Ka Nupepa Kuokoa, Volume LXI, Number 35, 31 August 1922 — He Moolelo no PITA NIKOLA A I OLE Ke Duke i Haalele Aku i Kona Kulana Hanohano a Lawe Mai i ke Kulana Makaainana [ARTICLE]

He Moolelo no PITA NIKOLA A I OLE Ke Duke i Haalele Aku i Kona Kulana Hanohano a Lawe Mai i ke Kulana Makaainana

• Hoomaha iho la o lakimo i kana kamailio ana, i kau a mea 0 kona hele a pihoihoi loa, ua hele hōi kela keena a meha, aohe wahi njea a loheia aku o ka hauwalaau o na kanaka, mailoko mai nae o kela kulana anoano, i poha mai ai kekahi leo, i ka niuuu ana ae: "Alaila owai ka inoa oiaio loa o keia kanaka?" "Ae, e hoike aku ana au i kona inoa ame koiia ano imua o oukou. Oia no kekahi o na ohana hope loa, o na alii hoopilikia a hookaumaha i na kanaka, a o ka poe ino loa ma ka honua nei, i ike ole ia ka lua ma ka moolelo ona aupuni naauao. Ua holo mahuka mai oia no Amerika nei no ka pee ana, ahiki i ke auhee ana aku o na manao maikai ole o na kanaka Rukini, alaila huli hoi aku oia no Rusia, no ke ku ana ae ma ke poo o ke aupuni hou. Oko ia nei inoa pololei loa, oia no ke Duke Pita Nikola." I kela manawa i hoopihaia ae ai oloko o kela keena me na leo uluao'a o na kanaka, e hiki ole ai ke loheia aku ke kamailio a kekahi mea, ke manao oia e hoike mai i kona manao hoakaka; aia wale no nae ka nana mai a na mea apau maluna o Nikola. Ike iho la ua o Nikola, he mea makehewa wale no kona huna ana iho i kona kulana oiaio, ke manao oia e hana mai pela, 110laila hoomanawanui iho la oia, ahiki i ka wa kupono, ana e kupale aku ai iaia iho, mai na olelo hoinoino mai a lakimo. Aia no kela kanaka Rukini iluiia kahi i ku ai, me ka hilinai ana mai nae imua, a i ka nana aku iaia, ua piha maoli oia i ke koa, no kona ike mai, aia ka hapanui o na liniahana mahope ona pehea hoi e nele ai ka holo o kela poe e kokua iaia, oiai aole e kala kela kanaka Rukini, i hoopihapiha ai i ko lakou mau poo, me na olelo o kela ame keia ano, e ala ku-e mai ai kela poe kanaka ia Nikola"Auhea oukou e o'u mau hoa limahana, o keia iho Ta anei ke kanaka a oukou e hiki ai ke hilinai aku iaia, e noho haku mai maluna o oukou? Aole loa! Me na hana ino ame na ano ino 1 pipili loa aku i keia kanaka, elike me ia a'u i hoikeike aku nei, oia iho la anei ke kanaka a oukou e hoolohe aku ai, no ke kamailio mai, no ka pono o ka hoakanaka, na kanawai kaulike maluna o na mea apau? O kekahi kanaka elike me ko ia nei ano, ame ka poe i like aku na hana me ka ia nei, o na kanaka ia, a oukou e ku ae ai iluna me na manao lokahi, a keehi aku, elike me ko oukou keehi ana aku i ke kanapi malalo o ko oukou mau kapua wawae. O ke ano iho la anei keia o ke kanaka a oukou e hoolohe aku ai i kana mau olelo, a i ol£ e maliu ana paha oukou i na a'o ana a ka Hui Uniona I. W. W., ka ahahui i hoohiki i kona mau lala e pepehi aku, a e kinai aku i na hana I apau loa, e ala ku-e mai ana, i ka loaa ana aku o ka pono kaulike i na limahana apuni ke ao nei?' Ua olowalu mai la na leo apono mai na wahi like ole mai o kela keena, a ke lohe ia la no hoi na leo hamumu, mai kekahi kanaka a i kekahi. O ka poe kakaikahi wale iio e noho koko|ke mai ana ia Nikola, he poe Amerika, ame kekahi mau kanaka o na lahui, o lakou ka poe noho malie, me ka hiki ole nae ia Nikola ke ike aku, ina palia ua lilo ko lakou noho malie āna, i hoailona, no ka holo mai o kela poe mahope ona, a i ole, ua noho malie loa paha lakou, mamuli o na olelo hoakaka a lakimo, he ninau hiki ole ia'iaia ke hooholo koke iho iloko o kela manawa. | Aia no o