Ka Nupepa Kuokoa, Volume LVI, Number 5, 1 February 1918 — Page 2
| This text was transcribed by: | Kamehameha Schools Gift To Dr. Chun |
| This work is dedicated to: | Dr. Michael J. Chun |
Ka Nupepa Kuokoa
KE KILOHANA POOKELA NO KA LAHUI HAWAII.
MAIKAI KA MALAMAIA ANA O NA MAI LEPERA O MOLOKAI MAMUA O KO KA HIKINA
Mahope o ka hele makaikai ana i na panalaau ma na mokupuni pilipine iapana, kina ame korea, a mahope hoi o kona hoohala ana eiua pule ma ke kahua mai lepera ma Kalaupapa, Molokai, ma ka hoakaka a W. M. Danver, ke kakauolelo o ka Migiona Amerika no ka poe mai lepera, o kona keena oihana aia ma ke kulanakauhale o Dulelina. Irelani, he oi ae ka ka maemae, ka oluolu ame ka maikai o ka malamaia on a o na mai lepera ma Molokai mamua o ko na mai lepera maloko o na kahua mai o ka Hikina.
Elna a ekolu ae nei paha pule i hala ko Mr. Danner hoea ana mai i Hawaii nei me ka ukali pu ia mai e kana wahine, no ka holo ana aku e nana i ke ano o ka noho ana, o na mai lepera ma ke kahua mai lepera ma Molokai, in a ke ano o kana hana he kakauolelo no ka Misiona Amerika, no na mai lepera.
Wahi ana o ka hoakaka ana mai maloko o ka Miscion Memorial ua nui kona kahaha i kona ike ana i ka maikai maoli o ka malamaia ana o na mai lepera ma kalaupapa ame Kalawai, a ua haawi oia i kona mahalo nui ia John D. Mcveigh, ka luna nui o ke kahua mai i ke Kauka W. J. Goodhue, ke kauka e noho nei malaila, ame na kahunapule e noho nei malaila.
Wahi a Mr. Danner, aia maloko o na mokupuni Pilipino he 4444 ka nui a ua mai lepera, a ua hoopaaia lakou maloko o kekahi kulanakauhale i hookaa waleia no lakou. o ka mana hooko ama ka mana hookolokolo aia iloko o na lime o ke kauka e noho ana malaila. Makahi uae o ka hoonohoia aku o kekahi mau kahumai lehulehu e ke aupuni no ka malama ana ia lakou he kakaikahi wale no na kahumai, eia nae, o ka hana nui a nei poe kahumai oia no ke ao ana aku i ua mai e lilo lakou ka ike e malama aku ai i kekahi poe mai e aku o lakou.
He ano aila ka i kapaia Chanlmoogra ka laau i hoohana nui ia maloko o na moku puni Pilipino, he laau i manaoia he hiki ke hoola i ka mai lepera, a ua ikeia ka ka holopono, wahi a Mr. Danner, a i keia manawa ka ke huli pono ia mai la na ano kupono a pau e pili ana ia ano aila e lilo ai ia i laau hoola i ka mea i loohia i ka mai lepera.
Maloko ka o kina ame Korea, wahi hou a Mr. Danner, he poe makilo a kuewa ka hapanui o ka poe mai, a e kauehaia aku ana lakon e nee mai kekahi wahi a i kekahi, aka, maloko o Iapana ua nanaia aku ka pono o ka poe mai e ke aupuni, a ua malamaia lakou meke kupono a ma ke ano hoi i makemakeia e hanaia aku no lakou.
"Ma ka nana ana i ua panalaau apau ua loaa iau keia ike ua oi ae ka maikai o ka malamaia ana o na mai lepera ane ka loaa ia lakou o ka oluolu maikai ame ka hauoli o ka. uoho ana ma kalaupapa mamua o na wahi e ae apau, wahi a Mr. Danner.
Oka manao i loheloheia mamua e kukulu ia mai i halemai lepera lahui ma Hawaii uei he mauao lalau ia, oia manao aole ka i haawiia kekahi noouoo hohonu ana maluna o ia ninau e ka lahui kanaka Amerika a i ole e ke aupuni Amerika.
Wahi hou ana, he hana ka ke hoolala ia mai la i nei manawa maloko o Amerika e kukuluia i mau halemai lepara nui ma ka aina makua, kahi o na mai lepera apau maloko o Amerika e hoopaaia ai. Ma keia hana, wahi ana, e hoopau loa ia ae ai ka noonoo ana e hoolilo mai ana ke aupuni Amerika ia Hawaii i kahua e hoihoiia mai ai ka poe apau i loaa i ka mai lepera.
Hookahi manao ano nui a koikoi iloko o ka ahahui a Mr. Danver, i noho kakauolelu ai, oia hoi ke ao ana aku i ka Euanelio i ka poe i loohia ia mai. O ke kahi hana ano nui i hoolalaia oia uo ka hoomaemae ana i na wahi apau e hoopuni mai ana i ka lakou wahi e no ho ana. O keia ka hana i lawelaweia @Qna ke ano laula apuni ke ao. Wahi ana. Ma ka poaha i hala i haalele maiai o Mr. Danner no Nu Ioka.
HOAOLA E HOOPIHOLO ELA MAU MOKU.
Ua loaa mai i Honolulu nei mai Amerika mai ka nuhou e pili ana i na hana hoopilikia a ka poe kokua i na Kelenania ame ka na lala o ka hui i kapala J. W. W. Ma ia nuhou e hoakaka ana i ka ikeia ana e na luna aupuni o ke awakumoku o kekahi hana hoohalua i hanaia e hoopoino i kekahi moku hou loa j kapiliia.
