Ka Nupepa Kuokoa, Volume LVIII, Number 44, 29 October 1920 — KA MOOLELO O HE'MA, KE KOAIE KU PALI O KA MAKANI KAILI ALOHA O KIPAHULU, MAUI. [ARTICLE]

KA MOOLELO O HE'MA, KE KOAIE KU PALI O KA MAKANI KAILI ALOHA O KIPAHULU, MAUI.

(Hoomauiu.) Hele aku la oia ahiki malaila liaule iho la -noho, hookuu iho la oia ia Kekelani, paepae ae la i uluna nona, a haule aku la hiomoe; no ka nui o ka luhi i kaua huaka'i paoa, hookahi no ia hiamoe amij i puoho oia i keia niea hu'ihu'i i kona mau papalina, kaakaa ae hi kona. mau maka, he mea e kona pahaohao J \ka iJ»e ana ae i kn hi e kau nuu, amo ka nmknni <> puhi aua i na ao 0 kn lewa, a ua ia.hu 'ihu'i o ka maleani 1 hoa!a iaia: o ka loihi o keia inana%tn ana i iiamoe ai, he eono jualama.

Ala loa ae la oia a noho iluuu, nana aku 13. oia ma na wahi npau, me ko mohalo o koua i ka nani o keia wahi aiua uuku an'a e ike nei; ua hele no -aoi na aekai a uliiUi i na laau e ku ana me na pua ulaula; a o ke ku:a hoi, ua piha me na uahele nenee i kupao.n i ke ala. o na pua Jike ole; ke ike nei oia, aole kuahiwi o keia aiua; o ka haiua aiio i moe ai, ana e ike he wahi puu ahua ia iluna, a o ia iho la no kuahiwi.

Ku ae ln oia iluna a hele makaikai aku la ma o a maanei, manmli o ka nani o na niea npau o keia wahi aina palanaiki ana e ike nei, na ia mea i hoopoina i kona hoa hele a hoa moe pu hoi 0 keia wsihi malihini. Hele aku la oia ahiki i kahakai, nolio ilio la mnlalo o ka malu o keia mau laau lau uliuli punonohu, me na pua ula; nana aku la i kā ae mai a ke kai i ke one, kapa iho la oia 1 ka inoa o keia aina, o Uliuli a Ulunui. laia i hele aku ai ma kekahi nnao o j ka aku la oia i ka mooko, ua | moe a ala mai, loloa ke,ko; ka moouala no hoi f ua hele ka .ili a pakalua i ka waiho wale i ka la; ke kalo, maia ame na laau hua o kela ame keia ano. ! Nuna aku la oia ma kekahi kula pai lahalaha, ike aku la oia i ka liihi mai o keia mau lau poepoe .palahalaha; hele aku Ia oia malailaj ike itio la oia i ke kuku a ka huewai ikiloa; ke 010, ka huewai pueo, x ka nukupuu, na umej<e paka, ke kuoho, k$ kakn, ka anaha, ka piko, ke pu-uli'uli, ka. nonolau. laia i ike ai i keia mau. moa apau, i ,wa';e iho la no oia iloko ona, o ka aina ka keia o Hanakalauai.e-Lono; nolaila, ekolu inoa a keia kanaka i hen ai no' keia wahi aina hookahi. Oka inoa pololei nāe o keia aina, o Kahoupoaka.ne, a o ka aina paha keia o Ulukaa i oleloia iloko o kekahi mau moolelo Hawāii, 0 Kauehunamoku, hoohihi iho la oia i ka nani o keia wahi aina a noho ilio la. ]a.ia i hoi aku ai i kahi ana i moe ai, aō'le o Kokelani ma kona wahi i waiho fii, noke oia i ka huli aole loaa; manao iho la oja he kanaka 110 paha ko keia «aina, o kana nae e ike hei, aohe liale. 1 ka .uhi ana mai o ka po, ike aku la oi<i i«ka a mai o ke kukui i kahi jnamno mai iaia aku, i iho la oia iloko ona, e hele ja aku nei no ka.hoi e a'u i kela oawa kukui a'.u i ike aku nei i'ka wa ap, ina ua loaa niua kaniaaina, e hele au i kahi o ke kukui e a mai I{* i loaa ka Jhoa olelo ,a maopopo hoi ka inoa o keia owahi aina maikai. Eu ae la oia a hele aku la i kahi o ke kukufana e ike la i ia a mai. Maanei e kuu hon heluheln e pnu ni -ko kaua .ike Aua ia Kauluhaimalama, ke ißli la kela i kamaainn nona, a haalele ia kaua; aka ,e ike hou ia no o Kauluhaimalama iloko o ka anoolelo o K:ika muli pokii hope loa o Mokuhalii ame kona mau kaikaina, ka mea nana i aihue ia Kekelani, a o ka piikui kamana (Kalaiwaa) moku hoi o Hawaii nei; a liiainua 'hoi o ko kaua ,imi ana aku i ke kamaaina e hookolo la i ka a mai a ke kukui, e pono hoi kaun e ike lihi i ka noho ana o ko He'nia kauhale.

