Ka Nupepa Kuokoa, Volume LXI, Number 43, 26 October 1922 — Page 2

Page PDF (1.77 MB)

This text was transcribed by:  Kamehameha Schools Gift To Dr. Chun
This work is dedicated to:  Dr. Michael J. Chun

Ka Nupepa Kuokoa

KE KILOHANA POOKELA NO KA LAHUI HAWAII.

NA KOMISINA

W. R. Farrington, Lunahoomalu;

            Elizabeth K Kalanianaole, Lala;         Rudolph M. Duncan, Lala;

Alaiko Akana, Lala;    Geo. P. Cooke, Kakauolelo.

Meakakau Nupepa, mahalo o ke Kakauolelo

JOHN H. WISE.

            Malalo o ka lokomaikai o ka ona o keia Nupepa Kuoko, L. A. Thurston (Kakina), na haawiia mai keia aoao no na manao pili i na hana a ke Komisina Hoopulapula Lahui Hawaii. Nolaila e loaa ana he mau manao pili i ka hana o ko Komisina ma keia aoao.

            Ma keia aoao e ike ai ka poe heluhelu i na hana, na makemake, ame ka hoolala ana no ka boomaka ana o na hana maluna o ka Mokupuni o Molokai.

            Ua hamama no hoi keia aoao @@ na ninau pili i keia hana mai na Hawaii mai e makemake ana o ui i ke Komisina ao na mea like ole i makemakeia e ninau mai.

E HOOKOLO AKU I KEIA I NA

KEIKI

 

            Ma keia kowa wale no o hookahi makahiki i hala ae nei, ua ikeia aku ke mau hiohioua emi hope o ka ikaika holomua o ka noho nauea ana o ma Hawaii mai na makua a na keiki. Ke eueu mai nei na kini o ka aina, @@ai o a o, e hana ana i na haua e pono mau ai ka inoa maemae o Hawaii lahui. M na hemahema o kakou loa, o ko kakou nohona lahui ana ka'u e ike nei i keia emi hope, a he mea hoohau'oli no hoi ia ia kakou apau na makua, e hoomaopopo ana i ke ano nui o ia mea, o ka oi mau ae o ka pono mamua o ka hewa. He oiaio, aole e holomua ka hewa in a i koohemahemaia ia, aka, in a kakou e hiipoi mau iaia, he mea e kona hikiwawe o ka nui, a hoihoi mai no i kana loaa elike no me kona ano.

            No keia mea la, he mea hewa ole ia'u ka hoomaopopo hou ana aku ia oukou e ka lehulehu, i kekahi mea ano nui a na maku e kala ole ia ai, mai keia hewa ae, ke ole e noonoo i ka wa pono; a no ka mea i kalaia no ka hewa i ka wa pono, no ka mihi ana, aka, in a e hala ka wa pono, e lilo ana ua hewa la e ola ai ke mihiia, i ka wa pono, i hewa make. Pela ko kakou ike ame ko kakou hoomaopopo.

            He lehulehu o na makua mea keiki o neia mau la i hooknu wale aku i na keiki ma na hora noho hoonanea ana o ka la, e noho mamao ana no lakoy iho, mai na makua mai. Ma keia noho ana o na keiki no lakou iho, e noonoo wale ana, a e olelo ana, a e hana ana no lakou i na mea e hoopuni koke ana ia lakou iho ia wa, me ka hiki ole ke ike i na mea i hala e hoonaauao mai ai i ko lakou mau naau opiopio, i ike a hoomaopopo aku i ke ano o na mea ano nui, e pomaikai ai ka nohona o ia mua aku. Ma keia, e ike no kakou o ia hemahema e ala mai ana ma na la mahope no na keiki, ma lakou mau hana; na hana hoi a na makua ame kekahi poe ae, e olelo ae ai i ka naaupo o kela ame keia keikikana a kaikamahine i lawelawe i ua hana la.

            Nolaila, e na makua mea keiki he mea pono e kaao mau aku i na kaao hoonaauao, i hoomalamalamaia ka naau o na keiki ma na mea e pono ai o ka nohona o na keiki, omua aku: elike no me Davida i kame keiki o Solomona; pela pu no hoi me Solomona i ka lehulehu o ke a'o palapala ma kana mau olelo a'o naauao.

            Eia iho no ko kakou mau kupuna ma ka lakou mau a'o i na keiki; o na makuakane i na keikikane, a o na makuahine i na kaikamahine. E alawa aku ka ike o na maka o ko kakou mai noonoo ihope, a e ike ana no me ka hoomaopopo, kakou apau na makua, i na kaao ana a ua makua o kakou, ma kela ame keia wa o ko kakou mau la o ka noho opiopi ana.

            Ua kaaoia mai na mea he lehulehu, aole wale ma na home, aka ma na kuauna, ma na mahinaai, ma na kuahiwi, ma na kualono, ma na pii, ma na awawa, a ma na wahi no apau e luana ai na makua. E a'o ana i keia ame kela mea liilii a nunui; na mea oiaio ame na mea oiaio ole, i wahi no na keiki e ike, a e hoomaopopo iho ai i ke alahele maikai e pono ai, Na ia mea e hapai mau i ka naauao kekahi e ulu pu maloko o ka naauao: a ma kona oo ana ma ke kino, oo pu no me ka naauao; o ka hiolo iho la no ia o ke kulanakauhale o ka poe ikaika.

