Ka Nupepa Kuokoa, Volume LXI, Number 39, 28 September 1922 — NUI I'O NO KA NAAUAO. [ARTICLE]

NUI I'O NO KA NAAUAO.

(Koena o ka pule i hala.) I ka huli ana aku ihope e nana ai i na mea i hanaia e Norman K. Lyman, iloko o na kau o ka ahaolelo i nohoia ai eia, he nui nō na kina'una'u i hanaia e ua mea hanohano la 0 Hilo iloko olaila nana nae i ko ha'i a peepoli nae i ko ke -kino, ka' inea no ana i hana ponoi iho ai a hoka ana ia poe l:anaka Hawaii lawe home hookuonoono, ka mea ana 1 kaena ae ai he aloha oia i na kanaka Hawaii a he makemake oia i na aina aupuni apau e lilo mai i na kanaka Hawaii a e hana ia ka pono 0 ka poe ilihune. Maikai maeli keia mau manao, eia nae, aohe loaa, pakelo ia paha! | I ka Poaono aku nei, la 23, o ka | hora 9 ia a oi iki, komo aku nei au iloko o ka makeke kuai i'a o Honolulu, e kamailio ana keia mau kanaka ,elua, a o kekahi o laua, ua kamaaina ia'u, a o kona inoa o Sam Aiwohi, e kamailio ana oia no N. K. Lyman i ka maikai, hanaia ko makou mau alanui a maikai o Wai- i akea, aina home hookuonoono, nolaila maikai oia, o ka'u elele ana ia| hana i ko makou pono. Pane aku nei no hoi au i ka'u pane ia Sam Aiwohi. I ko oukou | wahi wale no ka i hanaia ai ke alanui o ka maikai no ka ia, a lilo ana ko mana koho, heaha ko mea i nana I hou ole aku ai i kekahi mau aina hookuonoono o aet Nana i ka ainaj hookuonoono o Lualualei, hookomo j ae ka Lunamakaainana Mokimana, o Ewa, he kanawai e nonoi ana i haawina dala no ka hana ana i mau alanui aupuni no ua mau aina hookuonoono la o Lualualei, holo i ka hale, a komo nae i ka lima o »a komite, a N. K."Lyman i noho mana ai, o ka puliki no ia o Lyman a i nana aku ka hana e waiho mai ana ke kino o ka papa'i aama iluna o ka pa—ala he kino iwi wale no, ua hele a kuakea i ka la, a pane no hoi ko'u hoa aohe o'u nana i koonei, nana no au i ko'u wahi i Waiakea, a pane aku no hoi au ,kaulike ole no- ka hoi kou manao, a pau no hoi ko maua kamailio ana. O ka lua o ke kanawai i laweia mai e Mr. Mokimana, e hookaawaleia i haawina dala no ke kuai ana aku o ke aupuni i ka wai o Puhawai ame Puea i wai no na aina hookuonoono o Lualualei no ka pono o ka poe lawe aina hookuonoono, a elike ae la no me ke umi a puaa ana ae la 1 ke kanawai mua, a pela no keia. Pehea iho la ka pono o keia e ko Lualualei poel Ei iho no ka mea pono e hana ai ,ahiki mai- i ka la 7 ae nei o Okatoba, mai haawi i kauwahi lihi o kou noonoo no ka mea nana i hoohoka aku ia oukou maluna ae la°o kela mau pono nui elua, a ina ua hoopunipuniia oukou, e na aleale o ka olelo paka'uwili, i wahi e lealea ai oukou a koho aku iaia, mai noho a puni, koho pololei ia John H. Wise i elele na kakou. Pehea aku nei oukou e ko Hauula poe lawe home hookuonoonol Nawai i hoonele i ko oukou mau aina hookuondono i ke alanui ihe ka waif Haina: Na N. K. Lymah, el'ike ae la no me ko Lualualei hanaia ana e N. K. Lyman me na lala o ke ko'mite waiwai, na lakou i hoole i ka wa i laweia mai ai ke kanawai 6 hana, i alanui a hooleia e lakou, a i ke kanawai e kauoha ana i ke aupuni e eli i wai, eli no ka pono o ua poe aina hookuonoouo la, oiai he koena dala no koe, e ana iloko 0 ka waihona o ia mea, a he mea pono hoi ke hoohanaia ka hana ana 1 luawai eli i ua koena dala la, a o ke koena iho he hiki no ke ohiia mai na koena dala o na wahi e ae e koe iho ana, no ka hoopau ana i kela pilikia, aole nae i hana na komite waiwai pela, aka lawe ae lakou i ka bila kanawai a pepehi a make loa.

