Ka Nupepa Kuokoa, Volume LVI, Number 15, 12 April 1918 — Page 2

Ka Nupepa Kuokoa

KE KILOHANA POOKELA NO KA LAHUI HAWAII.

 

NUI NA DALA I LOAA NO NA BONA AIE.

 

            No ke komo ana iloko o ka hoomanao ana no ka hookahi makahiki o ka Amerika komo ana iloko o ke kaua, a no ka hoike ana hoi i na manao ohohia o ka piha makee e loaa ka nohona maluhia a nohona lauakila ana i ko ke ao holookoa, i haawi ae ai ka lehulehu i ka lakou mau kokua ana i ke aupuni, ma ke kuai ana i na bona aie, ma kela awakea Poaono, i hiki aku ka huina ma kahi o ka hookahi miliona elima haneri kaukani dala, ua aneane e hiki i ka hapelua o ka Hawaii nei mahele, i hookaawaleia mai ai no na bona aie lahui.

 

            Mahope iho o ka pau ana o na hana hoomanao ma kela la, i ku mai ai ke komite ia lakou i waihoia mai ai ka hana, o ka hoolilo ana aku i na bona lahui, a kahea mai la i ka lehulehu, e hele aku e kakau i ko lakou mau inoa, no ka heluna o ua bona a lakou i makemake ai e lawe, ia manawa i hele mai ai o W. O. Smith, a kakau aku la oia, ka mea mua loa i kona inoa, no kona lawe ana he mau bona aie, o ka hoomaka iho la no ia o ka nui ame ka lehulehu e hele ae e kakau i na inoa, mai ka poe waiwai a ka poe ilihune, mai ka poe oo abiki aku i ka poe opiopio loa, o na lahui like ole e noho nei ma keia kulanakauhale.

 

NA HAIOLELO O KA LA

 

            Iloko o na manao ohohia o na mea apau, i kaheaia ae ai he ekolu mau leo huro no ke kiaaiua, ia manawa i ku mai ai o Kiaaina Pinkham, a haawi mai la he haiolelo pokole.

 

            Ua kamailio mai la oia ma ke ano nui i na mea e pili ana i keia kaua, e hoikeike ana i na mokukaua, na moku topido ahiki aku i na mokulele, a he mea pono hoi e loaa aku na dala mahuahua i hiki ai ke hoolako pono ia ke aupuni me na moku o kela ano.

 

            Oiai o Hawaii nei kekahi wahi i hoopomaikai nui ia ma o keia kaua la, he mea pono no e haawiia aku na kokua ana, i ka manawa e noii mai ai, o ua manawa la, o ia keia a koonei poe i akoaka ae ai no ka hoomanao ana.

 

KA HAIOLELO ANO NUI O KA LA

 

            O ka haiolelo ano nui o ka la, ua haawiia mai ia e ka Loio Lorrin Andrews, me ka ikaika ame ke kui'o, e komohia aku ai i loko o ka puuwai o ka poe kupaa oiai mahope o ke aupuni o Amerika, a mai ka hoomaka ana o kana haiolelo ahiki wale no i ka pau ana, ua hooloheia aku ia e na mea apau me na manao piha ohohia.

 

            Mahalo iho nei ke ano nui o kana haiolelo:

 

            "He manawa keia no ka hana, aole hoi no na huaolelo, nolaila aole e loihi ioa ana ka'u mea e kamailio aka aua.

 

            "He hookahi makahiki i hala ae nei i keia la, i hooholo ai ko kakaou lahui, ua pau ke kunana wale ana, e nana aku ai i ka hoomauia aku o na hana luku ku i ka hoomainoino. Aole kakou i komo aku iloko o keia kaua malalo o na kumu hoonaukiuki, no ka mea lahui kakou a ike, o ka pono ame ke kaulike ka mea e noho mana mai maluna, a o kela rula kahiko 'o ka ikaika ka mea noho mana,' he hana ia i kapaeia aku ia kakou i nana aku ai, a ike i na mana hoopilikia e ku-e mai ana ia kakou, aole wale ma ko kakou mau kapakai, aa e keia au malamalama o ke ao nei, a' maluna o ko kakou mau moku, maluna o ka kakou mau ola,, ko kakou mau pono ame ko kakou hanohano, aia auanei a hoohioloia aku na mana malamalama ma Europa, e lilo mai auanei kakou i mau kauwa na lakou; ia manawa i ku ae ai o Amerika iluna a hoole i kona manaoio ana aku ia Kelemania. Ke hooikaika wale nei no lakou e hookaulanaia ae ka inoa 'Hun,' i kipehiia aku imua o lakou e na kanaka o Europa, nolaila ua ili iho he hana nui ma ko kakou mau poohiwi, ke kpale ana i keia au malamalama, ma ke komo kino ana aku iloko o ke kaua, aole hoi o ke ku wale aku no e nana.

 

            "He kaua keia no ka hopakele ana ae ia Amerika; e kupale aua i ko kakou mau pono, e loaa hoi ia kakou ka nohona, elike me ia e pono ai e loaa ia kakou, Ma ka inoa o ke kuokoa, ua aa aku kakou e komo iloko o keia kaua me na moku, na kanaka me ke dala amo na manao alunu ole, a i keia la, aia ko kakou hae, ke welo haaheo la ma na kahua kaua, a paio ku-e la, me na maua kakau-ha o Kelemania e ake ana e noho man maluna o ke ao holookoa.