            E nana ae hoi kakou ma kekahi aoao, o ia ka hoonaaupo ana i na keiki ma ka hoohemahema ana aku ia lakou, i hele i keia mau ike hoomaopopo ma na kaao e naauao ai; i ko lakou ulu ana ma ke kino, o kela naupo no kekahi e ulu pu; a i ke oo ana o ke keiki ma ke kino, oo pu o naaupo i kapaia he "hupo." O keia ka oiaio!

            Aole makua mea keiki e alo ae i keia mau olelo pakele. Holo oe i ke kuahiwe me ka manao e pee iloko o na ana i pakele; a i ole e luu malalo iho o na wai i pakele, aole loa oe e nalowale. Aole no e nalowale in a oe e ka makua e hoi aku i ka lua, a no ka mea, ia oe e moa ana ma ka lua, eia no kou kii ame kou aka, kau keiki ma keia ao, e auamo ana i ka "Haina ia mai ana ka puana, O ke keiki hupo a A ua ikeia."

            E puai mau ana k ula o keia mau hemahema, a hili i ka wa e oilimai ai o kekahi, mai ka ohana mai, i loaa ke alohaia e na mana lani, a hoololi ae i ke ano o ke kulana o ke ola ana o ia ohana, mai ka hemahema, a i ka makaukau. No keia mea la, he mea hewa ole ka hoomaopopo hoi ana aku i keia kaao oiaio o Europa ia oukou, e na makua mea keiki, no ka hoomalamalama ana i ko lakou mau alahele imi pono o ke kino kukahi, ame ka ohana e hiki mai ana. Aole no e pono ia oukou, a ia kakou no apau, e maluhiluhi ma na hana pono apau, no ka ohana. Ehoonui aku ka ikaika ma ia mau han, a no ka mea, ua haule hope loa iho nei kakou ma ia mau hana iloko wale no o hookahi keneturia; a nolaila mai kaniuhu. E hoomanao i na olelo a Isaia; "Ina e kumumu ka hanaoi, hoonui aku ka ikaika." pela kakou e pono ai.

            Ma Potugala, i kekahi mau keneturia i kaahope ae nei ai e noho ana kekahi kanaka hune me kona ohana, e hooikaika ana ma na hana hanai pipi, a kalewa waiu, i wahi e ola ai o kono ohana.

            Iloko o kona ohana, ua hanauia mai nana he keikikane, a ua llo no hoi ia keiki i kokua nui iaia iloko o na hana i maa iaia, o ia hoi ka hanai pipi ame …….lewa waiu.

            Ua lilo keia keiki i mea punahele i ka makuakane, mamuli o ka ikaika ame ka hoomanawanui i ka hana mai kakahiaka a po; e hanai ana i na popo me na mauu ana no i oki ai, a e uwi ana i ka waiu me ka lawe hele ana e kalewa, a ma na wahi hoomoe.

            Ma kekahi la o ke keiki ma kana huaka'i lawe waiu, ua halawai mai la me ka ike a kona maka kekahi kaikamahine u'i maole, ma kekahi hale nani, ana no e lawe mau ana i ka waiu.

            Ua lilo keia u'i o ke kaikamahine i mea e hoohialaai ai i ke keiki lawe waiu, a hiamoe ole ka po; a no ka mea, o ke kaikamahine e oleloia nei ma keia moolelo he kaikamahine ia na kekahi kanaka waiwai loa o ke kulanakauhale nona keia moolelo.

            Ma keia mau la, mahope iho o keia ike ana a ke keiki i keia wahine opio u'i, ana hoi e hoolako aku nei i ka waiu, ua ano mailo mai ke kino o ka opio, a ua ike aku kona makuakane i keia ano-e.

            Nolaila ua hea mai ka makua i ke keiki, a hui aku la laua ma ka home malalo o ke sela, a ninau aku la ka makuakane i ke keiki: "E kuu keiki, heaha na mea ano nui iloko o kou noonoo nana i hoomailo mai i kou ola kino?"

            Ha'i mai la ke keiki me ke ano hoomaka'uka'u i ka makua: "E kuu makuakane, ua hoolohe au i kau mau kauoha apau me ka hooko ana ia mau mea, ahiki mai i kou wa i kauoha mai ai e lawe i ka waiu a kaua ma ke kakela, ua hoea aku au i kela kakela nani aole i maopopo ia'u ka on a o ia home; mamua o ko'u waiho ana aku i ka pika waiu, ua puka mai he kaikamahine opio uo maoli, a lawe aku i ka puka waiu mai ko'u lima aku me ka minoaka mai ia'u.

            "Nolaila, e kuu makuakane, ua lilo kela hana a ka wahine opio u'i, i mea na'u e poina ole ai. Me ha hooloihi ole aku i ka'u moolelo e kuu makuakane, ke noi aku nei au ia oe, e hele oe a noi aku i ka makuakane o ke kaikamahine, e haawi mai na'u, i ua kaikamahine la i wahine, alaila pau kuu ma'i"

            E ka makua e heluhele nei, o ka makuakane o ka wahine opio, he hoaloho oia no ka makuakane o ka opio uwi waiu popo; a oiai, i ko laua ola ana, ua loaa mai he kaikamahine hookahi a hooilina no hoi no keia kanaka waiwai a hanohano, iloko o ka aina, ka waiwai palena ole, a o keia kanaka uwi waiu pipi hoi, ua loaa no ka waiwai iaia, aka nae, aole oia i makemake e hookelakela ae iaia iho ame kama makahiapo kane.