O ka hana hoopoino mua i hoolalaia oia ka hoao aua e hoopiholo i kekahi mokukuna mahu oiai ia e hoolanaia aku aua i ke kai ma kekahi manawa i hala koke aku nei, a ua hoopahu aia nae ka hoiopono o ia haua ana, elike me ka holopono o ia haua ana, elike me ka lono i hoea mai i Honolulu a i hoikeia ae ma ke akea, ua ikeia keia hana hoopilikia i ka wa e uee aku ana ka moku mai kahi aku i kapiliia ai noloko o ke kai. Ma ka uanaia aua i loaa ai ka ike i na luua aaupuni aole i hanaia ka iwi kaele olalo ae o ka moku a paa loa elike me ia i makemakeia, in a ka no ka hoonauene liilii loaia ae o ka moku e lilo ana ia i kumu e haule iho ai o ke kila a kaawale a ma ia ano e piha ana ka moku i ke kai a o ke piholo uo ia i ka hohonu.
O kekahi hana epa ino loa a na kana ka kokua i na Kelemania i hana ai oia ka mea i ikeia maluna o kekahi mokukolo a ka Hui Red Stack. O ka laina e hoopaa aua i ka mokukolo i ka uwapo ua okiia me ka pahi umiumi ma na pauka mai ka umi a umi kumamalima kapuai ke kaawale, aole nae i okiia a moku loa, ua hookoeia kekahi mau ma awe o ka laiua.
Aia na luna aupuni ke huli mai la i ka poe na lakou kela hana a ua ma naoia e paa mai ana no ka poe kolohe iloko o ka manawa pokole
PAHOLA KA OLOHANI MALOKO O KELEMANIA.
Aia maloko o na wahi lehulehu o Kelemania i keia la, i kulike ai me ka lono keiekalapa i hoounaia mai i keia kulanakauhale, mai Ladana mai, ma nehinei aku la, ke holopapa mai la ka olohani iwaena o na makaainana, a ke koi mai la lakou e hoopauia ke kaua, a e nohoalii mai ka maluhia.
Maloko o na halehana , a o na kau oha a na koa o ke aupuni, e hookikina ana i na kanaka e hoi hou i ka haua, ua lilo ia mau kauoha i mea ole, a ua ala maoli ae he kaua kipi mawaena o na makaainana ame na koa.
Ma kekahi mau wahi, ua hoole okoa aku na koa i ka hooko ana i na kauoha a ko lakou mau aliikoa, e ki aku i ka lakou mau pu maluna o na makaainana, a ma kekahi mau wahi hoi, ua ki wale ia aku no ua pu iluna o ka lewa, me ka hoopoino ole ia o ke ola o na makaainana.
O ka leo uwlo keia o ka Ilamuku von Hindenburg, ke kiionohi o ka lahui Keleniania mamua aku nei, e uwalo aku ana i na kanaka e hoi hou iloko o ua halehana, ua lilo ia mau uwalo ana i mea waiwai ole. O kana mau olelo hooweliweli, i pana'iia aku mahope o kona leo uwalo i na kanaka, ua lele aku ia a pa ma na pepeiao kuli.
Mamuli o ka pahola aua o ka olohani iwaena o na kanaka ma Berlin, aole e hoi hou iloko o na halehana e hana ai, ua lilo ia i mea e ku a pilikia maoli ai na oihana auo nui apau iloko o ka aina a ua koi aku ka poe olohani i ke aupuni, e loaa koke ka uohona maluhia ana i keia manawa, malalo o na kahua, aole he mau koipoho ana, a aole hoi he mau hoohuiaina.
Mawaho ae o kela koi a ka poe olohani i ke aupuni no ka maluhia, ua koi pu ae lakou, e hookuu koke ia ua paahao kalaiaina apau.
KU MALIE NA HALEHANA
Maloko o Hamburg, ua ku malie na oihana mikiala apau. Ma ke kakahiaka o ke Peakolu aku, ua kiola aku na kanaka haua apau maloko o ka pa kapili moku ma Vulean i ka lakou mau mea paahana, a puka aku la iwaho. Ma ka auwina la no o kela la i pahola aku ai ka olohani ma kekahi hale hana o ke aupuui.
Ua pahola pu aku kela manao olohani like maloko o ka halehaua lako kaua apau o ke aupuni, a ma ka inoa o ke aupuni o Kelemania, ua uwalo ae ka Ilamuku Nui von Hindenburg i ua kanaka olohani, e hoi hou i ka hana, me ka olelo ana, ke alakai hewa ia nei la kou e na enemi ino loa o Kelemania. Ua kauoha aku oia i ka poe olohani e hoi hou maloko o na halehana, a o ka hooko ole ia ana o ia kauoha, ua like pu no ia me ke kipi ku-e ana i ke aupuni o Kelemania.
Ua hooleia aku ia mau kauoha apau a ka poe olohani, a no ia kumu, ua kauoha okoa ia na koa e hoomalu i ka haunaele i ala ae mawaena o ka poe olohani ame na makai, me ka pau o kekahi poe i ka make i na poka.
Ma kekahi mau wahi uae, ua hui pu aku na koa me ka poe olohani ma na alanui, me ka hoole ana e ki i ka lakou mau pu, a ma kekahi mau wahi hoi, ua ki ia aku na poka maluna ae o na poo o ka poe olohani
Maloko o Hamburg, ua kaihuakai ae ka poe olohani, me ke koi ana e loaa ka maluhia, a e lawelawe koke ia hoi na hana apau no ka hoopakele an i ke kulana kupilikii o na makaaiuana, e pili ana i na meaai.
Ma ke Sabati aku nei i hala, ua holapuia ae kekahi hale wili palaoa mii ma Vienna e ke ahi, me ka pau o kekahi beluna nui o ka palaoa, aka hu uuku nae ia poino, ke hookukuia ae, me ka poino uui i kau aku mamuli o ka hoopoinoia ana o ka hale wili palaoa.
