Ka Nupepa Kuokoa, Volume LVII, Number 1, 3 January 1919 — HE MOOLELO NO TAZANA A I OLE Ka Hiena o na Ululaau Anoano o na Kapakai o Aferika [ARTICLE]

HE MOOLELO NO TAZANA A I OLE Ka Hiena o na Ululaau Anoano o na Kapakai o Aferika

"iieaha kau liana nie kini waliine ame ke keiki a maua: ihea <»c e lawe aua ia laua?" i hookikina niai ai o Tazana i ksna i;amaili«» ana. nie knna nee ana mai a kokoke lo? imna <» Anakona. aia hoi ka lili ame ka piha inaina ke lāla il«»ko o kona puuwai, e aneane hiki hou ole iho ai iaia ke uumi, i manao kuhihewa ai, ua komo pu aku oia :nc .\'ik<»la ma ka hoopoino ana i kana mau mea aloha. "Ka. heaha kau hana hoopoino i kau aku ai nialuna o kui wahine anie kuu keiki, e hoike koke mai oe ia'u i keia maano? I£ wiki. o hookau koke aku auanei au i ka make 'naluna ou ! Ke haawi aku nei au i manawa pokole nou e «»3a ai. a he wa keia no kou nonoi ana aku i ke Akua, e Imikala mai i kou mau hewa. E wiki, e hoike mai i kau !siea i hana aku ai maluna o kuu mau mea aloha, o haehae aku auanei au i kou i'o me kuu mau lima, ame kuu mau niho. ua ike maka ae 110 oe i ka'u i hana aku nei me kela kanaka Paele!" l'a hele o Anakona a piha me ka maka'u, haka pono mai la hoi kona mau maka-maluna o Tazana, a me ka leo o ka mea iloko o ke kulana nawahWali, kainailio, mai la oia i ka pane ana mai: • "Aole au i hookau aku i na hoopilikia ame na hoopoino ana maluna o ko wahine ame ko keiki, aka o ka mea a'u ! hana aku ai, o ia no ka hoopakele ana ia laua mai ke kanaka Hukini mai. Oiai ko wahine e noho ana he pio maluna o ka mokuahi. ua hana mai oia i na mea e hoolu- • •hi ana i ko'u noonoo, a ua lohe aku au i ka uwe o kekahi hehe uuku maluna o ka moku, me ke komohia okoa mai 0 ka manao aloha iloko o'u, no ka mea he wahine no ka'n, a he keiki hoi ka maua. pela i hu ae ai ko'u'manao aloha 110 kau wahine ame kana bebe, a hooholo iho la kun manao. e hoopakele no au ia laua mai ka mana mai o Nikola. ina he mea hiki ia ia'u. "() keia ka'u mea i hana aku ai no kau mau mea aloha 1 lohe oe. h- nana mai maluna o kuu mau maka nei, he kanaka anei au au e koho mai ai, eia iloko o'u, na ano i l'»aa ia Nikola, no ka hookau ana aku i na hoopilikia ana maluna o kau wahine ame ka olua keiki ? E nana. pu mai i keia pua ma kuu umauma. a e haawi i kau olelo, hoo'hhlp, ua hou ia mai anei keia pua. 110 ko'u lilo ana i mēa'l&k'iia .»ku ia Aole loa pela, no ko'u lilo i; meā'-Ku-e aku i kona mau makemake, pela i molia aku ai jatf i oia nei, no ka pono o kau wahine ame kau keik^'hōli' īio kekahi kumu okoa ae." Aia na ano oiaio apau. iloko o na liuaolelo i hewpiik'aia aku e Anakona. e hiki hou ole iho ai ia Tazana ke kanaluai. ke hoike wale aku nei no keia Kanaka iaia i ka eiaio; aole 110 ho..punipuni hookahi, a akakuu i'o niai la ka inaina iloko <« Taxana. Il.iko o kela mau sekona pokole, ua kaupona iho la o Ta*ana i na olelo a keia kanaka, me kana mea i koho aku nona. a hooholo iho la oia, aole ana mau niea e ahewa aku ai no maluna o keia kanaka. Ike aku la oia, aole he iv.aka'u iloko o kelei kanaka, aka o ka haikea ame ke kau L Miaha ma kona helehelepa, imamuli mai no ia o ka ehaeha i kau aku maluna ona. ma o ka pua i ku aku ma kona nnaunia. ua ike no kela kanaka, e make aku ana oia. noiaila. aole i lilo na huaolelo hoomaka'uka'u a hooweliweli a Tazana o ke kamailio ana aku, i kumu nona e hopo ai, aka aia iloko ona, ka iini ame ka makemake. e loaa mai ka ike īa Ta?ana no kona lilo i mea kokua aku i kana wahine, īio k.ina ]Kilekana. Elike me kekahi ohu i puhiia aku e ke kikiao ījiiak*ini, a nalowale aku la mailuna aku o ka piko o ke kualiiwi, pela iho la 110 i auhee aku ai ka inaina ame ka hulm 'ft(tii'lbko ;:kn >> Ta>:ana, .no ka mea ua ike maoli mai la oia, Wt?