            Mamuli o ke koi a ke keiki, ike aku la ka makua i ke ano kupilikii o ka manao o ke keiki; alaila, no ka pakela koi a ke keiki, ua olelo aku la ka makuakane i ke keiki.

            "E hoomau oe i kau hana, a e hana ae hoi au i kou makemake. E noi ae au i ka makuakane o ke kaikamahine e hookaawale ae i ahiahi no kaua e hui a e halawai pu ai me ia kekahi manao."

            E ike mai oe e ka makua e heluhelu nei, aole o keia keiki a ke kanaka hanai pipi wale no, ka mea e upu ana i keia kaikamahine, aia no he lehulehu aku o kela ame keia ano ma keia ola ana ia kulanakauhale.

            I ka wa a keia keiki eliuliu nei no ka hui aku me kona makuakane, aia no he lehulehu o na kini o ia aina, e upu ana i keia ka-kamahine. Aia no he kupakako i makemake i keia wahine opio; a eia ae no hoi kekahi, he kumeha kamaa; a o keia po apau, ua halawai ae me ka makuakane o keia kaikamahine, ma ke kakela, e noi i ka lima o keia wahine opio i wahine.

            I ka ike ana o ka makuakane waiwai o ka wahine opio, i ka lehulehu o na opio i ake nui i ka lima o kana kaikamahine, ua kukala ae oia, a hoike mai i ke ahiahi e halawai ai ma kona kakela, me ka hoomakaukau o na moho uhai wahine ia lakou iho, no ka pa'alima ana me ka wahine opio.

            Ma ka la i hoakakaia, ua hoomakaukau ae la na opio kupakako, me kumeka kamaa ia laua iho, me ke komo ana i na aahu pani-o me na a-i-kala-ku, me ka hoomaemae ana i na lima me na wai mahana ame na kopa ala; aole i pau ilaila, kuoloia na ili manoanoa o ka lima me ka pohaku i lahilahi mai, a oi loa aku hoi o na maiuu ua hoohinuhinu; a no ke keiki a ke kanaka hanai pipi hoi, ke kaumaha loa la oia i kau a mea o ka hookikina aku o ka makua e hana me ka loaa ole o ka manawa e kahiki ai, a e holoi ai ka lima lepo; a no ia mea, ua lilo loa keia hoohana ana a ka makua i mea e ku a ma'i maoli ai o ke keiki hanai pipi.

            Ahiki mai i ke ahiahi e launa aku ai me ka makua o ka wahine opio, ike aku la ka makuakane o ke keiki kalewa waiu pipi, i ke ano nawaliwali o ke keiki; a nolaila, kauoha aku la oia i ke keiki e hahai mai iaia, ma ke alahele o ka makua ilalo o ke sela.

            Hiki ka makua anie ke keiki malaila , aia hoi e ku ana kekahi bakeke laau, o ke ano o ia au, iwaena o ka papahele o ke sela i uhiia me ka lilina helu ekahi.

            Kauoha ae la ka makua i ke keiki, e hapai a e ka'ika'i ae iluna a mawaho o ke sela, i ka honua alapalaha; ua hooko aku la ke keiki me ka maopopo ole i ka mea maloko o ua pakeke nei a kau iluna o ka honua, ua kauoha aku la ka mua i ke keiki e hoomaemae iaia iho no ka halawai ana me ka wahine opio ana i upu ai.

            Ua liuliu iho la ka makua me ke keiki, a no kekahi wa mahope iki iho, i hoolale ae ai ka makua i ke keiki ehaelo no ke kakela o ka wahine opio.

            Ku ae la ka makua ame ke keiki, a haele aku la no ke kakela o ka wahine opio; a i ko laua hoea ana aku, aia hoi e noho mai ana he mau opio i ua kakela nei, i hele a hihimanu, ua ku na hulu o ka puapua; ua lilo keia mea a ke keiki lawe waiu i ike ai, i mea e hoomake loa ai i kona uahane, ma o kona nana ana iaia iho i ke ano kulana okohola.

            Aka nae o ka makua ka mea i kamaaina i keia ao malihini, i ppo aku i ka ka opio ike. Ehoomaopopo mai, o ka pakeke i oleloia mamua ae nei, o ia ka uhana a ka opio i lawe pu aku ai ma keia huaka'i imi, a noi wahine me kona makuakane.

            I ko lakou akoakoa ana ma ka rumi hookipa o ke kakela o ka wahine opio, a i na opio mawaho ae o ka kakou opio e uoho mai ana, ua hele a liolio na pe'a i ka makani, ua hele a liolio na pe'a i ka makani, ua lilo loa keia mau hiohona i mau mea hoopilikia i ka kakou opio; a oiai, o ka kakou opio, aole oia i maa i ka pailaniia: He opio oia onouia iloko o na hana ko'iko'i apau, no ka pono o keia ola ana.

            Ia lakou e luana ana ma ka rumi hookipa, puka mai la ka makuakane me ke kaikamahine opio, a hoolauna ae la ka makuakane i kana kaikamahine i na malihini me ke pa'ilima ana; a pau keia, ahule laua noho ma ko laua mau noho.

            Ninau ka makuakane i ka manao o na malihini i hiki mai, oiai no hoi ua maopopo ia mea iau. Ua ke na malihini mawaho ae o ka kakou opio i ko laua manao, o ia no ke noi ana i ka lima o ka opio, ua hiki ole iaia ke kamailio aku i ka makuakane o ka opio wahine kona manao; a nolaila, i pane mai ai ka makuakane o ka kakou opio:

            "E kuu keiki, aia ihea kahi o ka pakeke a kaua i lawe mai nei" Pane ke keiki: "Aia no mawaho." "E kii koke aku oe e kuu keiki a e lawe mai maanei a imua ponoi o makou nei."

