Ka Nupepa Kuokoa, Volume LVII, Number 46, 14 November 1919 — Page 1

Ka Nupepa Kuokoa

KE KILOHANA POOKELA NO KA LAHUI HAWAII.

 

Hoolaaia Ka Paka Mawaho Ae Nei O Waikiki

 

Lilo Kela Paka i Paka Hoomanao

Mamuli o na Keiki Hawaii

i Make i ke Kaua

 

Nui Ka Poe I Hoea Ae E Ike I Ka Hoolaaia Ana

 

Haawi ke Kiaaina i Kela Paka

i Waiwai no na Makaainana

o ke Teritore Nei

 

            No ka hoomanao ana i na kanaka o Hawaii nei i molia aku i ko lakou mau ola iloko o ke kaua nui o ke ao nei, i huolaaia ae ai ka paka mawaho o Waikiki, imua o kekahi anaina nui i hoea ae malaila, ma ke kakahiaka o ka Poalua aku la i hala, ka la i hoopauia ai ke kaua ma Europa.

            Ma ke kau aku nei o ka ahaolelo kuloko i hala, i hooholoia ae ai he haawina dals, no ke kuai ana i kekahi aina kupono, i paka no ka lehulehu, i wahi e hoomano ia ai na kauaka opio mai keia Teritore aku, i molia i ko lakou mau ola no ka pono o ka lehulehu. I' ahookoia aku ia manao o ka ahaolelo, mamuli o ke kuai ana o ke Kiaaina i ka aina o Irwin ma Waikiki, a ma kela kakahiaka Poalua nae i hoolaaia ai, no ka hana i makemakeia, a waihoia aku imua o makaaiuana, o keia Teritore ma ke ano he waiwai no lakou.

            Ma na hana hoolan e pili ana i kela paka, ua laweia mai na hiona e pili ana i ke kaua, ko Amerika komo ana aka iloko o, ke kaua, ame ke konoia ano mai o Hawaii nei e komo like aku he man hiona hoi i kupono maoli no na haua o kela la.

            I ka manao e hookaokoa i kekahi paka no ka hoomanao ann i na kanaka opio i make iloko o ke kaua, a i molin aku hoi i ko lakou mau ola imua o na kahua kaua, na ka Ahahai ia o na Mamo a na Pukaua i noonoo, n i aponoia aku hoi ia manao e ke Kiaaina, ame ka ahaolelo aku nei i hala, ma ka hookawalei ana he elua kaneri kaukani dala no ke kuai ana i kekahi wahi kupono.

            Iʻa hooko aku ke Kiaaina ma ke kuai ana i ka aina o Irwin mawaho o Waikiki, a ma kela Poalua i lilo aku ai he waiwai no ka lehulehu, malaila e ikeia ai na mea ʻhoomanao no na kanaka opio o Hawaii nei, i make i ke kaua, a e lilo ai hoi kela paka, i kiāhoomanao no ka lakou mau hana, imua o na hanauna he nui ma keia hope aku.

            Maluna o kekahi wahi i hanaia no ka poe haiolelo, ke Kiaanina McCarthy ame kekahi poe e ae, a ma kahi e ku kokoke nai ana ia lakou, ka papa laau, i kaha-kahaia ai na inoa o ka poe o Hawaii nei i make iloko o ke kaua.

            Malaila ae ka poe i konoia, e laa na aliikoa o ka oihana koa ame ka oihana kaua o Amerika, pela hoi me na ohana o pa keiki Hawaii i lilo i mau moepuu ao na poka a na Kelemania.

           

Haawi ke Kiaaina i ka Paka

            No ka hooko ana aku i ka hana i hookauia mai maluna on a, i haawi mai ni ke Kiaaina McCarthy i ka paka imua o ka lehulehu, me keia mau olelo pokole:

            O ke kaua i hala aku nei he haawina aʻo maikai loa ia na kakou e hoomanao ai no ka hiki ole anaʻi ka oihana koa o Kelemania ame na kanaka o Kemania ke ku mai imua o na koa makaainana . He aina nialuhia o Amerika, aole i nana aku kopa lahui kanaka no ke kaua, a mau hoopilikia ana paha.

