Ka Nupepa Kuokoa, Volume LVIII, Number 19, 14 May 1920 — Page 7

Page PDF (1.61 MB)

This text was transcribed by:  Kamehameha Schools Gift To Dr. Chun
This work is dedicated to:  Dr. Michael J. Chun

Ka Nupepa Kuokoa

KE KILOHANA POOKELA NO KA LAHUI HAWAII.

He Mooloelo no

MATE WILEMOTA

 

He Kaikamahine no Kekahi Halehana i Loaa

na Pomaikai

 

            Ua pipika wale ae la no ke kanaka nona na makahiki i oi aku ka nui mamua o ko, Hale, ua like oia ia manawa me kekahi kanaka i hana i kekahi karaima ino oa ka paweo me ka hohewale, oia aia e ku mai ana mamau o ke kanaka opio lanakila me na maka hoowahawaha a hoino nae oia e ku mai ana me he mea la e i okoa mai ana no, "o kou hana ana keia i pakele ai ei aku he  manawa o kou hana ana aku ia hoi uhane oe'i Lusiana."

            Ua oi aku ka inoino o ka helehelena o ua kanaka la i nei manawa mamua o ko ka manawa ana o ka hooheu ana mai i ka hakaka, he ino hoi i hiki oke i kekahi makapeni ke hoakaka ae.

            I ua o Gomeza i ku ae ai kuhikuhi koke aku la o Hale iaia i kahi o ka puka me ka i ana aku: "Ke ike la oe i kela puka, nolaila, hele pololei nolaila. Hele koke me ke kali ole!" i poha aku ai ka leo o Hale me he hekili la, a i ole, elike me ke kani ana a a kekahi pukuniahi.

            Aohe hoololohi ana iho a Gomeza, hakalia no a kau ka papale i kona poo o ka hele aku la no ia me ke ano hikaka, no ka mea, aole i pau kona on a ia manawa no kela uumiia ana o kopa kiniai. I ke kokoke ana aku o ua kanaka la i kahi o ka puka, huli mai la oia e nana ia Hale me na maka inoino a hoopuka mai la i kekahi mau huaolelo kuamuamu awahia loa, aohe nae o Hale hoolohe aku, me ka awiwi wale ua kanaka la o ka hele ana aku a nalowale aku la iloko o ka pouli.

            Aole i hala ka hapalau hora mai ka hoomaka ana o keia hakaka ahiki i ka pau ana, a mamuli o ka hoopau koke ia ana me ke kupanaha loa ua hoopihaia ka poe apau e kuku mai ana me na manao kahaha no ko lakou ikemaka ana i na mea apau i hanaia, aole nae e hiki ia lakou ke hoomaopopo a ke ike hoi i ke kumu o ke ala ana mai o keia hakaka, aohe a lakou mea i ike o Hale wale no.

Ia Gomeza i hala aku ai alaila huli ae la o Hale a nana kona mau hoa a aku la i kekahi mau olelo pokole loa: "He enemi kahiko kela kanaka no'u, aole au i ike hou iaia no kekahi mau makahiki eha i kaahope aku nei ahiki iho la i keia po. Aka, ua pono, ke manao nei au aole au e ike hou aku ana iaia me ke ola ma nei mau la aku."

            Alaila huli ae la oia e kamailio i ka on a o ia wahi a i aku la: "Ke kaumaha mei au no ka lilo 'ana o keia hana au i ike iho nei i mea e hoohaunaeleia ai hou hale, aka, e ike mai nae oe aole na'u i imi ka hwa, aka na kela kanaka malihini i hala aku la. He paani maikai wale no ke makou, o ka hele mai nei no ia o kela kanaka a hooheu mai nei i ke kumu o ka hakaka au i ikemake iho la. Eia ho'u manao e inu like na kanaka apau maloko o keia rumi me a'u, a manope o ka pau anan ia manawa makou e haalele iho ai i keia liale a hoi aku no ko makou wahi me ka hooulu hou ole i kekahi haunaele maloko nei."

            "O, ua pono ia!" wahi a ka on a hale, "mai kaumaha oe, no ka mea, aole nou ka hewa."

            Alaila o ko lakou komo aku la no ia noloko a ka rumi aia na mea inu o na ano apua, a i ko Hale komo ana aku, kiola aku la oia i kekahi hapalau kini iluna o ke pakaukau kuai. He huhu no paha ko ka on a hale iloko oua, o ka ike ana mai i ka lelo o ia lele ana aku, ua hoomalae wale ae la no kona helehelena, a he eleu no hoi ia la on a i ka hana mai i na mea inu  no lakou apau.