>!iōike wale aku nei no kela kanaka i ka mea oiaio iaia, o»>ke ! kukuli iho 1a n<i ia <» Tazana ilalo, ma ka aoao o Anakona; a i aku la me ka leo oluolu Ioa: ! f • "Ke kaumaha loa nei au, 110 na huaolelo a'u i! hWplika mua aku nei, e hooili ana i na ahewa ko'iko'i māluna , ou, nolaila e huikala mai oe i ko'u hewa, pehea hoi e nele ole ai ke komohia ana mai o na manao hoohuoi iloko o'u, no kou auo. uiamuli no ia o ko'u manaoio mau ana. o na kanaka apau e noln» hana ana malalo o Nikola, he j)oe wale U" lakou apau. i like aku ke ino, me kela kanaka. "l'a hana hewa loa aku au ia oe, a ua kuhihewa hoi ka'u mau mea apau i noonoo kuhihewa ai nou, aka nae ua hala aku la ia. o ka hana wale 110 ma ko'u aoao o ia ka hooikaika ana e hoea aku oe no kahi e palekana ai, aole hoi o ka haalele iho \a oe ma keia wahi e make, aka e loaa I-a palekana ia oe e i>ono ai, a e nana mai hoi kekahi poe no kou mau hauoli." Euliluli ae la ke poo o Anakona. me ka hoao ana mai »e m'noaka, aohe nae he hiki, oiai ua oi aku ka nui o kona ehaeha mamua o ka mea hiki iaia ke hoomanawanui iho ; a o ia kana (» ka pane ana mai: "E hoomau aku <ie ma ka hele ana e liuli i ko wahine ame ko keiki. a e waiho mai ia'u ko I.aiia alakai. e make ma keia nahi. n«> ka mea aole he manaolana hou iloko o'u, no ka ha'.a he mau hora ia'u e ola ai m.a keia ao. He hpokahi wale n<» a'u mea ehaeha loa. o ia ko'u ai ia mai e na holoholona ahūi oloko nei o ka ululaau. aole anei, na kou mau lima ponoi e ii<»okau mai i 'ka make maluna o'u. a hala ae*keia ana?" Aole loa e hiki ia Tāzana ke ae aku i ke noi a kela karaka ia ; a. e lawo mai i ke kauawai o ke Akua, a paa iloko o ka poho o kona lima, ma ka lilo ana i uiea pepehikanaka «• ; ai nae he mau minuke wale 110 mamua aku. ua makaukau i<ta <»ia e hookau aku i ka make iualuna o keia kanaka, no kona ]»iha loa me na manao lili ame ka huhu. Ma kahi o kona hooko aku i ka makemake o kela kanaka, lalau aku la o ; a i kona lima. a hoohuli aku la i kona kino, ma kahi e loaa ;ti ke kulana oluolu iaia. o ka manawa nae ia i kunu hou iv.ai ai o A.nakona. a kalie nui hou mai la ke koko ma ka waha anie ka ihu. a ia kuu ana iho o kana kunu ana, o ka pau loa ae la no ia o kona hanu. a kuu ka luhi ame na auwe ana. a pau no hoi ka ehaeha. eia ka e waiho ana na iwi ma I:eia ululaau mehameha. MOKUNA XI. ' o Nikola i Makana ke Make o Tazana. ī kela make ana aku o Anakona. a no ke kanu ana aku iaia. elike me ka make ana o ka poe maikai, hoomaka iho Ia o Tazana e elieli i ka lepo me ka laau ahiki i ka hohonu kupnno ana. hoolei aku la i ke kino inake o Anakona iloko olaila. me ka uhi ana aku i ka lepo a paa. a haawi ae la oia i na hooniaikai ana i ks Akua, no kona lilo ana i mea nana e kanu aku i ke kino o ke kanaka, nana i hoopakele i kana wahine ame ka laua keiki, mai ia Nikola aku. No kela lohe pono ana mai o Tazana mai ia Anakona aku ua kaa hou kana 'wahine malalo o ka mana o Nikola, haka-

lia no a nalo kc kino o Anakona i ke kanuia, o kona hoomaka aku la no ia e hookolo ma ka moali, e loaa pono aku! ai iaia o Nikola. j Me lie niea la ke nana aku ia Tazana iloko o kela mana-i wa. v.'i lieie kona mau maka a eena. aia hoi kona niau lala ke uiii wale la no. a iaia o ka haalele ana iho i kela wahi, ua ho«»maka aku la oia e holo nialuna o na kumulaau nie ka mama apaii i loaa iaia, a ma kahi malaelpe no hoi e hoohaule okoa iho ana oia ilalo i ka honua a hoomaka e holo. Aole nae i lilo i hana maalahi kela hookolo ana a Tazana i kau a mea o ka lehulehu wale o na moali alanui liilii ma k;ipa o ka nuiliwai. e kau aku ana kekahi moali maluna o kekahi. ke nana la keia ma na moali kapuai wawae. aole he maopopo