I ka haia ana mai o He'ma no kahi o kona mau waa, ua noho o Hinapolipoli me ka nianao e hoi mai ana kc kane iiip kana 0110; o k'a apiki no hoi wahino, ina e hapai, o ka ono ibo la 110 ia ahiki 1 ka hanau ana. Ia po haule oia. hia-inoo iue ka nanen, aohe haupu, aole halia, aole 110 hoi he ipau houpuupu a ka po e loaa ai iaia ka niea e anoninoni ui kona manao no ke kane. laia i ala ae ai i ke kakahiakn,/puka aku la ota mawaho nana aku la i ka moana o ka ike waa aku i ka holo mai, aole ka ia a mahana ka la, aole-no he ike waa ia; haupu ae la oia i 'ka olelo kauoha a kana knne no k.a •waliie. He jnea mau i ke aioalii na 'kahu, na aialo ame na ohua alii, a he nui-3<a "poē i ike alo o ke alii, eia nae ika inea apiki iloko o keia moolelo, o Hina ponoi no ka i hele i ka wahie. Kakali iho l»oia o ke nla inai o Laka, Hnna keiki hiapo; i " e ala ana mai o Laka,-hnnai iho la oia a maoua, kakepa ae la- i ke kaupu kapa, hana iho 1a a kau ke keiki i ke kua, o ka pii iho la no ia. i ka wahie; iaia e pii ana a hala niai kauhale, ahiki keia i ke kuln pilipiliula ,ike aku la keia i keknhi kanaka e iho mai ana matfka mni, e kau ana no kana oo lanu lapa i ka a i, a he wahi kiki (puolo) iHina mahope o ka oa. laia i ike-mai ai i keia kaikainauino a k.n u ? i nui'wale e pii aku nnu .iuka. i iho 4a oia iloko ona, heaha la ka hana a keia opio u'i e hele nei o ka wela, kau no ke keiki i ke kun: o ia la hoi, a*hc u'i vhele %vale o Kohala, aia 1« ka hoi ihea'ka ohana, waiho hoi ka hnpuu i kn hnle? Noho iho la oia mahai 'o ke kuamoo. wniho iho la i ka oo u»a ka aoao, liopu ! ibo la.i k&hi puolo kiki ilima, wniho īho i 'a mniiiua o kona alo, kakali nku la o ;ica .h?ki ° 'ka-u'i. I ka ike ana mai 0 Hina i ka noho ana iho o keia kanaka 1 ke-al«nui,-haupu ae la oia e hana pono, j ole tnai palia'auanei kahi elekule; n«I laila. ku honua iho la oia me ka manao i e hoi hou ihope; 'i ka ike ana mni o ke -kanaka i ko ianei ku'nnna, peahi mai la I kt»na lima kahea ann nmi—e wai w»>. hoi, mai kunana maka 'u oe, nole I nae oia nei hele aku. | Ku ae la ua kanakn nei ihma. hopu . iho la i ka 00, nie ka waiho nna iho i i'kihi kiki ilimn, me na uwaia iloko J hoomo'aia iloko o ka lepo i *e:« i Ue ahi o ke kumukumu pua Kawa '-»i, il» h.ele no hoi.a kohu uwala oma o keia mau la; hele aku 1a oia ma k« hoomaiuao ami nvai ke alanui aku. \ ka ike .a'oa-māi o l Hina i-ka h?le o ke kanaka mai ke kuamoo aku, hele mai la oia ma kē āla; iaia i kaa pono ni ina kahi a ke kanātta e-ku niamao mni ann, kuhea mai lā na kanrika nei me kn leo nui makee: E ka opio u'i, e hele aua oe ihea o ka wela? Healia no hoi ka mea waiho ole o ka hapuu i ka £aie me ka ohana?

! T kona lolie ana ika leo uluulu oka | inea ana i mauao kuhihowa «i he eleao j ii\ jmka no Puunui, pau ao la kona hojffohopo; linli aku la uisi a nana, ike nku j li iaia o kif mai ana nie ka jnama« mai ī iaia aku % pane aku la oia: i E pii aku ana au i kulakula aku nei j i ke okuniukumu Ulei i wahie. Pani* mni la kona huaolelo: Ueuha ka mea waiho ole i ke hnpuu i ka haio j me k:i ohana ? ! Pnn« aku la o Hina: Aia auanei ihea j.ka oliana, owau no me ka'u kane, hele hoi ke kane i ka lawai'a i ke nhiahi jiei, kauoha iho ia'u e hele i wahie i keift kakahiaka; nana aku~ nei a wela ka la, aole ike waa ia aku, o ke kauoha hoi a ke kane pii niai nei? ! Auwr no ka hoi e, wahi aka hoa paj vaoleln, me e ua kaumaha, haawe keka- ' hi keiki ma T<e kua, hii hoi kela opu 011 mn ke alo, me e ua kaumaha: eia nkn , kalii puolo -lau ilima, hele aku a inalaila hoomaha, wōhe ae he mau wahi au | aakolo ko lok<j, ai a pau hoi; aia a pau lko ai ana, a hoi oe, alaila, na'u e pii i wahie nau a hoihoi aku au i ka lmle; i noho' nae oe a malu ka hakala o kou I hnlp. puka ae oe a noho mawaho, alaila. i ibe ia oe māopopo ka hale. He hooluhi w.ile aku ;tjo ia ia oe. I mai la kela opu «lohn: Auhoa oe e ke kmknmahine i loaa wi'u i ka wela • o ka la, ke noi aku nei au ia oe i knikamahine oe nn 'u, a owan kou mnkna hoohannukama, ke i mainei hoi oe aohe ou ohana, pehea .in? (Aole 3 pau.)