Pehea ana oukou e ko Hauula pool Eha ole no ka enemi i ka lima lalau no na lima i ka laau ka pohaku ,aia ka pono a eha ka enemi, aole e nalo ka eha ia oukou o ka enemi e komo ole ana he haloka no N. K. Lyman iloko o ko oukou pahu baloka, eha i'o ka hoi ia oukou. Koho pololei ia John-H. "Wise i moho elele na ko Hawaii nei i Wakinekona. 0 keia mau mea ae la apau i hoikeia nmluna, no ka naauao wale mai no paha ia la o N. K. Lyman, a i ole no ke aloha paha i na kanaka Hawaii? U! Manuunuu wale ka hoi ua mea he naauao, a hanini ana ke aloha ole wale o Nonnan N. Lyman i ka poe noho aina o Piihonua, Hilo, Hawaii. 1 kekahi la ua lawe ae o N. K. Lyman he kanawai a hookomo i ka ahaolelo no ka hoolilo ana i kela aina o Piihonua i ka papa hoonai auao he 30 eka a oi iki, he aina | aupuni keia i hoolimalima loihi ia e John T- Baker, a na hoonoho aku o ! Mr. Baker he poo kanaka Hawaii | iluna o ua aina la, ua noho loihi me lako no hoi a i ka pau ana o ka I hoolimalima o Mr. Baker, ua hana I iho la o N. K. Lyman i ua kanawai jla e haawi ana i ua aina la no ka i papa hoonaauao, no ke kukulu ana i kula kiekie iluna o ua aina la, a e j kipakuia kel<i poe mailuna aku o ua aina la. I Me ka hana nui i hanaia ai kela hana iloko o ka ahaolelo mamuli o ka Norman K. Lyman hana aloha | ole i hana ai, a e lele koheoheo I ana kela poe i noho ai a aloha ko lakou noho ana iluna o ua aina la, na maopopo loa ko lakou lele e ole | wale no ma ke noi ana o ftekahi ma'u jhoa o ka ahaolelo o kauohaia o J. T. Baker e holo mai, oiai nana i hoonoho i kela poe kanaka iluna o kela aina. Kauohaia o J. T. Baker ahiki mai ianei. a niqaninauia: Nawai kela poe kanaka i hoonoho iluna'o kela aina o Piihonual Pane o Baker: Na'u. Heaha ke kumu ou i haawi Si i kela wahi ia lakou malaila lakou e noho aif Pane: Ua hele mai lakou e nonoi ia'u i wahi no lakoii e noho ni, oiai aole o lakou .wahi e noho ai ,a he makemake lakou e ma- 1 hiai, a o ia ko'u mea i haawi ai i kela wahi no lakou. Ninau hou: Aheaha kou manao maoli maluna. o keia ninau, o ia hoi e haawiia paha keia aina no ka papa hoonaauao, no k'e knkulu ana i kula no Hilo neii v ,a i ole no ka hoolilo lana paha i mau home hookuonoono no ka poe noho ana iluna o ka ain,a? O ka pane a ka opu aloha John T. Baker: O ko'u manao maoli e haawiia ka aina i home hookuonoono no kn poe e noho la iluna olaila, a 0 ke kumu i haule ai ke kanawal kipaku kanaka Hawaii a N. K. Lyman, a hele mai nae kela i Honoluīu nei a i ka ooe o Puowaina, PapakoMakiki ame Kalawahine, a olelo ae he nloha. » . Ina ka hoi ua hiki iaia ke hana 1 kanawai kipaku i ka noe o kona onehanau pon6i iho, heaha hoi keia

maalea ana i ko Puowaina poef Malia nae paha no kela wahi olelo a leau Kristo i hoohaule iho ai i ko 6alilaia poe penei: Aole e ikeia ke kaula ma kona wahi iho, aia a kahi e, ilaila e hoopunipuni ai! Ike iho la au i ka manao pane oia makamaka maloko o ka nupepa Ka Hoku o Hawaii ,o Frank Leialoha ,e olelo mai ana i ke noi mai o Lyman e pono e haawiia aku ka moho elele no ka Mokupuni o Hawaii, ia Oahu ame Maui ia inoa he elele, a e pono e haawiia ajfu no ka Mokupuni o Hawaii, ka mojio elele i keia kau. Ke manao nei au he mau hoakaka maikai no kela a ka