Nikola ke ku malie la, mc he mea la, aole loa he jmaka'u a he wiwo iloko ona no ke ala ku-e mai o kona mau enemi iaia. No kela ano kuoo iloko oua o Nikola, i lilo ai kana mau olelo ame na kauoha i mea hooloheia e na kanaka hana, ma na manawa mamua aku, o ke komo ana mai o ka poe hoeueu hoohaunaele. Ke kakali nialie la nae ua o Nikola, a pau ka uluao'a oloko o kela keena, ia wa i kau ae ai kona lima akau iluna, he hoailona no ka hoomalu ana o ke anaina, he meha hoi ia oloko, me ka wiwo o na kanaka na lakou na olelo hooweliweli, o ke kamailio miia ana mai iaia, poha aku la kona leo me ka moakaka, i ka i ana aku: "Ma kekahi hapa o na olelo a kela kanaka i kamailio mai nei imua o oukou, he mau mea oiaio no ia, o Pita Nikola ko'u inoa. Ua hele mai au no Amerika nei, elike no.me ka hele ana mai o kela kanaka, no ka imi ana i na mea no'u e pono ai. 0 na mea i hanaia e ko'u makuakane, ame ko'u ohana, aole loa e ili mai ke ko'iko'i oia mau hana maluna o'u, aole loa! No ka'u mau hana wale no i hana ponoi ai, malaila ke kau ana mai o na ahewa ana maluna o'u, ina he mau kumu ku-e hoohalahala kekahi a kela kanaka ia'u. "Ina i hoike mai kela kanaka i ka mea oiaio loa, ke kanaka hoi, a oukou i hookau aku ai i ko oukou hilinai ana maluna ona, owau hookahi wale no ka mea i hoao aku ma na ano apau, e noho alii mai ka maluhia ame ka noho aloha ana o na kanaka maloko o Rusia." "He mau olelo hoopunipuni wale no kela!" i pane mai ai o lakimo. "Ke kamailio wale aku nei no au i ka mea oiaio loa," i hoomau hou aku ai no o Nikola i kana kaniailio ana. "Ua ike no kela kanaka, ame kona puulu, owau hookahi ko lakou hoaloha* Ua hoea mai lakou imua o'u, no na oleloa'o, i wahi no lakou e pono ai, a ua haawi aku au i na kokua ana iloko o ko lakou wa o ka pilikia." "Ina hoi ha he hoaloha oe no ka poe olike me a'u nei ke ano, alaila heaha iho la ke kumu o ke puhiia ana o ko kakela i ke ahi, e kela poe?" "No ka miea, na ke kanaka ino elike nre kou ano, na ka poe lapuwale elike me oe, na lakou i hookomo aku i na manao hoopoino iloko o na makaainana o Rusia, pela i ala ku-e mai ai lakou ia'u; a o kau hana hookahi no ia o ka hoea ana mai nei iwaena o keia poe kanaka'noho malie, a hoala aku iloko o lakou i na manao lapuwale. "Ua haalele aku au ia Rusia, no ka manaolana, ma Amerika nei e loaa ai ia'u ka maha ame ka noho hauoli ana. Ua hoea mai au no keia aina, no ka imi ana i na mea e pono ai na limahana, o kau hana nae, o ia ka hoohiolo i.ka mea maikai./ Ina ua hoea loa mai kela hana ino a hehena o Rusia no Pohaku Eleele nei, aole ia malalo o kekahi kumu e ae, aka mamuli no ia o na hana a na ilio i paa ka waha i ka hu'ahu'a, e aoao'a ana, i kahi e komo pu aku ai na kanaka e ae nie lakou." Ma keīa wahi o ka Nikola mau olēlo o ke kamailio ana aku, ua olowalu mai la ria leo uwa, o ka poe hoohaunaele, oiai ua kupono aku la na olelo apau i hoopukaia aku e Nikola i ko lakou mau ano oiaio,,a'iloko no hoi o ia manawa hookahi i nouia mai ai kekahi kiaha aniani, a he alo ana ae na Nikola, ua hala aku la ke kiaha mahope o kona kua a pau i ka nahaha. O kela kiaha aniani i nouia mai a pau i ka n'ahaha, ka mea nana i hookomo aku i na manao uwila iloko o ka poe hoohaunaele,' o ka hoomaka niai la no ia o ka uluao'a ana, me ka mahele ana ae o na kanaka hana ia lakou iho iloko o elua puulu, he hookahi ma ka aoao o ka. poe hoohaunaele, a he hookahi ma ka aoao o Nikola, me ke kakaikahi wale no nae, o ka poe 1 holo niai e kokua ia Nikola

