Ka Nupepa Kuokoa, Volume LXI, Number 25, 22 June 1922 — KE ANO O KE KALAIAINA. [ARTICLE]

KE ANO O KE KALAIAINA.

(Kakauia e Z. P. K. Kawaikaumaiikamakaokoopaa.) (Hoomauia mai.) Pela no ka mea aina pono i ke olona. Pono e hooikaika loa oia ma ke olona, a e kuai aku, na ka mea olona ole. Pela no hoi ka mea aina uala ame ka mea aina ko, ame ka mea aina pulupulu. O ia hoi ke kumu o ke kuai ana me ko na aina e. Okoa ka mea ulu maikai ma Amerika Huipuia, okoa na mea ulu ma Palani, okoa na mea ulu ma Hawaii nei. Nolaila, pono i na kanaka Hawaii ma nei e hooikaika ma na mea ulu maikai maanei, a e kuai me ko Amerika, ame ko Palani. Pono no hoi ko Amerika ke hooikaika ma na mea ulu pono malaila, a e kuai me ko Palani, ame ko Hawaii nei. Pono no hoi i ko Palani ke hooikaika ma na mea ulu pono malaila, a e kuai me ko Ha> waii nei, ame ko Amenka. Eia ka mea e maopopo ai. Ma kekahi aoao o Amerika Huipuia, aohe ulu ke ko. Ulu nae kekalii uwala ono malaila, a -ina e puhiia ka wai o kela uwala e lilo no ia i ko. Aole nae i nui ka wai

iloko o ia uwala, a nolaila, aole loaa nui ke ko. Ina hooikaika nui kē kanaka a pau ka makahiki ma ia hana, loaa paha iaia ekolu haneri paona ko, a o na dala iloko olaila, he kanakolu dala. Ina hooikaika oia ma ke kanu hua palaoa, e loaa paha iaia i hookahi kanaha pahu palaoa. O ke dala iloko o ia mau pahu, eha haneri. Ma Hawaii nei, ina hooikaika ke kanaka ma ke kanu ko, loaa paha iaia eha tona i ka makahiki hookahi. Iloko o ia mau tona, eha haneri dala. Aka ina hooikaika oia ma ke kanu hua palaoa, pomaikai oia, ke loaa ekolu pahu, a iloko 0 ia mau pahu, he kanakolu wale no dala. Nolaila, ua maopopo ka mea e pono fli kela kanaka o Amerika, ame kela kanaka o Hawaii nei. Pono i ke kanaka o Amerika e hooki i kona kanu ana i ka uwala, j 1 mea ko, a e hooikaika i ke kanu, hua palaoa. j 5. Pakukui. He makalua nunui keia. Eiwa kapuai kona anapuni, a emi mai paha, elike no me ka makemake o ka mea e hana ana; a o ka bohonu o ka makalua, aia i ka poaeae a iwilei. O ke ano o ka hana ana, e hoopihaia me ka Jau o ke kukui a piha ka lua i eliia ai; alaila uhi i ka lepo a paa, alaila kanu pu eha lala kukui iloko o ka lua, ilalo ka lau a o ke au iluna. 0 keia mau lalakukui i hanaia ai pela, na lakou e hoike mai i ka pulu ame ka palaliu o na lau leukui iloko 0 ka lua, m% kou uhuki ana ae i kekmhi lala. Ina i huki ae oe aole 1 palahe, waiho no pela ahiki i kou kii ihou ana e uhuki. A ina ua pulu a palahe, alaila, kanu ka huli. 0 ka huli maa ia'u i ke kanuia o ka Apowale; hookahi no huli a i ole elua no. Aole oi aku na huli e kanu ai. A i ka ulu ana mai o ka huli o keia ano makalua i kinohi, e ike aku ana oe i ka ulu ae ,elike me ka ulu ana o na pohuli maia liilii au i kanu ai. A i kona ulu ana, aole loa elike me na kihapai kalo ame na lo'i ka ulu ana, he oi pakela aku keia. 1 ka <wa e pii ai ka ana (i 'o) o ka makua, ame keiki, alaila kulakula'i mai oe i keiki me ka hehihehi ana i ka wawae, i kuhela ae ka oha mai ka makua mai. Aole o keia wale na oha, alaila pau, e pii hou mai ana no keiki mai ka makua (kalo mai), aole o kana mai ka i'o. He okioki pauku, alaila mo'a ke manao nei au aole loa e hiki i na polopeka o na aina e, e hoonunui 1 ka lakou kalo elike me ka poe kahiko o Hawaii nei. A pela no me |ka uala, he laau hoonunui uwala no kekahi a ka poe kahiko, a ua ike au a hana i kekahi mau $>u 'eipii'e uwala, ma ke a'oa'o ana a ko'u kupunaka-

