Ka Nupepa Kuokoa, Volume LXI, Number 35, 31 August 1922 — NA ANOAI. [ARTICLE]

NA ANOAI.

Ūa ikeia iho ka manao o kekahi poe e hooikaika mai nei, e okiia na ope'a o ka poe-pupule, 1010, ame na kanaka lawelawe t na hana karaima, pu.'e wahine, a wahipuupaa paha. Ua ikaika keia poe e noke mai nei, a e hookomo ana paha keia ahahui i/kekahi nfau kana\Vai iloko o ka ahaolelo e noho mai ana, no keia mau mea. Aole ko ouleou meakakau e apono ana i na hana o keia ano, no ko Uumu e lilo ana paha i me* e hakaka nui ia ana ma Jcei". mua aku. Hc eiaio no paha, o na kanaki pu'e ame ka poe lawelawe i na hana karaima, e kii e pu'e, a e limanui i na keiki iiilii, he hana kara- ( ima ia, a e pono no e ileaika ka hoopa'i no ia poe kolohe- I keia la, ke ku nei no ke kanawai, he mako ka hoopa'i kiekie loa n 0 na karaimaj o ia ano. Aka, o ka hewa, o ka lima o ke kanawai. Aole i ikaika aa hoopa'i, i kauia ak umaluna o keia kolohe e .na lunakanawai. Ina no hoi malaila ka lapaau .ana, ina no ua oi aku ka pono. No na 1010 hoi, e huhewa ana paha k aike a na kauka i kekahi manawa, a ua pau aku la nae ka pono o ia kanaka. Aole no ka hoi i papule loa, a i ole 1010 Iba no hoi, kuhihewaia nae a loaa aku la ka pilikia i kela kanaka. O kekahi, i hewa iho ka lawelawe ana a ke kauka nana e oki ana, o ka make aku la no ia o keia kauaka. Ua oi aku no wona liia ana mamua o keia lioeha ana, me ka make pu akfi. I ulu mai no nae keia mau koi ana i na kanawai o keia ano, mamuli o ka ikeia he mau pilikia kekahi e ulu moi nei, a e lilo ana he nui mahuahua o na dala o ke aupuni no ka malama ana i na kanaka ame na keiki o keia ano. Ua manao ka poe o keia ahahui, o ke alanui keia e emi mai ai ka hanau ana o na keiki 1010. O ia hoi ka loaa ole

ana 0 ke kuleana e hiki ai e loaa na keiki. 0 ka mea apiki nae, ma ka makou nana ana aku, aolo mai na 1010 mai e loaa nei na keiki 1010, aka, i kekaki manawa, mai na makua ikaika a noonoo maikai mai jno. Ina e hulia aku ana na keiki I 1010 apau 0 ola mai »nei, e ikeia [ ana, he mau makua kino maikai ka hapanui, kahi i hoea mai» ai keia 'mau keiki. A ina o ia iho la ka | oiaio, alaila, heaha aku la ka hopeina a keia ahahui e hana aku aif O kekahi m«a hoopahaohao no hoi no keia -ahahui, he mau lala kofta, a 0 ka hapanui no paha ia 0 na lala, he poe-i mare kane a wahine ole. Alaila, heaha iho la la ke kulenna oia poe, e kukulu ai i kekahi ahahui 0 keia anof Ina kakou e lilo ana i ka loiloi i ke ano o na keki, 0 loaa mai ana, e hele aku ana keia aupuni Amenka i kahi o ka loaa ole 0 na keiki. I keia la ,aole makemake o na kanaka waiwai i ke keiki, a 0 ke kumu. e luhi na wahin ei ka mnlama. A ua hoi ae ka poe hnnau i iwaena o na kanaka ilihune 0 keia mau la. j oka makou e koi aku nei, e naua kakou me ka makaala i keia mau kanawai e hookomoia mai ana i ko kau- o 1923. Ke manao nei na Komiaina o na j Home Hawaii, e kukulu i na hale, | elike me, na kii i kohokohola iho | nei. He inea pono no hoi e kukuI luia na home kuikawa no i\a kanaka hana i kokoke i kahi 0 ka lakou hana. O kekahi ninau ago ko'iko'i, e ulu niai ana i keia kau e noho mai ai 0 ka ahaolelo, o ia n6 ka hiki ana e koi aku i njau da!a, e hoaieia mai no ke kii ana i ka wai 0 Waihanau. I keia mau la o na kuaua liilii e helelei la, ua nui ka wai e | kahe la ma keia kahawai. Ina e | loāa ana na elala elike me ka makemake o ke Komisina, e hiki ana e loaa pu na luahookio wai, ame keia wai, e hiki ana e hoolawa no na eka he 1300 