iki iaia ka moali o na kanaka ili keokeo. oiai e liehi aku ana na Paele maluna o ko lakou mau kapuai wa-| wae. nolaila ua pr»hihihi maoli oia i ke alahele pololei loa! e hookolo aku ai ahiki i ka loaa pono ana o kona enemi inol loa iaia. Me ka nah.a ole nae i kela huikau o na moali al.anui. ua hoomau aku la no oia i ka hele ana ma kapa o ka muliwai. i i ka uhi ana mai o ka po. me kona hoomaopppo an.a iho i kana wahi e hele ana. hooholo iho la oia. ua nuhewa alahele e uhai nei. alc.a e kakali oia ahiki i ka oili ana mai o ka malamijj.aiiia ma kekahi la ae, alaila hoao oia e huli'i alahele okoa'," ; 'c hoea. aku ai. 110 na wahi i noho ia e na kanaka Paele. Ma kela po nae. haule mai Ia kekahi kuaua me ka ikaika 10 ia kumu, aohe man.ao hou ana aku, e hele imua. aka hul aku la o Tazana, ahiki i ka loaa ana iaia o kekahi kumulaau iiui. a manao ae l.a ka palekana.ua loaa he wahi nona e mal'i ii mai ka ua aku. a malaila oia i pupue ai ahiki i ke ao ana le ma ke kakahiaka o kekahi la mai, me ka loaa no nae he. mau hora ana i hiamoe ai me ka oluolu. Ma kekahi l.a ae, aole i pau ka ua ana, ua oi loa mai l? ka ikaika o ka ino. a no kela pule holookoa, e ua mau ana ke ,ao ame ka po. aole no nae ia he mea no Tazana e nohr malie ai i kahi hookahi, aka e nee mau ana oia imua. heaha la ia mea he anu iaia. ua hele kona ili a ma.a i ke anu, ua like hoi oia me na holoholona, ka hikrke ku aku imua o na poino, i hiki ole i ke kanaka ke hoomanawanui. Iloko o kela pule 'holookoa, aole i halawai iki o Tazana me kekahi poe kanaka Paele. a' i ole hoi ia. loaa aku pah.a oia i kana mau holoholona. Ua hiki ole maoli ia Tazana ke ike. in.a paha aia oia ma ke alahele pololei, a i ole ua lalau palia oia. no ka mea aole he ikeia o ka la i ke ao, a oki loa tku iioi ka ikeia o ka mahina me na hoku i ka po, nolaila ke pono hele wale nei no oūi. a o kona malihini iho no hoi i kela aina, ua like oia me kekahi moku e paialewaia ana e la ale o ka moana. me ka nele i kekahi panana, no ka hoo:)ololei ana i kona ihu e holo nei. Ma ka ehiku nae o na la o ke'la pono hele wale ana no o Taz.ana maloko o ka ululaau, a ma.ka auwina la, o ua la nei, I akahi no a poha mai la ka la. a iaia i nana ae ai ma o a maa~ : nei aole loa e hiki iai.a ke hoomaopopo iho i kana wahi e ' hele nei. a no ka nianawa mua loa. ma ke ola ana o keia kanaka, akahi no oia a hoomaopopo, u.a nalowale maoli oia iloko o ka ululaau. Ua lilo keia maopopo ole o kona wahi e hele ana i kumu hookaumaha loa aku i kon.a noonoo, oiai o kela mau la lehu!ehu o kona hoaa hele ana iloko o ka ululaau, he mau la anō nui loa ia. heaha aku la la ka hopena i kau aku ma'una o kana wahine ame ke keiki? Ua kamaaina loa o Tazana i ko Nikola ni.au ano apau, aole •ma e nele kona hookau aku i na haawina hoehaeha maluna o Jene, kana wahine aloha, mamuli o ka hōlo mahuka ana > kana pio mai kona mana aku, a hui pu iho hoi me ka maopopo ana i ua o Nikola, eia o Tazana mahope pono o kona inaina ame ka huhu, e ili aku ai na hoehaeha ko'iko'i īna maluna o Jene, a maluna paha o ka laua keiki alolia. Makela poha ana mai o ka la, a hiki hoi ia ke. ike aku i na mea apau e hoopuni ana iaia, aia ke jpohihihi ll'oko 0 kona noonoo. no kana alahele pololei loa e imi aku ai i kona enemi. e lawe la i kana wahine. He hookahi mea i ala koke mai iloko o kona noonoo, o ia no ka haalele ana aku o Nikola i kona holo ana maluna o ka waa, aka ua hele oia niauk.a o ka aina. pela iho la i loaa aku ai o Anakona iaia ame Jene Pota, ina ma ka muliwai wale no kela kanaka e holo ai maluna o ka waa, ina aole e loaa o Jene i.aia,'aka uae o ka hoomau ana aku o Nikola i ka hele ana mauka o ka aina. a i ole. ua hoi hou aku paha a kau 