Ka Nupepa Kuokoa, Volume LVI, Number 7, 15 February 1918 — Page 3

Ka Nupepa Kuokoa

KE KILOHANA POOKELA NO KA LAHUI HAWAII.

 

HE NINAU AKEA KEIA IA KAKOU NA OIWI HAWAII, E AI ANA I KA POI.

            He mau mahina wale no i hala ae nei, o ka Hui Poi o Kalihi ame na hui poi a na Pake, e kuai ana lakou ia manawa ma ka makeke ame ka lawe pu ana ma na home o ka poe e ai ana i ka poi, he 10 paona i ka hapaha, ua like hoi ia me 2 1/2 keneta o ka paona poi hookahi. I keia manawa, ke kuai ia nei ka poi ma ka makeke me ka lawe ana o ka Pake ma kou home, e ka Hui Poi o Kalihi me na hui kuai poi o na Pake, no 5 paona poi wale no i ka hapaha, ua like hoi ia me 5 keneta o ka paona poi hookahi, a i@a he 40,000 paona poi ka lawa o Honolulu nei i ka la hookahi, alaila ke uku nei kakou na Hawaii ponoi me ka poe, e ai ana i ka poi, $2,000 i ka la hookahi. Oiai nae he mau mahina wale no i hala ae nei, e uku ana kakou he 2 1/2 keneta o ka paona poi ia manawa, ua like ia me $1000 no 40,000 paona poi o ka la hookahi.

            Nolaila, e na Hawaii oiwi o ka aina, he ninau ano nui keia ia kakou na Hawaii, oiai o k@ poi o ia ka kakou ai makua mai na kupuna mai, ahiki aku i ka hopena o keia ola ana.

            Mamuli o ka pii ana ae nei o ka poi, he mau mahina i hala aku nei, ke manaolana nei au, aole e hala keia makahiki, e pii hou ae ana ka poi no 6 keneta, 7 keneta, 8 keneta o ka paona poi, pela aku e pii ai ahiki i ka 10 keneta o ka paoua poi; ehia ka hoi mea aloha o na Hawaii aole o lakou wahi waihona, e pau ana ka ai ana i ka poi, no na Hawaii i hoomanao he waihona, o lakou @o ke ai aua i ka poi.

            Nolaila, ma keia ninau akea a'u imua o oukou na Hawaii oiwi, pehea kakou e hana ai, i emi mai ke kuai ana o na hui kuai poi, i loaa ai hoi ia kakou na Hawaii, ke kumukuai kaulike me na hui kuai poi?

            O ko'u manao e hoike aku nei imua o oukou na Hawaii, oia iho keia:

            1. No 3 keneta o ka paona poi hookahi, ua like ia me 8 paona i ka hapaha.

            2. No 3 1/2 keneta o ka paona poi hookahi, ua like ia me 7 paona poi i ka hapaha.

            3. E hoolahaia i halawai akea ma Aala Paka, a na ia halawai e hana i olelo hooholo a koho pu i elima komite no ka lawe ana i ka olelo hooholo imua o na luna nui o na hui kuai poi o Honolulu nei.

            E na Hawaii oiwi, e ala like kakou a hana me ka manao lokahi, e loaa ia kakou ke kumukuai kaulike me oe me ka mea dala me ka mea nana ka poi. Me ka manaolana e kakoo mai ana oukou na Hawaii oiwi, no keia ninau ano nui.

            Ko oukou no mea ka haahaa,

                                    WM. K. KALEIHUIA.

1033 Wolter Lane, Honolulu, Feb. 4, 18'.

 

LELE ILOKO O KE KAI ME KA MANAO E PAKELE.

            No ka manao o kekahi koa, o ka lele iloko o ke kai ka mea e pakele ai oia mai ka paa ana aku i ka hopuia e na makai, no ka hewa piliwaiwai, i hooko aku ai oia i kela hana eia nae ua paa mai no oia i ka hopuia, a o ke anu me ka huʻihuʻi ka mea i loaa iaia, no kela hana naaupo, me ka pupue ana iloko o ka huluhulu maloko o ka halewai.

            Ma ka hapalua o ka hora ekolu o ka wanaao o ke Sabati nei, iloko o kela wanaao, ua akoakoa ae he heluna nui o na koa, malalo o kekahi kukui uwila ma ka aoao ma Ewa o Aala Paka, he hookahi a lakou ana, o ia no ke olokaa ana i ka ulu piliwaiwai.

            Imua o ke akea kela poe e hoikeike ai i ka lakou hana piliwaiwai, me he mea la aole he wahi makaʻu iki i na makai, aka nae, me ka maile loa ka oihana makai i hoolala ai, i wahi e pau ai kela poe koa i ka paa, nolaila, ua kaʻi aku la na makai, a hoopuni ae la i kahi e piliwaiwai ana o kela poe koa.

            He hookahi makai i hele pololei aku no kahi a na koa e piliwaiwai ana, a i ka wa i ike mai ai o na koa i ke kanaka o ke aupuni, ua hoomaka aku la lakou e holo, oiai nae ua hoonohoia na makai ma kela ame keia wahi, ua pau loa lakou i ka paa i ka hopuia, a no ka piha makaʻu loa o kekahi koa, ua holo pololei aku la oia a lele i ke kai, ma ka uwapo Haaliliamanu, a mailoko mai o ke kai, i hukiia ae ai oia a kau ana iluna, ua hele nae a pulu loa, me ka haalulu i kau a mea o ke anuanu.