 

            "I keia la, aia ko kakou have ke koakua la i ka have uniona o Pelekane, ka have o Palani ame ka have o Italia. I keia minuke, oiai kakou e ku nei malalo o ka la olino o Hawaii iloko o ka maluhia ame ka holomua ame ka hauoli, aia he mau kaukani o ko kakou 'mau hoa kanaka, ke molia la i ko lakou mau ola iloko o ke kaua, i wahi e hoomauia aku ai ke o ana o na manao a kakou lahui, e ku mau aku ia, aole hoi e nalohia aku mai ka honua aku nei, a ia'u e kamailio aku nei imua o oukou, aia ko kakou poe kanaka koa ma ke kahua kaua e make ana no ka nani o ko kakou hae.

 

            "He moolelo kamahao ko ka hae Amerika. He hoailona ia no kekahi manao pookela i hokumu mua ia iloko o ka puniu poo o ke kanaka, o ia hoi ke kuokoa ame ke kauliko o na kanaka apau malalo o ke kanawai. He uhane ola ia i hanauia ma na alahele o ka pilikia, i ulu ae iloko o na ike ma o na manao nini i halawai mai me kakou, he uhane ola hoi me kekahi hana, o ia ka haaheo ame ka lunaikehala, he uhane hoi i ike i ka mea pono e hanaia mai ai ahiki i ka hopena.

 

            "Eia ke welo haaheo nei maluna o ko kakou mau poo kekahi have nani kilakila i hanaia e ka lima o ke kanaka, a no na makahiki i oi aku mamua o ke kanaha, i molia aku ai na Amerika i ko lakou mau ola no ka hanohano o keia hae. Ke kaena nei kakou nona, a ua loaa ka mauao haaheo ia kakou iloko on a a kapa aku iaia ka "Nani Kahiko," a i keia manawa, ua hoea mai ia no ka hoao ana ia kakou, in a paha ua makaukau mau kakou, ka poe oo ame ka poe opio, e molia aku i ko kakou mau ola, no ka hoopakele ana ae i keia hae, e pulama ana i kona nani mae ole.

 

            "Ke uwalo aku nei au imua o oukou ma ke ano he mau makaainana Amerika i loaa na manao haaheo no ko kakou aina ame ko kakou hae, aole kakou e hoopoina i kekahi misiona kiekie loa a kakou e hooko nei iloko o keia wa o ke kaua. Aole kakou i makemake e lawe mai i kekahi teritore pio, aole kakou i makemake e loaa mai kekahi pomaikai, ke kaua nei kakou, no ka hoomauia aku o ka pono kauliko i loaa i ke kanaka. Ano, oiai ua hookaheia aku ke koko o ka kakou mau keiki, ko kakou mau hoahanau ame ko kakou mau hoaloha, no ka hooi ana ae i ka nani lilelile o ka hae o ke kuokoa, pela no auanei i kono pu ia imai ai kakou, e hooko-aku i ka kakou hann, ame ko kakou kupaa ma kana misiona. I keia la, oiai kakou e ku nei, me ka hamau ana o ko kakou mau oihana me ka wele o ko kakou ike ana aku i na hopona weli weli o ke kau; e haawi kakou i ka kakou hoohiki, e hoolilo ana ia kakou i poe koa no ka pono, e haawi ana eliko me ka mea hiki ia kakou, no ka makee i ke kuokoa ame ka pono; e hoolilo ana i ka kakou oihana in a ia he mea pono, ko kakou manawa ka kakou dala; no ke kokua ana aku i keia paio ana, a e hoike ae hoi, aole he kaena palaueka wale iho no ka kakou e kaena nei no ko kakou have, aka, o kakou ka poe i hiki ole ke molia aku i ko kakou mau ola, ua hiki ia kakou ke haawi aku i ko kakou mau waiwai, a pela me ka kakou mau mea apau, i hiki ai i ka kakou mau keiki ame na moopuna, ke ola aku iloko o ke au malamalama hou, malalo o na kulana ano hou, a e hookaawale ae hoi kakou i na alalai ame na ake'ake'a e pili ana i ko lakou pono.

 

            "Aole i lawa i na kanaka o Hawaii nei ka olelo wale ana ae no, i ko lakou kupaa wa ka lehelehe. Ma ka moolelo o keia Pacaina, o ouou o ka poe i hanauia, a i hanaiia ma keia Paeaina, iha ka manawa aku nei i hala, ua hoikeiko ae oukou i na manao kupaa i ka hae hoku iloko o ka manawa o ke kupilikii. I loko nae o kela manawa oukou ma ka aoao kupaa ole?"

 

HOOMANAO KO HONOLULU NEI

(Mai ka aoao i mai)

 

KE OEOE HOAILONA

 

            He hookahi minuke i koe kani ae ka hora umi o kela kakahiaka, ua hoomaka ae la ke oeoe o ka hale uwila e kani, a ia wa i wehe like aina mea apau i ko lakou mau papale, me ke ku ana i kahi hookahi, ua paa hoi ka holo ana o na ano kaa au, a i ke kani pono ana ae o ka hora umi, o ka manawa ia i puhi mai ai ka bana i ke mele lahui o Amerika Huipuia, a ua mau ke ku malie ana o na mea apau me ka hemo o ko lakou mau papale, ahiki i ka huamele hope loa o kela mele.

