Ka Nupepa Kuokoa, Volume LXI, Number 40, 5 October 1922 — Page 2

Ka Nupepa Kuokoa

KE KILOHANA POOKELA NO KA LAHUI HAWAII.

He Aoao Keia i Hookaawaleia no na Manao o ke Komisina o na Home Hawaii Hoopulapula Lahui

Ka Ola Mamua, Mahope ka Hoopukapuka

Na Komisina

W. R. Farrington, Lunahoomalu;

Elizabeth K. Kalanianaole, Lala;    Rudolph M. Duncan, Lala;

Akaiko Akana, Lala;    Geo. P. Cooke, Kakauolelo.

 

Meakakau Nupepa, malao o ke Kakauolelo,

John H. Wise

 

         Malalo o ka lokomaikai o ka on a o keia Nupepa Kuoko, L. A. Thurston (Kakina), ua haawiia mai keia aoao no na manao pili i na hana a ke Komisina hoopulapula Lahui Hawaii. Nolaila o loaa ana he mau manao pili i ka hana a ke Komisina ma keia aoao.

         Ma keia aoao e ike ai ka poe heluhelu i na hana, na makemake, ame ka hoolala ana no ka hoomaka ana o na hana maluna o ka Mokupuni o Molokai.

         Ua hamamama no hoi keia aoao @@ na ninau pili i keia hana mai na Hawaii mai, e m@@emake ana e ui i ke Komisina o na mea like o i makemakeia e ninau mai.

 

He Mau Hooponopono Kupanaha

         Eia he mau hooponopono kupanaha e ku nei iwaena o ko kakou nohona lahui ana. Ua kukuluia keia kana mahope iho o ka komo ana mai o na alakai naauao hou, ma keia mau paemoku, ma kela keneturia aku la; mai ka lahilahi mai, e hoomaopopo ole ia ai a manoanoa maoli, e hiki ole ai i na kanaka ke ale ae. 

         O keia hooponopono kupanaha, o ia ka oihana kauka a kahuna lapaau ma ka olelo pololei ana. Ua hakuia na kanawai e apo ana i na kanaka, a kaue aku ia lakou malalo o ko lakou malu, me ka nana ole ia o kou mau manao hooponopono nou iho.

         Ma na kanawai i hanaia, aole he wahi i hookaawaleia, no ke ahewa ana i na kauka i naaupo ma kekahi lawelawe lapaau ana, a hoihoi ae paha i na poho o ka mea i pilikia ma ia hana naaupo ana. Hookahi mea i maopopo, e ukuia no kona luhi ma ia lawelawe hana ana.

         Eia hou, o na ike apau i loaa i ke kanaka, mawaho ae o na hale hoonaauao ma ia oihana, ua pono ole ia mau ike; elike paha me na ike o na kahuna lapaau o ka wa kahiko ma Hawaii nei. Ua pono ole ia mau ike i ke alo k ke kanawai i hakuia, no ka paku ana i na mea e akeakea ana i ko lakou pomaikai ma ia oihana i loaa ae ma na hale hoonaauao.

         Ua manoanoa maoli na kanawai i hanaia, no ka hoopomaikai ana i na kahuna, o ia ano. Hookuku ae me na oihana e ae, aole loa e ikeia aku ia mau oihana, mai keia oihana aku. Mamuli o ka manoanoa o ke kanawai ua kauoia aku na kanaka mai ke kiekie a ka haahaa; ka poe waiwai ame ka poe ilihunu; ka poe waiwai ame ka poe ilihune; ka poe naauao ame ka poe naaupo, e nana a e hele malalo o na janawai i kauohaia no ka hooponopono ola lahui ana.

         Ma kekahi mahele ua maikai no ia mau kanawai ke haku pu ia hoi he mau kanawau, e amana ana, a e hoomalu ana i kekahi mau oihana kahuna hoola e ae.

         Mamuli o ke kauo ia o na kanaka e keia mau kanawai, ua ikeia aku he mea kupanaha oi aku o ia keia. Ua iho iho na kahunapule mai ko lakou kiekiena mai a hooho like me ka hooia ana, aia ilaila io ke ola i na kahuna lapaau. Ano e keia mau hooponopono o keia au naauao mai na hooponopono a na kupuna o kakou i mor.

         Ma ka lakou hoopononponon, o na kahunapule ke poo o na oihana apau; a malalo iho e pili ae ana o kahuna lapaau. O na kahuna lapaau no ka i olelo mai: E hui mua aku oe me ke kahunapule a pau kana hooponopono me ke Akua, alaila, hele mai oe i kau hooponopono; a no ka mea i pono no kau hana i ke kaawale o ka ke Akua-hemo ia, loaa io aku no i ka laau o ke ola no ia.

         O keia ae la na hooponopono o ke au naaupo, nunui nae kanaka, a laupai maluna o keia paemoku.

         O keia kekahi o na hemahema ano nui loa iwaena o ka kakou hooponoponon lahui ana. I makemake e laupau hou eia keia alahele i hoomahemaia. Loaa pono keia olelo a Paulo i koaoa i ana ai: "I ko oukou pule ana i ua Akua nei, a loaa ole ka mea a oukou i noi aku ai, haalele aku la oukou i ua Akua nei, a holo aku i ka ike ame ke akamai o na keiki a kanaka ilaila oukou i hooluhiia aia moe."