 

HE $2000 KA WAWAIIO O NA POOLEKA I LAWEIA E NA MA‘I

            He $2000 ka waiwaiio o na pooleka kaua i kuaiia e ka poe ma'i lepera ma Molokai, a ua noi hou ae ka lakou i ka lunaleka o ko lakou apana e kauoha mai i $1500 ka waiwaiio ma ke pooleka e hoo@na hou ia aku no ke kuai ana mawaena iho o ka poe e noho ana maloko iho o ka panalaau o Kalaupapa. Holomua loa ke kuaiia ana o na pooleka ma ke kahua ma'i a ua hoike ae ka ka poe ma'i o kuai ana lakou elike me ka hiki ia lakou.

            Ua nui ka hauoli o ka poe ia lakou ka hana o ke kuai ana aku i na pooleka no ka lono hauoli i loaa mai Molokai mai. O na dala apau e loaa ana mai na pooleka mai e kuaiia aku ana he mau dala kokua nui ia i ka Amerika kaua ana e loaa ka lanakila maluna o ka enemi o ke ao, ma ia ano he mea pono i ka lahui mai o a o ke kuai nui i na pooleka, no ka mea,, mahope aku o elima makahiki e hoihoi hou mai ana no ke Aupuni Amerika i na dala apau no na pooleka i kuaiia ai.

 

MENEMENE WALE KUU MEA ALOHA HE WAHINE.

            E Mr. Solomon Hanohano, ke Kapena wiwo ole o ka Nupepa Kuokoa, ke Kilohana ame ka Wehi hoi a ka Lahui, Aloha kaua: - E ae oluolu mai oe ia'u kou puuwai ahonui, no'u hoi kauwahi rumi kaawale o kou mokulele holo mama, no ka'u wahi ukana luuluu hoi, o ke kaumaha ame ka ehaeha a'u hoi e uumi wale iho nei no, oiai ua hele a waineki i ka hoohanini ia e na kulu waimaka a'u hoi e huli ae nei, aole ae nei oia ka'u mea i aloha ai. Walohia wale!

            Nau e kuu kapena ahonui e pailaka a e aha'i mama aku me kou mokulele, mai ka la puka ma Havehae i Kumukahi, a ka weleno a ka la i ke kaohi ana i ka mole o na moku, hoa pili aloha hoi o Niihau e kiei wale aku ana no hoi ia Kaula i ka au mai i ke kai, hoa heihei hoi o na ale kualoloa o ka moana Pakipika, ka mulipokii loa hoi o na mokupuni o Hawaii nei; a e luuluu wale!

            Ua hala kuu mea aloha he wahine o Mrs. Ane Kaluaipihana Kamai, ua wehe mai i ka pili a maua i berita paa iho ai, i milimili iho ai i ke kaula kula, i on a ia iloko o ke kau ai ame ke kau wi, i ke kau ola ame ke kau ma'i, i pili koolua ia i na kau a kau, i kolu i ka lei a kaua ame ka punahele imua o kona alo he keiki. Aloha wale!

            Ua haalele mai oia i keia ola ana i ka la 24 o Ianuari, 1918, hora 10 p.m. o ka Poaha. Ua hanau ia oia i ka makahiki 1855, la 9 o Iune, ua piha iaia he 62 makahiki me 7 malama, me 15 la keu o kona ola ana, a hala aku la.

            Ua mareia maua i ka makahiki 1892, la 9 o Iulai, nolaila ua piha n@ makahiki o ko maua pilipaa ana i ka 25 makahiki me 7 malama me 15 la keu.

            He makua oi@ no ka home, he lokomaikai i ka poe kipa aku i ko maua home, a o ka mea oi loa aku, aole poina iaia ka pule hoomaikai i ke Akua i ka wa e hoomaka ana e moe ame ka wa e ala ae ai, pela ma ka papaaina, ma ia mau ano hana maikai i kupono i ke ano Kalikiano, ua ume paa aku ko maua manao ame ko maua ikaika i ke Akua, ko maua palekana, ahiki i kona kii ana mai i kona kuleana o ka uhane, a waiho iho la i kona kino puanuanu na'u e hoomanao me na lei a maua.

            Ua holo mai maua i Honolulu nei, he mau la, mai Maui mai, a noho kamaaina ma Waialua no na makahiki he 13 a oi; a no ka mare ana o ka punahele, he keiki, i ka wahine i loaa mai ai he hookahi moopuna, a no ka hoi ana mai o na keiki i Honolulu nei; pela oia i ukali mai ai mahope o na wawae o kana mau keiki a hala aku @@@ nolaila, e hoomaikai i ke Akua, ma na lani kiekie, he malu ma ka honua, he aloha i kanaka apau, he mea nui kana keiki iaia. O kahi loaa uuku e manao ana oia i kana keiki, a e hoopololi ana hoi kona opu ame kona hoohaahaa iaia iho. Pela pume a'u kona papa. O ia mau ano ona apau, ua like ia me he kiaao la, i ke ao, a pela hoi ke kiaahi i ka po. Aloha no ka mea wela o ka haupo he wahine.

            No ka hooki ana i keia, ke hoomaikai nei au i na keiki ame ka ohana, i komo pu mai iloko o ko makou mau hora o ke kau@@@@, a ke pule nei makou i ke Akua, Nana no e hoom@@@ mai i ko makou k@uniaha ame ko makou naau luuluu, ame Kana kaikamahiine poina ole, imua o kona alo.

            O makou iho no me ka naau kaumaha,

                        JOHN KAMAI, SR.,

                        ALBERT K. KAMAI, JR.,

                        MRS. ALBERT KAMAI, JR.

 

INU HE WAHINE I KA LAAU MAKE PAKELE NAE KE OLA.