            Iʻa kuhihewa ka manao ana o ka Emepera o Kelemania ame kona lahui kanaka i ko kakou kulana. Ua manaoio kakou, ua makaʻu kakou i ke kaua; eia ae iaia i hoaano mai ai, ua ala mai ia ka pualikoa Amerika, a ua ku aku kela ame keia kanaka, wahine ame ke keiki, a komo kino iloko o kekaua. Iʻa ku aku na kanaka mahope o keia kaua no ke kue ana i na Kelemania. Na na mea oiaio e hoike mai no lakou no.

            Ma Hawii nei, me he mea la i ka paua akum ua mamao loa ke kaua mai ia kaua i kahi e loa, o ka mea oiaio nae mua ponoi kakou o ke kaua. Aole paha he ohana ma Hawaii nei, i nele koomo kiuo ana aku o ka lakou mau mea alohoa iloko o ke Ke'a Ulaula, a ma ua kahua kaua , me ka molia ana he lehulehu o na keiki Hawaii i ko lakou man ola.

            I'a manao na kanaka ma Hawaii nei he mea pono e laweia ae kekahi

Kamailioia Na Olelo Ikaika E na Lunakiai

Hahana Kekahi Mau Olelo Mawaena o na Lunakiai McClellan me Low i Hoopukaia

            Ma ka halawai a ka papa o na lunakiai ma ka po o ka Poakahi aku nei i hoalua hou ia mai ai ka noonoo ana o pili ana i na kanaka e noho nei ma kahakai, malalo aku o Daimana Hila, me ke kamailioia o kekahi mau olelo hahana, mawaena o na Lunakiai MeClellan ame Low, a o ka hopena o na mea i hooholoia e ka papa, o ia no ke apono aua i kekahi olelo hooholo, e kipaku ana i na kanaka e hono nei me kela wahi,  ku a hele no kekahi wahi okoa aku e noho ai.

            Ma ka manawa i hapaiia mai ai ka noonoo ana, no kekahi kauoha kanawai, i wahi e haalele ai na kanaka Hawaii e noho nei malalo aku o Daimann Hila, i kela wahi o ka manawa ia o ka Lumkaawai McClellan i ku ae ni iluna a kumailio e pili ana no ka Lunakiai Low, me ka olelo ana, o ka Lunakiai Low ka mea i haiolelo imua o na kanaka, no kona aloha i ka poe ilihune, eia nae, oia ka mea hooikaika i na kanaka mawaho o Daimana Hila, e ku a hele mai kela wahi aku, he poe hoi ana i olelo ae ai i ka hoopilikia ole mai i ka lehulehu, aka ua noho lakou malaila, e imi i ko lakou pono, ma ka oihana lawai'a.

            Me kela mau hoakaka mai ka Lanakiai McClellan mai, ua noi mai la oia i ka papa e aeia aku kela poe kanaka e noho no mai kahi i mananoia ai, aole lakou e noho hou.

            No kela mau olelo hoi a ka Lunakiai McClellan e pili ana ia Low, ua ku ino ae la ka Lunakiai Low a hoakaka ae la i kona hilahila no na olelo kohu ole i hoopukaia ae e ka Lunakiai McClellan.

Wahi ana, i Kapalakiko ka Lunakiai McClellan me kona maopopo ole i na

Hopuia Kekahi Lunakiai O Ke Kalana O Kauai

Na ka Hui Mahiko Makee i Hoopii laia no ka Aihue Oiai e Hana Ana no ka Hui

            I kulike ai me kekahi meahou o ka hoopukaia ana ae ka Nupepa Advertiser o ka Poakahi nei, e hoakaka ana ia no ka hopuia ana mai nei o ka Lunakiai Joseph F Betteneourt, Jr. o ka apana o Kawaihau, no ka hewa aihue, ke meahou hoi i lbaa mai i keia nupepa mai Kauai mai, ma ke Sabati mamua aku.

            Mawaho ae o ke kulana lunakiai no ke Kalana o Kauai, he kakauolelo o Mr. Bettenecourt Jr., noho hana ana malalo o ka hui mahiko Makee Sugar Co., o ka hui mahiko maoli, ka mea nana i waiho ae i ka hoopii i paa ai oia i ka hopuia e ka oihana makai o Kauai.