         He kupono ole i na kahunapule ke hoohaahaa iho malalo o ua kahuna lapaa laae; ua like keia me ka hoohaahaa ana i ke kulana kahunapule malalo o na kahuna kalaiwaa, a kahuna lawaia paha. O ke kahunapule, oia ke poo o na papa kahuna o ka lahui kanaka kahnuapule o ke Akua; a ho mea pono i lakou e lawelawe i ka lakou hana me ka nana ole mai i ka kanka mau ao.

         E lawe i na ao ame na kuhikuhi a ke Akua, i waihoia mai ma ka Palapala Hemolele, a waiho ae ia mea, me ke kauoha ana i ka lehulehu me ke kakauha, e hele ma ke ala pololei, i ola na hanauna maluna o keia ko kakou aina aloha.

         O na kahunapule ke alii, ame ke alakai o keia lahui i keia la sole nae ho hoomaopopoia. Ua haule iho na kahunapule malalo o na kahuna kalaiana, na kahuna lapaau laau, a pele aku.

         Aia he hemahema ma kekahi wahi e pee mai nei. Ina no hoi he puka ae iwaho o ka loaa no ia la kakou a hoopaa aku iaia ma ka halepaahao, kahi kupono no na kolohe e ia ano.

         He kupanaha io no, aka, e nana aku kakouiamua, malia o hoololi mai ke Akua ia hana kekee a pololei ole, o ko kakou oia no ia mai o a o o ka aina.

 

He Nu Hou Hoohauoli

         Ma keia mau la pokole loa i hala iho la, i kaahele makaikai ae ai ka elele lahui a pohaku limu o keia paemoku, Hon H. A. Baldwin, no ka wa mua loa, ma na aina hoopulapula ma Kalamaula, Molokai, me he kakauolelo a Lunanui Manahooko Geo. P. Cooke o ka papa Home Hookuonono o na Hawaii.

         Ua hohikilele nui ia, ka elele lahui, e na hana e ku la ma kalamaula, ame na papa hoonohonoho o na hana o keia mua aku i hoikeia ae iaia; a ma ia mau mea o kana ike kumaka ana i huipuia me ka emi launaole o na hoolilo, i hoikeia ae e ke kakauolelo a lunanui Geo. P. Cooke, i puana ae ai ua elele nei i keia mau olelo, "Ua paa kuu manao e holomua ana keia hana hoolaupai!"

         Ma kona lawe a kuhikuhiia ana aku i ka wai e pii ana, no ka hooma u ana i na aina, nona ka ikaika pii o 3,000,000 galani i ka la a, ma kona hoao ma ka inu ana i ua wai la, i hooi loa ia ae ai kona pahaoha; mamuli o keia kumu, wahi ana: Ua oi ae ka ono o keia wai imua o ko Kihei, Maui, nona ka ikaika wai paakai o 100 gr.; ame ko Puunene wai pauma hookahekahe aina ko, a wai inu pu, nona ka ikaika o ka waipaakai o 90 gr. No keia, ua hoike aku o L. T. Lyman ka lunahoohana, i na pakeneka o ka paakai o keia wai hookahekahe o Kalamaula, nona ka ikaika o 53 a 56 gr. paakai, ma ka hoike a na mea hana ana ike.

         Ua hoike pu ia aku ka ike i ua elele nei, i ka wai i alakuiia mai na kuahiwi mai no na home o na ohana hoolaupau. Lilo loa keia mau ike o ua elele lahui nei, o kana ikemaka ana, i mea hoohauoli nui iaia no keia hoopulapula ana me kona i ana ae:

         "Ua hauoli nui au i keia kii naa a oukou (papa komisina) i na wai o ke kuahiwi, i wai inu no na ohana hoopulapula; oiai nae o keia wai hookahekahe ua kupono loa ia no na home i oi aku i ko Kihei ame ko Puunene. O kolaila wai inu no nae ia. Ua hoike io mai ka oukou hana, i ko oukou iini e loaa na mea oi apau no ka pono ame ka holomua o keia hana hoopulapula."

         Lohe ua elele lahui nei, i kekahi mau olelo a na loea kalaiaina ma ka moku o Maui, e hoike ana i ka nui hewahewa o na hoolilo no ka hoomaemae ana i hookahi wale no eka o na aina kiawe o Kalamaula; aia na hoolilo ma kahi o #600.00 o ka eka aina kiawe. O keia lohe on a, ua hoike ae oia ia Geo. P. Cooke ame L. T. Lyman; ma keia lohe ana o L. T. Lyman, ua hoike ae oia i ka elele, i ka oialo maoli ma na hoike a ka buuke moohelu waiwai o kla ame keia la o Ka@@maula, me ka loaa pono ana o na hoolilo, i hoolilo maoli ia, no ka eka aina kiawe, nona ka huahelu o $58.00 wale no. I loaa ae keia huahelu mamuli o ka lako o ka papa Komisina Home Hawaii, me na mikin ulaa kiawe, a ano e ae; a o na Hawaii e hana nei me na komisina, he poe ikaika a ike hana maoli no. Peia ka L. T. Lyman olelo hoakaka me ka puana hou ana ae, "O na Hawaii kekahi o na kanaka ike a ikaika hana o ke ao nei."

        

         Bosetona, Oct 2.- Alexander McLaclan, ka peresidena o ka halkula International ma Smyrna, ka i pakele mahunhune i ka make i na lima o na Tureke i ka wa i hulilia ai oloko o ke kulanakauhale e na Tureke, o ia ka mea i hoikeia ae i keia la. Ma o kekahi leka la i lona mai ianei i loaa mai ai ka moolelo piha no keia pephila ana a e hoakaka ana i ko McLaclan pepehiia ana a eha loa.