            O ka hopena o ka papal@o a@a o kekahi mau wahine elua, ke kaikuaana me ke kaikaina, me ka hahana loa a aneane e lawelawe lima me ka hoopukaia o kekahi mau olelo hailiili no ke kapa aku o kekahi i ke kane a kekahi i ka palaualelo, oia ka inu ana o Mrs. Mary Henries i ka laaumake maloko o kona hale ponoi ma ka hale hoolimalima Teritorial ma ka po o ka Poaha aku nei o ka pule i hala, elike me ka moolelo a ka oihana makai i hoolahaia ae.

            Mahope koke iho o ka hora 8 o ia po i inu ai o Mrs. Henries i ka laaumake a ua aumoe loa iho ka akahi no a hoikeia ae ia mea i ka oihana-makai. O ke Kauka K. Hanchett ka i kaheaia ae a nana i @epaau i ka mea hana naaupo maloko o kona rumi ahiki i ka hoi hou ana mai o ke ola me ia.

            Ma ka moolelo e pili ana i nei wahine makemake e hoopokole i kona mau la o ke ola ana, ua kapa aku ka o Ida Flores, ke kaikaina o ua o Mrs. Henries i ke kane a ke kaikuaana i ka palaualelo me kekahi mau huaolelo kupono ole e hoolahaia ae, a ua ninau o Mrs. Henries i ke kapaia aku o kana kane ia mau huaolelo kupono ole. Me ke kane a Mrs Henries o Ida Flores o ka papaleo ana, a no ka nini ka o Mrs. Henries i ke kapaia o kana kane i ka palaualelo lele aku la e kokua i ke kane, a ia wa ua kaa ka hooili kaua ana mawaena o laua, a o ka lele wale aku no koe o na puupuu a hukihuki i na lauoho, o ka pau wale ana no ka o na aho no ka nui loa o ka naenae i hooki ai ka laua kaua ana me na leo.

            He mau minuke pokole mahope iho o keia kaua ana a no ka piha ukiuki loa o Mrs. Henries, ua inu ae la oia i ka laaumake Camphenol, a no ia inu ana i kaheaia mai ai ke Kauka Hanchett. He koa ke kane a Mrs. Henries no ka papu @ Kah@uiki.

 

ILI KA LIKELIKE ME KA UUKU O KA POINO.

            Mawaena o Lahaina ame Kaanapali, ma ka po o ka Poaha o ka pule aku nei i hala, i kapalulu ae ai ke kila o ka mokuahi Likelike iluna o ka pukoa, eia nae o kahi o ka laki, ua hemo hou kela moku mahope iho o ka hooikaika ana a na aliimoku, me ka nui ole o na poino i loaa iaia.

            O ka hana a na aliimoku, ma ke ao ana ae i ka Poalima mai, o ia no ka imi ana i wahi e hemo ai ka Likelike mai kona wahi i paa ai, nolaila ua laweia he hookahi heleuma a kiola i mamua o ka ihu o ka moku, a he elua hoi mau heleuma mahope, ia manawa i hoomaka ai ka huki ana, ma o ka hoohanaia ana o kona enekini, a mamua o ka hoea ana aku o kekahi mokuahi kokua, mai Kahului mai, ua hemo kela mokuahi, a ua kaawale hoi mai na pilikia mai.

            Imua o ka hui mokuahi holo pili aina i waiho ae ai ke Kapena Naipo i kana hoike, o ke kumu i ili ai o kona mokuahi mamuli no ia o ke pale ana o ka malamamoku, oia o L. Everet i kana kauoha, o ka haawi ana aku no ke alahele pololei a ka mokuahi e holo ai.

            Wahi ana, ua kuhihewa ka malamamoku, ua hala loa ka mokuahi iwaho, pela oia i hoopilipili aku ai i ka holo ana o ka moku iloko, eia nae halawai me ka pilikia.

            E huli pono ia aku ana na wahi a ka Likelike i poino, a mahope iho o ka hooponopono hou ana i kona mau pilikia, e hoomau hou aku ana ia, ma kona ma@ awa maamau ma Maui.

 

MAOPOPO LOA KE KAPU O KA WAIONA

            Ma ke kelekalapa o ka loaa ana mai i ka Advertiser ma ke Sabati aku nei i hala, mai ia Mr. Ernest G. Walker mai, ka mea kakau o ka Advertiser ma Wakinekona, ua maopopo loa, eia ka ninau hookapu waiona, ke hookokoke loa mai nei ia Hawaii nei.

            Penei iho ka lono kelekalapa:

            WAKINEKONA, Feberuari 10. - Mahope iho o ke kukakuka ana me na luna oihana o ke keena kaua, ua paa ka manao o McClellan, no ka manawa mua loa, e lanakila ana ka hookapu waiona no Hawaii nei.

            Mamuli o kela lono kelekalapa ae la maluna, ke kau aku nei ka manao o koonei poe, ua aneane loa mai i ka manawa o ka Moi Alekohola e kaiehuia aku ai mai ke Toritore aku nei o Hawaii.

            O ka hookomoia ae o ka bila hookapu waiona i loko o ka aha senate, a pela hoi ka loaa ana o na hooia mai ka Elele Kuhio aku, no ke kupono o ka bila, e hooholoia, ua aneane loa mai i ka wa a ke kanawai hookapu federala e pahola mai ai ma Hawaii nei.

            He mea o Mr. McClellan i hookohuia aku e ka oihana kalepa o Honolulu nei, e hooikaika aku, ma ka hana ana, i wahi e hookapuia mai ai ka waiona ma Oahu nei, elike me a olelo hooholo i aponoia e kela ahahui, aka nae, mamuli o na rula ana a ka loio kuhina ame ke Kenerala Crow@er, ua hiki ole ke holopono kela olelo hooholo, nolaila o ka manaolana hookahi wale no e nanaia aku nei, o ia ka hookapu holookoa ia o ka waiona ma keia Teritore.

