Ka Nupepa Kuokoa, Volume LVI, Number 9, 1 March 1918 — Page 3

Ka Nupepa Kuokoa

KE KILOHANA POOKELA NO KA LAHUI HAWAII.

KE ANA HOU O NA KUMKUAI NO

            KA IʻA AHIKI I KA LA 30

                        O APERILA.

                 (Mai ka aoao 1 mai.)

            I wahi e hoolako mau ia mai ai na makeke me ka i'a, he pono e loaa aku i ka põe lawai'a he puka kupono no ka lakou oihana, pela no hoi i ka poe kuai i'a, a iloko o ia manawa hookahi, e hoopipii i ka lakou i'a.

            I ka mahelehele ana i ke dla hookahi, a ke mea e kuai ana i ka i'a, mawaena o ka poe na lakou ka i'a, e loaa ana i ka poe kuai liilii ma na makeke, he iwa kalua pakeneka, i ka poe kuai kukaa hoi, he ewalu pakeneka, a i ka poe lawai'a he kanakiku-kumamalua pakeneka.

            Ina hoi o ke huai ana i ka i'a a ua weheia ka opu, a ua pau hoi i ka unaunahi ia, alaila e loaa aku i ka poe kuai liilii, he kanalima pakeneka, i ka poe kuai kukaa, he elima pakeneka, a i ka poe lawai'a he kanaha-kumamalima pakeneka.

            Ua olelo ae o Mr. Child, o kekahi pilikia nui ana i ike, o na manawa ae nei i hala, a i pii loa ai hoi ke kumukuai o ka i'a, o ia no ka waiho liilii ia ana aku o ka i'a ma kela ane keia pakaukau , e kekahi mea hookahi i kuleana i kela mau i'a, nolaila e kau'ana kela ame keia pakaukau i kana kumukui i mauao ai, ma kela ano iho la e pii ana ke kumukuai o ka i'a, a o ia kana i olelo ae ai, i hookahi wale no kumukuai e kauia maluna o kela ame keia ano i'a ,aole hoi i mau kumkuai lehulehu.

            I wahi e lawelawe ole ia ai kekahi mau hana kolohe ma ka aoao o ka poe kuai i'a o ka makeke, ua kauia kekahi mau rula paa e ke komisina o na meaai, o ia oi ma ka paona wale no e kuai @a ai na i'a, a o ka lua e hoikeike maopopo ia ae ke kumukua o ka i'a e kuaiia ana.

            O keia papainoa o na i;a malalo iho pei aneane i ka haneri ka nui me ko lakou mau kumukuai pakahi ma ka paona oia na kumukuai emi a kaulike i hooholoia e ka poe lawai'a, ka poe kuai nui, ka poe kuai liilii ma ka makeke ame ke komisina meaai e kuaiia ana ma ke kudala ma na makeke kuai i'a a e hoomauia aku ana ia mau kumukuai ahiki i ka la 30 o Aperila:

            No ka paona

Aalaihi…..$ .12 Aawa…..  .12 Aha ……..  .12 Ahi …….. .14 Aholehole … .15 Aku …….. .08 Akule …… .15 Amaama …. 20. Alalauwa … .05 Awa……. .17 Awakalmoho .15 Awaaua …. .20 Aweoweo … .12 Hahalalu … .20 Hapuupuu .. .16 Hauliuli… .12 Hee (squid) .. .20 Hihimanu … .14 Hilu …….. .12 Hinalea …. .10 Honu…. .05 Humuhumu .. .07 Iheihe …. .16 Ina (shell)… .10 Kahala … .16 Kaku ….. .17 Kala ……. .10 Kalikali …. .16 Kawakawa … .16 Kawele-a … .17 Kihikihi …. .05 Kole ….. .16 Kumu …… .23 Kupoupou .. .17 Kupipi …… .16 Lauhau ….. .05 Laenihi …. .10 Lai ………. .17 Mahimahi .. .15 Maili …… .16 Maikoiko … .16 Maka-a …… .05 Malamalama. .05 Malolo…… .16 Manini …. .16 Mano ……. .03 Mikiawa … .10 Moano … .25 Moi …. .26 Mu……… .15 Muhee …… 1.50 Naia ……. .05 Naenae …… .05 Nenue …… .15 Nohu .. .05 Nunu …. 1.00 Oama …. .15 Oio ….. .17 Olali ….. .05 Omaka …. .15 Omilu ….. .17 Ono …… .15 Oopu ……. .20 Opakapaka… .18 Opelu …. .17 Opule ….. .17 Opelu Palaha .17 Pakii …… .15 Papa'i …. .07 Palani ….. .10 Puunuhunu . .17 Papiopio …. .10 Pauu….. .10 Poopaa …. .10 Pualu ….. .10 Puhi ….. .15 Puhikii….. .15 Uhu ….. .17 Uku ….. .16 Ulae ….. .10 Ulaula ….. .19 Uua…. .17 Ula ……. .20 Upapalu …. .16 Uu …….. .20 Walu …… .25 Wana …. 10 Weke ….. .17 Ehu…… .19 Lehi …… 18 Kamano …. .18 Au………. .15

 

HOUIA HE KEIKI HAWAII I KA PAHI.

 

            Ma ke kii o ke alanui Moi me ke Alanui Ololi Alapai, ma ka hora ehiku o ke ahiahi Sabati aku nei i hala, i ala ae ai he hakaka mawaena o kekahi keiki Hawaii o Joseph Mawae k@ inoa ame Sagamoi, he Kepani, a o ka hopena i ikeja, o ia no ka houia ana o kela keiki ka pahi, a maloko o ka halema'i o na ulia pino i lapaauia mai ai kona wahi i poino, a paa hoi ke Kepani hou pahi i ka hopuia.

            Ma ka olelo a na makai, o ke kuu o ke ala ana ae o ka pilikia, mamuli no ia o ka hooku'i ana aku o ke Kepani ia Mawae. E huli hoi ana ka o Manawae no kona home, a iaia e hele ann @@@ ke alanui, ua hooku'i aku la kela Kepani iaia, a iaia i ku mai ai a niinau aku la i ke Kepani i ke kumu o kona hookui'i ana aku, o ka wa no ia i ala ae ai ka hoopaapaa ahiki i ka nui loa ana, me ka unuhi ana ae o kela Kepani i kaua pahi iwaho, a hou aku laa maluna o Mawae.

            Ua ku o Mawae i ka pahi, ma ka ao ao hema o kona papalina, a ua hele hoi ka heleheleua o ke Kepani a hauka e i ke koko, a i ko laua wa i laweia ae ai no ka halewai, ua hoomaopopoin, ua kahi'ohi'o ke Kepani i ka waiona.

 

KI KE KANE I KANA WAHINE ME KA PU PANAPANA.

 

                        (Mai ka aoao 1 mai.)

o kana mea mua loa i ike aku ai, o ia no ke kau ana ae o John Fuller i kana pu panapana ma kona poo a ki ae la no hookahi manawa a mamua nae o kona hoea ana aku imua o ke kane ame kaua wahine, ua ki hou ae la no o Mr. Fuller i kona poo me ka pu no ka lua o ka manawa, alaila hina aku la iluna o ka papahele.

            E noho ana no ka o Mrs. Mikahala Fuller iluna i ka manwa a Pololu i ku aku ai ma ka puka, alaila hina mai la, ilalo ma kahi kokoke i ke kino o kana kane e waiho ana, a no ka manao o Pololu ua make loa ke kane, nolaila hookuli aku la oia i kona noonoo maluna o Mrs. Fuller, me ka hana ana iho i mea e hapa mai ai ka hemo ana o ke koko iwaho mai hakhi mai i ku aku ai i ka poka, ma ka papalina akau.

