Ka Nupepa Kuokoa, Volume LXI, Number 14, 7 April 1922 — E Pono e Hoomaopopo i ka Inoa o na Lau Nahelehele [ARTICLE]

E Pono e Hoomaopopo i ka Inoa o na Lau Nahelehele

No kekahi wa i kaahope ae nei i hui ae ai kekahi mau loea akeakamai me Mr. -Thomas Edison, ka loea maluna o na hana uwila, no ko kukakuka ana maluna o na ninau akeakamai ,e pili ana i ka mana o ka uwila ame kekahi mau ike e ae, no ka hoomaopopo ana e loaa na mea i oi aku no ka hoopomaikai i na lahui kanaka o ka honua nei mai o a o. Ma ka lakou mau alakai mahao ana, a oiai hoi o kokahi o na loea i hui pu ae ma keia halawai ana, he loea anoninoni wai laau, i ala ae ai 0 keia ninau iwaena o lakou, a ua waihoia aku keia ninau ia Mr. Thos. Edison; aole anei o ka ike iloko o na hana uwila ame ka hua o ia oihana, ka mea pookela loa iloko o ke ao neif E ike mai kaua e ka mea heluhe* lu, o ka manao o na loea i hoea aku imua o Mr. Edison, o ia no e hooia ana o ka Mr. Edison oihana (oihana uwila) ka oi; aka, ma ka pane a Mr. Edison i pne mai ai, ua hoole oia 1 ka oi o kana oihana. Ua hoike ae oia aia kekahi ®Qana kaokoa e ae e waiho nei, aole i pau pono kona mau aoao i ka ikeia; a ina e loaa e.ikeia ana ka oi aku mamua o ka ike uwila; a o ia la, wahi ana, o ia ka ike anoninoni wai laau. Aia iloko o keia mea kekahi mana ikaika kaokoa e waiho nei; a ma kana ike a hoomaopopo o ia ka mea oi aku o keia mua aku. Ma keia hoakaka a*Mr. Edison i ala mai ai na loea me ka puiwa i keia mau olelo. Ua hoike mai oia i kekahi mana o na wai laau ke h'oohuiia, e a ana ke ahi; pela me ka wawahi ana i kekahi pali pohku paakiki, he mea liilii wale no ia i na wai laau, ke loaa na pili kupono. E lilo ana na lokowai ame ka moa* na i kahua kupono no ke ahi e a lapalapa ai. Mai keia mau hoakaka mai, i ala ae ai na loea o na wai la(au a imi hou me ka hooikaika nui e loaa keia mea ano nui. * Ma keia kaua huliamahi iho nei ua heluhelu iho kakou i na mea i hanaia ma ke kahua kaua. Ua ikeia ae kekahi mau hana aiwaiwa a keia mea, he wai laau; ua lukuia he mau lehulohu o na kanaka e ka ikaika o ka wai laau; ua hoomamaia mai ka ehaeha o ka poe i eha e keia mea no o ka wai laau. 0 keia mau wai laau apau e olelo ia nei, o ia no na wai e holo ana iloko o na aa o na laau nunui ame na nahelehele e kolo ana. Keu i'o akn ka ikaika o keia mea nawaliwali! Nolaila, e kuu mea heluhelu, hoomanawanui, eia no iloko o ko kaua aina nei na laau a .nahelehele, ke* kahi mau mea maikai loa. Koo wale no keia, o na ike i loaa ae i na-ku-puna i hoiliiliia ua pau aku i ka nalowale. O ke kumu no o keia nalowale ana, o ia no ko kakou hoomaopopo ole ia mau mea i ka wa a na kupuna, e a'o mai ana, a oi loa aku h<rt, no ka nele i na palapala o ia ano ike. Ho mea pono no oiai kakou ke liuliu nei o hoi aku no na aina hoolau* pa'i, e imi a ninau no "i ke ano o ka nahelehele kupono no na pilikia like ole o ke kino. Elike no me na awa e inuia nei e na kanaka, he mea hoohewahewa ole ia keia e kaua, a no ka mea he ulu keia nahele ma na ama apau o keia mau paemoku. Ua lilo nae i mea kuai nui ia o na Kelemania o ka hui o HakaĀla, a hoounaia aku no Kelemania, no kekahi hana, a ua ikeia ka pomaikai o na kanaka mai ia mea mai, iwaena o ka oihna kauka. . E ike kaua a hoomaopopo o na laau maikai apau, e loaa no ia mai ke kumu mai o ka laau e ulu ana, a nahelehele paha, i loaa ole kekahi mea i anoniia iho, i hiki ai ke kapaeia ae no ka waiho ana no kekahi wa loihi. E nana ae kaua i ke kaliko, kowali, ka laau aila, a pela aku. O ka na kupuna, he waiho no ia mau mea e ulu, a makemake ao no kii aku a hana a ai. Eia ka'u mea i ikemaka no ka haki, aole hookahi wale no, aka, he lehulehu. O keia mea o ka mole o ke kumu lauū, o ia hoi kela nahele .e hoomo 'aia ai a kapaia aku he ki, a o ia mea, i ka wa maka, e kahi ia ia mea a wahi lawalu aku i ke ahi, a mo'a, alaila hookomo ae iloko o kahi welu kupono, i hiki ke ko aku maluna o kahi i eha me ia mehana. 