            Ke hoomaopopo nei kekahi mau hui kuai waiona i keia hopena, oiai mamua aku nei, ua hoemi okoa mai kekahi wahi i ke kumukuai o ka waiona, i hiki ai e loaa mai kekahi huina dala mahuahua no ka uku ana aku i na hoolilo mamua o ka hookapuia mai o ka waiona.

 

HAINA NANE.

            Mr. Solomon Hanohano, ka hoeuli nana e hookaa nei na kaula kila makeneki ewalu o ka kaua hiwahiwa ka Nupepa Kuokoa, Aloha me ka mahiehie: - E oluolu mai kou ahonui i wahi keena kaawale no ka'u haina o ka nane a Kawelowai. Eia iho ke kukulu ana o ka nane a ua polopeka nei.

            He kama ka'u i hanauia mai e na makua o maua nona na mahele like ole ekolu penei:

            Mahele ekahi - He ino ko'u ua kaulapa ua puni ke ao holookoa, he wahi makaikai nui ia e na malihini. Haina: Kealai. He olelo kumu keia na kuu lahui oiwi e laa paha me keia, in a he huakai hele kau no kekahi wahi me ka maikai, aia nae iwaena o kou alanuihele loaa oe i na kuia o na ano pilikia like ole apau, ke alai ana mai ia oe, aole hiki ke hele aku imua, wahi makaikai nui ia e ka malihini, ke alai aia keia wahi pana ma ka Mokupuni o Oahu nei ke ole kou mea huli nane e kuhihewa.

            Mahele elua - E loaa no au i na pali hauliuli o ke Koolau, e hoekepue ana i na kakai pali o ke Koolau nei. Haina: Waa. Waa keia o ke aha? Waa keia e Kamapuaa e kau mai la i na kuemaka pali o na Koolau.

            Mahele ekolu - in a e hui i kuu inoa mua me kuu inoa elua, e loaa no kuu inoa pololei he mea ua revi ia i kahunapule. Haina: Rev. Kealaiwaa.

            Me neia mau wehewehe a me keia mau haina a ke kiu hanu meheu pohihihi, ke manaolana nei e hiki mai ana ka hoku kau kakahiaka.

            Me oe e ka Lunahooponopono ame kou mau keiki o ka papa'i ko'u welina. Owau iho no me ka haahaa,

            PILIPO KEKOA.

            Waianae, Oahu Feb. 4, 1@18.

 

            Lihi launa ole mai la oe i ke ao aina, ua pakele aku la no ke kolohe. Huli hou ia mai! - L.H.

 

HOOPIIIA O COLBURN E KE KAPIOLANI ESTATE.

            Mahope mai o ka hookomoia ana ae o kekahi hoopii e John F. Colburn e koi ana i ka waiwai Kapiolani no kekahi huina dala i hoakaka ole ia i oi aku mamua o ka $25,000, i aie iaia no kona uku ma ke ano he lunahoohana no ka waiwai o Kapiolani ua hookomoia ae he hoopii e na loilo Castle & Withington ame Lightfoot & Lightfoot ma ka aoao o ka Waiwai Kapiolani, he koi aie o $21,653.67, e ku e ana ia Colburn.

            Maloko o ka Colburn hoopii o ka hookomo ana ae i ka aha e ku-e ana ia Kapiolani Estate, ua hoakakaia kona noho loihi ana e hana ma ke ano he lunahoohana no keia waiwai a no ia hana ana ua ukuia aku oia he $36,000 i ka 1910 aohe mau hookaa dala e ae i haawiia aku iaia ma ia hope mai. Ua haalele mai o Colburn i ka hana no keia waiwai i ka 1916@ Iloko o na makahiki eono mahope mai o ka loaa mua ana aku o ka uku iaia ua lawe oia he mau huina dala mahuahua i loko o na manawa like ole mai Kapiolani Estate aku, e like me ia i ikeia maloko o na buke waiwai, a ma kana hoakaka maloko o kana palapala hoopii he huina dala nui aku no ka koe i uku ole ia aku iaia no kana hana ana, a no ia mau hana lehulehu like ole ana o ka lawelawe ana no keia waiwai ame kona uku no ia mau hana ua hoakakaia maloko o kana palapala hoopii.

            Ma keia hoopii hoi a Kapiolani Estate e ku-e ana iaia a i hookomoia ae i ka aha ma k@ Poalima aku la o ka pule i hala, ua hoakakaia malaila oiai o Colburn e noho ana ma ke ano he lunahoohana no keia waiwai ua lehulehu kana mau manawa i lawe ai i kekahi huina dala iloko o ka manawa mawaena o ka la 11 o Ianuari, 1910, ame Dekamaba, 1916. O keia mau huina ma ka oleloia ua hoopaaia maloko o na buke moowaiwai o Kapiolani Estate e ku-e ana iaia. O ka huina dala aie o Colburn i ka waiwai ma ka manawa ana i haalele mai ai i ka hana ua hiki aku i ka $16,860.48 a ke huiia me ka ukupanee o na dala i aieia $4793.19, ua hiki aku ka huina i ka $21,653.67.

 

E HOEMIIA MAI KA AI ANA I KA PALAOA.

            Ma keia mua aku, e hoomaka ana mai keia manawa aku, he elua la holookoa iloko o ka pule, aole e aiia ka palaoa, ame na meaai apau i hanaia noloko mai o ka huita, i kulike ai me ka kauoha i hoopukaia ae e ka luna hooko o na meaai ma Hawaii nei, a ua makemakeia na mea apau e hoolohe i keia kauoha i koe nui ai ka palaoa no ka hanai ana i na pualikoa iloko o keia kaua.