ne. Aia no a hoolohe i ke a'o, a hana ka lima ,alaila ike. Ua hiki mai la kakou i ka hope o ka makalua pakukui. Aole no o na lau laau e ae, o ka lau kukui wale no. O ka hana ana i na mala Eki (o ia hoi la'i). O keia ano mala i ka wa kahiko, he ki wale no mai kela aoaoN) keia aoao mai uka a kai. 0 keia ano mala au e hana ai, £e helu ekahi keia o ka nani ame ka maikai. Okioki oe i ke ki, a o ka lau waiho iho no i kahi o ka makalua; a o ke au ki okioki oe a houluulu i kahi hookahi; alaila, kanu oe aj)aa, hoi oe i kahakai, hele oe i kau wahi i makemake ai, aolo n&hele e ulu ae ,oiai, ua manoanoa ka lau la'i. A o ka nahelehele © ulu ao ana he pualele. A ina o ka ulaula ame ka palakea kau mau huli e kanu ai, ahiki i ko laua i'o ana, e ike ana oe e ka mea mahiai i kou hauoli ke huhuki ae, aole oe e ike i kona umiumi, o ia ku olohelohe wale iho no me ka i'o. No ka mala ma'u, he like no ka hana ana me ko ka mala ki ,a he nui iki hoi ko ia nei hana; a ua like no na kanu ana. No ka hana ana i na lo'i, ina aole 1 hana mua ia. Eha o'u makahiki i a'o ai i ka hana lo'i kalo ma La*j hainaluna. Ina o makemakeia ana kekahi wahi o ka aina maloo i lo'i, e nana mua ia kahi o ka wai e hiki pono ana i keia lo'i e hanaia ana. No ka oiea, o ka wai ka mea nui; ina aole o hiki pono ka wai, he makehewa ka hana ana. Oiai, o ka holo pono o ke komo ana a ka wai ka mea nui. O ka hana ana, ina he lo'i he iwakalua anana ka loa, a umi anana paha ka laula, alaila, me na kopala no makou e hana ai, a he mau wahi kipikua kakaikahi no. A j o ka lepo no o kokoke ana i na kuauna kopala aku no iluna olaila, mo ka hana maikai ana i na kuauna me ka paa, ame ka mnoanoa kupono. I ka ipaeli ana me na kopala, mai kai aku nei a uka, a mai kela aoaol a keil aoao, aohe wahi o ka lo'i i koe, a ke nana aku oe he ano iliwai maoli no a kou mau maka ke nana iho. , Alaila, kiiia aku la ka wai e hookuu mai, a i ke ikomo ana o ka wai, i nana iho ko hana aoho' wahi like iki; ua hohonu loa kauwahi, a ahua loa iluna kauwahi; alaila kiola hou ka lepo ma kahi hohonu. Ina ua ikeia ua iliwai like, alaila, hookomo ka wai iloko o ka lo'i, alaila kii makou i na bipi kauo kaa 0 ke kula, hookomo iloko o ka lo'i hou i hanaia ai, a na na bipi e hehi 1 ka lepo, iuka, ikai, i'o a ianei; a ina i nui loa ko makou hauoli clik« me ka bipi, hoonui hou ae la makou i ka wai i mea e paani ai makou. Ua poinaia i ka meakakau kekahi mau mea e pili ana i ka aina maloo; o ia hoi e pili aua i na kihapai. O na .kihapai nunui loihi a laula, ua