7Jialuna o na Waa, 1 ma ka muliwai e kaahele ai, he ninau ia i hiki ole iaia ke kuekaa ae. Ke hoomaopopo la o Tazana, nia ke|a wahi o ka muliwai ana i haalele aku ai. a hele mai ai nouka o ka aina. he haik : mai ia wahi. a he koieie no hoi ke kahe ;ma a ka wai. mamuli o keia kuniu. loaa mai la iaia ka ike. he hana pohihihi loa ka hiki .ana i na auwaa ke hoomau i ka holo ana ma kela muliwai. no kahlmamao loa; nolaila ina aole i huli hoi hou aku o Nikola muliwai, alaila ke pohihihi.la 110 oia. no ke alahele polo]ei aua i hel.e aku ai. Mai kela wahi i haalele ia aku ai o Anakona e make, me ka pua ma kf na umauma. he vnea kanalua loa ke koho ,nui aku. no ka aa o ka mauao iloko o Nikola e huli hoi iiou aku Thope. oiai aia mau ka weli ke k.au la maluna ona. no ka loaa mai ia Tazana. o kona make no ia. alea nae o ka hiki ana ia Taz.ana ke hooiaio. no ka huli hoi hope ana o kona enemi. a i ole ua hoomau aku no paha i ka hele ana imua. aole loa e hiki iaia ke pane ae i ka haina pololei o kel.a ninau. No kekahi manawa ioihi ka noouoo ana o Tazana i ke alaliele pololei ana e hookolo aku ai.. e hoala mai ana hoi i na noonoo like ole iloko ona. no na, mea a Nikola e hana aku ai. a i ka hope loa no hoi. akahi no oia a hooholo iho, e hoomau pia i k.a hele ana imua, me ka hoololi nae i kona ala hele. 'ma 'ke kukulu akau hikina. Me kela manao iloko o Tazana. hoōmau i'o aku la.oia i ka hele ana imua. ma ke kukulu akau hikin.a, a ma ka lua mai e. <a la, hoea i'o aku 1a oia no kekahi kauhale o na Paele; i va wa no i ike mai ai o .na kanaka o keia wahi ia Tazana, ua 'ioomaka aku la.la.kou e holo e pee.iloko o ka. nahelehele, i Vau a mea o ka hele a piha loa i ka maka'u. ' Ua.lilo ka holo ,ana o kela poe kanaka Paele i mea ne Tazana e hoonaukiuki ai, he ku maoli ka lakou hana i ka hoohoka iaia nei, no ka mea aole ana hoopilikia wale aku 'a l.akou. nolaila hoomaka okoa aku la oia e alualu i na Paele. e holo 1a iloko o ka nahelehele, ahiki i ka paa ana o kekahi Paele opio iaia. No ka piha i ka maka'u ame ka weliweli. aole e hiki i keb Pelele opio 'kfe mai e hoohana i kana mau meakaua. aka kiola aku U (ii& ! i 'kahi e. "a hina aku la iluna o ka honua'. me ka noke ana i ka uwe mt ka leo nui. iaia i alawa ae ai iluna a ike i ke kino owaawaa o ke kanaka. e. paa aku nfji iaia. Me ka hana nui o Tazana i hoomalielie aku 4ii ahiki i ke akakuu ana mai o n.n manao maka'u o kela Paele, a īnamul' no o ka nt)ke loa aku o Tazana i lea niele i hoike okoa mai ai' ka Paele. o ke kum'u o ka holo ana o na kanak.a e pee iloko o ka nahelehele. no ka maka'u mai no ia i keia kanaka ili keokeo. ka mea a kek.āhi Paele o na haole o ka hoomaka'tika'u ana aku ia lakou. ma ka manawa a kela poe haole i kipa aku ai. he mau la i hala. ma ka olelo ana.e hoea aku ana he ha'ole eliaholo. me kana mau holoholona ahiu. no ka luku hoomainoino, ana i ka poe apau e loaa aku an.a iaia. TTp manaoio na kanaka Paele i kela mau olelo hoonuinui a hakuepa .a na kanaka ili keokeo,,hui pu iho no hoi me ka naaupo o kela poe kanaka. me'ka piha'pu i ka hoomaliamana. nolaila hele loa kela mau olelo ,oiaio ole i mau me,a manaoio ia .e kela lahui kai)aka. O kekahi o na olelo a kela ]>oe haole i noke aku .ai i ka hoonuinui. ke alualuia aku nei lakou e kekahi haole (liaholo. no ka luku ana aku ia lakou apau i ka make. a o kpna poe kanika, he mau holoholona ah-iu, nolaila ina no ka hoea