            Ma kela manawa ka a Mr. Pololu e lulumi ana i ka wahie poino, ua hoomaka hou ae la o Fuller e ki i kana pu panapana, o ka eha ia o na manawa, me ka maopopo ole nae o kahi o ka poka i ku aku ai; aka nae ma ka nanaia ana o Mr. Fuller malolo o ka haelma'i o na ulia poino, ua ikeia he elua mau puka poka maluna on a, he hookahi ma ka helehelena, a he hookahi mahope o ke poo.

Kailiia ka Pu panapana

            Ma kela manawa ka i kani hou ae ai ka pu panapana no ka eha o na manawa, ua waiho iho la o Pololu i ka paa ana ia Mrs. Fuller, a kii aku la e kaili i ka pu mai ka lima aku o Mr. Fuller, me ka waiho ana aku ma kekahi wahi kaawale, a iloko no hoi o kela manawa hookahi, ua kahea aku oia i poe kokua, no kona hopohopo, o poino auanei oia.

            Ua hoike koke ia aku ka lohe i ka halewai no kela ki pu, a iloko o ka manawa pokole, ua hoea mai la ke kaa o ka halema'i o na ulia poino, a hoihoi awiwi aku lu i ke kane ame kana wahine, me na puka poka maluna o ko laua mau kino, no ka halema'i, a oiai ua kukonukonu ka poino i ikeia maluna o ko laua mau kino, ua kanalua ke kauka o kela halema'i no ka palekana o ko laua ola ma kel po.

He Lili Mai ke Kumu

            Ma ka olelo a Mr. Pololu, ma kona manao koho wale no, he lili mai ke kumu o ka lawelaweia ana o kela hana kipu, eia nae aole he mea i maopopo iki iaia no kekahikanaka e ae, i lalau aku ai o Mrs. Fuller, e ala mai ai hoi ka manao lili iloko o Mr. Fuller. O ka oihana makai kekahi i loaa ia manao hookuoi hookahi, a e huli pono ia aku an ke kumu oiaio o kela hana karaima.

            Ma ka po ka o ka Poakolu aku, akahi no ka poe e noho kokoke ana ma kahi o Mr. Fuller ma, a ike i ko Fuller on a, me ka ulu ana ae o ka'hakaka mawaena on a ame kana wahine, a o ka hopena o ia hakaka ana, o ia no ka haalele ana iho o Mrs. Fuller i ko laua hale, a ma ka Poaono a ma kela Sabati no paha i hulu hoi hou aku ai oia imua o kana kane.

            Mamua ae o ka hanaia ana o kela ki pu, ua olelo ae o Mr. Pololu, kana wahine ame na hoaloha e noho ana ma kela  wahi, ua manao lakou, ua pau kela ano ku-ee mawaena o Mr. Fuller ame kana wahine, he manao pololei no nae ia, no ka mea ua hoike okoa ae o Mrs. Fuller i kona manawa i hoea aku ai no ka halema'i o na ulia poino, he maikai maoli ko laua launa ana mamua ae o ke ki ia ana o ka pu, e apo aku ana a e apo mai ana laua ia laua iho ,a mamuli o kona hoole ana aku i kekani ninau a Fuller, a hoomaka koke mai la o e ki i kana pu papapana.

Loihi ka Noho Mare Ana

            Aia ka John Fuller hana maloko o ka hale hanahao Honolulu, a ma ka oleloia, oia kekahi mea paamau i ke hana, i kona wa e inu ole ai i ka waiona.

            He umi-kumamaha ae nei makahiki i hala ko laua mareia ana ma Maui, a iloko o ia noho mare ana, ua loaa mai he ehiku a laua mau keiki, o ke keiki mua loa he umi-kumamalua, a i ole umikumamakolu paha makahiki, a o keiki uuku loa he makahiki no a oi.

            Aole ka laua mau keiki maloko o ka hale, ma ka manawa i ki ae ai ko lakou makuakane i ka pu i ka makuahine, a iaia iho no hoi, o ka mea uuku loa, oia wale no ke paani ana ma kekahi wahi kokoke mai, a ua kaa koke aku oia mallo o ka malama ana mai a Mrs. Pololu.