Ma ua mea auo nui i homaopopoia, elike me na hoike lehulehu mai na wahilike ole mai, i loko o keia manawa, aia ke aupuni o Kelemania iloko o ke kulana kupilikii, ma o ke komohia okoa ana aku o ua manao olohani iloko o na kanaka Kelemania, e ku-e mai i ua keehina a ke aupuni e hohaua uei iloko o keia kaua.
HOEA KA PALAPALA HOOKAPU AIONA IMUA O WILSON.
I kulike ai me ka moolelo i hoopukaia ae ma ke Star Bulletin o ka poakahi iho nei o ka olelo hooholo i hooholo ia ai e ka Ahahui Kalepa o Honolulu nei ma kekahi manawa i hala kokeaku nei e hookapu loa aua i ka waiona maluna o ka Mokupuni o Oahu, ua hoea aku la ka imua o ka Peresidena Wilson no kona noonoo aua, elike me ka manao o ka leka i loaa ae i ka kakauolelo o ka oihana Kalepa Raymond C. Brown mai ia Geo. McClellan mai, kekahi la na o ka Ahahui Kalepa o Honolulu nei ma Wakinekona Ke nanaia aku nei ka hopeua no ia palapala hoopii me ka manaolana e hookoia mai ana.
HE MEA E HOOMANAO AI.
I ke kuai ana i laau kunu no na kamalii e hoomanao iho, o ka Luau Kunu a Chamberlain. ka laau maikai loa no ke anu, ka uae ame ke kunu kalea, a aole he mau mea hoopilikia iloko o laila. Eia ke kuaiia nei e ka poe kuai laau apau, o Benson, Smith & Co., na akena no Hawaii-Hoolaha.
KOKUA NA MAI O MOLOKAI KE KEA ULAULA.
Mai ke kahua mai mai o Molokai i hoea mai ai ka huina o elua haneri me kanaha kumamawalu dala, ma ke ano he mau dala kokua ia, no ke Kea Ulaula, i luluia ae e na mai ame kekahi poe e ae o ke kahua mai mai ka iwakalua kumamalima keneka aku ahi ki i ka umi kumamalua dala.
Iloko o ka papainoa o ka poe i haawi ae i ka lakou mau kokua no ke Kea Ulaula, o Kauka Goodhue kekahi me kona ohana, pela me J. D. McVeigh ame koua ohana, a pela me ka poe e noho hana nei ma ke kahua mai
Ua hoounaia mai keia huiua dala no ke kokua ana i ke Kea Ulaula me ke kahi palapala, e hoakaka ana i na kahua, i haawiia mai ai na kokua ana e kela mau mai, e nele ole ai ka loaa ana aku o ka ike i ka mea e heiuhelu ana i ka manao o kela palapala, i ka haawiia ana mai o ia mau kokua me na manao kuio iloko o ka poe na lakou kela mau kokua no ka pono o na koa Amerika, e hoouka mai nei i ke kaua, no ka pono a no ka lanakila o ka aina. Penei iho ka olelo hooholo i aponoia, no ke kokua aua i Kea Ulaula:
"Oiai eia o Amerika Huipuia i ke kaua i keia manawa, a ua loaa hoi na palapu i no koa ma ke kahua kaua, e pono ai e loaa aku ia lakou na pulama ame no lapaau kupono ana; a
"Oiai, ua weheia ae he mau waihona kokua no ke Kea Ulaula, apuni o Amerika Huipuia, ahiki aku i na Teritore apau, ame na wahi e ae i lilo aku malalo o ka malu o Amerika Huipuia; a
"Oiai, he mahele kakou no Amerika Huipuia, a o ka hapanui o kakaou maauei, he mau makaainana aloha aina;
"Nolaila, aole kakou e lilo i poe hoi hope ma ka hoikeike ana ae i ko kakou maauei, he mau makaainana aloha aina;
"Nolaila, aole kakou e lilo i poe hoi hope ma ka hoikeike ana ae i ko ko kakou manao hoihoi o ke aloha aiua, a elike me na aloha aina oiaio, e kokua aku ma ka huina e hiki ana ia kakou, no ka haawi ana aku i ka waihona kokua o ke Kea Ulaula
"A, e hoomanao hou ia, he huina nui o kakou e kokua nei maanei, i loohia i ka mai i loaa na kokua ana mai ka poe mai owaho o ke Kahua Mai Lepera, e hoike ae kakou, ua loaa ia kakou ka poe hiki e haawi, ka manao hauoli, no ka loaa ana o keia manawa maikai, uo ke kokua ana aku i ka poe i hoehaia iloko o ke kaua aua no ko ka kou aina, iloko o keia kaua nui o ke ao nei."