            Aole ma Honolulu nei wale no i haawiia ae ai keia keuoha, aka ma na wahi apuni keia Teritore, no ka mea ua hoounaia aku ka lohe i na lunahoomalu o na ko@ite o na meaai, ma ke kelekalapa uwea ole, ma ka auwina la o ka Poakahi nei, e kauoha aku ana ia lakou e hooko pono aku ma ka hookoe ana i na mea i papaia o na meaai ma kela ame keia la.

            I keia manawa, ma ka Poakahi ame ka Poakolu, ua hooliloia kela mau la i mau la kapu no ka aiia o ka palaoa ame na mea apau i hanaia me ka huita, a ma na la ae i koe o ka pule, he hookahi ai ana o kela ame keia la, e hoaloia ka aiia ana o ka huita.

            Ma ka Poalua ,aole e aiia ka pipi ame ka puaa, a pela pu ma ka Poaono, a no ke koena aku o na la o ka pule, he hookahi ai ana, aole he pipi, a o ka hooko ana i keia kauoha, ke kau aku nei ka manao o na mea apau, pela wale no e mau aku ai ke kulana ikaika o na pualikoa iloko o keia kaua, ma o ka hoonele ana o ka poe e noho nei ma kela ame keia wahi, i na mea i maa ia lakou, i ka wa i kono ole ai ka aina iloko o ke kaua.

 

PULAPUIA NA MAKAI O HAWAII.

            E hoike ana ka nupepa Tribune o Hilo, Hawaii, o ka Poaha, o ka pule aku nei i hala i ka pulapuia ana o ka oihana makai o Hawaii, ma o ke kelepona ia ana mai, e hoouna aku i na makai, no ka hopu ana i ka poe piliwaiwai, o ka mea nea i loaa aku i na kanaka o ke aupuni, he kino no kekahi Pilipino e waiho mai ana, aole hoi he hana piliwaiwai.

            O ka lono kelepona i hoikeia aku i ka oihana makaikiu, o ia no ka hoouna koke ana mai i na makai, no ka hopuhopu ana i ka poe piliwaiwai, ma kekahi o na wahi noho o na kanaka o ka mahiko o Pepeekeo, a iloko o na minuke wale no he umi, aia na makaikiu maluna o ke kaa otomobile, ke holo la me ka puahia no Pepeekeo.

            I ka hoea ana o ke kaa me na makai no Pepeekeo, ua haaleleia aku la ke kaama kekahi wahi, ia wa i hookokoke mai ai na makai no ka hale i manaoia, ma ke ano makaala loa, elike me ka hana mau i ka wa e hele ai e hopu i ka poe piliwaiwai.

            Oiai nae na makai e kakali ana, o ka loaa he manawa maikai no lakou e komo ai no ka hopuhopu ana i ka poe piliwaiwai, ua loheia aku la he leo hooho, no na makai, ma ka olelo Pilipino, o ka manawa iho la no ia i oho like aku ai na makai no ke komo ana iloko o ka hale, o ka mea mua loa nae oia o George Tucker, holo pololei loa aku la oia no kahi o ke pakaukau ,oiai o kahi ia i maa no ka loaa aku o na makaukau apau i pili i ka hana piliwaiwai, o ka mea nae i halawai mai me ia, he kino no kekahi Pilipino i make e waiho mai ana.

 

MAKEMAKEIA NA MEA APAU E KUAI I NA POO.

            Oiai eia o Hawaii nei iloko o keia manawa, ke kokua nei i ke aupuni o Amerika, ma ke kuai ana i na poo hoomakaulii ame na poo hoahu, ua manaoia, in a no ka pau o keia makahiki 1918, alaila e hiki aku ana ka averika a ko Hawaii nei poe e kokua ai i ke aupuni ma kahi o ka iwakalua dala pakahi.

            Ke makemake nei ke aupuni o Amerika, e loaa he elua biliona dala mamuli o ke kuai ana i na poo aupuni ka uniona, a o ko Hawaii nei mahele no kela huina dala, aia ma kahi o ka $4,500,000, a in a e puunauweia ana kela huina, me ka heluna o na kanaka e noho nei maloko o keia Teritore, aia ma kahi o ka iwakalua dala a ka mea hookahi e kuai ai i na poo mai ka poe oo ahiki aku i ka poe opiopio loa.

            I loko o keia manawa, ke hoolilo nei ke aupuni o Amerika, ma kahi o ka hookahi biliona dala i ka mahina no ka oihana kaua, me ka haawi ana aku hoi ma ke ano aie i na aupuni e kaua like nei me ia, ma kahi o ka hapalua miliona o ka mahina, no ka pono o ka oihana kaua, o ia mau aupuni.

            O ka huina dala i makemakeia no ka makahiki holookoa e ke aupuni no ka oihana kaua, aia ma kahi o ka umikumamawalu biliona No kela huina ae la, he eha wale no biliona e loaa ana ma o na auhau la, o ke koena iho, he umi-kumamalua biliona ma ka hoopuka ana i na bona aie Kuokoa, a he elua hoi biliona, ma ke kuai ana i na poohoahu.

            Iloko o na la mua i hoea mai ai o na poo maanei nei no ke kuai ana aku o ka lehulehu, he ano ulolohi no, mamuli mai o ka maopopo ole o ka waiwai o kela hana, a mamuli mai no hoi kekahi o ka ohohia ole mai o na mea apau, aka iloko o keia manawa, ke kuai nei ka lehulehu me ka hikiwawe loa, a ua hoolako ia aku hoi na halekuai, ame na hale oihana me na poo, no ka hoolawa ana aku i ka poe e hoea aku ana malaila.