            Ma kekahi oleloia, ma ka auwina la no o kela Sanati i huli hoi aku ai o John Fuller me kana wahine no ko laua home, ma ka hora eha me ka hapa ,a he hora wale no a oi mahope iho, aia hoi, he luahi laua a elua ua ka poka o ka pu pauapana.

Hoolala Mua ia Kela Ki Pu

            Ma ka huliia ana aku iwana o na ukana o Mr. Fuller i loaa aku ai he ekolu mau leeka i kakauia eia ma kela Sabati no, o kona lawe okoa ana ne i kona ola, a pela hoi ka hoao ana e lawe ae i ke ola o kana wahine.

            Maloko o kekahi leka i kakauia e hoakaka ana o Fuller e haalele iho ana oia ame kana wahine, a e hele loa ana laua.

            Maloko hoi o ka lua o kana leka i kakau ai na kana keikikane mua, e haawi ana oia i ke kauoha i kela keiki, e kii ak i kona ukuhana iloko o ka halehana hao, o ia ka uku o kona mau la hana eha, no ke kuai ana aku i mau meaai nana ame kona mau kaikaina, ahiki i ka loaa ana he wahi kupono no lakou e noho ai.

            Ma kana leka ekolu hoi e hoakaka ana ia, o kona mau waiwai apau e ili aku no ia maluna o kana kaikamahine, kekahi o na keiki ehiku.

Hoohuoiia no Pololu ka Pilikia

            Imua o ka oihana makai ma ka Poakahi nei i hoike ae ai o Mrs. Pololu, kawahine i moku i ke okiia a William Pololu, ka hoike hookahi i ikemaka i kela hana ki pu, mamuli mai o Mr. Pololu ke kumu o ka hewa, a i ala mai ai hoi ka pilikia mawaena o John Fuller ame kana wahine. Ua loaa pu mai no na manao hoohuoi i ka oiana makai e pili ana ia Pololu, mamuli o na mea a lakou i lohe ai, mai ka poe mai'i kamaaina i ka ohan Fuller.

He ehiku mahina aku nei i hala, ua noho pu ka ohana Fuller ame ka ohana Pollolu mauka ae nei o ke Alanui Ololi Dowsett, a iloko o ka mahina o Augate aku nei i hala, ua haalele aku la o Mr. Pololu i ka noho pu ana me kana wahine, a hoi mai la a noho pu me ka ohana o Fuller ma Kakaako, a mahope mai o kela manawa, ua hookomo aku la o Mrs. Pololu i kana hoopii oki mare, me ka aeia mai e ka aha, me ke kauohaia ana o Mr. Pololu e uku oia i kaua wahine i kaawale ma ke kanawai, he eono dala no ka pule.

            Wahi a Mrs. Pololu ma ka po o ka Poakolu mamua aku, ua ala ae he hakaka mawaena o Fuller ame Pololu, ahiki i ka hoi ana aku o Pololu me Mrs Fuller a noho ma ke alanui Puowaina, a malaila laua i noho ai ahiki wale no i ka loaa ana aku ia Mr. Fuller ma kela Sabati, a hoi nui mai la no kakaako, he manawa pokole wale no, mamua aku o ka hookoia ana o ka hana ki pu.

            Ua hoole ae nae o Mrs. Fuller i ka pololei o na mea a Mrs. Pololu i kamailio ae ai ; o ke kumu o ka pilikia, wahine ana, o ia no kona ahewa ana aku ia Mr. Fuller i ke kuai i kana pila pahu olelo, aka ua pau no nae ia pilikia, a ia hookuu ana ae no a Fuller iaia, mahope o ko inua puili ana, o ka unuhi ae la no ia i ka pu panapana a ki mai la iaia.

KA "HUI LOKAHI O NA HAWAII" KAUPALENAIA.