Aia ke nee mai la ka poe hoohaunaele 110 kalii a Xi.tt . . ana, nolaila nee mai la oia ihope no kekahi mau kam;i w;i 4 » ka manawa ia i kiia mai ai he poka mai ka pu pnniia; i •i*' e kekahi mea, aole nae i ku mai o Nikola ; a iloko no h, manawa hookahi i nee aku ai o Nikola imua, me kc. k . i ana ae i kona poe, e ukali aku mahope ona, o ka hooni. la no ia o ka hakaka ana. No ka nui ioa o ka poe ma ka aoao hoohaunaele. ua j ia Nikola ma ke nee aku imua, he hookahi no hana hil t ka hakaka aku me ka lakou mau puupuu, me na noho ; • , t pauku laau, a o ka poe apau e loaa aku ana i ka lakou n, kaua, he hookahi no hopena o ia ka hina ana ilalo, mr iheawai ana oke koko mai ko lakou poo aku, he hiona kv., j no i ka weliweli ke nana aku. Ua lako no o Nikola me ka pu panapana, aole nae kemake e pepehi aku i kekahi mea a make, o ka no<-:i wale no iloko ona, o ia kona oili aku iwaho o kela h,i ; ka holo ana aku i ke keena oihana, a kelepona i ka . niakai, e hoouna mai ina makai, ame kekahi pualikoa . t hopu ana i ka poe hoohaunaele. Aia o lakimo ke ku la ma kahi e kokoke ana i ka p. „ kana pu panapana iloko o ka lima, me ke kau pono a; . imua o Nikola, eia nae, mamua oka loaa ana he man.,- • kela kanaka ekimi ai i ka'na pu, ua loaa pono aku la ko: ! i kekahi pauku laau o ka nouia ana aku, e kekahi o na a o Nikola, a lele koheoheo ana ka pu panapana i kalii e j Ua hahana maoli kela hakaka i paioia ena aoao a< : . . nae iloko oka nui ona kanaka ma kekahi aoao mai. 1 jloa ia Nikola ma, ke nee aku imua ahiki iko lakou h.»> ~v lt !no kahi oka puka. Aole nae lakou i ike aku i ka oili 0 Pilina ame lakopa me kekahi poe kanaka e ae, mai u .' ; puka mai, oka lele mai la no ia maluna o lakou nei. : v t aia o Nikola ma, mawaena o na puulu elua, he hookahi 1-4 mai, a mahope mai, mawaena o ko lakou kua. Me kela kulana kuhaiki no nae a Nikola e ike la, a«> v .■; i haawipio aku iniua o kona mau enemi, aka ke hooikaika ', e hemo aku iwaho oka puka, oka niea apiki nae, ua ala ~ i :il la kona wahi e hele aku ai e Pilina, a aia hoi o lakopa 0 pono aku ona kahi i nee mai ai imua, me ka wiliwili ~m; : j 1 kana puupuu. No kela ike o Nikola, ua hoopuniia oia e kona man 1 ino loa, aohe ana hooponopono hou ana iho i koe, aka 1 u 1 >- kahi no ana ku'i ana aku ia Pilina, ia ku ana no ma k i % he na ana, kaanini ana ke alo o kela kanaka iluna, a il> k. ) hoi o ia manawa hookahi, i ku'iia mai ai oia e lakopa. al< , * la nae oia, a halahu ana ka puupuu a kona enemi ma kek r aoao' Oiai nae oia e paio ana me kela mau enemi, oka man .1 hookahi ia a Keka Wala o ka holo ana mai me kekahi au ilok'o o kona lima, a hahau mai la maluna o Nikola, a oiai a !o e hiki ia Nikola ke alo ae, ua lohi loa kona ike ana aku i k. : .1 hahauia ana mai, ua pa pono mai la kona poo i ke au kn'i, ~ kona hina aku la no ia ilalo, me ke kupouli ana o kona no« MOKUNA XX. I ka wa nae i hoi pono mai ai ka noonoo maikai iloko o Ni« kola, ike iho la oia, aia ka oia malalo o ka malumalu o keka!;i kumulaau kahi i waiho ai, a iaia e noonoo ana, no ke an > o kona hoea ana ma kela wahi, oili mai la o Mr. Baraia, ke k.ikauolelo oloko o ke keena hana, me kekahi papale i piha i ka wai, ana o ka holo ana akii e kii ma kekahi kahawai kok«»kr. O Baraia nef kekahi i eha, ua hele kona poo a puu, eia ua<. aole i kupouli kona noonoo, a oia maoli no ka mea nana i hapai ia Nikola, a hoea mai kela wahi, e loaa ole mai ai i na enenv.. "Ea, e hoike mai oe ia'u, pehea au i hoea mai ai maanei īi&k' wahi a Nikola o ka ninau ana mai ia