ame ke aloha. "Ua hiki ia oe ke hele mau e hui a e hookaau olelo pu me ka U'i o ke Kakela Mamiona, aka nae, e hoomanao i ka manawa mua loa au e hoao ai e hehi i ka rrraemae o ko olua noho mare ole ana, o ka wa no ia, e auhee aku ai na waiwai apau oloko o kela luahuna mai ia oe aku, a lilo oe he' kanaka ilihune, nolaila o ka'u a'o ikaika ia oe e ke keiki, mai pulale i ka ike a ka maka, a manao oe i ka memele o ka ohelo, a upu ae ka manao e kii koke e ako, he alahele ia no kou nele ame kou pilikia, aka e hoomanawanui ka ono, e hoea mai no auanei i ka la e loaa ai he makana hiwahiwa loa ia oe, a e lilo aku ai no hoi oe i kanaka nui loa ma keia mua aku. "I kou manawa e hoolohe ole ai i keia mail olelo a'u, o ka wa iho la no ia e nele ai oe i ka waiwai, rio ka mea pela ka olelo hoohiki i kauia maluna o kela luahuna, a e pau ana ka hoolohe ana o na m,ea paahana apau i kou mau makemake. Nolaila ke waiho aku nei au nau e koho, mawaena 0 ka waiwai, ka hanohano, a i ole o ke kono paha a ke aloha, e wawahi ika maluhia oko olua mau kino. Eia ka'u ao hope loa ia oe, e hawele mai oe i kela U'i o Mamiona Kakela a paa ma kou aoao, a e malama hoi i kona mluhia ahiki 1 ko olua mareia ana, o oiua ka hoi kekahi mau mea waiwai lod ma keia m.ua aku." I ka lohe ana o Hawila i kela mau olelo a kona luaui makuakane, he keu a ka piha o kona naau me ka olioli. a o in kana oka nalu wale ana iho 110 iloko ona: "Akahi ahiki ia'u ke hoike aku i ka pane o ka ninau a ka U'i Magarita i waiho mai ai im.ua o'u, i ka po aku la i hala, ua lohe pono au i ka manao o kuu mākuakane, a ya ike hoi i ko'u kulana oiaio i keia manawa, he kanaka waiwai ,aole hoi he ilihune a he mea haahaa, elike me ka'u i ike ai no'u iho." O kekahi mea i hoopiha loa ia aku ai o Hawila me ka olioli, o ia no ka haawi ana mai o kona makuakane i kona ae, e hoomau aku keia i ka liele ana e ike i ka U'i o Mamiona Kakela, ka mea hoi ana i manao m»ua ai, e huhu mai ana fa kona makuakane iaia i ke keiki hookiekie, eia ka ua pau kahiko na mea apau e pili ana i kona oīa ana, i ka wananaia e ka wahine kilokilo. No ka pau ole no o ko Hawila mau nvmao paha'oha'o no kana mau mea i ike ai m*aloko o ka luahuna waiwai, ninau okria aku la oia ia Lomeliano i ka i ana aku: ■ "E kuu makuakane aloha, he wahi pahaohao hoi ko'u no ke ano o ke ola ana o kela kanaka a kaua i ike aku nei maloko oka luahuna, pehea la i hiki ai oia e ola? O kekahi mea kupaianaha no hoi, o iā'kona mau ano apau, i kaokoa loa mai ko kakou mau ano ae." "Auhea oe e kuu keiki, ua hookahaha io ia aku kou manao, i kou ike ana i na ano kupaianaha o kela kanaka a kayu i halawai aku nei maloko o ka luahuna waiwai, a he nani hoi ia ke ninau mai nei oe ia'u, e hoike aku no au ia oe i ka mea oiaio loa, ao ia keia. Aole kela he kanaka maoli, elike me ko kakou ano nei, me ka ai e loaa ai ke ola ame ka ikaika, a i ole hoi ia, m/e na metaria paha i hanaia e na Mana Kahikolu Kiekie loa," a ma kela wahi, i hoomaka okoa iho ai ua elemakule nei e akaaka, a noho malie iho la ine ka pane hou ole aku. Aole i hoopauia ko Hawila pohihihi, ma kela pane a kona a pela no paha me oe e ka mea heluhelu, a noke hou a|cu la o Hawila i ke koi