 

            No ke komo pu ana aku hoi iloko o na hoomanao ana, i kani ae ai na pu kuniahi he iwakalua-kumamakahi mailoko mai o ka pa o ka Hale Mana Hooko, ma ka aoao o ka Pualikoa Kiai Lahui o Hawaii nei, e hoike ana i ke akea, i ka makaukau loa ana o ko Hawaii nei e komo pu aku iloko o ke kaua i na manawa apau e kaheaia mai ai; a e haawi pu aku hoi i na kokua, elike me ka hiki i kela ame keia makaainana ke haua a ke haawi aku.

 

            Mai na pahuhae mai apau o na hale oihaua, ame na home, e ikeia ana ka have Amerika, e welo haaheo ana i ka makani, e hoike okoa mai ana hoi, i ka hoea ana mai o kekahi la ano nui, ma ka moolelo o Hawaii nei, ma na mea e pili ana i keia kaua e holopapa nei ma ka honua.

 

ME NA MANAO LOKAHI

 

            Mamua ae o ka heoa ana mai i ka manawa no ka hoomanao ana, ua hui pu ae na kanaka o ka hale hana hao Honolulu, me ko ke Catton Neill, a ka'i aku no kekahi pahuhae, a malaila i hoakaka ae ai ka Lunanui W. G. Hall o ka halehanahao Honolulu imua o na kanaka he mau haneri ka nui, i ka manao o kela anaina hoomanao, me ke meleia ana o kekahi mau himeni hoohauoli, alaila huli hoi like aku la na mea apau i ka lakou mau hana pakahi, me na manao ulumahiehie.

 

            O na Kepani lawai'a keia maluna o ko lakou mau waapa, e pili ana ma ka uwapo i ka manawa i kani ai o ke oeoe hoailona, ua loheia ke kalahea ana o kekahi o'lakou, i na mea apau, e waiho aku i ka lakou mau hana, a e ku malie no hookahi minuke, he kauaha hoi i hooloheia ae e na mea apau me ka pihe makee.

 

HOOPANEE KA AHA

 

            Maloko o na aha hookolokolo o ke teritore a pela hoi me ka aha federala, ua hookuu koke ia na hana o kela mau aha, mamua ae o ka hora uuri, i loaa ai he manawa i na mea apau, e hoea ae ai no ka ike kumaka ana i na hana hoomanao.

 

            Maloko hoi o ka Hale Mana Hooko, ma ke keena o Kapena Field, o ke keena wae i ka poe kupono no ka oihana koa, i ka manawa i kaui ai ke oeoe o ka hora umi, ua kauoha koke oia i kona mau hoa apau, e ku iluna, no ka hoomanao ana, a no lakou hoi ke ku, he hookahi ke ku like ana o ka poe apau i hoea aku ilaila no ka ike ana iaia, eia nae he hookahi Kepani i kukuli okoa ilalo, eliko me kana i hoomanao ai, o ka hana pono ia ma kona aoao, ua kauohaia aku nae oia e Kapena Gooding Field e ku iluna,, no ka mea, o ka rula ia a Amerika, aole hoi elike me ka rula i maa i na Kepani ma ko lakou aupuni, o ke kukuli ilalo e hoomanao ai.

 

            Ua piha ohohia maoli ko Honolulu nei poe, no kela hana hoomanao, a oiai he hookahi minuke wale no kela manawa, eia nae ua lilo ia i mea ano nui, ma ka hoike ana ae o na mea apau i ko lakou komo like ana, e hoomanao me ka nana ole ma ko lakou kulana, a mau hanapaha.

 

HOOLAHA KUAI PA AUPUNI.

 

            Hookahi pipi ohi ulaula, aole haokuni, e kuaiia aku ana ma ke kudala akea ma ka pa aupuni o Kaimuki ma ke awakea Poaona, Aperila 13.

6290-Apr. 12.

 

NELE KA POE HOOKUONOONO O KAPAA I KA WAI.

 

            Ma ka Poaha o ka pule aku nei i hala i hoea mai ai he komite o ka poe hookuonoono o Kapaa, Kauai, no ka waiho ana mai i ka lakou mau kumu hoohalahala imua o ke Kiaaina, no ka loaa ole o ka wai i ko lakou mau aina hookuonoono, a ua huli hoi aku lakou, me na hooiai haawiia aku e ke komisina o na aina aupuni, e loaa aku ana ka wai ia lakou elike me ka lakou i makemake ai.

 

            Ua noho kekahi halawai a ka poe hookuonoono o Kapaa, maloko o ka halehookolokolo, ma ke Sabati aku mamua, ma ia halawai i kohoia ai he komite o ekolu lala, no ka holo ana mai i Honolulu nei, a waiho aku i na kumu hoohalahala imua o na luna oihana kiekie o ke Teritore, e pili ana i ka pilikia i loaa ia lakou.

 

            O ka põe i kohoia no kela misiona, oia o N. K. Hoopii, S. E. Lucas ame T. Cunningham, me ka haawi pu ia ana mai o ko lakou mau palapala hookohu mai ka Ahahui mai o ka Poe Hookuonoono o Kapaa, Kauai.