 

         Eia he heluna o na bila dala apuka ke oliili liili ae nei ma kekahi mau wahi o ke kulanakauhale nei, e pono ai i ka lehulehu ke makaala loa, i na bila dala o keia ano.

 

He Hoomanao Ana I Na Hana I Hala

         Ma na makahiki he lehulehu o elima a ua eono no paha i hala ae nei, i hoalaia ae ai na hana kuai aina mawaho o na palena o ke kulanakauhale o Honolulu nei, oiai o ka palena i ikeia ia wa, ma ka moe loa o ka aina, o ia o Pawaa ma ka Hema a o Keoneula ma ka Akau; ua weheia ae na aina o Kau=imuki no ke kuai ana no ke kumukuai ano haawi wale ma ka nana iho, o ia ka huina o $50 a ppii aku.

         Ia wa e waiho ana no ka aina iloko o ka hihipea a ka nahele, ame na puu aa nunui a ka launa ole. Mahope iki iho o ka hoea ana o keia lono apuni keia kulanakauhale, ua holo ae kekahi poe Hawaii o kakou, o ka poe i kamaaina pono ole i ke ano o keia wahi o Kaimuki, e nana, a e makikai i keia aina; a o ka poe i kmaaina, puana ae la lakou me ka lokahi i keia olelo, "Owai ka mea e hoi aku i na aina piha i ke aa? O ia aina pohaku la!" Na keia olelo a na kamaaina i hookuhau i ka hapanui o na kanaka i makemake e kuai aina a pau i ka haalele i na manao kuai aina.

         He oiaio, pupu no ke kuai aina ana i na kanaka ia mau la. E loaa ana ka hookahi eka aina i ka $150 a pii aku. Pela no me na aina mauka ae nei o Kalihi, o ia ano no. O ka pohaku hoi ko Kaimuki, a o ka papaakea hoi ko Kalihi.

         No keia mea, pau a pau na kanaka i Puna kalele ia Kau. Noho mai lakou (na Hawaii kuauli) a nana i ka aina, i na lahui e, e hoopapau ana i ke kuai. Me Keia ke ano o ka nee ana o ke au o ka manawa, lealea o na kanaka i ka nema a loi i na kee o ka aina, pau a hamau ka lakou nema ana, ku hou a nana me ka hoomaopopo ana i ke ano o ua aina nei kamailio nui ia.

         Ike aku la lakou i ka nani maoli o ua mau aina pohaku a papaakea nei; holo nui aku la ilaila me ka manao e kuai i mau pa hale. I ka holo nui ana aku ilaila, kau mai ana ke kumukuai o ka pa hale i ka $500 a pii aku, ka haule pahu iho la no ia o ka manaolana me ka i iho: "O ka wa pono aku la no ka ia o ke kuai i ka emi o ka aina. O ka manao hoi i ke ae a papaakea no hoi o ia ke kumu o ke kuai ole; eia ka auanei o ka lalau a o ke kuhihewa ia." He lehulehu oia ano poe i manao a hana pela; a ua nui ka poe i hoopili a hahai wale aku, mamuli o ia mau manao lalau, me ke kau naa i me @ kanawai no lakou iho aole e hna hou pela. O na iana mua e weheia ana no ke kuai, ma na wahi mawaho iki aku no o na palena o ke kulanakauhale nei, o lakou ka poe mua e kuai me ka hoohakalia ole. He oiaio o ka poe i malama ia mau olelo a lakou, ua loaa io no ko lakou mau aina emi o ke kumukuai; a i keia la, ke hauoli nei lakou i ka hua maikai i loaa ae. Ua pii ae ke kumukuai o ka aina a papalua a papakolu a pa ha no ma kekahi mau wahi.

         Pomaikai no ka põe i hookaawale ia lakou iho, mai na kaneka papau mai o ka ike, i na mea pono o muli aku. He oiaio, he poaeae no ka ike o kekahi poe; ame ia poaeae no o ka ike olelo iho no, ua ike. He okoa loa keia, mai ko na lahui e mai. He holo ko lakou poe ike poaeae i ko lakou poe malamalama o ka ike iho no, me ka lawe mai i na ae ame na kuhikuhi ana, i ke alahele no lakou e pono ai. Makai keia haawina i loaa i na lahui e, i loaa ole ia kakou e na Hawaii.

         O keia ae la ke kulana o na kanaka imua o na aina o Kaimuki ame Kalihi ma ia mau la; a hala aku ia me kana mau pono hoea ae la kakou a ku maluna o ka aina, me kekahi hana no i ano kulike o na hiohiona.

         Eia na aina o Kalamaula i weheia ae nei p Palaau mai koe a hemo ae, me ka pili mai o Hoolehua no na Hawaii kuauli, ma ke kauoha a ke Kanawai Hoopulapula. Ma na la kinohi e wawa hele ia ana o keia kanawai, ahiki wale no i kona amanaia ana ma ko kakou ahaolelo nei, ame ko Amerika Huipuia aha kaukanawai, ua loheia no ia ano hauwalaau, a na kanaka, elike no me ka hauwaiaau i loheia no na aina o Kaimuki ame ko Kalihi, i na aina ino pohaku a pela aku.