            Ua eleu koke aku la ke keiki i keia kauoha a ka makuakane, a lawe mai la i ua pakeke la a waiho imua o ka aha auaina a o akoakoa ana. Pane ae la ka makuakane o ka wahine opio, penei:

            "He oiaio, i kou puka ana mai me kau kaikamahine ma ko olua keena mai, a halawai me makou na malihini i keia ahiahi, me ka pa'i lima ana o kau kaikamahine me keia mau opio ekolu; ke noi aku nei au ia oe e ninau ae oe i kau kaikamahine i keia ninau: I ka lima hea la o neia mau opio a ekolu, ma kana pa'i lima ana, i oi aku ka maikai i kona manao ana!"

            E ike mai kakou e na niakua mea keiki e heluhelu nei i ka wa i lohe ai o ka opio i keia mau olelo a kona makuakane, ua haule pu kona manaolana, a no keia kumu keiki hana oia i na hana kaumaha, a no ia mau hana i hoea mai ai ka manoanoa o ka lima; a o ia ano lima, aole makemakeia e na kaikamahine.

            Aka nae, ku ae la ka makuakane o ka wahine opio a ninau aku la i kana kaikamahine i keia ninau:

            "E kuu kaikamahine, i koi pa'i lima ana me ia nei, oia ke kupakako, pehea kou manao i keia oppio!"

            Kulou ke poo o ka wahine opio ilalo me ka pane ole mai, aka nae, me ka helehelena minoaka i kau a mea o ka palupalu o ka lima o ua kupakako la.

            Ninau hoi ka makua o ka wahine opio no ka elua o na opio, oia ke kumeka kamaa; kulou no kela ilalo aole nae me kela ano minoaka i ko ka mua, a no ka pane ole, ua ninau ka maua no ke kolu o na malihini oia no ka kakou opio.

            Ua hiki ke ikeia aku aohe wahi hoihoi iloko o ka wahine opio no ka kakou opio, ano ka mea he manoanoa ka lima a ano pepeekue no hoi i kau a mea o ka paa mau o na lima i ka hana hanai holoholona a uwi waiu pipi.

            No ka loaa ole o ka pane mai ka wahine opio mai, ua hoike mai la ka makua o ka wahine opio i kona manao, a o ia keia:

            "No ka loaa ole o ka pane mai kuu kaikamahine mai i keia ahiahi, ke nonoi aku  nei au ia oukou hookuu keia halawai ana, a e hiki hou mai oukou ma keia keena i ka piha ana o cono malama mai keia la aku, a e malama loa oikou e na opio i na lima, o ka lima palupalu a kuu kaikamahine e hoohihi ai, nana auanei ka wahine."

            Ma keia wahi la e na makua heluhelu, ua hookuuia kalakou halawai anaina, a noho hou mai ka la i hoikeiamaluna ae.

            I ka hoi ana o kela ame keia, ua hoi pu ka kakou opio me koba makuakane, ame ka pakeke a laua i lawe pu ai.

            E ka mea heluhelu, i ka hoi ana a ke kupakako mai keia halawai ana me ka wahine opio ua makaʻu loa oia i ka milimili mau i kana peni kakau o manoanoa ke poo o na manamanalima; a pela no hoi kahi kumeka kamaa; i hona haalele ana iho a hoea ae la i kakahiaka, ua makaʻu loa oia i ka wehe ae i hona hale hana, o komo nui mai na kamaa kahiko i makemakeia e pahonohono; a i kona hana ana aku he mea ia e manoanoa ai o ka lima He makemake kona, a oi aku la ka lahilahi o kona lima i ko ke kupakako mau lima.

            No ka kakou opio hoi, i kona haalele ana i ke kakela o ka wahine opio, ua make loa kona manaolana no ka lilo mai o ka wahine opio iaia, ahiki laua ma ko laua home, hooaumoe iho la me ka hiki ole i kukakou opio ke moe pono.

            Aka, o kona makuakane ke ike mai nei i ke kulana ano kaumaha o ke keiki; a ma ke kakahiaka ana ao u holo aku la ka makuakane o ku opio i kekahi o kona mau hoaloha holomoana- he kapena: moku, a koi aku la e lawe pu i ke keiki i ka holo moana; a hoakaka pu ia aku no hoi ka nui o ka makemake o ke keiki i ke kaikamahine a ke kanaka waiwai i wahine nana.

            I wahi e holopono ai ka manao o keia makuakane, ua noi aku la oia i kona hoaloha kapena moku, in a, no ka hana o ke keiki maluna o ka moku no keia mau malama eono; e haawiia na hana hoomanoanoa lima apau i ke keiki, i hoea mai ia i ka la e hui hou ai me ka wahine opio, ua manoanoa maikai na lima no ka paʻilima ana.

            I ka pau ana o keia mau hooponopono a ka makua, me keia hoalohaholomoku on a, no ke keiki, ua hoi aku la ka makua ma kona home, a hoike aku la i kona manao i ke keiki, ame ne mea i hooponopono no kona huakaʻi holo moana.

            Ia wa ke keiki i pane mai ai i ka makua: "E kuu makuakane maikai, ua maopopo ia oe ka manao o ka wahine opio aʻu i koi aku ai ia oe, e noi i kona makuakane i ka wahine naʻu, ma kaʻu nana aku ma ka po a kakou i halawai ai, ua ike aku au i ka makemake ole o ka wahine opio o koʻu lima, no ke ano manoanoa; a eia hoi oe ke hoouna nei iaʻu i ka holomoku.