 

            He elima mahina ae nei i hala, i lawe ai kela ahahui he hookahi kaukani me elua haneri eka o na aina aupuni ma Kapaa no ka hookuonoono ana, a wahi a ka poe i kuleana i kela aina hookuonoono, aia maloko o ka aelike i hanaia me ke aupuni, he pono wai kekahi i haawiia ia lakou, o ka mea apik nae, ua lwe ka mahiko i ka wai, a ua mele ka loaa ana o ka wai no ko lakou aina.

 

            No kela kumu i holo okoa mai ai keia komite i Honolulu nei, no ka hui pu ana me ke Kiaaina, oiai nae ua paa loa ke kiaaina i ka hana, ma ka manawa a Iakou i hoea aku ai no ka Hale Mana Hooko, ua hele loa aku la lakou e hui pu me ke Komisina o na Aina Aupuni Rivenburgh, a waiho aku la imua on a i ka lakou hoohalahala, elike me na mea oiaio i ikeia no ka pilikia o ka lakou aina hookuonoono.

 

            Wahi a kela komite, ua haawi aku ke komisina o na aina aupuni i ua hooiaio ana imua o lakou, e kakau ana oia i ka lunanui o ka mahiko o Kealia, e haawi mai i ka wai o ke kahawai o Kapaa, no ka pono o kela poe hookuonoono, a me ia hooiaio i loaa mai i kela komite, i huli hoi aku ai lakou no Kauai, no ka waiho ana aku i ka lakou hoike imua o ka ahahui, no ka hopena o ka lakou misiona i Honolulu nei.

 

            Wahi e kala komite, ua hoike okoa aku ka ahahui imua o ka mahiko o Kealia, i ko lakou manao e hoohana i ka wai no ko lakou aina, ua hooleia aku ka, no ka loaa ole he kuleana ia lakou e hana pela; a no na mea hoi e pili ana i ko lakou kanu ana i ka aina i ke ko, ua hoike aku ka ka mahiko, aole he kuleana o ka mahiko e komo aku ai ma kekahi ano, na lakou no e lawe mai i ke ko i ka halewili, a uku aku ka mahiko eliko me ka waiwaiio o ka lakou ko.

 

            O ka hoea mai i ka pau ana o kela pilikia o ka hui o ka poe hookuonoono o Kapaa, na keia mua aku ia e hoike mai; no ka mea ua hoakaka ae ke Komisina Aina Rivenburgh, in a aole e pau ana kela pilikia, alaila e hoouna okoa aku ana oia i kekahi kanaka mailoko aku o kona keena, no ka hele kino ana e nana i ka pilikia.

 

HE $27,363.87 NA HOOLILO NO KA HUAKA'I A NA SOLONA

 

            Mailoko ae o ka $40,000 i hookaawaleia ai e ka ahaolelo Hawaii no na hoolilo o na kanaka mai ka ahaolelo lahui mai o ke kipa naa mai i keia mau mokupuni ma kekahi manawa aku nei i hala he $27,363.87 i hooliloia, elike me ka hoike a ka Puuku o ke Teritore Col. C. J. McCarthy o ka hoopukaia ana ae ma ke akea. I kuliko ai me ka hoike a ka puuku he $1683.60 na lilo no ka huakai i Hawaii,, a he $5594.60 na hoolilo no na huakai maka'ika'i ma Oahu nei. O na hoolilo mai Kikako mai a Kapalakiko a hoi hou aku he $3479.19. Mai Kapalakiko mai a Hawaii a hoi hou aku he $10,995.45. Koena o na dala i hookaawaleia ai he %12,636.13.

 

NA MARE.

 

            Henry K. Kaupiko ia Juliette K. Kanialoa, Aperila 2.

            George B. Tom ia Jennie Kaihe, Aperila 4.

            Campus M. Schoening ia Lizzie Galbraith Aperila 6.

            Albert E. Maitchell ia Rose K. Keich, Aperial 6.

            Herbert Kaaukea ia Lily Akau, Aperila 7.

            James K. Apo ia Bertha L. Naipo, Aperila 8.

            Joseph Keoholaulii ia Rose Nakashim, Aperila 8.

 

NA HANAU.

 

            Na James H. Kawaaauhau ame Mary K. Duchalsky, he kaikamahine, Sept. 6, 1917.

            Na John Wahilani ame Elizabeth Kalama, he keikikane, Mar. 31.

            Na John hauhio ame Helen Pahu, he kaikamahine, Aperila 15.

            Na John E. Shaw ame Victoria Spencer, he keikikane, Aperila 5.

            Na August Moniz Ame Emma Bell, he kaikamahine, Aperila 5.

            Na A. K. Benjamin ame Ella Benjamin, he keikikane, Aperila 8.

 

NA MAKE.

 

            Ben Kupihea, ma ke alanui Kawaiahao, Aperila 7.

            David S. Helenihi, ma ke alanui Alapai, Aperila 8.

            Kawaa Kaapuni, ma ka halema'i o na Kamalii, Aperila 8.

            Peter Holualoa Kaleohano, ma ke alanui Pua, Aperila 8.