makamaka, alia nae hoi malalo o na rula auie na loina ,e pono ai ka manao hoakaka o ka makamaka elike me keia. I ke a'o ana o kekahi mea i keia mea he hula kane a wahine paha, e pono e loaa he kumu nana e a'o ai iaia; ka lua, e ike mua hoi oia, aia e loaa ana iaia he akua hou o Laka, aole o lehova, a aia hoi he kuahu i howehiwehia me na lau nahelehele, i wahi nou e hele aku ai_a pule me ke oli ana, aole hoi he awai elike me ko na halepule. A i ko a'oia ana, e pono oe e hoolohe i na mea apau e pili ana i na mea a ke kumu e kuhikuhi mai ai ou mau lima ame ko kino, he mea i ke kiina o kou mau wawae, mea ole ka ike ami o ia kane a i ole wahine paha ma Jteia hana, aia wale no a ku i kahi o ia mea, hana ae oe mamuli o kou manao, e auhauia ana oe e ke kumu i ke poo puaa. paha ua hiki ia oe ke kuhi i kou mau lima a waliwali a anapuu, ahiki i ka helelei ana mai o na hoku 0 ka lani ilalo nei, aohe no ia he mea nou e pono ai ma ke a'o hula ana, e poo puaa ia ana no oe, koe wale no a hele like ou mau lima, me ka manao o ka olelo o ke mele e.hulaia ana ia wa. j A ina ua loa ia oe ka ike lelele i o a ianei, elike me kau i manao iho ai, ua u'i paha oe ma ia lelele ana au, aple nae elike me ka ke kumu i manao ai pela oe? e hana ai e poo puaa ia ana no oe, a i kou pāakiki ana e fcuhu ana ke kum(f ia oe, a hoopauia mai oe, alaila ua poho wale ka manawa o ka hana au paha i kaena iho ai he ike oe, a he kupono ma ka hula ana, eia nae ua kipaku mai la ke kumu hula ia oe no ko ike ole, paakiki a pela wale aku. He hula i'o no paha oe no na anaina o ka poe uluao'a (hula ku'i), aole nae no na hula i noho kumu a'o ia, & pela no na hana ahaolelo a Lyman ī noho ai; nolaila e ka makamaka o ko elele au i mea mai nei e ae aku kakou, oia ka elele, ke manao nei au, aohe i kupono ma ia kulana, malia paha o ninuu mai oe, nokeaha hoif Eia mai no ka haina, i ke a'o hula iho la no hoi iloko o ka ahaolelo, a aohe i uniki, a ke mea mai nei e hele i elele. I ka noke wale iho nei no oia i ka haa iloko o ka ahaolelo, ahiki i ka ha'oha'o ana i ka pau loa o na kaj nawai ana i ka helelei, a huli aku a hoino i kekahi poe i ka naaupo, oiai nae, oia maoli no ka naaupo lua ole 1 e manao ana o ka hookiekie ana ae, a huli aku a kuha i na maka o ka elele aloha J. K. Kalanianaole me: kona hele kino maoli ana e kula'i' ia Kuhio e haiolelo hoino ana me kona hooikaika ana no Likana, elele a na Demokarata, oiai oia he Repubalika me ka naau kipi i ka moho 0 kona aoao iho, a ma ia hana ana 1 puka uuku ai o Kuhio ma Hawaii. Na keia N. K. Lyman kela mau hana kipi hookiekie, o ke kumu hula aku ia o ka aoao kalaiaina Repubalika o Kuhio, kuhaia aku ia o na maka; aloha ole maoli no. I ko Lyman ha'oha'o ana i na kanawai ana i ka puka ole, e pono oia e olelo iaia iho no he hupo, aole e olelo ae he naauao o ia kuhihewa, a no ia kuhihewa paa mau loa ai kela mau māmalaolelo maluna o keia kukulu manao, o ia hoi: Nui i'o no ka naauao. O ia ke kukala ana ; mai o Lyman i kona naauao, ua hele oia e huli ia mea he naauao a ua loaa, a ua hoi mai me ia naauao, ka naauao iho la ka ia o ka hookiekie, aole hoi o ka hana like, nee like, hele like, ai like, moe like, a pela wale aku, aole nae i hana o N. K. Lyman pela.