            Ma ka hoakaka a kela meahou, he mea maa i kekahi poe Iimahana, ke kii ole ae i ka lakou mau dala, ma ka manawa e ukuia ai na limahana, nolaila, ua waihoia no ka lakou mau wahi me na dala maloko iloko o ka pahuhao o ka hui mahiko.

            O ka mea apiki mae, i ka manawa e kiiia aku ai o kekahi mau wahi a na limahana i kii mua ole mai i ka lakou mau dala, aole he loaa ma kahi i waiho mau ai, me ke ala ana mai o na manao hoohuoi, ma ka aoaoo o na lunanui o ke'a hui, aia kekahi mea nana e lawe ana i kela mau wahi, me na dala maloko, me ka maopop ole nae ia lakou o ka mea nana kela hana.

            U'a hele maoli a nui na wahi me nan dala i kii ole ia aku, a hookomoia no maloko o ka pahuhao, me ka hoopuupuuia ana nae a kiekie iluna, i hanaia pela i wahi e loaa pono ai ke kolohe, no ka mea i ka mauawa e weheia mai ai ke pani o ka pahuaho, aole ana e nele ka hiolo o kela mau wahi a loheia ka nakeke o ke dala iluna o papahele.

            U'a hoonohoia kekahi mau kiu, no ka hooloheia ana o ka hibia o kekahi Kepani o Takahashi Soroji ka inoa, no ke karaima pepehikauaka ma ke degere ekahi, imua o ka aha kiure a ka Lunakauawai Kaapuni Franklin, ua hoopuka mai la kela kiure i kana olelo hooholo ma ka Poakahi nei, e hookuu loa ana i ka mea hoopiiia, me ka pili ole o ka hewa pepehikanaka iaia.

            O ka mea i pepehiia a make oia no ka wahine ponoi a kela Kepani, eia nae i kulike ai me na oleloike i waihoia ae imua o ke kiure, he wahi okoa loa ko ke kane i hele ai ma ka manawa i hanaia ai ke karaima, a iloko o na minuke elima, o ka noonoo ana o ke kiure i kana olelo hooholo, ua hoopukaia mai la e hookuu loa ana i ka mea i hoopiiia, no ka pili ole o ka hewa iaia.

            Ua pau okon ka pa'e aku nei i hala, i ka hoolohe i ua hoike e pili ana i kela hihia, me ka hoopaneenee mau ia mai o kona hooloheia ana, ma o ka ma'i la o ka loio Rawlins, o ka mea i hoopiiia, a in a paha aole i lawe ae ka Lunakana wai De Bolt e pani i kahi o ka Lunakanawai Franklin, in a no ua hoopanee hou ia, aole nae pela, ua hoea mai ke'a hihia i kona hopena, me ka lanakila o ke kane a ka whine i pepehiia.

            Ma Waialua, Oahu nei, kahi i hanaia ni o ke karaima pepehikanaka, ma ka la 22 o ka mahina o Iulai aku la i hala, maloko o kona home, ana o ka hahauia ana me kekahi mea ku i ka make.

            Aole he mau ike maopopo ma ka aoao o ke aupuni uo ka pili o ka hewa ike kane a kela wahine, koe wale no, kekaai mau ike ma ke koho wale aku, o ke kumu iho la no ia i hiki ole ai e ahewaia ka mea i hoopiiia.

            O ka Hope Loio Kalana Hite ka loio ma ka aoao o ke aupuni, me kona waiho

Hoopukaia Ke Kuahaua No Ka La Hoomaikai

Kuahaua ke Kiaaina o ka Poaha Hope o Keia Mahina ka la no ka Hoalohaloha Ana

            Oai he mea maa iloko o na makahiki i kaahope aku nei, ka hoopuka ana ae o ke Kiaaina o keia Teritore i ke kahi olelo kuahaua, no ka la Hoalohaloha a Hoomaikai i ke Akua, iloko o ka mahina o Novemala nei, ua kuahaua mai nei o Kiaaina McCarthy, ma ka Poakahi iho nei, e hookaawale ana i ka Poaha, ka la 27 o keia mahina, i la e waiho aku ai i na hana kino, a e komo na kanaka apau ma ka hoalohaloha ana a hoomaikai ana aku i ke Aku, no na pono ame ua pomaikai i loaa mai, iloko o keia makahiki e kokoke aku nei e pau. Penei iho ke kuahaua a ke Kiaaina:

            Oiai, no na makahiki lehulehu i kaahope aku nei, he mea maa i na kanaka o Amerika Huipuia, ka hoolilo ana i hookahi la iloko o ka haelelau o kela ame keia makahiki pakahi, i manawa no ka hoomaikai kaokoa ana aku i ke Akua kiekie loa, no na pomaikai ana i hookau mai ai maluna iho o lakou, a

            Oiai, ua hookaawale ae ka Pereaidena o Amerika Huipuia, no kei makahiki, i ka Poaha, Novemaba 27, ma ke ano he la i hokaawaleia no ka hoomaikai ame ka pule, a

            Oiai, o ka makahiki e hookokoke mai nei i kona pau ana, o kekahi ia o na makahiki no na pomaikai lehulehu i loaa i na kanaka o Amerika me ka na na ole la ae o na pilikia kupilikii a ooana mai i na kumu ma ka aoao o ke aupuni, e hookauia aku ai pa ahewa ana maluna o ka mea i hoopilia, a o ka Loio Rawlins hoi ka loio ma ka aoao o ka mea hoopiiia, me ka hala okoa ho elua hora iaia o ke kupale ana no kona haku, he oiaio nae ua loaa i kona aoaoka lanakila.

Waihoia Ae Ka Inoa o Achi Jr. I Lunakanawai

Hoouna ka Peresidena Wilson i Kona Inoa i ke Senate i Lunakanawai no Kauai

            O ka nuhou kelekaplapa o ka hoea ana mai i keia kulanakauhale, a i puka ae hoi maloko o ka uupepa Sabati nei, o ia no ka waiho ana ae o ka Peresidena Wilson, i ka inoa o William C. Achi Jr. i lunakanawai kaapuni no Kauai, ma kahi o ka Lunakanawai Kaapuni Lyle A. Dickey, eia nae, aohe he mea i noonooia no kela hookohu oihana e ke senate.

            Ma ka Poaono aku nei i hala, ka manawa i waihoia ae ai o ka inoa o Mr. Achi Jr. upaloko o ke senate e hala ana kekahi manawa mamua o ka noonoo ana o ke senate i kona inoa, a in a he mau kue kekahi mai Hawaii aku nei, alaila e loihi na ka noonoo ana, mamua o ka hoea ana mai o ka lohe i Hawaii nei, no ke aponoia apono ole ia paha o ka hookohu lunakanawai o keia keiki Hawaii.

            No kekahi manawa lohi i pau ai ka hookohu o ka Lunakanwai Kaapuni Dickey, me ka loaa ole o le pani ma kona wahi, eia nae e hoea mai ana i ka manawa e loaa ai he pani, elike me keia lono meahou o ka loaa ana mai, in a no ke apono koke ia mai o ka hookohu o Mr. Achi Jr. alaila o kona lawe ae no ia i kela kulana lunakanwai kakou aku. Ua kaawale i'o na kahua kaapuni uo Kauai.

            Ua hoonaauaoia o Mr. William C. Achi Jr. maloko o ke kula kiekie o Stanford a iaia i puka mai ai mailoko mai o kela kula me kona palapala hoomaikai ua hoi mai oia no Honolulu nei me ka lawe ana ae i ka oihana loio me kona makuakane, a ke lawelawe like nei laua i ka oihana loio ma ke ano hui.

Kui i ka nani ke kaihuakai ma ka poalua nei

huliamahi na Mea Apau no ka Hoomanao Ana i ka la i Hoopauia ai ke Kaua

Ohuohu Ke Alanui I Ka Piha I Ka Poe Makaikai

Moe Kaoo o ka Huakai Loihi Mai Aala Paka Mai Noloko o ke Kahua o ka Pa'lii

            No ka hoomanao ana i ka piha ana o ka makahiki o ka nohoalii ana mai o ka maluhia maluna o na aupuni apau o ka honua nei, mai ke kaeua nui mai o Enropa, i komo ae ai ko Honolulu nei poe, ma ke ka'ihuaka'i o ka Poalua ahu la i hala, kekahi o na huakai'i nani hookahi ikeia, ke hoohalikelike aku me na ka'ihuaka'i o na makahiki aku nei i hala.