         O ka mea kupanaha nae, aole like o ke kulana o na aina o Molokai, i hookaawaleia, me ko keia mau aina ae ia o Honolulu nei, O na aina o Molokai, ma ka ike a na loea paeli, kekahi o na aina maikai loa; o ka mea nui wale no o ke kii ana i ka wai, a hookahe ae i ua mau aina la o ka pono loa no ia; a pela io no i hanaia ai, a ke ku mai nei ia mau hana.

         O ka hauwalaau nae, ke mau nei no ke o ana. Aole no paha e hiki ke alo ae, a no ka mea, ua lawa no keia lahuikanaka i na ike like ole, elike no me kau e kaena mau nei. Ua maikai no peha keia hoinoino ana i na aina o Molokai malalo o keia kumu: he mea ia o hooi ae ai i ka ikaika hana o na komisina, i hiolo ka manao o na enemi i keia kanawai; a ma kekahi mahele no hoi, ua maikai ole no, mamuli o ka lilo o ia ano olelo, i mea hookuhau aku i ka noonooo maikai o kekahi poe i ala ae o na manao e hoi i ka aina.

         Aole no e paewa ana keia mau hiohiona i ikeia o na kanaka no keia mau aina o Molokai, me ko na aina o Honolulu nei i hoakaka mua ia maluna ae. E hiki mai ana no ka wa e hooki na kanaka i keia mau olelo ano kuakoko inaina, a nana ae i na aina o Molokai, a i ole, o kekahi mau wahi e ae e weheia aku ana o keia mua aku a holo ilaila me ka hauoli o na manao, no ka nani ame ka pono o na aina hoopulapula. Mai kakali nae a ke wa hope loa, alila, hoomakaukau ae no ka hoi ana i ka aina.

         O ka wa pono keia, hoomakaukau. Hele auanei a hoea mai ka manawa o ka hemo ae o kekahi mau aina in a no o ko koena o na aina, in a no o ko koena o na aina ma Molokai, a i ole o kekahi mau wahi e ae, ua makaukau a lako maoli no ke pale ana aku i na hemahema liilii, e hoopuni ana i ka nohona home ana. He mea hewa ole no kakou apau, ka hoomakaulii ana i keia wa, ma na mea e loaa ana. Aole no e nui na mea e hoomakaukau ai, a no ka mea, he okoa loa keia hoi ana i na aina hoopulapula mai ko na aina hookuonono ae, elike me ko Waiakea ame ko Kapaa mau aina. He maalahi loa keia.

         I kou hoi ana i keia mau aina, e kukuluia ana kou hale e ke komiaina mailoko ae o kau haawina dala; a o ke koena no na pono e ae, e pono ai kau mau hana hanai holoholona a mahi paha. Eia hou, e ku makaukau mau ana ke komisina me na loea paeli, e kokua ia oe ma na wa apau au e kahea aku ai no kou mau pilikia ma na hookele hana ana.

         He pomaikai nui keia i loaa ia kakou ma keia kanawai; a o ka oi loa aku, o ke ku makaukau mau mai o ka ahaolelo o Amerika me ka makaala ana i na alakai hana a na komisina maanei. E ike pu mai kakou i keia, o Amerika ka lunakanawai maluna o na hemahema apau a ke komisina e lawelawe ai; o ka pono io no ia. Aole e hiki, ma keia kanawai, ke hana epa iho i na hana e holomua ai o ka hana no ka pono o Hawaii lahui.

         Ua nui no na hoohalahala i ala ae iwaena o ko kakou poe, i ka wehe like ole ia o na aina apau mai Hawaii a Kauai. He oiaio no ia a o ka manao mua ia i kukuluia maloko o ka bila kanawai; ma u ia lolelole ana a na loea loi a hoomahuahua loaa ai ka pono, i ka puka ana ae keia ua moku aku kekahi mau aweawe nunui o ke kanawai, a ua ulu ae he aweawe hou, o ia keia hoao iloko o na makahiki elima.

         Aohe no he wa a pau loa aku ke poo ame na aweawe i ka lilo i ka ulua. E oluolu i ka mea i loaa ikeia wa o ka hoao, a hala ae na la o ka hoao ana, puka aku ma o i ka laelae.

         Mai hoolohe aku i na olelo a kekahi, e olelo ana, he mea hiki no ke weheia na aina apau mawaho ae o ko Molokai, in a i mea ia iho ka mea, a pela aku, E Hawaii e! No Amerika ka aina, a ua kauoha mai ia me ka moakaka lea me ka i ana mai: "E hoao au ia oukou e na Hawaii ma keia mau makahiki elima; in a e pono ka oukou hana ana, e haawi aku no au ia mau aina no oukou." Ina o ia ka manao o ka mea nona ka aina, heaha aku ka kakou e olelo hookuikui ai me ka olelo aku, aole i pololei kau haawi ana ma Molokai wale no!

         Ina no o oe e ka Hawaii kekahi on a aina, a i kau haawi ana aku i kekahi apana i kau mea i manao ai, a huli mai ia a pane mai, aole pololei o kau haawi ana mai i keia aina iau, he makemake kou i ka aina holookoa; aole anei oe e kaili mai ana i kela apana au i haawi aku ai, a hoonele loa aku iaia!

         Pela no keia haawi ana ma keia kanawai hoopulapula a Amerika i haawi mai nei no kakou. Eia wale no e hoomanawanui iki a no kekahi wa aku. E hana mua ae kakou a pono, koi hoi aku, o ka pau no ia o ka hana.