ma na aina 0 Kalamaula. He hana uaauao ke kii-ana i keia rwai, ame ka hoomaka ana nku e hoohana no ka loaa ana o keia pomaikai no keia mau eka. Ina e loaa ana, alailn, mai na loaa mai o keia wai, e hiki ana e kokua i ke kii ana i na wai ma kela aoao o ka mokupuni o Molokai. Ua hiki ke ikeia aku, aole no e wikiwiki loa nna ka hoi ana aku 0 na kanaka Hawaii, ma.na aina o Molokai, a i keia mau mahina e nee nei, he mea pono e loaa kekahi keehina, e hoomaopopo mai ana i ka loaa o kekahi wai, elike me kela ae la, ame keia wai e hiki ana e loaa he heluna nui aku o na kanaka Hawaii e hoi hou aku ai. A o kekahi no hoi, oiai keia wai e hoolawa ana i na kanaka, he heīuna mahuahua ae, e hiki ana e loaa na kanaka h6ohana aku, no ke kii ana i kelu mau wai ma kela aoao 0 ka niokupuni. He mau hana keia a ke Komisina e mai ana i ka iini o ko lakou nqau, e hana i na mea e ho j lomua ai keia kanawai. Aia ia la-! kou na mea apau, a o ka pono o ka | lakou mau hana, ke alanui e hooia mai ana i ko lakou makee- e hana i 1 ka pono no keia lahui. •' » j Eia 0 Thornton Lynian ke palau mai nei i keknhi inan eka mauka o kela hapa o ka aina 0 Hoolehua,. e pili pu la me na aina mahi kulina 0: Cooke ma. He mau aina maikai keia, a he mau aina i hiki e hooiaio mai, e lpaa ana na pomnikai ke hoohana pololei ia. No umi a oi aku na makahiki o Oooke ma i kanu kulinn ai, maluna o ko lakou mau aina ponoi, e pH+* pu la me keia aina o Hoolehua, e palauia mai Ia e Thorntou Lyman. Ma ka nana aku he aina keia e holopono ana ke kanu kulina ana. v A ina e holopono i '0 ana, ua loaa kekahi wahi e hiki ai e kanu i ai na na holoholona, e hanaiia aku ana e na kanuka, e hoi aku ana ma na aina o Molokai. O ka loaa ana 0 ka ai na na holoholona ,i ka manawa e nele ai ka haule ana o na hua kiawe, kekahi mea ko'iko'i loā, a ke loaa'ka holopono ana o ke kanu kulina nia keia mau aina maluna, e pau ana ia pillkla. Aole wale no o ke kulina ka mea e hiki e hoouluia ma keia mau aina. O na hua pu kekahi mea maikai, a e hiki ana e loaa keia mau mea i na malama ua o kela aina. O na hua pi kekahi mau mea mnikai na na holoholona, a ua ikeia ka ulu pono 0 keia mea ma ua aina no 0 Cooke ma e pili pu la. O keia mea 0 ka pi, ua ikeia kona waiwai ma ke ano he ,ai na na pipi. AUa ikeia no hoi kona ulu lloko o na kau papaala. Ua hiki e hoomomonaia na pipi maluna o na eka uuku wale no. Ma Maui, ua lilo keia mea o ka pi, i mea nui, a ke kanu mau ia nei no ka hoolaha ana aku ma na aina hou aku e makemake mai nei e loaa ka hua. O kona hua he mea hoomomona moa ame na manu nunu; ,ka pelehu no hoi aoie na kaka. Aole no hoi e luhi ka mea hanai pipi 1 ke oki, no ka mea na ka pipi no e hele e ai ,a aole no hoi e make ana keia rfiea o ka pi

He mea dala nui na ni')o! lUrK; } u i keia ruau la e ikeia nei d mookuauhau alii oae ka oi ioa O ka wa keia i hookoia ai o ka —he wanaoa paha ia—a makua, kekahi o na kahun.; „ Ail papa kilo i ke au o Kalakaua ke 0 ko Hawali Paeaiqf, i olel, ;ie 1 ke Alii Kalakaua, "E p i n: a hoi ka lepo a uhi maluna.' n; r kumu o keia olelo a Kanepa,; ( . v ; a o ia no ko ke alii kuahaua aua ~],u n: ka paeaina, o kela arae keia auhau alii apau, e lnme ae i:, ;nra , ke alii. 0 ka manao o ke ali; i in a , ( uiai keia mstu mookuauhau, ma keia uiea oia e hooknlo : ku a loaa na kanaka ko'iko 'ī n na, i hekaawale ae ai oia, i hann na ia poe. Hc maikpi ka manap 0 ke alii. I kn wa nie o kona haiawii ana n»c Knnepuu, ua ninau aku u.i ; i nei