            O ka poe apau i ikemaka i ko Hale ano oluolu a lokomaikai ma o ka hookuu ana aku i ke kanaka e hele me ka hoao ole e haawi aku iaia  i na makai, ua haawi mai lakou apau i kolakou mahalo iaia, a nolaila ua inu likeae la lakou apau no kona ola, a ia pau ana o ko Hale ma olili aku la no ia hele.

Ia lakou i puka loa aku ai iwaho o ke alanui ua hoao mai la o Joe ame Toma e ninau iaia no ka hoakaka ana aku ia laua i ke kumu o ka huhuana oa Gomeza iaia, ua ike aku la nae o Hale i ko laua manao a papa koke aku la ia lauua i ka i ana aku:

            "Mai ninau mai olua ia'u i kekahi mau ninau oiai kakou maluna o ke alanui nei. E waiho ko olua makemake ninau mai a kahi manawa kaawale aku. E hoike aku ana au ia olua mahope i na mea apau:

            No keia pane a hale hoopau iho la o Joe ma i ko laua monao ninau mai a hoomau aku la no ka lakou hele ana me ke kamailio ole ia o kekahi mea mawaena iho o lakou mo kekahi manawa.

            Ia lakou e hoi la o Hale wale no ka mea i ike aku i ke aka o kekahi kanaka e hakilo mai ana ia lakou, oia ke kumu o kona papa ana aku i kona mau hoa aole e kamailio ma iaia i kekahi mea maluna o ke alanui. Ia manawa aia mau kona noonoo maluna o Gomeza, in a paha i ike oia ua make o Gomeza aohe la ana mea e hopohopo jou aku ai, no ia kumu ua palua ilio ia i kona makaala ama nona iho mamua o ko na manawa mamua aku mai kona manawa o ka hoea ana mai i Manakaseta ahiki ia manawa.

 

MOKUA III

 

Ka Holo Pupule Ana o ka Lio.

 

            He kaikamahine hana o Mate Wilemota noloko o kekahi lialewili olopapa, e like me ia i hoakaka muaia ae nei ma ka mokuna i hala, a e hele mau ana oia i kana hana i kela ame keia la maloko o ke keenahana hoomaemae laau o na halewili olopapa Manakaseta.

            O kana wahi o ka hana aia ma kahi kokoke i ka puka aniani e huli pono aku ana i ka Muliwai Merikana ame ke alahaka nui e moe kea ana mai kekahi aoao a i kekahi o ka muliwai mai ke kulanakauhale nui mai o Manakaseta a i ka hapa komohana o Manakaseta.

            He nani ka nanaina o ia wahi mai kahi aku o kanan hana a i kekahi manawa nui a paa mau ole on a i ka hana, he lehuiehu kana mau manawa o ka hele ana aku a ma kahi o ka puka aniani kokoke mai i kanana wahi o ka haha, a nana aku i ka waiho mai a ka muliwai me ke alahaka e moe ae ana maluna on a, a e kahe mai ana no hoi ka wai uliuli me ka malie ma kona alahele no ka moana.

            I ka manawa e ike ami ai o kona mau hoahana e ai iaia e ku ana ma ka puka aniani he pinepine ka lakou mau manawa o ka olelo ana ae kekahi i kekahi i ka hiki ole ia lakou ke ike i ke kumu o ko Mate ku ana no kehaki manawa loihi ma kahi o ka puka aniani a nana aku iwaho me ke kamailio a neeu ole aku.

            Oke kaikamahine hana pili kokoke loa mai na kana wahi e hana ai oia o Iosepine Por@veta, a e kahea mau ana no nae na kaikamahine e ae iaia ma ka ino Jo, oia ke kaikamahine kamailio mau iaia iho in a oia ma kahi kokoke i ka puka aniahni e hele amu ana oia ma ka puka aniani a nana aku iwaho elike me ko Mate Wilemota hele a ku malaila.

            Eia nae, aohe pane Aku o Mate, he akaaka wale ake no kana, a i ka manawa e pau ai o kona makemake nana iwaho ehoiu hou ae ana oia ma kahi o kana hana a loomau aku i ka hana ana me ke kamailio ole aku.