Malalo i ho nei ka papa@@@ ame ka huina a kela ame keia i haawi ae ai no ke kokua ana i ke Kea Ulaula:
J.D. McVeigh……..$ 10.00
Emma McVeigh…. 2.50
J.D. McVeigh Jr……… 2.50
Marie Cushingham…..2.50
Chulu Cushingham…….2.50
W. J. Goodhue……..10.00
Mrs. W. J. Goodhue……5.00
Miss V. M. C. Goodhue…..5.00
W. W. Goodhue…….2.50
J. D. Goodhue……2.50
F. J. Cook…….. 1.00
Mrs. Marithew…….. 1.00
Joe Keliikuli……. .25
Mrs. Keliikuli…….. .25
Kawaiku……. .25
Mon Soy……. 1.00
John V. De Coito…….. 1.00
Mrs. John V. De Coito…… 1.00
Oliver Kawaiwai……. .50
Cecelia Akim……. 5.00
Lilliam Keamalu…….. 5.00
Friend and wife…….. 3.00
Mr. and Mrs. Van Lil……. 5.00
Chas. Manua……… 5.00
Mrs. Paele……… 5.00
Joseph Dutton…….. 10.00
L. Alisa……. .50
John Martin…… 1.00
Kaulahao……… 1.00
Peter Kanakaole………. .50
S. Kunukau…….. .50
Ben Pea……. 1.00
Wm. Kamahalo……… .25
Joe Barrett………. .50
H. Hatori…….. .50
Frank Kaihenui…….. 1.00
Wm. E. Purdy…… 1.00
B. Palikapu……. 1.00
A. J. Kauhaihao……. 1.00
A. S. Kahoohalahala…… .75
Mrs. A. S. Kahoohalahala…. .75
D. Kapae…….. .50
Kaua Keonenui…… .50
Edward Dowsett……… 2.00
Bishop Home…….. 12.50
Francisean Sisters…….. 5.00
H. K. Kamaka…….. 2.00
S. C. K. Keaweamahi……. 2.00
Baby Rachel…….. 2.50
H. A. Nailima……… 2.50
Kalei Hoolapa……… 1.00
Kailiao………… .50
James M. Keanu….. 1.00
John Makahi…… 5.00
Kalaupapa Red Cross Auxiliary Aid Society……. 5.00
Joseph Texeira……. .50
Agnes Holstein…….. 1.50
Jack Kamealoha……. 5.50
Moses Pauli…… 5.00
Peter Nuhi………. 1.00
Mr. & Mrs. D. K. Kamahana……. 10.00
W. J. Feary……… 2.50
Amoe Ah Choy………. 2.50
Mamae………. 1.00
John Forbes…….. 5.00
Joseph Aiona…….. 2.50
Mrs. Joseph Aiona……. 2.50
Mr. & Mrs. Haleamau……. 5.00
Mr. & Mrs. Eddie Hart……. 5.00
John Dias…….. .50
Eddie Davis…….. .50
Yen Sui…….. .50
K. A. Long……… .50
Geo. Nakookoo…….. .50
Aloysius Kamaka……… .50
L. W. Kuhlman……. 5.00
Moses Holi……. 1.00
Aika Liwai……. .50
Mary Mokuahi……. 5.00
D. Paalua……… .50
Mr. &Mrs. Joe Naukana……. 1.00
Mr. & Mrs. Wm Kiaha
Mr. & Mrs. A. Hore
F. W. Wicke……. 1.00
W. Kaleiheana……. 2.50
Helen Freeman…… 2.50
Mr. & Mrs. Palea Pohina….. 2.00
Friend…… 1.00
Friend……. 1.00
Hattie Kalua……. 1.00
Friend……. 1.00
NUI NA HANA MAIKAI A KA HUI HOOKUONOONO MALUHIA E PONO AI NA LALA O KA HUI.
Ka papa hooko o keia hui oia no o Maluhia, a o kona waha olelo oia no o Kamaka Makaio, nona ke kumukaua wai o Hookupono, a nona no hoi ka rula o Hookuonoono, nou ia e ka ohana Hawaii ilihune a nele maopopo.
O ke kumuhana auo @ui a koikoi o keia ahahui, o ia uo ka pulama ana mai i na aipa o na Hawaii mai kona nalowale loa ana aku mai ia oe aku elike me na mea maamau, o ia hoi, ka lele mai ia oe aku mahope iho o ke kaa ole aua o na dala moraki au i aelike ai me ka mea dala. O keia ka mea i maa, a i kuluma i ka hana mau ia, a ua maopopo ia ee ia mea me kou hoohewahewa ole.
Aole nae peia ka liana ana a keia hui. Oia hoi, o oe, kau wahine, kau mau keiki, kau mau moopuna ame ka ohana apau o kou home, ke kahea ia nei oukou apau loa, a ua hamama ka puka i keia manawa, in a he mea hiki e lawe i mau kea pakahi, he hookahi dala wale no ko ke kea hookahi, a i ole e lawe mai he mau haneri mau kea paha, a pii aku iluna.
O kou lawe ana i kea, a mau kea paha, ua hoike mai oe he mauaoio kou no kou pono e loaa mai ana, a pela i'o no, @@ ua pono la o ia keia Ina paha he aina kou i moraki ia a ua hiki ole ia oe ke hookaa i ka morakii ka manawa i aelike ia wai, he men oiaio e kudalaia ana ko aina n lilo wale aku la i kahi poe okoe. Inu he lala oe no keia hui, na ka hui e uku ana ko moraki, a noho oe maluna o kou aina apau ke ola, a ili aku ka aina i kou pilikoko. Ka mea nui wale no e malama oe i na rula o ka hui a e hookuonoono ia oe iho ahiki i ka pau ana o ko moraki i ka hookaaia.
Ina paha he aina kupono kou no ke kanu kalo ana, alaila e kokua mai aua ka hui ie oe i ka hoohaua aua i ko aina. Pela no na aina hauai puaa, hanai mon paha a pela wale aku. I ka manawa e loaa mai ai ka pono o ko aina, alaila komo mai la ka hui a hookun i na lilo apau, hapa o ka puka nou ia, a hapa uo ka hui ahiki i ka pau ana o ko moraki.
Kekahi na kalo apau o kou aina e kuai mai ana ka hui a hanaia i poi no na lala o ka hui, peia no na puaa, na moa, a pela wale aku. Na keia mau hana ua naopopo e ku aku ana kekahi hale hana poi no ka hui, he pakaukau kuai puaa, moa, i'a maka, i'a maloo, pipi, a pela wale aku.