He nui na mea ano nui a Lyoian i hana ai, aka aole i manaoia ia man mea e komo ma keia mau mea, aka ma na kanawai ana i ku-e aloha ole ai, e pili ana i na kanaka Hawaii lawe home hookuonoono, ko lakou mau pono i manaoia ai, o ke alanui ame ka wai, o ia kana ponoi no i ae ole ai, oiai oia kekahi ma ka waha o ka pahu dala o ke aupuni no ka ae ana aku e hanaia ua mau mea la; he aloha ole maoli no! Aia a keia pule ae, hoike aku au i ke kahuahana a Lyman i hoolaha mai ai, no ko oukou pono, i maopopo ai ia oukou ia mea, ame ka oiaio a oiaio ole o ko Lyman kahuahana, he mea nae nona i kuleana ole ai, nolaila e na mana koho, noonoo me ke akahele i kona kupono a kupono ole, he mea maopopo loa e hele ana oia ma o a hana wale aku no mamuli o kona manao. No John H. Wiae ua hanauia oia ma Kohala Akau, o na kupunakane a wahine ma ka aoao o kona makuahine, ua oili mai no ia mailoko mai 0 kekahi ohana ko'iko'i o Kohala, a o kona onehanau hoi ia, a ma ke kula hanai o.Hilo oia i hoonaauaoia ax me Kauhane, ka lunahoomalu o ka papa lunakiai o Hilo, Hawaii, a mahope mai ua*hookomoia aku la oia 1 Kula o Kamehameha a mamuli o ka nui o .kona makaukau maloko 0 ia kula, ua hoūnaia oia i ke kula nui o Oberlin ma Amerika. He kanaka makaukau loa ma ka olelo haole ame ka olelo Hawaii, au 6 hilahila ole iho ai ke hoouna aku 1 elele na kakou i Wakinekona. I ka manawa i hapalaia ai ka inoa laahia keia lahui kanaka Hawaii, a waihoia aku- imua o na komite o ka ahaolelo o Wakinekona he poe molowa, palaualelo, hiki ole ke ma#ima ī ka aina haawiia%ku ia lakou,, a he lahui makemake ole i ka mahiai, a he nui wale aku, he mau mea e hoohilahila ana i keia lahui kanaka, heahp. nae ka mea i ikeia? Na keia John H. Wise ponoi no i ku aku imua o na komite o ua ahaolelo la a pane me na 'manao naauao no ka hanohano o kakou na kanaka Hawaii, me ka hoopakele ana i ka moa maikai o keia lahui kanaka. Nolaila, e na mana koho baloka apau e noho ana apuni keia r»aeaina, eia iho ia kakou elele e koho like ai, na kane me na wahine, i ka la 7 o Okatjpba e hiki mai ana. He keiki hanau no Kohala, i Hawaii, aole no Honolulu nei, he kanaka naanao ike i ka hana ana o na hana kalaiaina, he kanaka i ike mua ia e ka n o e hanohano o ka hale ahaolelo, a he kanaka i hoolauna mua e ka elele alli J. K. Kalanianaolt

imua o ia poe, a oia no ka mea i pane maoli ia mai nei imua o ka elele lanakila Balawina me ka olelō pu ia mai, o keia lahui kanaka i ke kupaianaha i ka hiki ole ia lakou ke ku maluna iho o ko lakou kapuai wawae ponoi, a na keia hana, ke nana mai nei na hoa o ka ahaolelo o Amerika ia kakou me ka kakou hana i ka pono a pono ole paha. Ke hooki nei au maanei me ka manaolana, ua naauao aku la oukou no Lyman o hele wale aku nq auanei a ku'i aku i ka haole. Owau mau no, C. K. KEALOHA.