            O Miss Walemota kekahi o na kaikamahine piha hoihoi a hauoli malolo o kela halehaha, e makaukaumau ana oia e hoohauoli aku i kona mau hoahanau i na manwa aau e halawai aku ai me lakou, a he nui no hoi kana mau olelo hoomakeaka e haawi aku ai i kona mau hoahanu ana e ike aku ana ua kaumaha, ma kekahi manawa e hokuaia mai. Aka nae ma ka hapanui o ka manawa, e ku hookahi ana oia nona iho, aole nae pinepine loa o na nanawa elike me ia a kakou i ike ae nei mamua i kona ku hookahi me ke kamailio ole me he mea la e noonoo nui ana oia no kekahi mea.

            Ma kekahi manawa oiai oia ke ku hookahi ana e pupuku ae ana kona lae, a me he me la aia ma kona mau lehelehe kekahi mau huaolelo i makaukau loa e oili mailoko aku o kona waha, he mau olelo i hoopuka ole ia, a i ka nana aku me he mea la e noonoo nui ana oia no kona mau la ma kekahi mau wahi okoa aku ana o ka noho ana ame na ehaeha o ia mau la hala.

            Ma keia manawa o ka wehe ana i keia moolelo he hookahi makahiki kona noho hana ana maloko o ka halewili olopapa. O kona wahi o ka hele ana mai a nohomalaila aohe mea i maopopo, mai hea mai la oia o ka hele ana mai, a owai la kona mau makua, a ma ka hoopokole ana ae i ke kamailio nona aohe mea i maopopo iki i kona moolelo o ka manawa mamua aku, aka, e loaa aku ana no nae ka ike ia oe e ka makamaka heluhelu ma nei mua aku, hoomanawanui iho.

            Aohe on a kamailio wale i kona noolelo, oia ka mea i maopopo ole loa ai, o kahi mea liilii wale no i puai ae mai kona waha mai he aina mamao loa kona onehanau mai ke kulanakauhale aku o Manakaseta no ka noho hana ana aku malalo o kekahi poe, no ka imi ana i kona pono o ke ola ana, alaila he kaikamahine ohana ole ka paha keia o ka hele kuewa ana mai a noho ma keia kulanakauhale? Pela iho la paha oe e ka makamakaheluhelu e ninau ai? Pela iho.

            Oiai oia e hana ana maloko o kela halehana ua haawi oia i kona noonoo ame kona makaala apau maluna o ka han, me ka hoolohe i na mea a pau e hauohaia mai ana iaia ; aole hookahi on a manawa i noho ai mai ka hana aku, aoh eno hoi ana manawa o ke kuhalahala ana no kona ukahana ; ua waiho aku oia ia mea na kona haku no e ike mai i kapono o kana hana ana, a na ka haku no ia e haawi mai iaia i ka ukuhana maikai, a mamuli o ia mau ano maikai ona, me kona hoike mau i jona ano lede, a haahaa ame ke pakike ole, ua lilo koke oia i mea punahele loa i na poo malunaae on a, a pela pu no hoi i kona mau hoapaahana apua.

            He kaikamahine waipahe loa oia ma na kukaiolelo ana, aole ia mea he hoohie iloko on a, aole no hoi on a imi i ka hana e mokuahana ai kona launa aloha ana me na kaikamahine hana oloko o ia halehana a pela hoi me na haku maluna ae on a; o ka oluolu, ke akahai ame ka hoopono o na leialii ia ia papahi iho maluna o kona poo. a ua ia mau ano maikai on a a pau ua kapa mau ia oia "Ka Lede o ka Halehana Manakaseta."

            No keia ma uano maikai on a a pau i hoikeia ae la ua pinepine na manawa i haawiia mai ai iaia kekahi mau manawamaikai loa no ka hoopii ana ae iaia ana ae on a, me ka olelo aku i ka haku o ka poe i noho loiki ka hana malolo o ia halehana ke kupono loa e hoopiiia ae.

            "Ua hauoli au i ka hana a'u e lawelawe mei a ua mamao iho au ua kupono loa keia wahi o ka hana i kekahi kaikamahine lou loa o ke komo ana mai a hana maanei me ka hooloki hou o le ia o ko'u wahi o ka hana ame ko'u pakaukau, ua hiki iho la no au ma keia wahi, a ma keia kulana, a e oluolu oe mai hoolohi hou aku ia'u ma kekahi wahi." wahi ana o ak pane ana aku i jona poo maluna ae on a ma kekahi kakahiaka i manaola ai oiae hoopii hou ae ma kekahi kulana hana okoa.