Ma keia mau lana a ka hui, pomaikai ka mea aina, a pomaikai pu uo hoina lala o ke kaona nei, no ka mea e hiki aua ia lakou ke kuai i ka poi, i'a paha, a pipi pahe me ka emi loa, a o ka puka o ka hui, e hoi ana no ia me na lala o ka hui.
Ka pomaikai aku la ia o ka mea aina, a o ka pomaikai o ka mea ainaole, o ia keia: Ina paha ua makemake oe e kuai i wahi apana aina nou, aka nae aohe i lawa kau mau dala e kuai mai ai i ka aina, alaila kokua mai la ka hui ia oe ma ka hoolawa ana mai a piha ke kumukuai o ka aiua, kukulu iho la ka hui i hale nou maluna o kou aina, a o ka mea nui ia oe o ia no ka hookaa ana i ka lilo o ka hui, elike me ka aku hoolimalima aua apau na lilo o ka hui i ka hookaa ia. Ma keia mau hana ua maopopo aole e noho hou na kanaka iloko o na rumi hooloimalima liilii, maka e noho ana lakou iloko o ko lakou mau home nani, ahiki ia lakou ke hanai i ka lakou mau keiki me ka maluhia.
Pau aku ka pono o ka mea aina ame ka mea aina ole, a o ka pono o ka mea dala o ia keia: Ina paha he mau dala kau e waiho wale mai nei iloko o ka banako; he 4 pakeneka ka loaa o ke dala i kela ame keia makahiki, in a oe e haawi aua na ka hui e hoohaua i kau mau dala, alaila e loaa mai ana he 7 pakeneka, 8 pakeneka, a pii aku ka loaa o kau dala i kela ame keia makahiki.
No ka aina nahelehele i mahi ole ia, a i hoohui ia me ka hui, a ma ke kuka an ua loaa iho la ka waiwaiio, $500, paa ka aina mawaena o na aoao elua, he $250 kea, makaui wale no, o ia hoi, aole kuai, aole moraki, aole hoolimalima, ma ka hana wale no o ka huina dala o mea, o ia hoi, ua ku iho laka hana ma o ke kino dala elike me ka waiwaiio o ka aiua, a na ka hope o ka hana e hoike mai i ka waiwaii'o ma keia haua aua.
Owai ka i pomaikai? O ka hui? O ka hui no ka i lalau aku la i ka wai waii'o o ka aina, make iho la ke kino makani o ka aoao o ka hui, o oe hoi e ka mea nona ka aina, nawai e kipaku kou mahele makani, a o ke kumu, ua kumu iho la iloko o ka hui, a no ka mea hoi, ua kino ae la, aole hoopaapaa ana, he helu pa kanakolu a pa kanaha a pa haneri wale, a no kou pono alodio oiaio, nawai e ho'iho'i aku ia pono ia oe? Na ka hookupono ame hookuonoono iloko ou i aponoia e na lunanui o ka Ahahui Hookuonoono o Maluhia. O ia ka moto o ka Lahui Oiwi Hawaii Pono.
D. S. K. Pahu,
Kakauolelo.
P. O. Box 328 Alanui Liliha.
Friend….. 1.00
Father Maxime……. 6.00
J. T. Unea…….. 1.00
John Aiona…….. 1.00
C. Naseimento……. 10.00
Mrs. J. H. B…….. 3.00
A. S. Paniani……. 5.00
Liuina……….. $248.00
PAHUIA KA PUNALUA I KA PAHI E KE KANE MARE.
No ka hele mau mai o bonifacio Alves ma ka oleloia ola ke kane mua a Catalina o ka noho pu ana no na makahiki he umi-kumamalima, a he elua ka mau keiki i loaa ia laua mamau o ka hoolalao hou ana o Calalina a mare me.
Victonano de la Cruz, i ka hale o Cruz ma me ke noi mau mai e hoi hou aku o Catalina me ia, ua pii ka huhu o Cruz ma me ke noi mau mai e hoi hou aku o Cataliua me ia, ua pii ka huhu o Cruz a pahuia o Alves ma ke kua, a mahope iho ua hoao aku la e pepehi i ka wahine a make. Ua paa o Cruz i ka hopuia ma ke kakahiaka Poakahi nei a no Alves hoi ua laweia mai oia uoloko o ka halema'i o na poino ulia, a ma ka nanaia aku o kona wahi i moku aole no ka i hukonukonu loa.
Ma ka moolelo e pili ana i keia hou pahi no kekahi mau makahiki lehulehu ka ka noho pu aua o Catalina me Alves a he elua mau keiki i loaa ia laua, mahope mai ua haalele aku la o Catalina ia Alves ame na keiki a mare ae la me Cruz. Ua lehulehu ka ua manawa a Catalina i kii aku ai i na keiki e hoi mai me ia a ua hooleia mai e Alves, a ma ka la 19 o- januari, oiai o Cruz ame ka wahine e u haele ana i ka hana i ka hale hana halakahiki, ua alualu mai la ka o Alves me ka pahi me ka manao e pepehi ia Cruz, eia nae aole i hookoia ia manao on a.
Ua hopuia o Alves, ua hookuu hou ia oia e ka Lunakanawai Irwin malalo o ka hoopa'i i hoopaneeia no ka pono o na keiki i hiki ai iaia ke malama ia laua.
Ma ka oleloia ua lehulehu ua manawa o Alves o ka hele ana mai e hoouluhua i ka wahine me ke koi pu mai e hoi hou aku me ia, a ma ke kakahia ka Poakahi nei ua hiki ole ia Cruz ke hoomanawanui i ka inaina, nolaila ua hooholo oia e hoopau i ka Alves hele mau ana mai e hoouluhua. I ka loaa ana o ka pahi iaia ua komo aku la oia iloko o ka rumi o Alves, a i ka wa i huli ai ko Alves alo i kahi e o kona manawa no ia i pahu aku ai mahope o ke kua. I ke ku ana o Alves i ka pahi uaholo aku la ka o Cruz noloko o kona rumi me ka manao e pepehi i ka wahie, eia nae, ua pakele ka wahine a holo ae la e hoike i ka makai a paa o Cruz i ka hopuia. He mau Pilipino wale no nei poe apau.