            I keia mau la e nee nei, ke hui nei kekahi poe Hawaii elike me ka Meia Joseph J. Fern, David Kalauokalani, Samuel C. Dwight, James L. Holt, Hon. Wm. P. Jarrett, Hon. C. P. Iaukea ame kekahi poe lehulehu e ae o na Hawaii, e kukulu ae i kekahi hui ma ke ano e lawelawe aku i ua hana kuai poi, bipi, kamano i'a maloo, a pela aku ; me ka manaolana e kokua aku i na Hawaii ma na ano apau e emi mai ai na lilo o ka noho ohana ana; no ka mea, ua akaka loa i keia wa, mamuli o ka hana ole o ka hale poi o Kalihi i ka poi i keia manawa, ke hoopii loa nei ka poe hana poi o keia wa i ke kumukuai o ka poi a elima keneka o ka paona hookahi ; he kumukuai hoi i ke ole ia iloko o na makahiki he umi a oi ae i hala ae nei, a pela no hoi me ke kumukuai o ka bipi; ke kuai nei na Pake mai ia Wala ma mai, he 16 wale no keneka o ka paona hookahi o ka bipi maikai loa; aka, ke kaki mai ne na Pake ia kakou na Hawii he 35 keneka o ka pona hookahi; he kumukuai pii loa hoi; aole i ike ia mamua aku nei; a ke loheia aku nei no hoi i ma kuka ana a na Pake, e hoopii hou ae ana no lakou i ke kumukuai o ka poi i 6 keneka o ka paona hookahi; na ia mea i kono ae i na Pake i ke kumukuai o ka poi i 6 keneka o ka paona hookahi; no ia mea i kono ae i na Hawaii e kukulu ae i hui e hiki ai e kaohi mai i ka hoopiipii loa ana o na Pake i ke kumukuai o ka kakou mau meaai e na Hawaii.

            He hana nui no a koikoi ke kukulu ana i hui iwaena o na Hawaii, aka nae, in a no aole kakou na Hawaii e hana ana i ekahi hana i mea e kokua ai ia kakou iho, aole no he poe e ae e kokua mai ana ia kakou.

            Ina e huli ana kakou i hope a nana aku i ka moolelo o Hawai nei, e ike ana no kakou o ka lokahi ole o kakou pa Hawaii ka mea nana i kaili aku i na hana kalepa liilii mai ia kakou aku na Hawaii ame na hana e ae apau.

            Aole anei i hiki mai ka manawa e ala ai kakou a huki like imua. Ua hiki mai ia manawa;a mai hoolohe e na Hawaii i na olelo i hookuihe ana ia kakou i ka nee ana imua; o ka Hawaii e a'o ana ia oukou pela; he enemi ia nou e ka Hawaii oiaio.

            He mea oiaio no, ua ike ia ke poho ana o ka hana kalepa a na Hawaii i na manawa i hala, aka nae, pela no, he nui no na i a na Haole, na Pake, ame na Kepani i poho; aole nae ia he mea e hiki ole ai i kekahi poe Hawaii ke hono e kokua mai ia kakou na Hawaii i keia mau la o ko kakou hoopilikia ia e na Pake kuai poi ame na mea e ae.

            Ke olezzo nei makou ma ke ano he wahaolelo no a lahui, a lokahi kakou pa Hawaii, e kukulu ae i hale kuai poi no ka lehuleh o na Hawaii, a kuai no hoi kakou i ka kakou poi mailail mai, aole e hiki ana i ka poe hana pi o keia la ke hoopii ino loa i ke kumukuai o ka poi elike me ia a lakou e hana nei i keia manawa.

            Pela no, in a e ku i'o keia hui e hoolalaia nei, e lawa hoi ka lakou dala no ke kukulu ana i hui kuai bipi, a hele hoi kakou na Hawaii e kuai mai ia lakou mai me ka lokahi; alaila, aole no e hiki ana i na Pake ke hoopiiii loa i ke kumukuai o kka bipi a kako e kuai ai.

            A pela no me ke kamano, ka i'a maloo ame na meaai e ae a kakou na oiwi o ka aina e ai nei. I loaa no ke kuaua nui mamuli o ka hui pu ana o na pakaua liilii; pela no in a e hohuihui ae ana kakou na Hawaii i ka kakou mau dala liilii ma kekahi hui hookahi; alaila, aole no e nele ana ka ikaika o ka hui.