            Ma ko Mate Wilemota manawa i hoea mai ai i ke kulanakauhale o Manakaseta ke malihini loa oia ia wah, akahi no oia a hoea mai noloko o ia kulanakauhale, oia nae ua nui no kona lohe no ia wahi mamua aku. Ma kekahi ulia laki a o ke ano iho la no paha ia okona la hanau, pela i loaa ai iaia ka hookamaaina ana me kekahi ohana maikai, he ohanamaikai, he ohana kuonoono a he ohana paa mau wale no hoi i ka hana, a ma muli o ka lakou noi ana mai i hoi aku ai oia a noho me lakou, a ua ike iho no hoi oia i kona laki i ka loaa ana o kekahi ohana maikai loa, no ka mea, ua like oia me kehaki kaikamahine ponoi no no makua o ia ohana.

            O keia ohana ana i hoi aku ai a noho oia ka ohana o Mr. Pere; maloko o ia ohana o Mr. Pere ame kana wahine ame hookahi kaikamahine, nona ka inoa o Lote, a nona hoi na makahiki ia manawa he umi-kumamalua.

            I ka hookamaaia ana iho o Miss Wilemota me lakou, a i kekahi ahiahi mahope  o ka pau ana oko lakou paina ahiahi. a hoi nui ae la noloko o ka rumi hookipa a, alaila hoakaka aku la o Mate i jona moolelo, a ua lilo ia moolelo walohia on a i mea hoehaeha loaaku i ka noonoo o ka ohana Pere, a ua hooloheia mai ia molelo on a e Mrs. Pere me na waimaka e haloiloi mai ana ma kona mau li@ilihi.

            No kou ake koke ana mai nae, e ka makamaka hekuheku e hoakaka ia aku ia moollo on a ia oe ma keia wahi, e oluolu oe e uumi iho ka makemake, e loaa aku ana i ka manawa pono, a no keia moolelo a Mate o ka hoike ana aku i wehe hamama mai ai ka ohana Pere i ko lakou mau naau ame ko kakou mau ipuka hale nona, me ke apo aku iaia oia kekahi hapa o ka ohana nolaila mai ia manawa aku ua lilo oia he kaikamahine hookama na na Pere.

            O ia noho o la kou hala ae ana he mahina, a hala he mau mahina a hala he makahiki me ka loaa ole o kekahi kumu hoohuoi mawaena o lakou, aohe mau mea i hanaia e lilo ai i kumu hookaumaha i ka nonoo, o ka oluolu ame ke aloha ke haiamu mau ana maloko o ka poai o ia ohana, a mamuli o ko Mate hoihoi mau me ka hoao mau e hoohauoli aku i kona mau makua hookama nona a ua nana mai hoi na makua hookama iaia me he mea la he kaikamahine ponoi na laua.

            Ma keia manawa e wehia nei o keia moolelo ua piha ka makahiki a oi o ko Mate noho pu ana me keia ohana. Ua kahea mau mai o Late Pere iaia he "Hoahanau" a he "kaikuaana." a ua lilo no hoi o Lte i mea aloha a i punahele loa ia Mate a e ike mau ia aku ana laua ma ka hapanui o ka manawa. e hele like ana ma kela a me keia wahi me ka hehe o na aka.

            Aole o Mate he kaikamahine nele ia mea he dala, no ka mea, he lunahooponopono waiwai hooilina kona nana e malama mai ana i kela ame keia manawa aka, me ia ike no nae o Mate i kona lako iamea he dala ale no oia i manao iho e noho wale e maluna o na loaa o kona waiwai kona pono o ke ola ana aole: aka ua hoike ae oia i kona makemake e hele i ka hana maloko o na halehana ma kona manawa mua o ka hoea ana mai, a mamuli o ia koikoi loa e loaa kana hana i kooia aku ai o Mr. Pere i ka hakuhana he kaikamahine maikai oia a e makemake ana i hana a pela i haawiia mai ai na hana kuni o na ano apau iaia o ka halewili Manakaseta, a oia kana hana e paa nei i nei manawa.

            Mawaho ae o ka ohana Pere he kakaikahi loa kana poe i kamaaina ai maloko o ka halehana, a aole no hoi hookahi o lakou i lilo i hoaloha oiaio nona e hiki ai iaia ke hilinai aku a e hoike aku ai la hoi i kona moolelo.

            Ua halawai oia me Joe Kernatona no kekahi mau manawa, aole nae i ka hookamaaina loa e hiki ai e kuai aku kana mau mea huna iaia. He kakauolelo o Joe Keranatona o ka hui kuai a hoopukapuka aina, a i kekahi manawa ana e hele mai ai i ka hale o ka ohana Pere no ka ohi ana i na hoolimalima makahiki o kekahi mau apana aina, oia iho ka ko laua manawa e halawai ai, aole nae he nui o ka manawa ma ia mau manawa a laua e halawai ai.