 

         Ma ke kelepa a ka mokuahi Mauna Kea no Hilo, ma ka Poaono aku nei i hala, i lele ai he Kepani ohua iloko o ke kai, a make oiai ka mokuahi mawaho ae o Molokai, i kulike ai me ka meahou o ka loaa ana mai i keia kulankauhale mai Hilo mai.

 

He Wahi Ano Ino Iloko o Kakou

         Ma ka nana ae i ko kakou ano o na kanaka, ma ka wa hana ano nui ole i ku ae, he lokahi a maikai no ka manao, o kela ame keia, i kekahi ame kekahi; aka, ke kukuluia ae he hana ano nui me ka makemakeia o kekahi, a mau hoa paha, i alakai, maiwaena ae o ke aluka, e ikieia aku ana keia hiohiona hoinoino aku o kekahi i kekahi.

         O ke kumu o keia hoino, o ia no ke ake o kekahi e hoohiki i ka pono o kekahi, i lanakila oia maluna o ka mea i hoinoia, ma na oihana i manaoia; in a paha he kalaiaina ua oihana la, o ia ka kaua kahua olelo, e kuu mea heluhelu.

         O ka nuhou mua e loaa aku i ke aluka, o ia na inoa o na moho e holo ana; me ka maikai wale no ia apau pono. Mahope iki iho o keia wa, hamua iho la ka leo kalaiaina no kekahi wa pokole loa. O ke kumu o keia hamau ana, o ia no ka haku ana o kela ame keia moho i na olelo, e hiolo ai o kekahi ma ke kahua kalaiaina, imua o ke aluka o na kanaka.

         I ka makaukau ana o kela ame kei, ua puka ae lakou imua o na kanaka, e hoike ana i na aoao ino o ka moho, oia wale no! Aole mau moolelo e hoike ana i ka pono a ia moho i hana ai.

         Ma keia ano hana, iloko o ka lakou pai ana, ua hoihoi ia ae na kanaka mai ke kulana malamalama a i ke kulana pouli, e ike ole ia aku ai o ka aoao pono, Nolaila, hilikau ka wae ana a na kanaka i ka, moho a mau moho paha, maiwaena ae o na kanaka i kukulu mai ia lakou iho i mau moho.

         Nui ka pioo e na kanaka no keia mea, a ane hiki pono ole ka wae ae. Ua wae ae kekahi ma ka olelo ia mai, peneia iho, a pela aku a o ia iho; aole me ka manaopaa i koho aku ai ka mea wae.

         O ka hopena o keia koho ana aku, o ia ka hoino o ka papa haahaa loa i ka moho i lanakila a hana mai i na hana kupono ole.

         Ina, o ka lehulehu e ninau aku i ka moho, nana na olelo hoino i kekahi, e hoike mai i na aoao maikai apau, o ka moho ana e hoino ana, e ikeia aku anam, aia he ano e nui, au e ka mea koho e hoomaopopo iho ai, aole no hoi ha i ino loa; a no ka mea, ua oi no kana mau hana pono mamua o na hapa ino i hoikeia mai. Eloaa ana he mau manaolana maikai, no ka mea koh; e wae ai i na moho imua o ke alo.

         Ina aole pela, e nana aku no hoi ka mea koho i ua moho i maopopo ke ano iaia, a wae ae i ka moho i maopopo ke ano iaia, a wae ae i ka moho nana na hana oi i kukulu ae, no ka pono ke aluka.

         Ma keia alahele, aole loa e haia wale kau balota i ka makani; a no na moho i maopopo ole ka lakou mau hana, a he mea hou paha maluna o ia kahua kalaiaina, ua hewa ole no oe ke koho, a koho ole, ia moho; no keia kumu, aole i ikeia kana mau hana, a he mea hou paha maluna o ia kahua kalaiaina, ua hewa ole no oe ke koho, a koho ole, ia mohe; no keia kumu, aole i ikeia kana mau hana mamua, a pela no ke ano o kana mea e hana iho ai no ka lehulehu, mahope o kona puka ana ma ka pahu balota.

         Eia hou, he nui na moho i hana i na hana maikai; in a aole no ka mea hookahi, a no na mea elua paha; a in a aole no na mea elua, i ka lehulehu paha o kekahi mokuna aina. O keia mau hana maikai a kekahi i hana ai, ua emi iho no ia, malalo o ka hana maikai a kekahi i hana, a kukulu ae ai no ka pono o ka lehulehu, aole no ka mokuna aina hookahi, aka, no ka paeaina holookoa.

         Elike me keaha! Elike me keia kanawai hoopulapula. Aole hana oi pookela i hanaia maluna o ka lepo aloha o keia aina, mai ka wa mai o Kamehameha I ahiki iho la i neia mau la, i oi aku i ko keia. He kiahoomanao maoli keia i hana a kukuluia ae, e hina ole ai i ka makani Kona, ka uwila, ka hekili, ka waikahe, i na hanauna apau o keia mua aku, no ko lakou poe maua i kakoo nui i keia hana. Ia lakou auanei e ikeia ae ai ka waiwai nui o keia hana mamua o ka Kamehameha III hana i kukulu ai no keia lahui ma ka makahiki 1840 a keu.