KA NINAU POI IWAENA O KAKOU
He eiwa wale no malama i hala ae nei, e kuai ana ka Hui Poi o Kalhi i ka poi ma ka makeke, he 10 paona no ka hapaha, ua like hoi ia me 2.5 keneta no ka paona hookahi; i keia la, ke kuai nei na Pake ma ka makeke he 5 wale no paona no ka hapaha ua like hoi lai me elima keneta no ka paona hookahi; a oiai hoi he 30,000 paona poi ka lawa o keia kulanakauhale i ka la hookahi; uolaila, ke uku nei kakou na Hwaii i keia la he $7,500 uo ka la hookahi; oiai nae eiawa wale no malama i hala ae nei, e uku ana kakou he $750 wale no o ka la hookahi uo ka poi a kakou e ai ana ia manawa.
Nolaila, he ninau ano nui keia ia kakou na Hawaii, no ka mea, ke komo maoli mai nei ia iloko o ko kakou mau pakeke; he hiki no ia kakou na Hawaii ke kokua ia kakou iho ma keia mea; aole e hiki ia kakou ke kauka'i aku maluna o Kale Aki wale no a mau Hawaii kakaikahi paha na lakou e hoopakele ae ia kakou iho; i mea e hiki ai ia kakou ke hoopakele ae ia kakou mai keia apa ana mai a Apo ame na Pake, he mea pono ia lako ue hui like mai make kukulu ana i kekahi hui ikaika i mea e kokua ai ia kakou i ole e pii loa ke kumukuai o ka poi.
Ke homo nei o Mr. James L. Holt ame kona mau hoa hui e kukulu ae i hui o na Hawaii; a e kuai ae i ka Hale Hana Poi o Kalihi, a hoomaka aku i ka hana ana i ka poi me ka manaolana e komo mai ana na Hawaii iloko o ka hui; a e lawelawe aku hoi i ka haua kuai poi me ka manao, ma ia hana ana e loaa ana ia kakou ka poi ma ka eha keneta o ka paona elike me ia i keia la.
Nolaila, o ka manao e kukulu ae i Hale Hana Poi Nui no ka lehulehu, a e aeia na mea apau e komo mai ma ka Hookahi Dala wale no o ka mahele, a e hiki ana i kela ame keia Hawaii e lawe i na mahele elike me ka hiki i kela ame keia mea pakahi; o ia wale no ke ala e emi hou mai ai ka poi, a e mau aku ai hoi ia emi ana ma keia hope aku; in a aole pela, e mau aku ana keia pilikia maluna iho o kakou. He mea pono i ua Hawaii, ke hoao e kokua ia lakou iho ma ke komo pu aua me Jas. L. Holt.
Iua e komo mai aua na Hawaii i ka hui me Jas. L. Holt ame kona mau hoahui, e hiki ana no i kela hui hou ke, kuai i ka poi ma ka eha keneta o ka paona, a loaa no ia lakou kahi puka.
Nolaila, e na Hawaii, e kokua ia oukou iho ma ke komo ana ae i keia Hui Hana, Poi Hou o na Hawaii.
He ano pilikia ana no paha i kinohi, aka, in a e lokahi kakou aole no e nele ka loaa o ka holomua.
E paa no ko oukou mau inoa ma ka papainoa o ka poe lawe mahele ma ka waiho ana ae i ko oukou mau inoa ia Jas. L. Holt ma Kapiolani Hale, Alanui Alakea.
E lawelaweia ana na hana me ka makaukau, eleu a hoopono.
JAMES L. HOLT
JOSHUA KANAHELE
JESSE ULUIHI
Komite Kukulu Hui
Honolulu, Jan. 28, 1918.
HOOPANEE HOU LA KA HIHIA O OWANA BELLIVEAU MA
Ma ka Poaono aku uei i hala, i hooloheia ae ai ka hihia o Mrs. Owana Theresa Belliveau ame kona mau hoa imua o ka Lunakanawai lieeu, aka mamuli o ke noi a ko lakou mau loio, ua hoopaneeia aku la a keia Poalima, no ka paio ana maluna o na kumu noi a ua loio o ka poe i hoopiiia.
I ka manawa i kaheaia ai ka hihia o Mrs. Owana Belliveau, ua waiho aku kona loio o Mr. Lorrin Andrews i ke noi, e hookuuia ka mea i hoopiiia, no ka paio ana maluna o na kumu noi a ua loio o ka poe i hoopiiia.
I ka manawa i kaheaia ai ka hihia o Mrs. Owana Belliveau, ua waiho aku kona loio o Mr. Lorrin Andrews i ke noi, e hookuuia ka mea i hoopiiia, no ka pololei ole o na kumu hoopii hoahewa i hoopukaia ae e ke kiure kiekie o ke Teritore, e ku e ana i ka mea i hoopiiia, no ka hewa ohumu me apuka, i ka palapala kauoha hooilina, i oleloia ae, he kauoha hope loa ia na ka Moiwahine Liliuokalani.
Maloko o ke uoi kumu i waihoia aku imua o ka aha, e hoole loa ana ia no ka pili o Mrs. Owana Belliveau i kekahi hana e ku-e ana i na kahuwaiwai o ka Moiwahine Liliuokalani, a i ke Keikialii Kalanianaole paha, a i kekahi poe e ae, i hoopomaikaiia ma ka palapala hoolilo kahu i hanaia e ka moiwahine.