            Ma ka manawa mua o ko joe Kerenatona halawai ana me Mate ua hoohihi koke oia i ka nani o na pua, ua makahehi koke kona lunamanao i ka u'i o ka helehelena o ke kaikamahine malihini, a ua hoao oia e lilo i mea pili mau mai me ia eia nae ua hoohokaia ia mau apu ana ana me ka waiwai ole.

            hookahi kumu o keia nele ana on a, aohe makemake o Mate e lilo oia i hoaloha no kekahi kanaka opio; aole o Joe Kerenatona wale ka mea i hoohokaia, aka he lehulehu aku na kanaka opio i halawai me ia hopena like, oiai nae ua hoao lakou ma na ano apau e hoohihia i ka noonoo o Mate, he ole nae ka maliu ia mai.

            Aneane elua mahina mamua aku o ka weheia ana o keia moolelo, ua halawai o Mr. Pere, ka makuakane hookama o Mate, a o ka luna nui hoi o ka halehana a ka hui a Moasa ame Hanata, me kekahi ulia poino, a oiai aole no i lilo ia eha i loaa, ia Mr. Pere i mea nona e make ai, aka nae, ua kukonukonu loa ia e hala ai kekahi manawa loihi e lapaauia ai mamua o ke ola ana.

            Ua ku mai kekahi moku me ka piha laau, a oiai o Mr. Pere e hana ana me kona mau kanaka a e kuhikuhi ana hoi i na kanaka i ke ano o ka hooili ana i na laau kua nunui iluna o na kaa, ua opapuia o Mr. Pere e na kua nunui ma muli o kona komo ana mawaena o ia mau kua kaumaha. O keia ke kumu o kona loaa ana i ka eha a i hala ai kekahi mau la.

            Mamua o ka hiki ana mai o ke kokua iaia, ua opapuia oia e ke kau maha o na kua. Ekolu mau iwiaoao ame kona lime hema i haki, me ka loaa pu o kekahi mau palapu a ae ma kekahi mau wahi e ae o kona kino, a koikoi keia eha i loaa iaia.

            No keia ulia ma'uwale ua hoihoiia aku oia no kona home me kona ike ole ae i na mea i hanaia nona, a kahea koke ia aku kekahi kauka akamai loa oloko iho o ke kaulanakauhale e hele mai e lapaau iaia. Ua hoihoiia ae na iwi i haki ai a ua haawiia no ho na lapaau ana e hiki ai e hoolaia ae ka mea i eha a i ka hala ana o kekahi mau pule ua ola loa ae la o MR. Pere a ua hoi hou aku la i kana hana.

            O ke kumu o keia hikiwawe loa o ke ola ana ua hooikaika kekuaka ma na ano apau elike me ka ike i loaa iaia e hoolaia ae ka mea i eha a i holopono loa nae hoi kana kapaau ana mamuli o ko Mrs. Pere hoomanawanui a pela hoi me Mate, oiai o laua no na kahuma'i o ka mea i poino.

            I loko a keia manawa i eha ai o Mr. Pere ua waiho aku o Mate i kana hana maloko o ka hale wili olopapa no ka haawi ana i kana kokua ia Mrs. Pere a mo ia ano laua o ka hoomanawanui ana a hiki i ko Mr. Pere ola loa ana. a hoi hou aku la i kana hana maloko a ka pa papa, eia nae, aole hiki iaia ke lawelawe aku i na hana ikaika, o ke kuhikuhi wale aku no i na kanaka i ka lakou mau mea e hana ai.

            I loko o keia mau la lehulehu a Mr. Pere e waiho ana i ka ma'i aole i poina ia oia e kona mau kanaka hana, i na manaea kaawale a pau e loaa ana ia lakou e hoea mau ae ana lakou i ka hale o Mr. Pere, me ka ninau mau aku i kona kulana nawaliwali ia manawa, a he hoolana mau mai no hoi, ka Mr. Pere  ia lakou, me na olelo hoomama, a he mea oiaio ua lanakila i'o o Mr. Pere mailoko mai o kela pilikia i looia ai oia.

            Oiai o Mr. Pere e waiho ana i ka ma'i e makaala pu mau ae ana kona mau haku iaia a o kahi i nani loa ai, ua uku mau ia no o Mr. Pere i!oko o ke'a manawa ana e waiho ana i ka ma'i me ka uku pu o na hakuhana i kona mau lilo kauka a pela hoi me na laau a ke kauka.