            "Ke manzo nei au apau keia mau malama eono iaʻu ma ka liona, a hoi mai au, he mea hilahila ka hele hou aku e hui me ka wahine opio aʻu i aloha nui ai, a no ka mea, e oi ae ana ka manoanoa o kuu mau lima ia la, i ko keia la. Ina paha maanei no hoi kaʻu hana elike no me ka kaua hana e hana mau nei, o ia no hoi ka hanai pipi, uwi waiu a kalewa waiu, e loaa no iaʻu he wa e hoomaha ae ai i koʻu mau lima."

            Ma keia, pane mai la ka makua i ke keiki: "E kuu keiki, mai hookaumaha oe, nau ka wahine ke hoolohe mai oe i ka ka makua nei. E hele oe, e kuu keiki e hooikaika a ike ia hana o ka holomoku; a no keia hana o ka home nei, naʻu no ia e malama a hui hou kaua."

            Hoea mai i ka la o ka moku e holo aku ai; puolo mai la ka makua i na wahi awelu hana o ke keiki a komo iloko o ke eke kapolena holomoku.

            Haele aku la ka makua me ke keiki a ka uwapo, kau i ka moku; aole i liuliu iho, ua hiuia ae a la na peʻa, hemo na laina, o ka holo aku la no ia o ua moku nei me ka kakou opio.

            Ua maopopo ia kakou na hana a ke kapena moku i ka kakou opio; o na hana hamo ta i na likini o ka moku, o ia na hana haawia na ka opio; a no ke kupakako hoi, mai kela po noi wahine mai, ua hoohemahema loa aku oia i kana mau peni kakau, ame na buke, i kau a mea o ka makua o manoanoa ka lima,; a pela no hoi kahi kumeka kamaa, hoohemahema aku la oia i kona hale hana kamaa, a aʻo iho la oia i ka malama ana i kona mau lima me ke kelepa mau ana i naili manoanoa, i lahilahi iho ka lima, a i oi aku i ko ke kupakako.

            Nolaila, i ka aneane aua mai o ka la a ke kanaka waiwai i hoike ai, no ko lakou akoakoa hoi ana; ua hoea ae la ka kakoi opio ma kona home mai ka holomoku ana, no na mahine ahe elima a keu; a i kona halawai ana me kona makuakane, ua nui ka hauoli o ka makua i ka ike ana mai i ke keiki, ua hele a nui puʻipuʻi a manoanoa no hoi ka lima ua like mo ka ili o ka wawae komo kamua ole.

            Ma ka auwina la o ke ahiahi e halawai ai i kulike me ke kono a ke kanaka waiwai i koi ae ai, ka makuakane o ka kakou opio i ke keiki, e hahai aku iaia. Ua hooko aku la ke keiki i keia makemake o ka makua.

            Aia ma kekahi hale waiho ukana o ke kanaka hanai pipi, he sela (he hale i eliia ilalo o ka honua) i maopopo mua ole i ka kakou opio. Wehe ae la ka makuakane i ke panipuka, a iho aku la oia ilalo me ke keiki mahope  pono. Ahoea laua ilalo, ua alawa ae la na maka o ka opio, ma o a mao i ko kupaianaha; a no ka mea aole loa oia i ike i keia luahuna a ka makuakane mamua.

            Nolaila, e ka mea heluhelu, aia mawaenamakonu o keia lua, a ka opio e pahaohaʻo nei, e ku ana he pakeke laua nui i piha i kekahi mea, a i uhiian hora paa me kekahi lole lilina uʻi kumukuai nui.

            Kauoha@ae la ka makua i ke ke keiki, e hapai a e kaʻikaʻi ao i ua pakeke nei, mai ka lua mai a lawe loa aku no ka home.

            Ua iho iho la na lima manoanoa o ua keiki noi i ka pakeke i piha me kekahi mea kaumaha, a ka opio i maopopo ole, a kaʻikaʻi ae la i ua pakeke la a hoea i ka hale noho.

            A ahiahi ae la, liuliu ka makua ame ke keiki no ka hele ana e hui me ke kanaka waiwai. Kauoha aku la ka makua o ka opio e hapai, a e lawe pu i ka pakeke me laua no ka hale o ka wahine opio.

            Ua hele aku la laua, a i ha hoea ana aku ilaila, e noho mai ana ke kupakako ame ke kumeka kamaa, ua hele a hakali; lilo keia mea na ka kakou opio e hilahila ai ke ano aluhee o ka aahi o ko sela moku.

            Hookipaia ae la lakou apau ma ka rumi hookipa o ke kanaka waiwai, o kahi hoi o ka makuakane ame ke kaikamahine e noho ana. Ua huli ae la ke kanaka waiwai, a i kana kaikamahine me ka pane ana: "E kuu lei, e paʻilima hoi oe me keia mau opio, a e haʻi mai oe iaʻu i kau lima i makemake ai i kane nau."