1 ka pau ana o keia, e iika ana, a e likiia mai ana ka ili. He mea pono no ke pa'i iho ia mea ma kahi 0 ka eha me ka hoa ana a paa maikai me ka welu ma ke ahiahi, a kakahiaka wehe ae. E hana ana o.e 1 keia i ke kakahiaka ame ke ahiEia iho no keia, o ka ha'uoi. He ahi ahiki i ke ola ana. wahi nahele ano ole keia ma ka nana aku, aka nae, he helu ekahi kana hana. O keia wahi laau, ina he

haki a puka ka iwi iwaho o ka ili, e ku'iia oia me ka paakai, alaila, hookomo no hoi iloko o ka welu a ko aku maluna o kahi i eha, mahope iho a ka huki a hoopololeiia ana, me ka waiho ana i k'ela wahi o ka iwi i puka ae, a no ka mea he wahi laau okoa ko ia wahi; a pau keia ko ana, alaila pa'i aku a paa, a ma kela wahi i puka ai ka iwi i laukahi ka laau e kapili ai malaila. E hana mau i keia hana i kela kakahiaka amo ke ahiahi, ahiki i ko ola ana. Na keiā laau e ume i na i'o, na aa olona ame ka iwi e hoohui, a na ka laukahi e ume i na mea ino oloko iwaho, me ka malama mau ia o keia puka o aki ola mawaho aku nei; o ka mea i inakemakeia o ke aki ola maloko mai nee iwaho. He oiaio e omo ia ana na koko inoino ame ka palahehe iwaho a maemae mau ka i'o maloko. Pela i'o no ke loaa mai ke ola mai keia laau mai me ka «īalamaia o na rula, aole e puka hou ae ka ! eha ma ia wahi hookahi mai ke koena o na koko a i'o inoino, a no ka mea, aole ia mea ino mailaila i koe, ua pau i ka umeia iwaho. He holo loa ke ola o na ma'i haki oka iwi ika kakou mau laau. Aole mea i oi ae mamua o keia mau laau kumu o Hawaii nei i ikeia ae i neia mau la o ka naauao. No na moku kuhohonu aia no ke waiho mai nei na laau o kakou, he laau ano ole no, aka nae, ke hoohanaia, he oi aku kona ikaika i ko na laau e ae no ia mea he moku kuhohonu. Ua hoakaka mua ia aku ia oe e kuu mea eluhelu, ka hana ana | ame ke kau ana oia laau. He ikaika no ia laau, ke loaa pono iho poniuniu oe! he hookahi no ia ktu ana |ua lajra; a pela no keia wahi laau a'u e hoao nei e wehewehe aku i ke ano ame kona hoohana ana. Aole he hoomaopopoia o keia wahi laau ano nui a ikaika maoli; no ka ikaika loa, he hookahi no kau ana ua lawa. He nui loa ia laau eku la ma Kalamaula o ia ka niu. O kela heu e pili ana malalo ae o ke kano o ka lau o ka niu, he nalowale ole ia mea i ka maka, o ia heu la, kopo mai Oe a nui iloko kahi laulau kupono me ka malama o puehu i ka makani. O ia heu ka mea e lu iho iloko o kahi i eha a paa pono. Ina ia ho moku e hele awai ana o ko koko, e likiia mai ana ia a maloo. Ika lu ana a paa pono e lilo ana ia pani hakahaka no na i'o o ia vahi ,ahiki i ke ola ana. E hooman'ao mai oe e kuu mea heluhelu, he hookahi no ia kau ana pau ka hana. Kekahi keia o na laau ikaika a ka Hawaii. He hapa mai no ka heuaniani a kakou e kii nei iloko o na halekuai laau. Ho okoa no hoi ka mu'o o ka niu, ho ku'i hoi kona, a o ka wai e uwi iho ma kahi o ka eha. Eia iho no ia mea maikai o ka lau ailia. No na ma'i eha kahiko ia, e ano puho aku ana, e pa'i mau me keia lau aila i kela