            He mea pono i na Hawaii, haahaa, ilihune, kiekie, na kane, na wahine, na keiki ame na moopuna pu no e komo like iloko o keia hui i mea e hoopakele ae ai ia kakou mai keia mau hooplilikia ia ana mai.

            Me keia mau manao pokole, ke lana nei ko'u manao, e lilo ana i mea e kono aku ai ia oe' e ka Hawaii, e alu like mai kakou ma keia ninau nui o keia mau la e nee nei, o ia ka nianau poi, ka kakou ai makuahine mai na kupuna mai o kakou.    Me ka haahaa,

                                                                                                                                                                                    JESSE ULUIHI.

HE WAHI MEAHOU MA KA HALE KUKUI O HONOLULU HABOR.

            E oluolu mai i kou ahonui, e ka Lunahooponopono o ka Nupepa Kuokoa, e hookomo iho i ka'u wahi meahu o ka la hanau o Wakinokona.

            Ma ka hora 3 p.m. i hele holoholo aku ai makou ma ka uwapo o ka haleipukukui e nana ai i na meahou, o ka makou mea ike aku o ia no na ahi kao, ia kani ana no, he have Amerika me ka baluna nana e lawe hele ana i kela have nani ke nana aku.

            Mahope iho, ike ana makou i kekahi hee nui e holo mai ana, a malalo o ka uwapo, noho malia hookahi minuke paha, ike @ou makou malalo o na pohaku nunui, ia manawa o ko'u ike ana o ka manawa kupoono ia e lalau ai au i kela hee nui, o ka maka'u ame ka minamina, elua laua iloko o'u i ka manawa hokahi, aka ua pale aku au i ka maka'u  a o ka minamina o ia ka'u i malama mai, o ko'u lalau aku la no ia ma ka pu o ka hee, kona wa no ia i puliki aku ai kona mau awe i ka pohaku a paa loa, e manao ana oia e lanakila maluna o'u, aka, aole oia e lanakila maluna o'u, no ka mea ua paa loa kona pu i ko'u mau lima.

            Ka makamua loa keia o ka loaa ana ia'u o kekahi hee nui, mai ko'u hanau ia ana mai ahiki i keia la o Wakinekona, a ua piha ia'u he 34 makahiki i keia manawa, he loaa no ka hee ia'u o ka hee liilii nae, aole hoi elike me keia hee nui, a pela au e hoolaha nei i keia mahou, a he mea hoohauoli hoi i ka poi apau e heluhelu ana i ke kuokoa, i ko lakou ike ana iho i kekahi lima wahine i hopu ai i kekahi hee nui, a ua haawi ae au i ko'u mahalo i na Lani i Kona haawi ana mai i keia hee nui, nona napaona he 10 a oi aku paha kona kaumaha, a he 3 kapuai ka loihi o kona awe, a he 7 iniha ka loihi o kona pu.

            Ua haawi pu mai hoi ko maua assistant keeper, Henry Au, i kona mahalo ia'u no ko'u maka'u ole i ka hopu ana i kela hee nui, pela pu hoi ko mauaa m@ hoaloha Mr. Woodward ame Kaulan@ Ko laua mahalo, a he mea hauoli keia i ko'u ohana ke ike iho i keia meahou.

            Me oukou ko'u mahalo nui e na k@ o ka Uakukalahale o Honolulu nei.

            MRS. MARY ROBINS,

            Wahine a ke Puhi Kukui o Honolu Honolulu, Feb. 25,1918.

            E KUWAKUWAI LA MEA.

            He nui ka poe i manao, aole he h@ e hoolaia ka rumatika me ka inu i kekahi laau maloko. He hiki ka @ Hamo Eha a Chamberlain ke kom@ ko o ka ili, a ua hoola aku ia i na rumatika, a oi mamua o na laa @ maloko e ikeia nei, me ka haaw@ ana mai i ke maha. Eia ke kua @ e ka poe kuai laau lapaau apa@ Benson Smith & Co., na akena n@ aii.-Hoolaha.