            Eben Shipan, ma ka Halema'i Moiwahine, Aperila 9.

 

            Ma ka po o ka Poakolu nei i hoea mai ai i ke panakuia ana o na hale inurama ame na hale kukaa waiona maloko nei o Honolulu, i kulike ai me kauoha a ka perisidena o Anerika Huipuia.

 

HALA IA MAU KEIKI HAWAII I KE KAUA.

 

            Me ke kakali ole iho, a hoea mai i ka manawa e kauoha okoa ia mai ai ko Hawaii nei poe, e komo aku iloko o ke kaua ma ka aoao o ke aupuni o Amerika Huipuia, i haalele okoaiho ai ia poe keiki opio ia Hawaii nei, mamuli o ko lakou manao ponoi, ma ke Sabati i hala aku nei, a au aku la i ka moaua, no na kahua hoomoana o na koa ma Amerika, kahi e a'oia mai ai lakou a makaukau ma ka lakou mau oihana pakahi i koho ai, mamua o ke komo kino ana aku iloko o ke kaua.

           

            He põe kanaka opio wale no kela apau, ma kahi o ka umi-kumamawalu makahiki o kekahi poe, a maluna hoi o ka iwakalua-kumamakahi makahiki o kekahi, he hookahi nae manao iloko o lakou apau, e hoea koke aku no ke kahua kaua a e honi aku hoi i ka hohono o ka uwahi pauda.

 

            Maiwaena mai o kela poe keike he nui, he umi-kumamalua o lakou he poe kiakae no kahi hoolulu kaa ma ka Paka Bihopa; a no ka haawi ana aku i na hana hoohanohano i kela poe, me na puuwai koa a hopo ole, i haalele aku ai lakou maluna o na kaa otomobile o ka Paka Bihopa, ma ka hora eiwa o kela kakahiaka Sabati, a ka'i aku no na alanui o ke kulauakauhale nei, no kahi o ko lakou moku e ku mai ana ma ka uwapo.

 

            I ko lakou hoea ana ma ka uwapo i kaheaia ai ko lakou mau inoa, a hookuuia aku la e pii noluna o ka mokuahi, eia nae ua ae hou ia mai lakou e iho mai iluna o ka uwapo, a e haawi hope aku hoi i ko lakou aloha, i na hoaloha a lakou e haalele iho ana mahope nei.

 

            He kanakolu-kumamaha ka nui o kela poe kanaka opio, i waiho aku la ia lakou iho malalo o ke aupuni o Amerika, a ia lakou i komo aku ai maloko o ka uwapo, e paa ana lakou apau me na lole hoopumehana i hoolakoia aku e Hawaii nei.

 

            Oiai ka Bana Hawaii me ka Meia Fern e ku aku ana a paani i na mele hoohauohano ia lakou, ua hoopihaia kela mau keiki me na manao hauoli, aka nae, i ka manawa i meleia aku ai o Aloha Oe, ua hiki ole ia lakou ke kaohi aku i ko lakou mau waimaka, a hoohanini mai la ma ko lakou mau papalina, me he mea la, ua kau okoa mai la imua o ka lakou mau hoomanao ana, no ko lakou mau ohana ame na hoaloha a lakou e haalele iho ana mahope nei.

 

            Ua hele kela poe keiki apau a ohuohu me na lei, a ko lakou mau hoaloha i hoohiwahiwa aku ai maluna o lakou, a me na manao haaheo o ke kanaka koa, i ku mai ai lakou apau maluna o ka oneki o ka mokuahi, a haawi mai la i ne leo huro, i ka manawa a ka moku i haalele iho ai i ka uwapo.

 

            O na inoa o keia poe keiki i hala aku la no ke komo ana iloko o ke kaua e ikeia no ia malalo iho nei:

           

            John M. Byrne, James Brown, Fred L. Taylor, Benjamin Souza, James Y. McFeggan, William L. Forrest, Solomon U. Williams, Glenn S. Gard, Albert E. Mitchell, Edwin B. Keeff, Carl F. Wikonder, Frankie Freitas, James F. Williams, Frank S. Cavaeo, Leroy B. Dunn, M. Medeiros, Thos. J. Holliuger, Herman N. Kauli, Clarence J. Watson, Harry A. Bertlemann, Richard J. Lopez, John W. Searle, Adolph J. Cabral, Louis J. Caspar, Geaorge B. Tom, William Kam. Alred K. Perry, Henry K. Machida, Herman K. Meek, Frank K. Nascimento, Wai Muen Char, Lawrence W. Campos, Joseph Y. Tsue, C. E. Potter, Francis II. Kanahele.

 

HIKI KE HOOHUI PU ME KA POI

 

            No ka hoohui pu ana i ka poi me ka palaoa elike me ia e hanaia mai nei e na Hawaii, ua hoike ae nei ka Lunahooponopono o na Meaai J. F. Child, ma kahi o ka hoohui i ka poi me ka palaoa uita, ua hiki no ka hoohui pu me ka palaoa bale, ka palaoa kulina, palaoa raiki, ka palaoa buckwheat, ka palaoa cassawa ame kekahi mau ano palaoa e ae.

 

            Wahi ana, ua hoaoia ka hui pu ana i ka poi me keia maa ano palaoa, a ua ikeia ka maikai, me ka holopono loa me he mea la he palaoa buita ka mea i hoohuiia.