aku o keia kan.aka ili keokeo, aole loa e hookipa aku īaia ma kekahi walii. aka e holo lakou e pee, a mai kahi nia u mai e hoao mai ai e hoopoino iaia, me ka manao e pepeni aku iaia a make. / \ . Ma na ano a na kanaka ili keokeo ame na Paele kauwa 1 hoakaka aku ai no Tazana ua kulike loa ia me keia kanaka a kela Paele e nana aku nei, nolaila. ua hele maoli oia a piha i ka maka'u, me kona kauka'i mai e oili aku ana na holoholona ahiu. o kona pau no ia i ka ai ia e kela mau holoholona. v I ka maopopo ana o na mea a ke kanaka Paele opio e kamailio mai nei ia Tazana. ike koke iho la oia me ka hoohewahewa ole. he mau h.ana wale no kela na Nikola i wahi e loaa ole ai ka hookipa maikai ia iaia nei. e.na kanaka Paele. a o kekahi no hoi, o ia ka huli ku-e ana mai o na Paele iaia. Aole o kela wale ae la no na, mea a ke kanaka Paele i kamailio mai .ai ia Tazana,.aka hoike pu mai la oia, ua haawi ke alakai o kela poe haole i kekahi uku makana i ka mea e pepehi ana i keia haole "eliaholo a make. Ua hooholo ua Paele apau e hooko aku i kela mauao, no ke ake e loaa ka uku makana i kekahi o lakou, eia nae i ko lakou wa i ike pono mai ai i keia oili honua ana aku o Tazana, a hin pu iho hoi me ke kuhihewa. o kan.a, ifiau holoholona pu ik kekahi, ua hiki ole ia lakou ke ,hqo}ac\;..mai i kela manao a imi aku la i wahi e pakele lakou mau ola, ma k,i holo ana e pee iloko o ka nahelehele. Mamuli o ka oluolu maoli-o ka Tazana mau olelo, aole ni hoi he walii hiona iki, no ka ana aku i kona ola :ua auhee maoli ,aku la ka maka'u ame ka pihoihoi mailoki iku o kela kanaka Paele, a ae mai la i ke koi aku o Tazan;i e huli hoi laua no ko lakou mau kauhale, a e kahea aku ho i kona poe e huli hoi mai no ka mea aole he wahi manae 'ioopilikia iki ma ka aoao o keia malihini i kekahi o lakou. U.a ae mai la keia Paele me ka manao maikai a alakai aku 'a ia Tazana no kahi o na kauhale e ku mai ana. me ka noke ana aku i ke kahea i ka poe e pee mai ana iloko o ka n.ahelehele. me ka hooia pu aku hoi aole he manao ino iloko o keia kanaka. ke hoi mai lakou a pane mai i na mea e ninauia aku ana ia lakou. Ua hoi liilii mai la na Paele 110 ko lakou mau kauhale. ua hiki no nae ke ikeia ,aku, aia mau no ka maka'u ame ka hopohopo iloko o lakou kahi i nohoalii ai, n'o ka mea e alaalawa mau ana ka laleou nana ana m.a o a a e paa mau ana hoi ka lakou mau meakaua iloko o ko lakou mau lima i na manawa apau. Iwaena o ka poe mua loa i huli hoi mai no ko lakou mau kauhale, o ke alii kekahi o kela lahui kanaka, a oiai oia ke kanaka ano nui hookahi a Tazana i makemake loa ai e ike. j a e waiho aku hoi i kana mau ninau imua onk no ka loaal mai o na pane kupono, nolaila kahea .aku la oia i kela alii e hele mai, a e kamailio laua me ka maikai, he kauoha nu hoi i hooko koke ia mai e kela Paele me ka manao maikai. He alii poupou keia me ka pu'ipu'i o kona kino, me ka pupuka hoi o kona helehelena, aole hoi e hihi. ua hanauia mai oia he alii. nolaila .aole e hiki ke hoowahawaha aku iaia, maluna o ka helehelena o keia kanaka, aia na hoailona e hoohewahewa ole ai, no ke kukuni paa ia o ka hoopunipuni ame ka apakee iloko ona. O keia lahui kanaka Paele, he poe aikanaka keia'. ua kaoko.a lakou nei mai kekahi poe lahui Paele mai, ina aole kela ma'u olelo hoonuinui a na kanaka ili keokeo. me ka lakou mau kauwa Paele, o ke kamailio mua ana aku no ko Tazana ano. ina ua lele koke mai kela alii me kona mau pukaua e pepehi ia Tazana. aole nae pela, aia ka maka'u ame ka hopohopo ke nohoalii la maluna o lakou apau, e ,aa ole ai I<ekahi o lakou e hoopilikia wale mai i keia kanaka, o kau aku auanei ka luku hoomainoino ia m.aluna o lakou apau. elike me ia a lakou i manaoio ai. Ma ka ninaninau pono ana o Tazana i keia alii o na Paele me ana i kana hoike, nie na. mea ana i lohe mua ai, mai k.a Paele opio ana o ka niele mua ana, i maopopo loa : mai ai iaia, ua hele o Nikola a piha i ka maka'u nona, a ua hala aku oia ma ke kukulu hikina o ka aina. me ka manao o kona wahi -ia e pakele ai.