kapaia aku ia, he koele, he one koele. No ka nunui o keia ano kihapai i hanaia o k& poe kahiko. Ma na ahupuaa o na Kona nei, aole loa i nele kekahi ahupuaa i ke kihapai koele. j 2. kona poepoe no ko- j na mea i kapaia ai o ka poe kahiko. 3. Ililoa, <he loihi wi#i keia ano kihapai, a kapa ka poe kahiko, he xlik»a. 4. Ka-aoao. 0 keia ano kihapai, aia ma ka laula kona loihi; kapaia ka-aoao. 5. Kipohopoho, keia ano kihapai, he a-a ma kauwahi, a he lepo ma kauwahi, a kapaia © ka poe kahiko 6. Ke-a, he ano like no keia an« he kipohopoho. kihapai me ke ka-aoao, a o ko ia ne' pani ana hoi mawaena 0 na kihapa' nunui mauka a makai ,a ma o 1 maanei. Ke ano 0 ke kihapai ana e ka mahiai a ka poe kahiko, maiuka mai ahiki i kahakai. 1, Amaumau; 2, Eki; 3, Pahee; 4, Apaa; 5, Aone; 6, Palakei; 7, Koolau; 8, Lokoulu; 9, Kula; 10, Kupinai; pill i ke kua 0 ka uhale, pau ka mahiai ana o ka poe kahiko. O ke kuhikuhi keia a kuu kupunakane ia'a, i ke ano inoa 0 kela am* keia kihapai; ame ke ano 0 ka hoomaka ana 0 kela wahi, keia wahi i kapa pono ia aku ai ko lakou mau inoa, ellke me maluna ae. Okeia mau inoa i kapaia aku ai e ka poe kahiko, ua kapa aku lakou i ka inoa pakahi o kela mea keia mea me ka huikau ole, i loaa ole i keia au hou e nee nei, no ka mea, mamua aku o kauhale- ua kapa wale ia no na inoa ahiki i ke kai popolohua a Kane.

Ua hoakaka aku au i ke *no o ka, hana ana i ka lo 'i E ioohu ana i na bipi iloko o ka wni, iuka & i kai, i o a ianei. Peia iho la e hana ai i na la apau; aia n oka pau a ua ikeia ua wahi ka lepo o ka lo'i i ka hehi mau ia e ka bipi, lio, a hoki paha. "E paa mau no ka "wai me la ahiki i ka wa e makemakeia ai e kanu # alaila hookahe ka "wai, e kupono ana i ka puepue e kanu ai ka huli. O ka puopue ana he hana like; aolo hana pipipi, he ekolu kapuai ke kaawale o kekahi puepue i kekahi. Ua like loa no ka puepue lo'i o ka aina wai me ko ka aina maloo; he hana like ka puepue me ka hookekee ole; o ia ka lawe ana i ka rula mahlai; pela no ko ka aina maloo, he hana like no na makalua e paeli ai; aole hookekee; koe -wale no ka loaa o ka pohaku. U» like ioa no ke kanu ana o ka lo'i «like no me ko ka aina maloo ka elua huli no, a ka ekolu. I ka wa e kanu ai e hookahe ka wai a maialo iho o ka huli e kanuia ana. Aole e hoopiha i ka wai a nalowale ke kohina o ka huli. £ makaala loa i ka wa e kanu ai i ka huli, ame ka hookahe kupono i ka wai, i ole e nalowale mau k a?>uepue i ka wai. A ulu na lau elua a ekolu o ka huli, a ua like loa no ka hana ana o ka lo'i me ko ka aina maloo, e makaala loa i na nahelehela oilo ao, a e ulu ae ana. Ina aolo oe • makaala ,aole loa e ulu ana. (Aole i pau.) MUa loaa mai nei na lono nsai Mo« lokai mai, ua hooikaikaia ka paumaia ana o keia .waimapunA ma Kalamaula, ahiki aku i ka 2,800,000 galani wai o ka la hookahi, a ua

maU no ka ikaika o ka pii ana ae o ka irai, ame ka mau pu no hoi o koaa maaalo. He mau lono hoohauoli keia, no ka mea, ina « hiki an* e loaa k» trai a nui kupono, e hiki ana e weheia kekahi snau aina maluna aku o Palaau ame Hoolehua. No ka mea, he nui »a eka aina lepo momona maluna aku, o ka pilikia o ka nele i ka wi, a ina e loaa

nui ana keia *wmi F ua hil.i no « p:lUmaia aku maluna o i:ei!talii eka aina ma kela mau. Aina, a keia w&i e hiki ana kanuia r..<. 4 mea like oie h« nui. I_ T a bui •,.» ko ke Akua ahonui o ka pan nm i keia mau wa», ahilk i i k* in.i* ana o keia mau aina Ji na ka&aka Hawaii. ?fou mau kl i hoomaik.-.i nui ioa ia ana.