 

            Eliko no me ke ano o ka hoohui ana i ka palaoa huita me ka poi, pela iho la no e hoohui aku ai ikeia mau ano palaoahuita me ka poi, pela iho la no e hoohui aku ai i keia mau ano palaoa e ae. Iwaena nae o keia mau ano palaoa e ae. Iwaena nae o keia mau palaoa apau, mawaho ae o ka palaoa huita, o ka palaoa hale ame ka palaoa raiki, na palaoa oi ae o ka maikai, mamua o kekahi mau ano palaoa e ae.

 

            No keia mau ano palaoa apau, mawaho ae o ka palaoa huita, ua olelo ae o Mr. Child, ua hiki no ke kuai pololei ia, me ke kauka'i ole a kuai pu me kekahi mau meaai e ae, elike me ke ano e kuaiia ana o ka palaoa huita mamua aku nei.

 

E MALAMA PONO IA OE IHO.

 

            I makemake oe e loaa ka noonoo maikai ame na meapaahana maikai o ke kino, mai ae aku i kou opu, e hoopiha i na mea hoopoino e laweia ana mai kou kino mai, e laa na mea ike mau ia, ma ka ma'i lepopaa. O na meaai kuupono, me ka inu nui i ka wai, me ka nui pu o ka holoholo iwaho, pela iho la e maikai ai ka hana o ka opu. Ke kokua ole mai ia ia oe, alaila e lawe i ka Huaale a Chamberlain. Na lakou e hoopalupalu aku i ka opu, a he maalahi loa ke ale ana. Ke kuaiia nei e ka poe kuai laau apau, o Benson Smith & Co., na akeua no Hawaii.- Hoolaha.

 

HALA O B. F. DILLINGHAM.

 

(Mai ka aoao i mai.)

            Mai aluua aku o ka Florida i hookauia aku ai oia ame eono o kona mau hoa luina, pela me ke kapena ame kana wahine, maluna o kekahi moku okoa, a la weia aku la lakou a hoolele ma kekahi o na awa o Amerika Hema.

 

            I a kau hou o Mr. Dillingham maluna o kekahi moku, a ua noho ana aku ma ke ano luiua, a i ke ku ana i Nu Ioka, ua hoomanawanui hou no oia ahiki i ka hoea hou ana no Bosetona, a waiho aku la i kana hoike imua o na on a o ke Southern Cross, no ka pau ana o kela moku i ke ahi ms ka moana.

 

            E kanili ana ka hui he moku hou, ma ka inoa ka Aureola, i ka paa ana o kela moku, a hoio ma kana huakai mua loa ma ka moana, ua kau hou o Mr. Dillingham maluna on a, ma ke ano he hulipahu, a i ka makahiki 1868, i heea mai ai kela moku no Kapalakiko.

 

HOLO NO HAWAII NEI

 

            Oiai ma Kapalakiko i haalele aku ai o Mr. Dillingham i kona noho malamamoku ana noluna o ka Aureola, a kau aku la maluna o ka mokukalepa Whistler, malalo o Kapena John Paty, ma ke ano malamamoku no Hawaii nei.

 

            No keia huakai nae i Hawaii nei, ame ke ano o kona holo ana i ka moana no kekahi mau makahiki, ua olelo ae o Mr. Dillingham, he mau makahiki mahope mai nei penei:

 

            "Mahope ihe o ka'u mau huakai au moana malalo o Cape Horn ame Cape of Good Hope, me he mea la, o ka'u huakai no Hawaii nei, ua like ia me kekahi huakai holo lealea.

 

            "Iwaena o ka poe a'u i kamaaina mua loa ai ma Honolulu nei, o Henry Macfarlane, John Paty, I. B. Peterson, J. P. Cooke Sr., Father Damon, Mother Crabbe, Mother Castle, Father Smith ame Mother Smith."

 

            No ka oluolu, ame ke ohaoha o ke ano o ka hookipa ano o ko Honolulu nei poe, ua komohia aku na manao hoohihi iloko o Mr. Dillingham, ia Hawaii nei, aka nae aole oia i hooholo koke i kona manao.

 

            No ka elua o kana huakai i Hawaii nei, ua hoomahuahuaia ae la kona makemake e noho maanei, a i ka ekolu o kona hoea ana mai, akahi no oia a koho maoli e hoolilo ia Honolulu nei i home nona.

 

KA LOAA ANA O KANA WAHINE

 

            He hana maa i na luina moku ame na aiilmoku i ko lakou wa e hoea ai no Honolulu nei, o ka hele i ka holo lio ka lakou hana makemake loa, nolaila, ma ke ku ana mai o ko Dillingham ma moku, ua hele aku la oia me na aliimoku e ae i ka holo lio, me ko lakou pii ana nouka o Nuuanu, a oiai aole on a makaukau loa i ka holo lio, ua haule iho la oia mailuna aku o kona lio, a eha kona wawae.