E hoakaka pu aua maloko o ke uoi kumu, no ka lihi launa ole aku o ka mea i hoopiiia, ma na mea e pili aua i ka waiho ana aku i ka palapala kauoha hooilina i oleloia, no ka hooiaio aua imua o ka aha; a ma ke ano nui, e hoole loa ana ka mea i hoopiiia, no kona pili i ka hewa malalo o na hoopii hoahewa a ke kiure kiekie e ku-e ana iaia.
O ko Mr. Kealoha loio kekahi i waiho pu aku he noi kumu imua o ka aha, hekahi o na hoike i kakauinoa i ka palapala kauoha hooilina, o ke kiolaia ana mai ka aha mai a ka Lunakanawai Ashford, a mamuli o ka ma'i o ka loio o Mr. Samuel Kamakaia, ua hoopanee pu ia ko lakou hihia a ka auwinal la o keia Poalima, no ka hoolohe ana i na kumu noi, e uoke ai na aoao a elua i ka paio, mamua o ka hoopuka ana mai o ka aha i kana olelo hooholo.
NA WAHI HOOPAA NO NA LAHUI ENEMI MALOKO O HONOLULU
Ma ke ano he kahua kahi e kukuluia ai kekahi hale e hoopaaia ai o na lahui enemi, he haua e hookoia mai aua aneane i ka manawa e halihaliia mai ai ua pualikoa Amerika i Palani, ua manaoia o Honolulu nei kahi i kuhikuhiia mai i keia kupulau.
He aneane elua haueri ame kanalima mau kanaka o na lahui enemi i ikeia a e noho nei maloko o Honolulu a maluua o na mokupuni e ae, a oiai hoi o kekahi mau wahi e hoopaaia ai na kanaka o na lahui enemi ua kukuluia ma kekahi mau wahi mamao loa ihope mai ke kapakai Pakipika aku, pela i hoolalaia ai e hana i kekahi mau wahi e hoopaaia ai na kanaka o na lahui enemi ma Honolulu nei e hiki ai e hoopaaia ko Hawaii, ko Guam mai ame ko na paemoku Samoa mau kanaka o na lahui enemi maloko o ia wahi.
Mawaena o na kauaka o na lahui enemi maloko o Honolulu nei wale no helehulehu o lakou he poe i helo maluna o na moku a i ole i haua maluna o ka aina malalo o na hui moku. Ma ke ano he mau kanaka lakou no na lahui enemi ua hookapuia lakou mai ka hookokoke ana aku i ka uwapo, aole e ae ia e hele aku maloko o hookahi haneri i a o kahi i hookapuia. Aole no lakou e aeia ana e holo mai kekahi mokupuni a i kekahi koe wale no malalo o ko lakou hakilo mau ia aua aku a ma o kekahi aeia ana mai no ka manawa mai na luna aupuni mai ma Amerika.
Lehulehu wale na kanaka o na lahui enemi o na limahana aneane e nele loa i na mea e pono ai ke ola ana, lehulehu ka poe i hookaawaleia ma na wahi mamao kahi e hiki ai ia lakou ke huli i na mea e pono ai ko lakou mau ola, a ma ka oleloia e hauoli loa ana lakou ke loaa kekahi wahi no lakou e hoopaa ia ai.
Mamuli o na pilikia a lakou i halawai ai me he mea la i ka nana aku, e hoao ana kekahi o lakou e hana karaima, a i ole hoala ae paha i kekahi mau hana hoohaunaele i kumu no lakou e hoopaaia aku ai i ka halepaahao, a i ole maloko o na wahi e hoopaaia ai na kanaka o na lahui enemi.
O na paahao Kelemania apau a ke kaua o Hawaii ua laweia mai ne'i aku ma na la mua o ke kaua a hoopaaia aku ma ka Papu Douglas, ma Utah. O na kanaka o na lahui enemi e hana mai nei me na pualikoa Amerika e lilo ana lakou i ninau pohihihi, o keia wahi wale no e hanaia aku aua no ka hoopaa ana ia lakou ka mea nana e wehewehe e pau ae ai ka pohihihi. Ua ala ae no kekahi o ia ano mawaena o na pualikoa e noho nei ma Oahu nei, eia nae, ua hookaawale wale ia aku no lakou mai ko lakou mau puali aku.
Ua hoomaklaukau ke aupuni no kekahi manawa i hala aku i kekahi mau rula hooponopono wikani e pili ana no na kanaka o na lahui enemi, komo pume ka poe e noho hana ana maloko o ka oihana koa, a ina no ko lakou hana ole i ka mea i koiia e ke keena kaua, ia wa e hoopauia aku ai ko lakou noho ana ma ke ano he koa malalo o Amerika a e nanaia aku lakou ia manawa ma ke ano he enemi.
O kahi hoopaa no na kanaka o na lahui enemi i hoolalaia no Honolulu nei no na lahui enemi ia i noho ma Honolulu nei ma kahi mua, a o ka poe e haua ana me ka oihana koa aina a moana paha maloko o kahi hoopaa elua.
PAU KA PILI ANA ME KA EKALE SIA O KAWAIAHAO
( Mai ka aoao @ mal.)
P. Alexander; o ke aloha lima @@@@@ ka Rev. M. Kuaea. a o na oleloa @@@@ anaina, i ka Rev. E. W. Clark. @@@@ o ka ekalesia i kela manawa; i e ka pule hookuu i ka Rev. R. Anderson.
He hookahi mea ano nui ikea @@ kela manawa e kau ana na lima @@@
kahunapule apau maluna o ke @@@@ ha Rev. H. H. Paleka, i ka wa e kaloi@@@@@ ana na huaolelo pule, o ia no ke @@@ o ka Rev. Anderson, ma ka aoao o na ekalesia haole ma ka aoao hema@@@ ka Rev. Kuaea hoi ma ka aoao akau.