po ame keia po; na keia lau e ume mai i na palahehe maloko a waiho iwaho, me ka ume mai i na i'o maikai e hoopiha i ka hi i hakahaka o ka i'o. Ina ua ano upehlipehu mai ia wahi e emi ana ia. , O kekahi ma'i ano e loa ame kona. laau ,o ia no ka nauo wale mai no o na niho, me ka eha ole. Me he mea la e hemo ae ana mai ko lakou< mau wahi mai. He maopopo ole ke kumu o ka hoea ana o keia wahi ma'i, aka nae, o ka laau a ka Hawaii, he keu aku a ke o ke ola ana o ka ma'i, no ka mea i loaa i keia nawaliwali he mea pono ke hoao i keia mamua o ka waiho wale iho no a nele loa i na niho. Mar ka wa kahiko, o ka umeke la- j au no ka ipu puholoholo; a no keia wa hoi he ipuhao. E ninini i wahi wai kupono iloko, e olelo ae kaua i j 3 a 4 kiaha aniani wai; a o keia j pohaku imu a kakou e kalua puaaj nei, 'e hana* oe a enaena, a me ia ! enaena e hookomo ae iloko o ka ipu-1 hao i wela kela' wai au i waiho ai I malaila. E koai ana oe i keia po- j haku iloko ahiki i ka wela aim o keia wai, hoolei ae ka pohaku, a o ka wai» ninini ae iloko o ke pola kupono, me keia wai oe e mumu ai me ka wela kupono ia o«. E hana oe i keia mea ina elua manawa o ka la o *ke kakahiaka ame ke ahiahi. Ekolu no la e hana ai u& lawa. E ike auanei oe i ka aaki paa \ho o nā niho ma ko lakou mau wahi p&kahi iho. He kupaianaha keia wahi laau. Aia la ihea kona ikaika ana; a no ka mea he pohaku wale iho no keia aole wahi wai mai iaia aef Ma ka olelo a kahiko, aia iloko o ka ehu o ka i ka wa i enaena ai, ua lilo kona mau lihi apau i mea aeae i ka wela o ke ahi, a i ke komo ana iloko o keia wai hu'ihu'i, i'kakooia aku e kou koai ana, i helelei aku ai keia mau hunahuna aeae, a hui me keia wai. I kona wela ana a mumuia, na keia wela e hoohamama ae i na pukapuka liilii maloko o na waha i komo keia mau hunahuna pohaku, ma ke alakai ana a keia wai anehana.

He oiaio, ma kahi a ka wai e kahe ana no ka uhai ana 1 kona iliwai like, e h«l« P u *&a i ft ka lepo ame ko unu. Pela no paha i puka ae ai o keia w*hi olelo iwaena o ka poe kakaolelo, "Hele no ka wai hele pu no me ka ala." He ano like me na mea hoopuni* puni, aka, he oiaio no nae. Ma kekahi mau home o na wa i hala, he malamaia ka uhaloa, no ka ma'i kunu o na keikl. A penei i hantia ai: Ihiia ka ili o ka uhaloa a nui, hoo* komoia iloko o ka ipuhao, hoomo'a* ia no elua hora a oi aku. Pau kela, hoomaalili a ukukuhi iloko o na omole. O ka laau keia e inu ai ona kamalii ame na makua pu, ma ke puna no ka irtu ana i kela wa ame keia e kunu aL No ka wa kunu ole, he mea hoo* noono ai keia; e inuia keia ,mea mamua o na mea e ae, ma ke kaka* hiaka, hookahi puna nui i kela ame keia kakahiaka. Ua ike no kakou, he mea huli nui ia keia no ke kunu ame ka eha 0 ka puu. No ka eha o ka puu, eia ka'u mea 1 ike, o keia kukui inamona maka, aole i kunu ia, o ia i'o naunau iho a wali hoo iho iloko o ka welu a wahi mai a paa i ka manamanalima, alaila nao aku ialoko o ka puu no ka wawahi ana i na apuupuu aa ma* laila, a na ka aila o keia kukui e hooma-u aku. He elua no a ekolu hana ana, o ka pau no ia o ka eha. a no ka mea, he mau aa pehu' wale no malaila* i eha ai. He lehulehu aku no ua Wu a kaua e hoomaopopo ae ai, aka, no kahi wa aku no paha ia. O ko k&ua iini no o haawi ae i na manao kokua i na kaoo mua e hoi ana i ka aina, me na mea i maoj>opo i hanaia a e waiho nei i ka aina. A no na mea ma-o aku, na na loeli ia a ka Papa Komiaina e a'o mai. He mea maikai no ka nohona ohana ana.