 

            Ma kona wahi nae i haule ai, makahi no ia e kokoke loa ana i ka hale o ka Rev. Lowell Smith, nolaila ua hoihoiia aku la oia maloko o kela home, a malaila kona wahi i malamaia ai, me ka lile ana o ke kaikamahine a ke kahunapule i mea nana e makala mai i kona pono. O kela halawai pu ana o Mr. Dillingham me ke kaikamahine a ke kahunapule, ka mea nana i hookomo aku iloko o laua pakahi i na manao hoohihi o kekahi i kekahi, a he eha ma kahiki mahope mai, ma ka la 26 o Aperila, ua hoohui ia ae la laua ma ka berita o ka mare.

 

            He kanaha-kumamalima la ka loihi o kona waiho ana i kela eha, a iloko o ia mau la i moeuhane mau ai oia'i ka nani ame ka oluolu o Hawaii nei, a koho okoa iho la kona manao, e hoolilo oia ia Honolulu nei i home nona.

 

            I ka loaa ana iaia o ka oluolu, ua hoi aku la e noho me I. B. Peterson, kekahi o kona mau hoaloha, a he hookahi mahina mahope mai, ua noho hana aku la oia maloko o ka halekuai o H. Dimond & Son, ma ke ano he kupakako.

 

KONA PII ANA HE KANAKA NUI

 

            Mai kela kulana haahaa mai he kupakako i hoomoe aku ai o Mr. Dillingham i ka paepae mua loa nana i hapai ae iaia ahiki i kona lilo ana i kanaka nui a ko'iko'i i loo nei o ka aina, a i noho aie aku ai o Hawaii nei ma kona kulana holomua i keia kanaka, mai ke kulana luina moku mai ahiki i ka lilo ana he kanaka waiwai.

 

            He eha makahiki mahope mai o kona noho ana aku he kupakako maloko o kela halekuai, ua lilo aku la oia i on a no kekahi hapa iloko o ka halekuai, me kekahi kumu waiwai ole, koe wale no kona uku hana ame kana mau hooikaika ana.

 

            Iloko o kela manawa i hoomaopopoia ai ko Mr. Dillingham mau ano oia o maoli ma Honolulu nei, a ma Kapalakiko, Nu Ioka, Kikako, Ladana ame Iapana mahope mai, a i hakalia wale no i kona kauoha ae i kana mau mea apau e makemake ai, ua loaa ia i ka manawa pokole, no ka mea ua ikeia kona ano, he kanaka e poho ole ai na kokua, ke haawiia aku iaia.

 

            Ma ke ano nui ke olelo ae no Mr. Dillingham, ua pii mai oia mai kela hana halekuai mai ahiki i kona hoala okoa ana ae i ka hui alahao kaaahi e ku nei i keia manawa.

 

            Ua nana aku oia i ka nui o na aina waiho wale, ka mea a kekahi poe i hoomaopopo ole ai i ka waiwai iloko o kela mau wakahiki, a mamuli o ke komo pu ana, me ka hui pu ana me kekahi poe e ae iloko o kela manawa, i hoomakaia ai e hoomoe i ke alahao, a e hooholo i ke kaaahi, a he mea oiaio, ua mahi koke ia na aina waiho wale i ke ko, a ua kukuluia ae hoi na halewili, a i keia la, ua lilo o Oahu nei i mokupuni holomua a nui o ka waiwai, mamuli o na hooikaika ana a keia kanaka.

 

KANA MAU HANA KOKUA

 

            Oiai e holomua ana iloko o kana mau oihana apau i lawelawe ai, aole oia i makee iho i kona mau waiwai, aka ma na manawa paau e hoea aku ai na noi imua ona, no na kokua i pili aku i na hana o na halepule, he hikimua oia ma ka haawi ana i kona lima akau o ke kokua, mamuli o kona manaoia, he mea malama wale iho no oia i na waiwai a ke Akua i hoopomaikai mai ai no Kana mau hana ma ka honua nei, a ke paa nei maloko o ka moolelo o na hana kokua aloha, kona inoa, ma ke ano oia kekahi o na kanaka i haawi manawale'a aku, he mau kaukani dala, no na home, no na kula ame na halepule maloko nei o keia Teritore.

 

            WASHINGTON, Apr. 9.- Ua hooholo ka hale o na makaainana i keia la i ka bila e hoamana ana i ka Peresidena e kuai aku i na lako kaua i na kanaka a i ole i na hui paha o na aupuni e.

 

            O kekahi bila i hooholoia e ka hale e hoakaka ana i ko Amerika uku aku i na poho apau a na koa Amerika e hana mai ana ma Palani.

 

MAKE O JAMES B. CASTLE

(Mai ka Aoao I mai.)

 

            Oia ka mea nana i kukulu ae i ka hui kaaahi mai kahuku aku a Hauula, me ka hooliloia ana o na aina waiho wale ma na Koolau i mau aina waiwai i keia la, a o kona manao, in a no ka mau o ka ikaika iloko o kona kino, o ia no ka hoomau ana aku i kela alahao ahiki i ke komo ana ma kekahi mau wahi o Koolau, ua hiki ole nae ke hookoia kona iiui, mamuli o ka hoopokole koke ia ana mai o kona ola ana.

 

            Ua waiho iho o Mr. J. B. Castle mahope nei, he wahine kane make, me kalaua keiki hookahi, ame kona ohana he nui, ame na hoaloha lehulehu.