Loaa pu aku la no hoi ka ike ia Tazana, ua haalele kekahi mau hoahele o Nikola iaia, a maloko ponoi o kela wahi kauhale. i lii.a ai kekahi poe elima no ko lakou hoao ana e aihue. a 110 ka hoao pu ana kekahi e holo mahuka mai iaia ak». Hoike pu aku la no hoi kela alii o na Paele ia Tazan.a ma kana mau mea i lohe pono ai mai na Paele ka-uwa aku a Nikola. ala na manao hoowahawaha iloko o na mea apau no kela kanaka. a ua hele hoi a kau ka weli ia lakou, no na poino e kau mai ana maluna o lakou. o ka mea m.aopopo loa e haalele liilii mai ana kela poe kanaka ahiki i ke koe hookahi ana o Nikola non.a iho. . Ua niele aku no o Tazana i kela alii ,ina he wahine haole kekahi me Nikola, a he keiki uuku palia. ua hoole loa mai oia, .aka nae iloko o ka noonoo o Tazana, aoie keia Paele i hoike aku iaia i ka mea oiaio. aka ua huna oia i kekahi mea, mamuli paha o ka papaia ana aku e Nikola, me ka haawiia ana aku he makana iaia.'e noho hani.au loa oia. aole e hoike iki i kekahi mea e pili ana no ka wahine, a no ke keiki palia. Ua nui a lehulehu w.ale na nianawa a Tazana b ka hoohuahualau ana i kela Paele, me ka hoolalau ana i ke kamailio ana aku ma kekahi mau al.ahele okoa, i wahi e ku-e ai na lioike hope a' keia kanaka, mai kana mau olelo mua. aole nae lie wahi inea a oili iki .aku o ka oiaio. e paa mau ana-no kela alii i ka ole i na manawa apau. me ka manoio ole no nae o Tazana, ua kamailio mai oia i ka mea pololei iaia. No ka pololi loa o Tazana. ua noi okoa mai la oia i kela alii e haawi aku i mau meaai nana, aole nae i loaa koke mai a hala kekahi manawa loihi ma ia hope mai. akahi 110 a le niai kela alii, e loaa na meaai iaia; a oiai hoi oia e ai ana la hoao hou aku la oia e niele, i kela Paele opio. ana i hoo oakele ai i kona ola. no kana mea i ike ai e pili ana i ka wahine ,ame ke keiki uuku. aole nae he wahi mea a hoike mai o kela Paele i ka oiaio, o ke kumu nui paha. no ka nolio mau mai 110 o ke alii o lakou, imua o ko laua nei mau alo. 'iolaila ua ku a maka'u maoli kela Paele opio, o hookauia iku auanei ka make maluna ona. O ka ai hoi ia o-Tazana ahiki i kona maona ana, lioike iku 1a oia i kona manao, aole oia e hoomau ana ma kana huaka'i hele. aka e noho ana oia ma kela wahi. no ka hoom.aha ana. a ao ae ma 'kēkahi alaila lioomau aku i ka hele ana nomua. Ua ala mai ha 'manao hoohuoi iloko i Tazana. he nui na mea a keia lahui kanaka i ike ai 110 Nikol.a, a ua maopopo hoi ia lakou he wahine haole k'ekahi me ka bebe uuku, iwaena 'o ka j)ttulu e hele j>u la me Nikola. a i wahi e loaa aku ai na mea oiaio iaia, a i pololei ai 10 hoi kana hookolo ana ,aku mahope o kona enemi, ]jela oia i manao ai. e noho 110 kela wahi. i hiki ai iaia ke ninau aku i kekahi poe Paele, i ka manawa e lo.a aku ai ko lakou alii ma kahi okoa. . T kela manawa a Tazana i hoike aku .ai i kona manao imua o ke alii. e noho pu anax>ia me lakou, a e hoaumoe ana hoi ma ia po, maloko o ko lakou kauh.ale, ua hookahaha loa ia mai ko Tazana manao. i ka ike ana aku i ka hoihoi maoli o ka helehelena o keia alii, o kela hiona hoowahawaha a makemake ole iaia nei, ua auhee loa aku ia, a hoike okoa mai 1a ua Paele nei i kona piha ohohia, me ka hopu okoa ana mai i ka lima o Tazana a noke mai la no hoi i ke kamailio me ka leo oluolu maoli. No ka piha hauoli loa o u.a alii nei. no ka noho pu iho o Tazana me lakou ma kēla po, kauoha ae la oia e vnle ia kona hale ponoi, i wahi no Tazana e hiamoe ai, a e hoi aku oia-maloko o ka hale o kekahi 0 kana mau wahine ej