            Eia na ahahui o na Kepani ke hoeueu ikaika nei iwaena o kela lahui kanaka, me ke koi ana i na Kepani apau e kokua i ke aupuni o Amerika ma ke kuai ana i na poo, a he mau halawai lehulehu i malamaia ae ma keia kulanakauhale, a ma na mahiko; a e holo okoa aku ana na Kepani alakai o keia kulanakauhale no na mahiko ma na kuaaina, no ka hoeueu ana i na Kepani e hana nei ma na mahiko, e kuai i na poo hoahu.

            Iloko o keia mahina, i ka wa e piha ai ka umi-kumamaono poo hoomakaulii i kekahi mea, e loaa ana iaia he hookahi poo hoahu o elima dala kona waiwaiio ke hoea aku i ka makahiki 1923, me kona uku pu aku nae he umi-kumamakolu keneka mawaho ae, a no kela ame keia mahina mahope aku ahiki i ka pau ana o keia makahiki, he hookahi keneka e paku'i hou ia iho ana mawaho ae o umi-kumamakolu keneka, elike me ka manawa e hoihoiia aku ai na poo hoomakaulii, i mea e loaa mai ai na poo hoahu.

 

KE ONI MAI NEI KA AHAHUI PUUHONUA.

            No ekahi mau makahiki ae nei i hala i hoalaia ae ai ka Ahahui Puuhonua o na Hawaii, malalo o ka noho peresidena ana a ke Keikialii Kuhio, a ke ku nei no ia ahiki i keia manawa, me kona mau lunanui, aka nae no ka imi ana i na ikaika apau o ka ahahui, a no ka hoeueu ana i ka manao o na kanaka Hawaii apau, e lilo i poe kokua a kakoo i ka ahahui, ke hoolalaia mai nei kekahi mau hana e hoea aku ai i ka hopena i manaoia.

            O na hana i manaoia e hoala aku i ka manao o na kanaka Hawaii, no ka pono o ka Ahahui Puuhonua, o ia no k hoonaauao ana ia lakou, ma o ka hoouna ana aku he mau palapala i kela ame keia manawa, pela hoi ka hoouna ana i na akena na lakou e hoakaka piha aku i na pomaikai o ka ahahui, a e kamailio hoi he alo a he alo, i na pilikia ma ka aoao o na Hawaii, e ike maoli mai ai no lakou, i ka pilikia nui iwaena o keia lahui, a e apo mai i na alahele apau e waihoia aku ana imua o lakou, no ko lakou pomaikai.

            Ma ka manao o Mr. Noa Aluli, kekahi o na lala o ke komite hooko o ka Ahahui Puuhonua, a o ka mea hoi e hooikaika nei e hoeueu aku i ka manao o na kanaka Hawaii, aia he nui o na kanaka noonoo maikai, iwaena o na Hawaii, i loaa na manao kaumaha i keia la no ko lakou lahui, mamuli o ke emi mau aku ilalo i kela ame keia manawa.

            Mamuli o keia holomoku o na kanaka i ka make, wahi hou ana, ua ili iho he hana nui ma ka aoao o ka ahahui, ka imi ana i na alahele e kaohi mai ai i na Hawaii mailoko mai o ka make.

            O kekahi o na keehina mua e lawelaweia aku ana, o ia no ka hoouna ana i na leka i na Hawaii apau e noho ana ma kela ame keia wahi; a wahi a Mr. Aluli, e lilo ana no kela mau leka i mea makemake ole na kekahi poe i ka wa e heluhelu iho ai i na manao oloko, aka nae, mamuli o ka loaa mau ana aku o na leka ia lakou i kela ame keia manawa, he manaoio kona, e lilo ana no na manao makemake ole, i mea makemake, a hana mai i kekahi mau mea e pono ai ka lahui.

            O na lunanui o ka Ahahui Puuhonua e ku nei i keia manawa, oia no o J. K. Kalanianaole, peresidena; John C. Lane, hope peresidena; Jesse Uluihi, kakauolelo; Akaiko Akana, lunahooia; Henry Kapela, puuku; Samuel C. Dwight ame W. J. Sheldon, papa hooko.

 

HE MAU OLELO POKOLE ME KO HONOLULU POE

            Ua olelo ae ke Kanaka B. B. C.: Ua hoola aku ka'u @@@@@ B. B. C. he mau kau kani ma na wahi apau o Kaleponi @@@ kekahi mau wahi e ae, aka nae kakaikahi ko'u hookomo @@@ lakou mau ino maanei. Owau wale no ke kanaka e @@@@@ aku ia oukou i na inoa ame na hoakaka ana a ka poe i @@@@ ame na kamaaina, i hoopomaikaiia e ka B. B. C. a i hoolaia e noho nei maanei, au i ike ai a i halawai pu ai i kela ame keia la; nolaila aole he kanalua ana no ko lakou oiaio o pololei.

            MR. DAVID ALO, mea kuai poi, Makeke Kuai I'a, Oahu, penei kana hoike: "Ke haawi nei au i ko'u mahalo nui i ka B. B. C. ma ke ano he laau kaulana, no ka maikai ana i hana mai ai no'u ame ko'u ohana."

            MRS. ELLEN MAHOE, Waikiki: "He laau kamahao ka B. B. C. no ka rumatika me ka opu."

            MR. JOHN P. HINA, 2631 Alanui Nuuanu: "He laau kamahao ka B. B. C. no ka opu, ka puupaa ame ke aalolo."