            I keia wa i ku ae ai ke kanaka hanai pipi waiu a kauoha aku la i kana keiki e kaʻikaʻi ae i ka pakeke a waiho mamua o ka wahine opio. Paʻilima ae la ua kaikamahine nei me ka opio kupakako me ka minoaka ana o laua kekahi i kekahi. Pela no ke paʻilima ana me ke kumeka kamaa, he aneane line no; a i ke paʻilima ana me ka kakou opio, ua aneane hiki ole i ka kaua opio ke haawi aku i kona lima, i kau a mea o ka hilahila i ka manoanoa; a pau ae la keia, ninau ke kanaka waiwai a makuakane o ka wahine opio: ua aneane hiki ole i ka kaua opio ke haawi aku i kona lima, i kau a mea o ka hilahila i ka manoanoa; a pau ae la keia, ninau ke kanaka waiwai a makuakane o ka wahine opio:

“Owai la o keia mau opio ekolu kau mea i makemake ai i kane nau? E noonoo pono oe, a no ka mea, o oe kuu hooilina, a ua makemake au i kanaka kupono e hiki ke malama pono, a e hakaka no kou pono.”

Ua aneane ka wahine opio e pane, a hoike i kona manao, ua pane e ae nae ke kanaka hanai pipi i ke kanaka waiwai, e hoomaopopo hou aku ana i ka ukana oloko o ka pakeke, he makana hoi ia na kana keiki i ka wahine opio.

Ia wa i kauoha ae ai ke kanaka waiwai i kana kaikamahine e wehe ae i ka uhi lilina o ka pakeke. Ia weheia ana ae keia, ua hele ia a piha pono i na dala gula melemele.

Ua ninau mai la ke kanaka waiwai i ke kanaka hanai pipi: “Nohea mai keia dala gula he nui wale?” Ua pane aku la ke kanaka hanai pipi, “E kuu makamaka, o keia gula au e ike nei, he makana ia na ka’u keiki i kau kaikamahine, o kekahi mahele keia o na loaa a kona lima i hana hoomanawanui ai, mai kona wa kamalii mai, ahiki i keia akoakoa ana o kakou malalo o kou kaupoku hale.” Hopu ae la oia i ka lima o kana keiki a hoike aku la i ke kanaka waiwai.

Ia wa i huli ae ai ke kanaka waiwai i kana kaikamahine a hoike aku la i kona manao: “E kuu kaikamahine, e mare oe o kau kane keia, (ka kakou opio), a no ka mea, ke ike nei au, ahiki mai auanei i ka la e haoia ai o kou mau waiwai, a’u e waiho iho ai a ilihune oe, e loaa ana no kou ola ma ka ikaika hana o kau kane; a no kuu olelo mamua o ia hoi keia, o ka lima palupalu kupono i kou makemake, o ia na lima au e lawe mai ai i kane nau, ke hoopau nei au i kela olelo, a no ka mea, aole he wahi pono e loaa mai ke kanaka lima palupalu mai—o ka hune ka mea loaa.”

O ka hoomakaukau iho la no ia o na mea pono mare no na opio, a aole no hoi i hala ae na la he nui hoohuiia ae la ua mau opio nei maluna o ke kuahu o ka hoopulapula lahui.

E na makua mea keiki, o na kaao o keia ano e hoonaauao aku ai i na kaikamahine, ma ke alahele e loaa ai he wae kupono ana i na kane, aole me ka hookikinaia, o ia ka hana naauao maoli.

Ma ke ola ana o ka lahui Potugala ma ko lakou aina, a ma keia teritore nei, o keia mau a’o no ka na makua i ka lakou mau kaikamahine. Aole o lakou nana ma na makahiki, aole no ma ka u’i o ka helehelena, aka, ma ka manoanoa o ka lima, ikaika i ka hana; ina no he ilihune a he ikaika nae i ka hana, o ia wale no ka mea nui i na kaikamahine.

Ina i’o no e hoonaauaoia na kaikamahine, me na moolelo kaao o keia ano, e naauao maoli ana lakou ma ka wae ana i na kane kupono e ola ai, aole hoi o ka hopu hewa i na lopa o ka aina.

Ua lohe mau kakou, maluna o na lima pili mau me ka hana, i ku ai o Amerika Huipuia, ame ka ulu ana o ka lahui. He lehulehu o na keiki a ka poe mahiai, i hanauia ma na mahinaai, mamuli o ka hele pu o na wahine me na kane ma na mahinaai e nana i ke ano o ka imi ana o na kane i ke ola no ka ohana.

O ia mea hookahi no ma Hawaii nei. Oiai hoi kakou e nee nei imua ma keia hana hoopulapula, he mea pono ia kakou na makua, e a’o aku i na keiki e lawe ae no i na hoa pili, maiwaena ae no o ko kakou ano, i ole e lilo ka ninau hoohelu i ninau ano nui; a no ka mea, ke ku nei ke kanawai, aia wale no a koko piha, a emi iho, a i ka hapalua wale no, e loaa ai ka aina hoopulapula.

No na keikikane a kakou, he mea pono no e a’o ia lakou e hookanaka mai, a no ka mea, no lakou aku ko keia mua, aole no kakou na makua. Heaha ana la ka pomaikai o na hanauna o keia mua aku, ina e puka mai ana na keiki mailoko mai o na makua ike kanu olena? O ka hopena, e piha ana ka aina i ka lena. Na keia lena e hoopapau i ka ai o ka umeke, o ka hopena aku e hana ana i na hana ku-e kanawai. Nolaila e ala kakou a e hana!

 

AOLE KEIA O KA WA NOHO HOONANEA!