liinmoe ai ma kela po, a o ka.na wahine oo lioi k;i mea e nolio pu ana me ia, maloko o ka hale hookahi, i honkaoknaia aku la no Tazaua. e lieie aku oia e huli i wahi lio;i nmia e hiamoe ai. Aole he wahi manao hoohuoi iki iloko o Tazana. no keia 'oli hikiwawe ana ae o na ano o keia alii. nwi ka hoilioi ole, ke pikaiiana iaia ame ke kikoo-la o kana olelo. a i ka oluolu maoli me ka piha hoihoi. Ina paha i loaa mua aku ka ike iaia, o ke kumu o keia hoihoi o kela alii, no ka makana n»» a a Nikola i kau ai ,e haawiia i ka mea e pepehi ana i ua u Tazana a make. ina "a liiki iaia ke koho koke aku i kela loli hikiwawe ana .ae o na ano o kela moi, aole nae pela, ua noho pouliuli maoli oia. Ma keia hoike ana aku a Tazana, ua makemake oia e hooniaha ma kela wxihi ia po,.tia hikiwawe loa ka haawi mai o ke alii i kekahi o kona mau hale nona e hiamoe ai. nc> ka alii nei. o kahi maalahi loa ia e liookauia aku ai ka make maluua o keia kanaka ili keokeo, a lilo mai hoi ka makana .a Nikola. i hoohiki mai ai imua ona ame kona poe kanaka, no ka lilo i ka mea e pepehi ana i keia malihmi a make. Ua kamaaina loa kaua e k.a makamaka heluhelu i ko fa/ana ano. aole loa ona makemake e hiamoe iloko o kekahi o n.a hale o na kanaka Paele. ma keia po nae. ua hooholo oia 1 kona manao, he mea pono maloko oia o ka hale e ni, i hiki ai iaia ke niele aku i kekahi o na kanaka 1 aele. 110 ka loaa m,ai o na hooiaio ana, ina aia kana wahine anie ka laua keiki. malalo oka malu o Nikola. , Ua hoike aku la nae o Tazana imua o ke alii. aole ona makemake e hoi .aku e hiamoe maloko o kona hale, a hoonele aku hoi i kana wahine. me ka home kupono nona e hiamae au aka he oi loa ae kona makemake, maloko oia o ka hale o kekahi ona kanaka Paele e hiamoe ai; ua maikai keia i ka manao o ka moi, oiai pela e holopono ai kekahi liana e hoea mai ai i ka hookoia ana o kona makemake, no ka pepehi ana aku ia Tazana a make. U.a hauoli loa'ka wahine luahine a ke alii. 110 kela ae 010 ana aku o Tazana e hiamoe maloko o kona home, oiai ua inihi loa oia no kona hoaa ma kela po. aia iloko o kona uhane, na manao hoomaikai, no ka mea a keia kanaka ma lihini i hana aku ai no kona pouo, a ma kekahi ano, ua aie maoli oia no ka piha makee o keia kanaka ika pono o iui wahine, aole hoi ka noonoo wale iho no i kona ame i ka oluolu o kona hiamoe'ana.

Ua hoi i'o aku la o Tazana maloko o ka hale o kekahi o na kanaka Paele. a oiai o ka huli hoi ana mai no ia o kekalii poe pukaua mai ka lakou liuakai haliai holoholona aku, he po ano nui loa ia no na I'aele, he aha hula ke malamaia ana a i me.a nae e lele ole aji ko .1 azana oili, a i ole, ala mni paha na manao hoohuoi iloko ona, no ke kumu haalele mai o na Paele iaia, hele okoa mai la ka moi, e hoakaka ia laz,ana, e hoomanawanui oia, ahiki i ka pau ana o lea hula a na kanaka Paele, ia wa e hoea mai ai kekahi poe o lakou no ka nanea pu ana me ia, ahiki i ko lakou hiamoe ana aku ma ia po. 1 kela haalele ana aku no a ke alii ia Tazanja maloko o kona hale, kahea aku la oia i kona mau pukaua, e akoakoa aku imua o kona alo. a wae ae la oia i kekahi poe kupono, no ka lilo ana i mau hoa kamailio, a mau hoa e hiamoe pu ai me Tazana maloko o ka liale hookahi, o ka nui aku o na Paele, kauohaia aku la lakou e hookaawale no kekahi w.a.hi okoa aku, a oia hookahi wale no me kana poe i wae mai ai, ke kamailio a hoolala i ka lakou hana o kela po. ī ka lo.he ana o kela poe pukaua i ka manao o ko .lakou alii. aole loa he hookahi iwaena o lakou i hoike mai i kona ano hoihoi. no ka mea .aia mau ka maka'u ame ka weliweli iloko o lakou. no keia kanaka ili keokeo, o ke kulana pilikua, a hui pu iho hoi me ka lakou mau mea i lohe ai nona, ua hele a kau maoli ka weli ia lakou, aole nae e hiki ke ku-e