i kona makuakane, e hoike mai i ka meahuna i pili i kela kanaka kupaianaha. "No kou makemake loa hoi e kuu keiki, e hoopauia ae na pohihihi e pili ana i kela kanaka ano e, nolaila e hoike aku ana au elike me kou makemake, a e hoolohe mai' no hoi oe me ke akahele loa. O kela meakino kohu kanaka au i ike aku nei, aole ia i like me ko kaua ano nei, aka he meakino ia o kekahi mau rfiateria uhane ole i h'oohuihuiia, a i hanai i e na lima akamai a noeau o ko oukou makuahine, iloko o na makahiki he umi, o ko maua noho aloha ana, a na kona noeau no i hoonohonoho i na ki e hemo ai, a e paa ai 'ualuahuna nei, e hiki ole ai i ka poe powa ame ka aihue ke komo e hao i na waiwai oloko. "O ka wahine kilokilo a'u o ka hoike mua ana aku nei ia oe, nana na olelo wanana e pili ana no oukou, aole ia he mea okoa aku, aka o ko oukou makuahine ponoi no ia," a ia manawa i hiolo makawalu mai ai na kulu waimaka mai kona mau lihilihi mai, no ka m£a ala mai la na hoomanao walania ana no kana wahine aloha, i hala e aku i ka make. a no kekahi mau sekona, aia wale no kona poo ilalo kahi i kulou ai, me ka hoom&nawanui ana, e hoomama mai i na manao kaumaha iloko ona, a iaia i holoi ae ai i na kulu waimaka mai na papalina ae, huli hou mai la oia imua o Hawila, a i mai la: ' "O ke kino kupapau i kanuia ai o ko oukou makuahine, aia no ia maloko o kela ana a'u i kuhikuhi aku ai ia oe, malaila oe e waiho aku ai i kuu-mau iwi, i ko'u wa e haalele iho ai i keia ola ana. he elima la mai keia manawa aku a kaua e kamailio nei." Mam t uli o kela mau hoakaka a Lomeliano im,ua o kana keiki, ua hoopau loa ia ae la na manao pohihihi o Hawila, no ke ?no o ke kanaka kupaianaha ana i ike ai maloko o ka luahuna ,no ka mea ua kuhihewa maoli no oia, he kanaka maoli kela, eia ka he kanaka i hanaia, mam'uli o ka noeau o ko iakou makuahine. ke kilokilo wahine hoi, nana i hoakaka e mai i na ano pakahi o ko lakou nei ola ana aku. Oiai no laua nei e nanea ana, ia wa i kani mai ai ka hora ekahi. ua piha okoa ka horo hookahi o ko laua nei noho ana e kamailio. ia wa i hoolale aku ai o Lomeliano ia-Ha-wila e hoomak-aukau mai i mau meaai na laua, oiai ua hele no laua a pololi. He ole ia a Harwila o ka hele ana aku e hoomakaukau i mau meaai. ku ana iluna o ke pakaukau, ua ano like no keia, me "His" kela kuke makani, o ko laua nei nee aku la no ia ma ka aoao o ke pakaukau, a hoomaka iho la e hoopiha i ka lua o ka inaina. E hookuu aku kaua e ka makamaka heluhelu ia Hawlla me kona makuakane e ai ana i ko laua aina awakea, a e hvi 1 i ae kaua a nana aku ia Magarita, heaha la ka hana a ua Manu Nunu Ahiu nei o kela manawa o ka la, e noho mai 1a maloko o Mamiona Kakela. , Ae. o ka hana punahele loa i ua U'i la o Mamiona Kakela, i na la apau, o ia no ke kui lei, o ka hele no hoi paha a nui na pua nani like ole oloko o kana mau kihapai, nawai ole no e komohia na manao hoohihi i ke kui lei, a ma keia manawa a kaua e ike aku nei i ua Manu Nunu A % hiu nei, aia oia ma'oko o kona rumi kahi i walea ai, a ua hele no hoi a ohu ika lei, a hoomanao wale'ae la no ka meakaka» i keia m.au lalani mele a kahiko 1 : "Ohuohu i'ka lau lehua, Kanu no na pua i Kukaniloko." - (Aole i pau.) r