            Aohe la hao ia Mr. Moasa a i ole i kona kokoolua, Mr. Hanata, i ka hele ae e ike ia Mr. Pere, a i na manawa apau a laua e hoea ae ai e ike iaia me kekahi mau meaai maikai a mau jiaai a mau pua laua e lawe ae ai, no ke mea, he kanaka o Mr. Pere i punahele loa ia laua, mamuli o ka Mr. Pere hooikaika ana i koaa ai ia laua ka pomaikai nui ma ia hana he kuai laau.

            I ka manawa e hoea ole mai ai o Mr. Moasa a i ole o Hanata paha, o ke keikikane a Mr. Moasa ka mea hele mai e kiei i ka mea ma'i, oia o Ruela Moasa, he kanaka opio u'i o Ruela, he piha oluolu a he kanaka opio hoi i hoonaauao maikai ia a nona na makahiki he iwakalua i nei manawa.

            He helehelena kona me he mea la e minoaka mau mai ana i na manawa apau ana e kamailio mai ai. Aole on a makemake i  na ano hana kolohe a hoopunipuni a aole no hoi oia i ike a i hoao e hookamaaina iaia ma ia mau ano hana lapuwale.

            He punahele a Ruela ia Mr. Pere no kekahi mau makahiki kona kamaaina ana me ia, elike me ka loihi o ko Mr. Pere noho hana ana malalo aku o Mr. Moasa ka makuakane o Ruela, a ua hoomahuahua mau ia ae ko Mr. Pere makemake iaRuela mai kona manawa o ka hoi ana mai ke kula kiekie mai a hoonohoia ae oia i kokua lunahoohana no ka halewili olopapa, a ma ia ano i kauna mau ai oia me Mr. Pere ka luna o ka halewili olopapa.

            Mamuli o ko Ruela hoea mau ae i ka home o ka ohana Pere ae noho mau aku ana hoi ma ka aoao o ka mae o Mr. Pere, oiai o Mr. Pere e waiho ana i ka ma'i i launa mau ai oia me Mate Wilemota.a lilo laua he mau hoaloha maikai, aole ka maikai wale aka ua lilo laua he mau ipo aloha ahiki i ko laua awaiauluia ana mahope aku.

            No Ruela he kanaka oia i makahehiia e na kaikamahine maka onaona o Mnakaseta, aole no kona oluolu wale a u'i me ka maikai o kona mau ano a pau he keonimana oiaio ma ka olelo a ma ka hana, aka, no kona ikeia mai kekahi he keikikane na kekahi kanaka waiwai loa, oia manao i loaa i na kaikamahine e ae ua loaa like no ia ia Mate Wilemota, au no paha, e ka makamaka heluhelu e olelo iho ai ua ku pono laua kekahi na kekahi, aka, oia maoli no ka mea oiaio, no ka mea, he mau koa paki like laua i lohia a aohe puu aohe kee.

            No na ano maikai a pau a Mate i ike aku ai iloko o Ruela ua kakia kuinao a ke akamai iloko o kona puuwai, a pela no hoi me Ruela, mamuli o kona hui mau me Mate, me ka hakilo i ko Mate mau ano maikai, ua kukunipaa ia aku ka makemake iloko on a, a ua hooholo iho oia iloko on a nana o Mate Wilemota mai ia la aku.

            I ka hala ana o kekahi mau la lehua ua ola loa ae la o Mr. Pere, a ua hoi hou aku la oia i kana hana elike me mamua, a ua hoi pu aku no hoi o Mate no kahi o kana hana ma loko o ka halewili olopapa. Aole i lilo ka hele ana aku Mr. Pere i kana hana i mea e hoea mau ole mai ai o Ruela i ka hale o ka ohana Pere, ua hoomauia aku kona hele ana mai, no ke ake wale mai no kela e hui a e halawai me Mamalahoa.

            Mahope mai o ia manawa e ike mau ia mai ana na opio e hele mau ana i ka holokaa i na manawa kaawale a pau, a i kekahi manawa e kii mai ana o Ruela a lawe aku ia Mate Wilemota i ka hale keaka, a i ole, i ka hale e haawiia ai na ahamele. a i kekahi manawa i na hale kiionioni.

            Ma ka manawa i weheia ai keia moolelo ua kokoke i ka la hope o ka malama o Sepatemba, o ka 1880, ma kekahi malie a nani o ka Poaono, ua kii mai la o Ruela ia Mate @ hele i ka holokaa, a ma keia ahiahi ua ike ae nei kakou i ko laua holo ana ma ka mokuna ekahi i hala mai ka haleleka aku kahi a Mate o ka hele ana mai e hookomo i kekahi leka ana i ka haleleka, a i ike aku ai hoi na kanaka opoi iaia e hele mai ana, oiai laua e ku ana ma kahi kokoke i ka puka.