Baraia, aohe nae he pa aku o kona kokoolua, aka haawi aku la oia i ka papale i p;! a i ka wai, me ke kauoha ana aku ia Nikola e inu: "E inu aku oe i keia wai, a manao au, aole oe e eha!" "Aole au i eha, aka he poniuniu wale no ma kuu poo," wahi a Nikola, me ka inu ana aku i ka wai, oiai hoi o Baraia, i lv»»' ma-u aku ai i kekahi wai, ma kona poo, a ma kona helehei< n ;. "He nui maoli no kela poe kanaka, o ke kumu ia o ko kak 1 pilikia. I kinohi nae o ka'hakaka ana, ua ikaika maoli 110 k > kakou aoao, aole e hiki ia kakou ke ku aku imua o kela heh;: a, i papaluaia ae ka nui mamua o kakou. Aole ooe wale no e Nikola ka mea i loaa i ka poino, aka i kinohi loa no o ko kakou mkaka ana, ua loaa pono ke poo o lakimo i kekahi pauku 1 im a o lakopa kekahi, aka no Pilina, ea, he keu aku maoli iv ■<. ikaika o kela puupuu au o ke kui ana aku ma kona opu. man i - au, aole e hiki ana i kela kanaka ke hele hou e hoala i ka haunaele o na limahana, a hala kekahi manawa loihi Ioa." m "Pehea au i hoea mai ai no keia wahi?" "Na'u oe i hapai mai no keia wahi, ika manawa e mau 1 no kela uluao'a, me ka ike ole mai o kekahi mea, aka nia > nae au, ke huli mai la paha ko kakou mau enemi ia kaua, laila e hooikaika kaua e haalele iho i keia wahi, o loaa mai .< - nei ia lakou, ina nae ua hoi pono mai ka ikaika i kou ki i keia wa." "Eia 0 Jese Balaunu īliea?" "Aole au i ike iaia, aka ma ka'u koho wale no, ua hol<> kanaka, i ole ai oia e eha, elike me ke ano o ka poe hohewal- ' "Maluna ou e Baraia ka'u mau hoomaikai ana he nui ■' kau niea i hana mai ai maluna o'u, aka e hoomanao oe, . loa au e poina ana no keia hana kilakila loa au." "Aole a kaua kamailio ana no ia mea i keia wa; iv»'u : • mahope au ou i na manawa apau, a ua hewa maoli 110 oe ! hilinai wale ana aku no maluna o kela poe kanaka hohev.. '' "Akahi hoi au a ike i ko'u hewa, aka he haawina a'o ku; ' loa nae keia i loaa ia'u e makaala loa ai au ina keia mua no kela poe kanaka kolohe," wahi a Nikola me ka namun ' ana iho. "Ina o ko makou kanialii o ka hele like ana i ke kau. . lakou kekahi ma keia wahi, ua hiki loa ke anaiia aku kei.i r * kolohe, ahiki i ke koe ole ana o kekahi o lakou; eia na«\ r poe kanaka, kakahiaka no kekahi i koma iloko o ka oihan.* kai, a o kekahi poe o lakou, aia no iloko o ka oihana kon hele au a piha kuaki maoli no kela poe kanaka kolohe. hele no hoi au a makemake loa, e loaa ia'u ke kelepona, u hoike ana aku ike aliikoa, no keia pilikia, no ka hoouna an 1 1 i kekahi pualikoa, no ka hopupio ana i na alakai o kela ; kanaka ino." "He hana paakiki loa ka loaa ana ia oe he kelepona, oia 1 kou keena hana ke waiho mai la mawaena o na kanaka k< ame keia wahi a kaua e pee nei, ake ole au e < 1 no kekahi o kela poe kanaka maloko o ke keena, i kc>.< Ihea oe i makemake ai e kelepona aku ?" "I ka makai nui au i makemake āi e kelepona aku. 1 r kauoha ana iaia, e hoouna mai i kona puali makai, a e 1pu aku no hoi i ke aliikoa kiekie o na koa kiai lahui, e liolo no ka hopupio ana, i kela ppe kanaka kolohe." "Ua pono kena manao ou, a owau pu kekahi, ma kau mea apau e hana ai, i wahi e hookauia ai ka hoopa'i kup :K) loa maluna o lakou. No kou manao ana nae. e hoea oe u* Ka maalahi no kou keena oihana, me ka hoopilikia ole ia niai, kanalua loa nei au ia mea, a i wahi e holopono ai kena manao ou, he ōi ae ka pono, o ko kaua hoomanawanui ana. a ! " kaua no kahi mamao, mailaila aku e kelepona ai i ka uu.Kai nui ame ke aliikoa, no ka hoouna koke ana mai i mau koku.> (Aole i pau. )