 

Ma keia mau wa elua o ke kalaiaina, i ulu hou mai ai na ninau i manoia ua maopopo pono, a moakaka lea na haina, ma na la i hala loa ae nei.  O ka mea apiki, iloko no o na hoomaikeike mau ia o ke kulana o keia kanawai hoopulapula, ma kona wa e hapaiia ana ahiki wale no i kona hanauia ana, a ku maoli a hele i keia mau la, ka haku mau ia o kona moolelo piha ma na nupepa namu, a ma ka Nupepa Kuokoa nei, aole ka i laweia ae ia mau hoakaka a malama.

Ua pono iʻo no ka noonoo ana, a hookoia o keia mau manao hoopulapula ma kekahi aoao o keia nupepa o ke Kuokoa, e ka papa komisina Home Hawaii; i haawi wale ia mai hoi e ka Mea Hanohano L. A. Kakina, no ke kokua manawalea ana no ka lehuelehu i keia mahele hana a ka papa komisina.

Elike no me ka ike o ke kanaka lawaiʻa upena anae holo o Mamala nei, ma ka hoomaopopo ana, aia a ikeia aku he mau anae kakaikahi, e lelele ana ma ka lakou kaʻi ana, ike aku la ka lawaiʻa ua manoanoa olalo; a pela no keia mau ninau i ninauia ma keia mau wa koho balota; e manaoia ua manoanoa ke kanalua malalo.

Eia kekahi o na ninau i ninauia mai, no ke ake no e maopopo pono, o ia keia malalo iho nei;

Heaha na kumu o ka hemo ole ana o na aina aupuni mai Hawaii a Kauai ma keia hoopulapula ana?

Haina: O ka manao no ia o ke kanawai mai Hawaii aku nei, aka, ma ka waihoia ana aku ma ka ahaolelo makua o Amerika, ua komo ae na enemi o ka bila a ku-e i ka weheia o na aina aupuni apau, malalo o na kumu i waihoia ae.

Akahi: He lahui palaualelo ka lahui kuauli. Alua: He lahui puni lealea ka lahui kuauli. Akolu: He lahui hupo ke kuauli he uhauha a he ike ole i ka malama aina. Eha: He lahui pelapela keia lahui kuauli. A mamuli o keia ku mamao o na ike a ka aoao e kakoo ana, ame ka aoao e ku-e ana i keia noi aina hoopulpula, ua manao ae na hookele e hoi ae a hui iwaenakonu ma ka ae ana aku, ina hoi e ae mai ka poe ku-e, e weheia kekahi mahele aina no ka hoao ana i keia hana no elima makahiki.

Ua lokahi ae na aoao a elua, e aho keia hapa popo palaoa, mamua o ka nele loa; a hala ae no hoi na la o ka hoao, e loaa no ka lei, o ke ola mai Hawaii a Kauai. He hookahi makahiki i hala ae nei, a he eha makahiki i koe—eia koke ae no hoi ha!

Ninau elua: Owai keia poe i hele aku e ku-e i keia kanawai?

Haina: He mau loio mai Honolulu aku nei, o A. G. M. Robertson ame Pikimana ma ka aoao o ka ona waiwai o na aina hanai holoholona, i ikeia ma ka inoa o Paka Ranch, e noho malama waiwai ia ana e Alfred Carter. Aia malalo o ia waiwai he mau tausani eka aina aupuni i komo maloko o na hoakaka a ka bila kanawai hoopulapula mua no ka weheia.

Ua hewa ole no lakou i ka lakou ku-e ana, a ua hewa ole no hoi kakou i ka kakou hooikaika ana; o ka mea nui wale no e paio aku i ka paio o ka manaoio, e loaa mai na koena aina o kakou mai na kupuna mai, i waiho wale ia no keia mau makahiki he kanahiku a oi. Ua lanakila hoi kakou, o oukou no hoi na hoike ike maka i ka papa komisina o na Home Hawaii e hoolala nei i na mahinaai ma Molokai.

E nana ae i na kanaka i noi aina, i wae ole ia ma keia kaoo mua e hoi ana; ke upu mau nei lakou e haalele ae kekahi o ia poe i waeia, i loaa ae he wahi kowaʻe komo aku ai. Eia nae, aole e loaa he kowa, a no ka mea, ua ikaika loa, a ua paa maoli no ka manao o ka poe i weia, e hoi i ka aina, mamuli no o ko lakou ike maka i na hana i hanaia e ke komisina ma Molokai.

Ma ka hoolohe aku i ka olelo a kekahi, he Paredaiso maoli kela; ka kekahi hoi, he lua gula kela mau aina; a o ka kekahi aku, aohe keia he hana a na komisina ma Molokai, he hanai maoli mai no; hookahi wale no mea i koe o ke kuke mai a moʻa a lawe mai e hanai!

Ina o ia ke ano o na olelo a ka poe i ike i ka aina e olelo mai nei, aole iʻo he mea oi aku mamua o keia, mai ka wa mai o Kamehameha I ahiki wale i keia palapala ana. Ua uhipuia ka haawi aina a Kauikeaouli. Ma kana haawi aina, he hoike wale ae no i ke kanaka i kahi o ka aina, a na ke kanaka no e hooponopono aku; aka i keia, aole! He hoomaemaeia mai a maemae, kahea mai i ke ke kanaka e komo maloko, e ai i ka ai i hewa ka waha, a hoomaika ae i ke aloha o ke Akua, ma o na komisina waele aina, kukula hale, a imi pono wai no Hawaii kuauli.

He oiaio ua haulehia ka manaolana hemo o na aina mai Hawaii a Kauai, ma ka hooneemua ana maluna o ka papa konane o ke kalaiaina, aka e ala, a e ola hou ana ia manolana ma keia eha makahiki iho e hiki mai ana.