            Aneane e kani ka hora ewalu ia manawa he manawa no na hoku e hoolele pau mai ana i ko lakou malamalama ma luna o ka ili hualaia o ka poepoe honua.

            Ua manao na opio, Miss Walemota ame Ruela M@@@, he po maikai loa ia no ka holokaa ana, he nani me ka laumania na alanui oloko iho a e kulanakauhale. a he laka no hoi ka lio nana e kauo ana i ko laua kaa me ka puiwaiwa ole, e lilo ai ia puiwaiwa on a i mea hoopilikia  ia laua ma ke alahele eia nae ua kuhihewa ia manao ana o laua pela no ka mea aole laua i kuka mua me na ulia o ka manawa.

            Ua loaa like nei manao in a opio, a oiai laua e holo ana, me ka hauoli wale no laua o ia holo ana, me ka hehe no hoi o na aka ke hiki iho ma kahi o ka aka. me ka nanaole ia ae o ka mamao o ka laua wahi o ia holo ana aku.

            He kanaka opio maka'u ole o Ruela i ke kalaiwa ana no laila ua kuupau ia aku ka holo o ka lio maluna o ke alanui Elena o ka laumania i ho no hoi o ke alanui elike me ia i hoakaka mua ia ae mei me h emoena pawehe la no Moku leia he pakika he pahee wale no ia holo ana aku a laua me ka haalele iho i na apana o ke kulanakauhale mahope o lana.

            Ua hala paha he hora ia laua ia manawa i ka wa i iike aku ai laua i ka malamalama mai o na kukui o kahi kauhale liilii o Dube ma kahi mamao alaila hoomanao ae la laua ua mamao loa laua ia manwa mai ke kulanakauhale aku o Manakaseta a ke hookokoke aku la i Dube. Ea. Mamao nei huki ana a ka ulua i ke aho i ka hohonu.

            I ka manawa i hoomaopopo ai o Ruel aua mamao loa laua mai ke kulanakauhale aku o Manakaseta kaohi mai la oia ia Mine, a hoohuli ae la i ke poo no ka huli hoi ana mai no ka home maloko o ke kulanakauhale. Ua oili ae ka mahina ia manawa a e ikeia aku ana kiona wena mai mahope aku o kekahi mau ao uliuli panopano o ke alai ana ae i kona malamalama la ike ana aku o Mate naka e wale ae la no kona kino no ka maka'u paha a i ole ua haupu ae paha oia no kekahi hopena aohe mea i maopopo.

            "Heaha keia pilikoa ou?' i ninau hou iho ai o Ruela.

            "Aohe kumu, " wahi a ka Mate pane eia nae naka hou ae la no kona kino.

            "Ea, e hoike mai oe, he kumu kou o ka haalulu ana ae la pela ko'u manao aole oe e naka wale ae ana me kehaki kumu le. He anu anei oe?; i ninau hou iho ai ke kanaka opio.

            "He ninau maikai ka Ruela o ka minau hope ana i ho eia nae ua paa hoi o Mate i ka uhiia me ke koloka hoopumehana, no ka mea, ia manawa ke hooikaika loa mai la ka pa ana a ka makani me ka hu'ihu'i mai ka hikina-akau mai.

            "Aohe," wahi hou a Mate; "he naka wale ae la no @@ ko'u maka'u honua ana iho la. Oia wale no" Alaila hoomaka ae la oia e akaaka ia manawa. He mea oiaio he kumu kona mea o ka naka ana ae ua huna nae ia Ruela.

            Eia nae ke ike iho la no o Ruela ua maikai ole ko Mate noonoo ia manawa no kekahi mea a ua oi ae hoi ka haikea o kona helehelena ia manawa mamua o na manawa e ae mamua aku. Alaila hopu mai la o Ruela i ka lime o Mate a ia paa ana iho ke ike la oia i ka haalulu o ka lima aole i kana mai.

            "Ea. heaha keia kumu o ka halulu ana o kou lima a'u e ike nei? E hoke mai a mai huna, malia paha he mea hiki no ia'u e hana aku ai i mea e hoopauia ae ai kena haalulu ou."