i ke kanaka no keia k.iaii., :;, Ia wa i pano aku ai ke kan : ,\a r . ke kupono ole o iā hnna nna a k,alii, me keia mau huaolelo ar ln, • >; pii ana ka hoi ka lepo a ulii maiu na.'' He oiaio, o na mookuauhnu n'.i. waihoia aku me ke alii, .1 i p aa ms na bukc hoomanao a ua alii nei. ua nalowale ia i keia la; »ia paha ma na linia 0 na ohana i kul*an 3 ol e , a mea, aka 0 ka mea i ikeia i keia U o kela ame keia i pii ae ka ulako'.» ko mai ka hune mai ,a i makaukau me keia mau mookuauhau i nal,wale aku mjii na waihona waiwm aku o ko nlii, ke pii ae nei Ukmi r olelo mai ,mai ka papa alii mea n ai lakou. Ua paa moolelo no, 0 ka ap;ki nae, aole no e nalowale ke ano 0 11% kanaka mai ka papa alii oiaio mai, ma na hana. Ma na hana e ikeia aku ai ke ano o ke kanaka. Hana mai no i na hana a ka lopa, ua aiii ole oia; ina he alii ke koko e alu ana no na hana. He mea nalo«al>> ole keia. Pela ko kakou ike ann l ko kakou hoomaopopo. He nui ka poe e hooalii mai n«i. naiowale ole iho nae na haua a ka iopa. Hc oiaio maoli no ke a'o a »a makua 0 kakou ika i ana mai: "K ke keiki, ma kau hana e ikeia nmi ai kou kanaka u'i." Ma keia mra wale no 0 ka hana e ikein mai a< ke kanaka u'i, aole hoi ma ka noho nani mai. No keia mea ke'kumu i dala ni ka mookuauhau alil. Aohe mea atu no na mookuauhau i hunnia ma nn aina e, ua pono ko lakou. Xa ka pulapula no ia • huli aku i kahi i kauohaia mai ai e na kupuna. He mea ano nui keia i keia ma i la. Aia no iloko 0 keia mea e 1110 hal.i ae ai 0 kekahi mau hihia aina 9 kakou nei ,a no ka mea ua huikau aku a ua huikau mai ua hau. Eia kakou i keia wa ma na hna wanaao o ke kalaiaina, ua loheia ka leo 0 ka moa kukahi. Ke nee nU nei i ka hora e kani mai ai 0 ka kulua, a mahope aku wehewehe ae kaiao 0 ke kalaiaina, olowalu m.*?i kj kani ana a na moa. Ia wa nna , uei e huikau ai na manu 0 ia .1 ma ka leo ka hoomaopopo nna i ka moa 0 ke kuianakauhale ame k \ ieo 0 ka moa kuahiwi a kuaaina. He hookahi nna mea kani lea <> Ka leo i keia kau; he leo no i hoom.-"' popoia kona lea i kela kau nku vr . a no kekahi mau manu iho e hoon u ana ke kani ana i poha pono ka W' O ka ninau wale no i keia ■»» ka leo hea la ka kakou e hook'ne aku. 'O ka leo anei i kani m«i i '*•'< aui ana 0 ka i'a, n i ole 0 ko ka:.i ( pahnf Ka kakou ia e hoomaopopo keia mau 1a jiku. Oka ninau wale no i keia 0 ka leo hea la ka kakou e h lohe aku.' O ka leo anei i kani n n 1 ka aui aoa 0 ka i'a, a i ole " " ' kaiao pahaf Na kakou ia e h' maopopo i keia mau la aku. O ka mea pilikia loa aku nap 0 ia no ka loaa ana o na wahi, e h ■'*' ai e hoolilo aku i na mea e kan ir ' ana, a e hoouluia ana e na kana** mahi, a hanai holoholona. I keia •■ ina he mau puaa kau, aole e > ana ia oe na kumukuai kupono 1 • poe niakeke. Aka, i kou helr an aku nae e kuai, i ka lakou puaa r ike ana oe i ka pii naaupo ma« '■ ke kumukuai. A i keia la, ke noo nui nei ke Komiaina ne ka h ana e loaa ka makeke no na kanaHawaii ,e hoi aku ai ma Moloka keia la, aia ka io puaa ma kahi • k 1 30 keneka oka paona hookahi. 1 ol aku ka pii mamua o ke kupon" A ina he mau hana pololei kekah < •na m§keke, e' loaa ana ka puka pono i na kanaka hanai puan. in! he 35 keneka ne 0 ka paona. Mamuli o keia kulana, ke oni n' ke Komiiina e loaa hahi e pepehi .n. a e pakaukau mai ai i na puaa. ' loaa mai ana mai «ia kanaka Ha wnii mai. O ka makou e mahalo i na Komiaina, o ia no ko lakou hoomnkaukau mua, mamua o ka lo" a una mai 0 na puaa. oka makauk*u ka mual