            MR. WILLIE MYERS, Hawaiian Fertilizer Co.: "He laau kaulana ka B. B. C. no ka rumatika. Nana au i hoola."

            MR. CHARLES KAPONO, Alanui Halepupule: "He laau kamahao ka B. B. C. no ka opu me na puupaa. Hoolaia ka eha ma ko'u kua."

            MRS. KEALOHI LAKI, Pauoa: "Ke apono nei au me ke ohohia i ka B. B. C. ma ke ano he laau no ka opu me ke akepaa."

            MRS. S. R. STONE, Alanui 10, Awawa o Palolo: "Ua noho auwe au me ke emi pu o ko'u kino. Ua hoopomaikai mai nae ka B. B. C. ia'u."

            MR. H. BLANCHARD, Alanui Ololi Rowland: "He laau kamahao ka B. B. C. no ka opu me ke aakoko. He luaole kana i hana mai ai no'u."

            MR. G. W. K. KAUIMAKAOLE, 828 Alanui Kanoa: "He laau maikai ka B. B. C. no ka opu ame na puupaa."

            MRS. HATTIE KAIWA, Alanui Keawe, Kakaako Kewalo: "He la au kamahao ka B. B. C. no ka opu, a he laau hooikaika kino kaulana; me ka hoola i ka nalulu."

            MR. VICTOR KEALOHA KILIA, Alanui Ololi Holokahana, Alanui Liliha: "He laau kamahao ka B. B. C. no ka opu ame ka puupaa."

            MR. JOHN KALEI, Pauoa: "Ua hoopomaikai mai ka B. B. C. i ka'u mau keiki. He laau maikai no ka opu."

            MR. GEORGE HITCHINGS, 1715 Alanui Puowaina, penei kana: "Ua ike au he laau kamahao ka B. B. C. no ka puupaa me ka opu. Nui na ano hooikaika iloko on a."

            KAUKA R. C. ANDERSON, Kauka Huki Niho Eha Ole, Kapalakike, lolo no elua makahiki, penei kana: "Na ka B. B. C. i hoola ia'u."

            MRS. CONSTANTINO SILVA, Awawa o Kalihi: "O ka Laau B. B. C. ame ka Laau Kunu ka mea nana i haawi mai ia'u i ka pomaikai nui loa no ka ma'i ha-no."

            MR. JOS. OLIVIERA, e noho nei ma kahi kokoke i ka hale hoolulu kaaahi: "He laau kamahao ka B. B. C. no ka opu me ke akepaa. Nana i hoola i ko'u kua haneenee."

            MRS. PHILIP KALEIKOA, 1728 Alanui Colburn, Kalihi-kai: "He maikai ka B. B. C. no ka pilikia o ka puupaa."

            MRS. SARAH HALEMANU, Alanui Beritania: "He laau maikai ka B. B. C. no ka opu ame ka puupaa."

 

            Ke Kanaka Laau B. B. C. ka m@@ nana i hoolilo i ko Honolulu i poe kamailio.

            MRS. MAHOE AINA, Alanui Kalani, Alanui o Kalihi: "He mau ma kahiki ka pilikia ana o ko'u opu m@ ka haalulu me ke poho o ka mana@@ na no ke ola hou. Ua aie au no @ hoi hou ana mai o ko'u ola i ka B. B. C."

            MR. JOHN KEKILIA o Kaimu@@ "He laau maikai ka B. B. C."

            JOHN W. WILLIAMS, Pal@@@ Settlement: "He laau k@maha@@ B. B. C. Ua aie au i ko'u ola @@@ B. B. C."

            He mau olelo hoike hou ae @@@@ kahi a ke kauaka B. B. C. ma@@@ poe maikai mai, ma Honolulu @@@@ hoakaka ana no ke pookela o @@@ B. B. C. ma na ma'i o ka opu, ke @@@@ ko ame na pilikia o ka p@upa@@@@ rumatika, ka ualulu, ka hia@ i k@@@@@ ka pilikia o ka puumimi, ka @@@ @@ laria, ka molohai, ka lepo paa, @@@ han@@nee ame na pilikia o ke @@@ paa. Noloko mai ka B. B. C. @@@ meaulu, aole he alekohola, a @@@ waiawa, a o kana hana, o ia @@@@ hooikaika ana me ka hookomo @@ @ ke olu wikani o ke ola kino ilo@@@@ na meapaahana e hiki ai ke @@@@ aku i ka ma'i, in a no ia ma na @@@ loihi no na makahiki. He laau @@ kalakupua ka B. B. C. a he nui @@@@ hoola ana i oi aku mamua o kekahi ano hoola e ae i laweia mai m@@@@@. Eia o Ben Bruns, ke kanaka Laau B. B. C., ma ke kihi o ke Alanui M@i, mauka ae o ka Makeke Kuai @@@ na la apau o ka pule mai ka ho@@ @@ a 5:30 p. m., no ke wehewehe ana mai i ka Laau B. B. C. Ao@@@ @@@@ ke kumukuai - o ia mau no @@@@@ no ka omole. Kumukuai hoo@@@@ @@ ikawa, 6 no $5.00.

            Na Ben Bruns e uku i ka@@ @@@@@ ku, kaa a haleleka paha @@@@ @@@ oha o $5.00 a oi aku. E @@@@@ @@@ ma ke kikoo bila halelek@ @@ @@@ Bruns, Honolulu.

 

MAKEMAKEIA NA PEPA NINAU APAU E HOIHOILA MAI.

            He nui wale o na pepa ninau i hoounaia aku i ka poe i kupono no ka oihana kaua i hoihoi ole ia mai, a ua hawaiia no hoi i manawa nui kupono no ka poe i loaa ole aku ko lakou mau pepa i ka wa pono, he mau la e hoopihapiha ai, a hoihoi mai i ka lakou mau pepa ninau i na papa i kuleana i kela mau pepa.