Ke Poolelo Hope a ke Kahu
O ke poolelo a ka Rev. Paleka i lawe mai ai no kana haiolelo hope loa ma ka na ano he kahu no Kawaiahae, ma ka mokuna umi-kumamakahi no ia o Ma kaio, a ma ka pauku kanakolu, a @@@ ka heluhelu ana:
"No ka mea he oluolu ka'u @@@@ he mama hoi ka'u ukana." Ua @@@@ ka mai oia i na hana o na makahiki; lo ihi o kona noho ana he kahu no ka ekalesia, e haawi ana i kaua mau mahea ana i ua kanaka Hawaii ame na haole pu no ke kokua pu ana aku iaia iloka o kana mau hana apau, ma ke ano he kahu, e lilo ai na hana i mea mama, elike me ke ano o kana poolelo.
Ua hoakaka mai oia, no ko lesu lilo ana he hoaloha no ke kanaka i kona kano ana mai, e hele aku na mea apau i. On a la, a Nana e hoomama mai i ke lakou mau kaumaha. O ka mea e aauamo ana i ka auamo a Kristo. ra lawe ae ia mea in Kristo i Haku nana, a i alakai'hoi. Ua hoakaka mai oia i koua hoomaka ana mai e noho i kahu no Kawaiahao, he hookahi makahiki mamua ae o kona lilo ana i kahu, he @@kua kahu no oia no kela ekalesia malalo o ka Rev. Clark; a o ka halepale o Kawaiahao, mawaho o kona mau ana apau, he o ia mau no ia, elike me ke ano i kukuluia ai, he kanalima makahiki a oi aku, aka maloko wale no kahi i hoololi ia, e hiki ole ai i ka poe i hoo mana maloko o kela hale, he kanalima makahiki aku nei i hala, ke hoomaopapo, o ua hele nei no kela, aka ua leli loa ae ia mai kona ano mai i kinohi.
Ua hoakaka pu mai oia i ke ane a kekahi poe kanaka Hawaii oloko o ka ekalesia, e haawi ana i kana mau mahalo kiekie aua ia lakou, me ke kona ana mai i na Hawaii o keia mau la, e lilo lakou i poe makee i ko lakou inoa. Ame ka luhi a ko lakou mau kupuna i hooikaika ai.
No ka põe i hooikaika pu i ka holemua o na hana o ka ekalesia, ame ke Kula Sabati, maluna o lakou kekahi mau hoomaikai aua; a o ka mea nui. Wahi ana, o ia no ka hana like ana ame ka lokahi ana o na moa apau e hana aku i ka maikai.
MANAO NA KANAKA AOLE E KUAI I KA I'A.
O ka pii launa ole o ke kumukuai o ka i'a i keia manawa, a hui pu iho me ka hooko ole o ka poe kuaii'a o ka makeke, i ka aelike i hooholoia ma ke Sabati aku nei i hala, no ke kumukuai kiekie loa e kuaiia ai o ka i'a ma ka paona, i kono okoa ia aku ai kekahi heluna nui o na kanaka Hawaii, he oi aku ka poono, e kuai ole na kanaka i ha i'a a he heluna no o lakou i hoea ae imua o ka Meia Fern, ma ka Poakahi nei, a hoakaka ae i ko lakou manao, no ke alahele kupono e hana aku ai i wahi e emi mai ai ka i'a o ka makeke.
Ua hele okoa kekahi poe ma ka makeke ma kela Poakahi e ninau ai i ke kumukuai o ka i'a, a hoomaopopo, aole kekahi poe kuai i'a i hooko i ke kumu aelike i hanaia mawaena o ka poe kuai i'a ame ka poe ia lakou ke kuleana e nana ai i ne meaai i keia manawa.
No ka Meia Fern nae, aole oia i hoike ae ma ke ano pili oihana, no ke apona ame ke kokua i kela manao, aole e kuai na kanaka Hawaii i ke i'a, aka nae wahi ana, in a penei iho la no ke kuia. Aa pii mau o ka i'a, e hoea mai ana no i ka manawa e hookoia ai kela hana a na kanaka Hawaii i manao ai.
Ma kekahi mau kulanakauhale ma Amerika; ua lawe okoa ae no na maka ainaua i ka mana ame ke kuleana ilo ko o ko lakou mau lima, ma ka hoohola ana, aole e kuai i kekahi mau meaai i hoopiiia ke kumukuai a kiekie loa auna, ma ka manawa i hiki ole ai i na luna oihana o ke kulanakauhale le hoohana aku i ko lakou mau mana make kau ana i kumukuai kaulike ma@aaa o na meaai, a o keia ka ka Meia Fern @ olelo ae ai, e lilo ana na hana i lawe laweia ma na kulanakauhale o Amerika i kumu alakai na ko Hawaii nei poe, no ka mea, wahi hou ana, o kela wale no ke alahele e hoopakeleia ai ka poku o na makaainana.
Ma ka oleloia, aole no iwaena e na kanaka Hawaii wale keia manao kuai ole i ka i'a no ka pipii o ku kumulunai, aka o na Pake kekahi ma na Kepani, me ko lakou olelo okoa ana ae, i ka@a@@@ Kewahewa o na pomaikai e loaa @@@ ka pe kuai i'a
WASHINGTON, Jan. 28.- Ua hoi @ ia mai e ke Kenerala Pershing maluna o kana hoike o ka la i nehinei he elima mau koa Amerika i hoehaia iloko a ka manawa o ke kaua ana. Aohe oia i ka akaka mai i ka la, a i ole ma @@@@ hele hea la lakou o ke kaua ana i @@@@ i halawai ai lakou me ia eha.