         Pehea i oi ai keia kanawai hoopulapula mamua o ka Kamehameha II haawi aina? Penei: Ma ka Kamehameha III haawi aina, ua waihoia he puka hamama nui no na hokai he lehulehu, e komo mai ai o ia no ka haawlia ana mai o keia ame keia mahele aina i na kanaka me kela mana piha e hoohana aku i ka aina, elike me ka makemake; moraki, kuai lilo aku no ke dala a pela aku a ua ikeia ia puka ino i hoohamamaia i keia la, mahope iho o ka lilo ana aku o na aina no ke dala, a mamuli iho nalowale honua o dala a ku olohelohe maoli na kanaka kupa o ka aina.

         Ma keia kanawai hoopulapula hoi, aole pela. O ka ke kanawai ka haawi mai i ka aina nou e na kanaka Hawaii, o kau ka mahi elike me ka makemake me ka loaa pu mai o na kokua mai keia kanawai ma na olelo ao, a ma ke dala. Emau no keia kulana mana piha imi ola, dala a ano e ae paha, ma oe e ka makua mea ohana nui, a kau aku maluna o kou mau hooilina i keia ame kela hanauna, ahiki i ka hopena' aka kela hanauna, ahiki i ka hopena; aka, o ka mana molaki, kuai hoolilo aku i ka aina no ke dala, aole ia mana me oe.

         O ke ke upuni kuleana i ka mea nona ka aina' a aohe no he kuai hoolilo aku a ke aupuni i keia mau aina, kow wale no apau kakou i Hawaii kuauli i ka haalele i kela mau aina; hoololi hou ke kanawai, no keia mahele, alaila hiki.

         O keia ae la ke kulana o keia kanawai i ana e ae ae la mai ka Kamehameha III mai; aka nae, ua kaulana o Kamehameha III, ke alii ma keia hana maikai ana i hana ai, a loli ae ai hoi i hana ino loa. AOle pela ana ke kulana o ka hana ma keia kanawai hoopulapula. E lilo ana keia kanawai i ola, no keia lahui kuauli, i keia la no, i ka la apopo a mau loa aku ahiki i ke kuauli hope loa.

         Ina pela na aoao ame ke ano e nui o na hooponopono, no ka pono o keia hanauna, he mea pono i ka lehulehu e imi aku i ke kumu, kahi e keia hoopomaikai nui i hoea mai ai. Ina ia he mea kino hanu ola a hanu ola ole paha e pono no e noii aku a loaa ia mea nana i hana i neia hana maikai, alaila, e haawi ae i ka hoomaikai i ke Akua no Kona haawi ana mai ia mea kino hanu ola hoohaahaa a naauao i hoopakele no ke koena o keia lahui kanaka.

         Ina e i mai ana oia, aole i pau pono na hana pili i keia kanawai, e ae mai oukou iau e hele ae e hoopaupono i na hana i koe! E ae aku kakou ia me ka haawi ana i na kokua iaia. Aole he mea pono i ka lehulehu e olelo aku, ua pau oe, ua loaa ae la no ka makou!

         Pela kakou e noonoo ai, ae hooko aku ai ma ka hana. O ko kakou pilikia wale no o ia ka nana aku ma na aoao ino o na mea apau e hoopuni nei. I ka hoomau ana pela, hiki mai no ka manawa e ike ole ai na maka i ka pono, aka o ka ino wale no; e kaawale ae la ka hana a na maka, eia iho no o iho o waha, pana no e alelo no ka epa; a pela o pepeiao, ahiki aku iilalo i na lima; hapapa mau na lima i ka ia a Uniamaka.

         Pela ka pono o ko kakou ola ana maluna o ke lepo aloha o ko kakou aina. Mai nana a olelo aku i na aoao ino o kou hoahanau kuauli; a no ka mea, o ka hua ia a ka inaina. Hapai mai ka inaina, luai mai la i ka ino ma kapa hoino ana; a pau ae la ia, i mai la ke Akua, "O ka inaina o ke kanaka, aole i hana i kuu makemake." O ka makemake hea keia o ke Akua i makemake ai o hanaia e ke kanaka? O ka hana aloha, pumehana o ke aloha, o ia ka mea i oi. He oiaio no.

         Papau kakou la a hana i keia makemake o ke Akua, hoi maoli mai no. Oia me kakou i ke ao ame ka po, e alakai ia kakou ma na mea apau e ola ai, maluna o ko kakou aina ia hanauna aku a ia hanauna aku.

         Ke noonoo ae no hoi ma kekahi mahele, e ikeia ana no keia wahi mahele ino i hookumuia mai kinohi mai, o ia ka ikaika o na pakuikui ana i ka pono. Aole pakuikui ana i ka hewa i ikeia.

         O ka hewa ia e pakuikui nei i ka pono, a o ka pono ke paopao nei i ka hewa. Pela ko kakou ike ame ko kakou hoomaopopo i palapalaia ma Kinohi 4:15 "E waiho no au i ka inaina mawaena o olua ame ka wahine, a mawaena hoi o kou hua ame kona hua (Iesu Kristo) Nana e @nopao iho i jou (Satana) poo, a n@@ hoi e pakuikui aku i kona kue kuewawae."

         Hoe@ mai la i kekahi la, ka piha ana ia o na makahiki he 4004, a maluna o ka laau kea, loheia aku la kekahi leo malila mai, e i ana: "E kala wale iho oe i ko lakou nei hewa, a no ka mea aole lakou i ike i ka lakou mea e hana nei." Heaha ia ke kumu o keia ike ole o keia poe, no lakou keia olelo, i ka lakou mea e hana nei? Ka, no ko lakou hoomaa mau ana e ike i ka ino, a o ka ino wale no; no ia mea, nohoalii ke Diabolo!