            Ma kahi o na hana hoohauoli, na hana e hoopaiakuli ai i ka pepeiao, elike me ka huaka'i he hookahi makahiki aku nei i hala, i ka'i ai ma keia kula pakauhale, he nanaina maluhia o ke halana eehia, ke kulana o ke kaihua ka'i o kela Poalua, aole na hana hoohauoli, a mau hana hookelakela, aka he hoike oiaio o na manao kui o o ka makee, no ka lanakila i kaa i ko ka honua nei poe, maluna o na enemi o ka pono ame ke aloha hoa kanaka.

            O ka leo nakolokolo na pukupiahi maluna o na kahua o Palani, i hoohamania aku, ma la iloka mahi na o Novemba o ka makahiki i hala, a i loke pu ia oi ho na leo pakolelolo o na pukuaiahi ma na alanui o kei kulanakauhale, ua paniia ae ko lakou mau makalua e na leo mele mai na hana liko ole mai e ka'i ana ma ke alanui, iloko o na manao ohoia o ka poe iloko o ka huaka'i ame ka poe makaikai e kuku ana ma na aoao o ke alanui.

Ke Ka'i Ana o ka Huaka'i

            Mamua ae o ka manawa i hoolalaia no ke ka'i ana mai o ka huaka'i, ua hele olalo o Aala Paka a piha i ka lehulehu o ka poe ka'ihuaka'i he hoailona, no ka piha ohohia o ka lehulehu, mai na koa na luna oihana o ke teritore ame ke kulanakauhale, na kula, na hoomana na kanaka laelae oihana ame ka lehulehu no apau, ua komo like na mea apau iloko o ke ka'ihuaka'i, me ka na na ole ma ka lahui a ma ke kulana paha.

            Ma ka hora eiwa ponoi o kela kakahiaka i hoomaka mai ai ka huaka'i e nee, mailalo mai o Aala Paka, ma ke alakai ana a na makai kaulio ma ke poo o ka huaka'i i ukaliia aku e ka hana o na koa; na pualikoa aku o Amerika.

            I ka hala ana aku hoi o kela mahele o ka huaka'i i oili mai ai ka hana o ka oihana kaua o Puuloa, i ukaliia aku e na luina o ka oihana kaua me na aliikoa, me na pualikoa aku o Hawaii nei, ka Pualikoa Kiai Lahui.

            Mahope aku o kela mahele i kai aku ai na keiki o ke Kula o Kamehameha iloko o ko lakou paalole koa, me na keiki o ke kula o na keiki liilii o Kamehameha iloko o ko lakou paalole keokeo makalike, ke ku i ka nani ke nana aku.

            Mahope pono aku o na keiki o Kamehameha, na keiki o ke kula a'o koa iloko o ko lakou paalole kookeo, alaila na puali aku o na keiki a'o koa o na lahui like ole, na puali aku o na kaikamahine a'o koa.

            I ka hala ana aku o kela mahele o ka huaka'i, ua komo mai la ka mahele o na kula me ke alakai ana o ka haua o Sana Lui mamua, na haumana aku o Sana Lui , ke kula aku o McKinley, mai na kumukula a na haumana; na kumu aku ame na haumana o ke Kula A'o Kumu.

            E ukali pono aku ana mahope o kela mahele o ka huaka'i ma kumu ame na haumana o ke kula o Punahou, aiaila ka ahahui aku o ka hui malu o na haole, na poola me ka have Amerika ame ka have Hawaii, ka hui Lunalilo aku, me na akahui malu e ae me ko lakou mau aahu makalike.

            Aole malaila iho la pau ka huak'i, no ka mea he nui okoa aku no koe. Ma keia wahi i komo mai ai ka hana o Waialee i kualiia aku e na limahana o ke Teritore ame ke kulanakaulia ko Kalapu Rotare, ke Kalapu o ka Poe Pelekane.

            Mahope mai o kela mahele, na kana

E nana ma ka aoao 3