            Ua liko ko Mate haalulu i mea hookaumaha i ka noonoo o ke kanaka opio me ia hiki ole iaia ke hoomaopopo i kana mea e hana aku ai nona a no kona makemake e hoea koke aku laua i ka hale, pu-ki mai la oia i na kaula kaohi a paa i kona lima, alaila lalau aku la i ka huipa mamua aku on a, a oiar he kanaka maa oia i ka hololio, kauoha ku la i k@ lio e kuupau aku i kona holo. alaila hahau iho la ia ka opi o ka lio me ka ikaika. Ua hoomaopopo ka lio i ko Ruela manao nolaila ua kuupau aku la ka lio i ka holo ana me ka mama loa.

            Hoihoi hou aku la o Ruela i ka huipa ma kona wahi mau a i ka paa ana mai o na kaula kaohi a elua iloko o kona lima apo mai la kona lima hema i ke  kino o Mate a hoopili aku la iaia i koma aoao he mea hoi nana i hana ole ai i na manawa mamua aku o keia ka makamua loa.

            O, haalulu maoli o Mate i kana hoomaopopo iho ia manawa! Ua hele ae la ko Mate helehelena a haikea loa ia manawa, o ia no oe o ka helehelena o ka mea i make a ia manawa like ke lohe iho la no oia i ke kui o ke pana iloko o ka puuwai o Mate, elike me ke pana ana a ka puuwai o ka manu i piha i ka maka'u.

            Ia Ruela i apo mai ai ia Mate a hoopili aku la i kona aoao aohe wahi mea a eeke ae o Mate me he mea la he lio i maamau ka aoao i ke pa-huia i ke kepa alaila hina aku la ke poo o ua o Mate iluna o ka hoopiwi o Ruela. Hala ae ana ua mile a hala ae ana ua mile hahope o laua ke mau la no ka holo ana a Mine, mea ole ka aluna ka ih@@a pali eia nae aole hookahi hauolelo i kuka'iia mawaena o laua.

            Ke hele ae la ka lewa e pouli lo a i na ao kaalelewa panopano aohe ikeia aku o na hou o ka poailani o ka malamalama hoi keia o ka mahina ua hunaia ae la e na ao panopano aohe ikeia aku. Ua like ka pouli o ia manawa me kekahi po ualoku nui o ka hooilo a me he mea la aia laua iloko o kekahi lua pouli loa ia manawa.

            Aole keia he po ua no Hanalei e anu ai a maeele., he maile no keia po o na ao nae ka i hele a kahumakuma e hoike mau mai ana ei aku ka ino a hoea mai a hoea mai ka ino ukali pu mai me ka pilikia.

            Oiai kekahi lima o Ruela e paa ana i ka wahine opio ua hoohikileleia ae la oia i ke kulu ana iho o kekahi mea maluna o kona lima. Ua hoomaopopo koke iho la no oia he waimaka a hoomaopopo pu iho la no hoi oia e uwe ana o Mate alaila hoomanao ae la oia no ke kumu o ko Mate haalulu ana ua maka'u ia no kekahi mea a i ole no kekahi hopena.

            Ua like key kuluwaimaka o ka haul ana iho la maluna o ka lima o ke kanaka opio me he pahi la i houia mai i kona puuwai alaila me ka malie loa oia o ka ninau ana iho i ka wahine opio me ka leo oluolu loa heaha la ke kumu o kona uwe ana. Aohe pane ae o Mate. Ninau hou iho la no oia a ma ia ninau hou ana iho ana i loaa ae ai kahaina he haina nae e hookihileleia ae ai ke kanaka opio i ka i ana ae:

            "E Ruela." wahi ana o keia ka mua loa o ko Mate ka hea ana ae i ke kanaka opio ma keia inoa. "E halawai aku ana kaua me kekahi ulia weliweli loa i keia po. Ke ike nei au e halawai ana kaua me kekahi poino weliweli a laki in a e pakele ana ko kaua mau ola eia nae o ke ano o ka pino a kaua e halawai aku ana aole hiki ia'u ke hoakaka aku me ka maopopo loa ia oe aka, e ike aku ana no nae oe. E oluolu oe e hoonui aku i ka mama holo o ka lio. Ua ma'i au i nei manawa. a--"

            Kohu makaula no ka hoi nei wahine opio i ka ike mua i ka poino e hiki mai ana, aka, e hookoia ana nae ia kumu hopohopo on a ma nei mua koke iho.

            Me ka awiwi wale no o Mate o ke kamailio ana ae i na olele mamu ae la. me ke kuio o kana kamailio ana me he mea la ua maopopo loa iaia ka pilikia a ua hoopilikia 'oa ia aku ka noonoo o ke kanaka opio me ka maopopo ole iaia o kana mea e hana ai.

(Aole i pau.)