 

E Na Makua Mea Keiki!

         Aia kekahi mea ano nui loa iwaena o ka nohona ohana ana, i hoohemahema nui ia e na ohana like ole apau, iwaena o kakou na Hawaii. O ke koikoi o ke ahewa ana aia maluna o na makua, e alakai a e hoopenopono ana i ka nohona ohana ana. Ua ikeia i keia la a no kekahi mau la no i hale ae nnei, ke ano mailo a hinanawe mai o ke ola o na keiki a kakou; a no ia mea ua ulu ae he ninau, heaha ke kumu o keia? Eia no, ua hoomaopopo ole kakou i ka hana a na makua, a kupuna o kakou i hala, ma ka lakou mau hanai a lapaau ana i na keiki. Aia he ano e nui a he awawa nui no hoi ma kekahi olelo ana, e ku nei mawaena o ka lakou ame ka kakou hooponoponon ana i na keiki.

         Ma keia wa o ko kakou ola ana ua ikeia aku ka hala ana o ka wa ai o na keiki, mamuli o ka nele no hoi i kekahi wa i na meaai kupono, a o kekahi no hoi, o ka uhai o na makua i ka mamawa ma ka uwaki. O keia mau mea elua i huiia ua ala mai ka pono ole o ke ola o na keiki a ano hinanawe a mauleule no.

         O ka kakou ano ai, o ia ka poi, kekahi o na ai helu ekahi loa no ke kino. He oiaio, aole no hoi he Hawaii i mele loa, e loaa ole ai kau wahi mamalaai, i kela ame keia la. Me keia ai ua hiki no ke loaa ke ola kupono i oleloia he ilihune haalele loa, ke ola me ka maikai i oi aku mamua o na ano ai e ae i ikeia.

         Nolaila, e ike kakou, aole he hemahema o ke ai; aia ka hemahema ma kahi o ke hoohana ana aku i ua ai la, i loaa ae he hopena maikai. Pela ka ike ame ka hoomaopopoia ia keia mau la.

         Ke olà nei no kekahi o kakou i keia mau la i pea malalo o na ao naauao o keia au hou he ao lalau nae o ia no ka hanai ana i na keiki liiliii ma ke manawa o ka uwaki. O keia hana ana, ua hoihoia ae ka noonoo ame ka ike ame ka paulele nui, aia a hoike mai ka uwaki i ka manawa pololei a na keiki, alaila, ua pololei io; me ka nana ole ia o ka uwe a wili ana mai o na keiki i ka polo@@ a eia kekahi, i ka wili ana mai e na keiki i ka pololi mawaho ae o ke kuhikuhi a ka uwaki i ka wa polohi, ua onouia aku kekahi mau menai mama e ae, i mea e hoomama ae ai i ka oololi ahiki ae i ka wa ai, on a ka uwaki.

         Ma keia hana ana, ua ala mai he mau hemahema o ke ola kino; a no ia mea ninau iho la na makua, heaha no hoi keia o na keiki? I ka holoholo mai la ao ka hai a e ka hinape wale mai la no ka hoi ia?

         O ke kanawai paa o ke ola kino, o ia no, "Ka ai no ka opu, a o ka opu no ka ai." O ka mea ku e i keia ma ke ano hoomakaulii, e hoopukapuka waiwai ana, ma ke hoole ana iho ia opu i kona makemake i ka wa pono,  e ala mai ana he hemahema, a no ka mea mailaila ae ka pono o na paahana apau o ke kino.

         No laila ka lawe o na kupuna i keia olelo, a o oukou no e na lehulehu mea kupuna, i lohe a hoomaopopop i ka i ana " mai maauhele wale iho no me ka hookomo wahi ai ole no ka opu; a i ka ai ana a na keik, e noho mai ana no na kupuna, me ka hoomaopopo pono ana i ka nui kupono o ka ai a na keiki o ka ai ana, me a hookikina mau ana, "E ai a maona; e hoonuu!" Aole lakou e haalele i na keiki ma na papaaina, a ike kumaka @@@@ nei kupono o ka ai i aiia e na keiki. O keia na hooponopono a ko kakou mau makua a kupuna i moe.

         O keia no hoi ka haina o kekahi ninau koikoi, a mua loa, ma ka oihana lapaau ma ka wa kahiko, "Heaha ka laau oi loa no ke kino, mailuna alalo!" Haina, o ka ai. O ka hoopiha ana i ka opu i ka ai, o ka mea ia nana e kipaku aku i na ino apau e waiho ana maloko o ke kino. He olaio no keia ao a kahiko.

         O ka piha ana o ka opu i na ai kupono, e ola ae ana ke kino me ka piha maikai, aole o kela ano polohe a aluhee; he maloeloe ke ano.

         Ma ka hana ana a na makua o keia au i na keiki me na meaai mama i ka wa pololi maoli o na keiki, ua ala ae he mau hemahema. O ia mau hemaheam i ala ae ma na hana hemaheam i hanaia, ua hou hele na makua me ka maopopo ole i ka mea e hana aku ai no na keiki o ka pahu hopu o keia hana hemahema ana, o ia ka hoihoi ana i na keiki i loaa keia hemahema me ka lima o na kauka i laikiniia, no ka hooponopono ana i keia hemahema au e ka makua i hana ai.         He mea maopopo, e poha ana ka lae o ua makua la, i hahai i ke kuhikuhi a kamanamana o ka uwaki, i na dal mahuahua a koikoi. Ina no oe e ka makua i kii aku a lawe mai ua wahi uwatie nei, ma kona wahi e kau ana, a paki iho i ka honua a weluwelu a huli ae a hanai kaukau ia oe, ame ka hoolilo hou ana aku he mau dala no na meaai, no ua poe keiki nei, i kela wa a lakou e wili mai ana i ka pololi, aole e hoea aku kou hoolilo i na meaai, i ka hapumi o kela bila a ke kauka e hoonaia ae ana, mamuli o ia hana hemahema au i hana ai.