mai, no ka mea o na kauoha apau mai ko lakou alii aku. ua like pu'ia me ke leanawai, e hiki ole ai i kekahi ke pale ac. no ka mea he make wale no ka hoopa'i no ka mea e ku-e mai ana iaia. Oiai hoi ka moi e hoakaka aku ana imutf o kona inau pukaua, i kana mau hana apau i noonoo ai. no ka hookau an.a aku i ka make maluna o Tazana. ua hele aku la kela wahiue luahine a ua nioi nei, no ke kii ana i wahie. nolok») o kona hale, i mau ai ka a ana a ke ahi. no ka hoopumehana ana i.aia. eia nae. he wahi hana hoolalau wale no ia ana. o ka mea oiaio, i hele aku oia ma kahi e noho ana o kela poe no ka hoolohe ana i na niea apau e kamailio ia an.a mawaena 0 kana kane ame na pukaua. No ka maluhiluhi loa hoi o Tazana. aole oia i kakali ahiki 1 ka pau arva*u ka hula a na Paele. aka haule koke aku la no oia hiamoe, mā kela manawa i haalele hookahi ia aku ai oia maloko o kona hale. No ka aneane paha e pi.ha ka elua hora o kona hiamoe ana'aku. u.a hoopuiwa loa ia aku oia i ka lohe ana mai i ka nakeke o kekahi mea maloko o kona hale, ia wa i kaakaa koke ac ai kona mau maka. a ike mai la. ua pau ka a ana a ke ahi. he pouliuli wale no oloko o ka hale. aka nae, ma ka lohe o kona mau pepeiao. ame ka honi ana a kona ihu. aole oia i lioohewahewa. no ke kokolo mai o kekahi mea, e hele pololei mai ana no kana wahi 'e. hiamoe nei. Ala pono ae la o T.azan» a noho iluna, lalau aku lji hoi i kana ihe a paa mai 1a iloko o kona lima. o ke kakali wale aku no, o ka ike i ka hana a kela mea o ka hoea ana aku i ka wa poeieele. Ke lohe la no oia i ka hauwalaau mai o na kanaka mawaho, a hoomanao mai la oia, aia no na - Paele ke noke mai la i ka hula, nolaila. aole keia mea o kekahi o na kauaka Paele, i manaoia ai e hiamoe pu me ia ma kela po. aka he mea okoa no, owai nae oia, a heaha hoi ka manao o kona hoea ana aku noioko o kona hale. 1 ka hookokoke loa ana aku nae o ka nakeke ma kona wahi e noho ana, o ke ku koke ae la no ia o Tazana iluna. a lele aku la no kekahi aoao o ka hale, a kau mai la i kana ihe mua, me ka pane ana mai: "Owai oe e keia mea e hoohalua mai nei i ke ola o Tazana me he liona pololi la. e hoohaiua ana i ke ola o ke (lia opior" wahi ana me ka haka pono ana mai o kona mau maka •loko o kela pouli. "Mai kamailio nui ae oe. owau no keia o Tabuka. ka wahine nona ka hale ā.kuu haku i haawi aku ai nou e hiamoe ai. eia nae, ua hoole oe i ka lawe aua. a ua hoopakele ae hoi oe i kekahi luahine, mai k.a hoaa liele ana aku iloko o keia pouli ame ke anu, e huli i wahi nona e hiamoe ai." "Heaha kau i makemake ai e hana mai no Tazana iloko o keia pouli?" i polia hou aku ai ka leo o Tazana. "Ua hoike mai oe i kou oluolu ame kou aloha no'u, ma ka hookoe ana iho i ko'u hale, ka mea nana i hoopakele ae ia'u luahine nei, mai ke kuewa an.a aku iwaho o ke anu i keia po: ka hana a kekahi o ko'u lahui kanaka ponoi. i hiki ole ai ke hooko aku, o oe wale no, a no ia hana maikai ma kou aoao. pela iho la au i lioea mai la, no ka pana'i ana aku i kekahi hana maikai ma ko'u aoao." wahi a ka wahine luahine me ka leo malie loa. "Heaha keia mea au i makemake ai, e pana'i mai. no ka maikai a'u i hana aku ai maluna ou?" "Aia ke ohumuhumu mai Ia kuu kane, ka moi o makou, me kona mau pukaua no ka lakou mea e hana mai ai maluna ou i keia po. Ua wae ae kuu kane i ka poe e hiamoe pu ai me oe, a oiai owau kekahi i lohe pono aku nei i kana mau olelo e kamailio ae ana i na pukaua, ua paa ka manao o kuu kane e hoopoino mai i kou ola. F. hoomau ia ,ma ka hula ana ahiki i na hora o ka wanaao, ia manawa e huli hoi mai ai kela poe kanak.a, ana i koho ai, nnlok<» nei o keia hn!e. (Aole i pau.)