            No ka mahina okoa o Ianuari aku nai i hala, i wehe hamamaia ai na wahi koho baloka, apuni ke Teritore, no k@ hele ana ae o ka poe i hoounaia aku ai na pepa ninau ia lakou, no ka hoopihapiha ana, ia no ka hoohikiia mai e ka poe i loaa ka mana ame ke kuleana ma ia hana; a oiai he heluna nui okoa no o na pepa ninau i hoihoi ole ia aku, ua haawi hou ia mai he elua pule iloko o keia mahina, no ka poe i koe e hoihoi ae ai i ka lakou mau pepa, a oiai o ka la apopo, ka la hope loa, no ka hoihoi ana mai i na pepa ninau, ke hoopukaia aku nei malalo nei, ka palapala i hoounaia mai i keia pepa, no ka hoike ana aku i ka lehulehu maluna o keia kumuhana:

            "Malalo o ka Pauku 129 o na Rula Hooponopono o ke Kanawai Koa, o kekahi mea, koe wale no a he lahui enemi oia, e hoihoi ole mai ana i kana pepa ninau, ma ka la i koiia ai, e manaoia, ua haalele oia i na pono apau no ka waiho ana mai i kana mau koi ame na hooia no ka hoopanee ana aku i kona waeia, e kauia oia ma ka Papa I ,a e kakauia aku e ka Papa Kuloko pela

            "Mamuli o ka lilo i hana paakiki, ka ike ana i kahi i noho ai o ka poe i waeia, ua hooloihi aku na Papa Kuloko Mahele Helu 1 ame Helu 2 o ke Kulanakauhale a Kaiana o Honolulu, Teritore o Hawaii, i ka manawa no ka waiho ana mai i na pepa ninau ahiki me ke komo pu o ka Poaono, Feberuari 16, 1918.

            "O ka poe apau i kaa mai malalo o ka mana o na papa a elua i oleloia, e hoihoi ole mai ana i ka lakou mau pepa ninau ma ka Poaono, Feberuari 16, 1918, e kauia no ma ka Papa I maluna o ka Papainoa o ka Poe i Kaupapaia o na papa i oleloia.

                        "Na Lunahoomalu,

            "Mahele Helu 1, C. H. COOKE,

            "Mahele Helu 2, G. F. RENTON."

 

HOOKUUIA O OWANA @@@@@ @ KA AHA.

            Maloko o ka aha hookolok@@@@ @@@ Lunakanawai Heen, ma ka Poa@@@@@@ pule aku nei i hala, i hookuuia @@@@@ Mrs. Owana Theresa Belliwe@@@@@ Samuel Kamakaia, ame John @@@@@@ loha, mai ka pili ana o ka hewa @@@@ ia lakou, elike me ke kumuhoopi@@@@@ hewa a ke kiure kiekie e ku e ana @@ lakou, ma na mea pili i ka pala@@@@ kauoha hooilina hope loa i oleloia @@ he palapala ia i hanaia e ka Moiw@@@@ Liliuokalani.

            Aole i hookolokolo maoli ia ka @@@@ e ku e ana i ka poe i hoopiiia, ak@@@@ luna wale no o na noi kumu a n@@@@@ o ka poe i hoopiiia, ka lunakana@@@ @ noonoo ai, alaila hoopuka mai la @@@ kana olelo hooholo, e kakoo ana i @@@@@ lolei o na noi kumu, ma ka aoao @@@@ poe i hoopiiia, no ka pololei ole kumu hoopii hoahewa a ke kiure @@@ kie i waiho ae ai e ku e ana ia lakou.

            Mamuli o kela kakoo ana mai o @@@ Lunakanawai Hee@ i na noi kumu a @@@ loio, no ka hookuu ana i aka poe i hoopiiia, ua hookuu i'o ia ka poe ekolu @@@ lakou na inoa i hoike mua ia ae @@@@@ ia wa i hoike ae ai ka Loio K@@@@ Brown, e lawe hou mai ana no oia @ @@@ hihia o kela poe, me ka hooponopono hou ana ma na wahi i ikeia ka @@@@ hema o ka hoopii hoahewa.

            He hookahi kumu hoopii maopono @@@ i koe, e ku-e'ana i ka poe i hoopiiia, @@ ke apuka, i kulike ai me ka hoopii ho@@@ hewa i loaa i ke kiure kiekie, a @@ @@ lawe hou ana mai i ka hihia e ku-e ana ai lakou, e hooponopono ana ka @@@@@ ke aupuni, i na wahi hemahema o @@ hoopii, mamua ae o ka hoolohe @@@ @@ ana o ka hihia.

           

E PALE AKU I KE ANU.

            He oi aku ka maalahi o ka loa@ @@@ @ na keiki i na ma'ilele i ko lakou wa e loaa ai i ke anu. O ke kunu k@@@@, @@ eha o ka puu, ka @@va lenalena, @@@ @@ akepau o na ma'i loaa pinepine @@@@ ke keiki i ka wa anu. O ke @@@@ a na kauka lapaau e olelo nei @ @@@ aku i ke anu. No ka hoola ko @@@@@@ i ke anu, aole he mea oi aku o @@ @@@ kai e loaa ia oe, mamua o ka La@@ @@ nu a Chamberlain. He mea hiki @@ @@ hilinai mau ia a he maalahi no @@@ @@ inu ana. Eia ke kuaiia nei e @@ @@@ kuai laau apau, o Benson, Smith @@@ @@@ na akena no Hawaii. - - Hoolaha.