         Eia hou,  in a he hiki ole ia oe e ka makua ke alo ae, i ka haawi ana aku i na keiki i na ai kupono i ko lakou wa i makemae nui ai e ai, no a ekahi o ka manawa, elua a ekolu paha, he mea pono no e haawi aku i na laau hoomaimae @@@ e laa ka aila hoonaha ai pu aku ia mau meaai laolao a kupono oi i onuia aku i na keiki iwaho.

         O keia na hana e hiki ole ai i na makua ke alo ae, no ke ola o na keiki. He kiai oe e ka makua no na keiki, aole hoi o na keiki i ua keiki, elike mo kekahi mau maluna mea keiki i ikeia ka lakou ma @@ na, ma ka haaleie ana iho i na keiki liilii ma na home, a hole aku @@ kahi i makemake ai, me ka @@@ noho iho na kekahi o na keki e naaa, a e hanai ma kona wa e @@@ wale ai no kana huakai hele no @@ lealea paha!

         Pela ko kakou ike ame ko @@@@ hoomaopopo, A cia hou keia, e @@ kaala i na keiki, a oiai he mea @@ lea i na keiki ka auwana hele i la paani. Ua oi ae ia mea, i na keiki mamua o ka ai. He mea pono no na makua e kauoha me ke kakunha i na keiki, e hoi ma ka home e @@@@ ai ma ka wa e pololi ai, a i ole ma ka wa ai mau o ka ohana ma ka home.

         Aia ia oe e ka makua keia hana ia oe e ka makuahine o ka home. L@ hoomaopopo i ka ai o kela ame keia keiki ma na hora o ka la; a in a e hala kekahi o ia hora i kekahi o na keiki i maamau ia, e hoomaopopo iho oe e ka makua, aia he hemahema; e imi koke aku i ke kumu o ia hemahema, o i opiopio.

         Pela ka Davida olelo ma kana mele Halelu ma ka aoao o kanaka me kona Akua, peni: Halelu 41:1@ "Pomaikai ke kanaka i manao i ke popilikia. E hoakea mai o Iehova iaia i ka wa ino."

         2. E hoomalu mai o Iehova, a e hoomau i kona ola; a e hoopomaikaiin no Oia maluna o ka honua aole hoi oe e haawi iaia i ka make make o kona poe enemi.

         3. E hooikika mai no hei o Iehova iaia maluna o kahi moe e nawaliwali ai: E pau no hoi ia oe kona mo ena i ka hoomakaukaula i kona mai ana.

         O keia mau alahele la, he mau ala hele ia e mama ai na hana a makua i na keiki; a no ka mea, in a no na keiki ka mai mai, pilipu na makua.

         E hewa ole no na makua ke hoo maopopo ae i keia mau hoakaka o keia kekahi mahele hana o keia hana hoolupai no kakou. He hana mai kai e kokua ana i ka holomua o keia hana i kukuluia ae nei, iwaena o ko kakou nohona huikau ana. O ka poi ka ai oiaio maoli, e loaa ai o ke ola kino maikai, aole o kekahi ano e ae: a nolaila, in a no he nui ka ai o ka home, me ka waiho mai no a na wahi hua inamona, e hala ae ana no ia ai kupeakai ana me ka maona maikai.

         Ke hoomanao ae nei au i na la ma ke kula hanai ma Hilo, ma keia wa kahiko aku la i hala. O ka poi ame kahi io pipi, o ke kai ka hapanui, ka ai o ia mau le; aole e @@ Eia nae nunui kino o na keiki me ka maloloe, ui a mohala ka ili o na papalina, malaila e uina mai ai kekahi mau minoaka, e pilikia ai na pua rose, o ia kalana, ia mau @@ aole owau wale ka ike i keia mea aia he lehulehu e ola mai nei. 

         Nolaila, ma keia, aole loa e hiki i kekahi ke olelo ne, no ia wa aku ia no ia pau, he okoa mai no keia au e hele nei. E, aole mau mea hou, he mau mea kahiko wale no. O ia mau mea kahiko la, ua hiki no ke hanaia ae i keia mau la a ikeia ae he mau mea hou.

         E hoao kakou ma na alahele apau e kakou e manao ai he mea pono e hana no ha holomua o kakou ma keia hoopulapula ana. Ola hou ka hoi o Hawaii kuauli iloko o ka lako.

 

Norman Kalanilehua Lyman

 

         He hoaloha oiaio oia no ka poe ilihune, i hiki ole ke hoole ia, mamuli o kona moolelo i paa maloko o ka buke moolelo o ka Hale o na Lunamakaainana.

         He opio hawaii, wiwo ole, ma ka pai ana nou e Hawaii.

Heaha ana kau e hana ai ma ka la 7 o Okatoba?

E wae iaia i Elele mau i Wakinekona.

 

Mai Poina Iaia ma ka La Koho