 

KONA ANAINA HOOLEWA

 

            Maloko o ka hale hou o ka Papa Hawaii, ka Memorial Hall, i malamamaia ae ai kona anaina haipule, imua o kekahi anaina i hele a piha i ko ke kulanakauhale nei poe, mai na loio, na kanaka lawelawe oihana, na kamaaina, a ma ka olelo pokole ana ae, ka lehulehu no apau, ka poe i hele ae e haawi hope aku i ka lakou kilohi ana, i kekahi o na kanaka, i noho aie aku ai ka lehulehu o na makaainana o keia Teritore no ke kulana holomua a Hawaii e hauoli nei i keia la.

 

            Ma ka auwina la Sabati nei, ua hele oloko o kela hale a piha i na makaainana o Honolulu nei, e hoike mai ana hoi ia piha, i ka huliamahi ana ae o na mea apau, no ke komo like ana aku iloko o na hoomanao ana, i ka haulehia ana o kekahi kanaka nui a ko'iko'i o Hawaii nei.

 

            Iwaena o ka lehulehu o ka poe i hoea ae ma kela anaina, o Kiaaina Pinkham kekahi, ka Meia Fern, na luna aupuni kiekie o na aupuni e, maanei nei, ame ka poe o na kulana like ole, mai ke kiekie a ka poe haahaa.

 

            Na ka Rev. A. W. Palmer o ka Ekalesia o Kaukeano i malama i ke anaina haipule, e hoakaka ana hoi ma ke ano nui, i na ano maikai a pookela o ko Mr J. B. Castle ola ana, a mahope o kana heiolelo i hookuuia ai ke anaina haipule a ka'i mai la ka huaka'i hoolewa no ka pa ilina o Kawaiahao kahi o na makua misionari e moe mai ana, e malaila i hoomeia aku ai kona kino lepo no ka manawa mau loa.

 

            O na hapaipahu, oia o S. B. Dole, F. M. Hatch, Andrew Adams, M. M. Scott, L. T. Peck, D. L. Withington John Waterhouse ame Eben Low, he poe kanaka wale no i komo pu me ka mea i hala, ma na lawelawe oihana.

Ma ka ilina i malamaia ai na hana hope loa, me ke meleia ana o kekahi himeni, alaila waihoia aku la kona kino lepo i ka lua, a maluna hoi o kona he kupapa'u, i paila ia aku ai na pua he nui, i hoohiwahiwaia iho, e na hoaloha ame na makemake he nui o ka mea i hala.

 

            Mahope iho o ka hoohala ana i kokahi mau mahina ma Amerika, i huli hoi mai ai o W. F. Frear, ke kiaaina mua o Hawaii nei, ma ke Poalua aku la i hala.

 

HE HOALOHALOHA

 

            O makou o na hoahanau o kahikuo nalani, o ke Ekalesia o Ewa, ame ua haumaua Kula Sabati ame ka Ahalani O. E. ame ka Papa Kahu Waiwai e Kahikuonalani, Ewa, Oahu, ma o ke makou mau komite la i koho pono ia, e komo pu aku nei makou me ka wahine kane make ame ka ohana, ma ke kuma kena pu ana, me na waimaka o ke kaumaha, ame ka luuluu ame ke aloha, na ko makou makua ahonui a lokomaikai i haalele mai i keia ola ana, ma ka la 12 o Maraki, 1918, oia o John K. Kealaula, kekahi o na makuakane ko'iha'i o keia ekalasia, a oia no hoi kelahi makua nana i paa keia ekalasia, ahili'i i kona moe ana aku la, a hoi aku la me kona Haku aloha.

 

            Ma ka lain kuu home, aloe mane.

            Kuu pono, kuu waiwai, kuu ponai

                        kai e.

            Iluna no ia ma kahi maemae,

            Me Iesu kuu Haku e maha pu ai.

           

            He luna ekalesia oia, a he lala no ka papa kahu waiwai, a oia no ka puuku o ka papa kahu waiwai ame ka ekalesia o Kahikuonalani, Ewa; nolaila, ke nalani ae nei ka makou leo pule i ke Akua, ka Makua, a i ke Akua, ke Keiki, a i ke Akua, ka Uhane Hemolele, e law ae a na kaumaha ame na ehaeha mai ka wahine kanemake ae ame ka ohana ame kakou pu kekahi, a e kau iho i na po maikai maluna o kakou apau loa.

Amene.

 

            Rev. W. Kamau,

                        Komite Ekalesia;

            T. K. Halualani,

                        Komite Kula Sabati;

            Miss Sarah Maemae,

                        Komite Ahahui C. E.;

            Beni Mahi,

            Komite Papa Kahu Waiwai;

            P. K. Kapanookalani.

                        Lunahoomalu o ke Komite.

Pearl City, Mar. 31, 1918.

 

            WASHINGTON, Apr. 9- Ua loaa mai he mau lono ianei e hookaka ana ua hoemiia mai ka haawina palaoa a na Palani a i ka hookahi hapa kolu i mea e hookoe mai i ka lako ai i emi loa.

 

            No na keiki ahiki i ka ekolu makahiki, ekolu ame hapa auneki no ka poie, Mai ka umi-kumamakolu aku a i ke kanaono, he umi ame hapa auneki, no ka poe hana ikaika he ekolu ame hapa auneki hou iho. Maluna aku o ke ea makahiki, ehiki auneki no ka pule.