Ua like loa keia mau la o eha makahiki i koe me ka ole; e hala wawe ae ana ia me ko kakou hoomaopopo ole, i ka mea o ka nanea.

E nana ae i ke kau o ka ahaolelo kuloko i hapaiia ae ai o ke kanawai, e hookapu ana i na kanaka mai ka lawaiʻa ana i ka amaama no elima makahiki. Ua nui na kanaka lawaiʻa i lelepi i keia kanawai, a ua lehulehu o lakou i hoomau i ko lakou kolokolo ana no ia mea. O ka mea kupanaha nae i ka hoea ana mai i ka la pau o ke kapu, i ka hoikeia ana aku, ua pau ke kapu o ka amaama, ua puiwa ae kekahi o ua poe la me ka hamama ana o ka waha, a noho iho la e hoonohonoho

            Ka, me he mea la i nehinei @@@ ia la aku ke kapu ana o ke kai amaama, a i keia la no hemo!

            E kuu mea heluhelu, he iʻa lalo no hoi ia, he mea au hele e loaa ana i kela ame keia ma na kai. Eia iho ka aina i haawiia mai ma ka hoao ana i keia elima makahiki. E hala wale ae ana no keia ma@@@

me ka hikiwawe au no e hoomaoppopo ole ae ai, o ka elima ua hala ia ae.

            Eia no ka mea nui e kau @@@@@ maka i na hana a na komisina li@@@ Hawaii, e hana mai nei ma M@@@ kai, malaila kakou apau e ike ai i ke kulana maoli o keia hoopulapula ana o keia mua aku. Aole kanalua ana i koe no ka holomua o keia a@@@@ nau. O ka lehulehu e ike nei i keia neemua o na hana ma Molokai, ke ake loa nei lakou e hemo koke ae o Palaau ame Hoolehua.

            Ua nui hewahewa ka makemake o kekahi poe, a no ia ikaika o ka makemake, ua pii mai ke kuaki me kanaukowale ana i ka ulohi o na hana wehe aina a na komisina- o ia ka lakou i ke i na hana a ke komisina ma ia kuakoko o ka makemake hoi i ka aina. Ho wahi hiohiona maikai keia ikeia!

            E ala mai kakou a hoomaopopo i keia moa maikai no kakou. I na Potugula i loaa na aina hookuonoono, a i holomua na hana, ke kuaki loa nei lakou i keia kanawai hoopulapula, no ke kumu, aole loa e hemo hou kekahi aina aupuni apau malalo o ke poomanao. "Aina Hookuonoono"; ua holo na aina aupuni apau malalo o ke poomanao. "Home Hawaii Hoopulapula Lahui," a nou e Hawaii kuauli wale no; a no keia la ua lilo oe i mea enemi ia e na Potugala e noho mai nei ma na kuaaina. He mea pono anei, ia kakou e lele pu me lakou, a noho enemi mai i keia hoopu pula ana me ka ikemaka iho no, aia keia pono i hookaawaleia no Hawaii kuauli wale no!

            I bana kakou e Hawaii kuauli i keia, aohe wohena o ka pili o keia manao, mai ka bahai ana ae o kou mau lima e kuu mea heluhelu, a oki iho i kou ihu me ka pahi.

            E waiho kakou a na haʻi e oki mai i ko kakou mau ihu; aole hoi na ko kakou mau lima ponoi.

PAPAINOA HELU MALAMA LI.

KE OLE

 

            Eia mai ka papainoa helu malama like ole me helu o ka puka ana @@@ hina o keia paeaina i ikeia mai @@ kupuna mai:

            Beritania, Ianuari; Hawaii, Ikua; Maui, Ikua; Oahu-Kauai, Kaelo.

            Beritania, Feberuari; Hawaii, Rilina; Maui, Whele; Oahu-Kauai, Kaulua

            Beritania, Maraki; Hawaii, Hilinehu; Maui, Kaelo; Oahu-Kauai, Welo.

            Beritania, Mei; Hawaii, Kaelo; Maui Kaulua; Oahu-Kauai, Ikiiki.

            Beritania Iune; Hawaiii, Wehelu: Maui, Welo; Oahu-Kauai, kaaona.

            Beritania, Iulai ; Hawaii, Makalii Minui, Welo; Oahu-Kauai, Hinaiaelele.

            Beritania, Augate: Hawaii, Nana: Maui, Ikiiki; Oahu-Kauai, Hilinehu.

            Beritania Sepatemaba; Hawaii Welo; Maui, Kaona; Oahu-Kauai, Hilina.

            Beritania, Okatoba; Hawaii Iaiiki;; Maui, Hinaiaeleele; Oahu Kauai, Ikua.

            Beritania, Novemaba; Hawaii, Kaaona; Maui, Hilinehu; Oahu Kauai, Wehelu.

            Beritania, Dekemaba; Hawaii, Kaulua; Maui, Hilinama; Oahu-Kauai, Makalii.

Paphelu Po no ka Makina

            He 30 po o ka helu malama kookahi, he 17 po huihui, 13 po kaawale ua hoopiliia ke ano o ua mau po la ma na kuakelu o ke kau ana o ka mahine, penei:

            O Hilo ka po mua ma ka helu malama, ua kapaia kela inoa no ka puahilohilo o ka mahine; o Hoaka ka po elua, no ke akaaka iki ana ae o ka mahina, a panee iki aku o Kukahi ia a pela no o Kulua, Kukola, Kupu; o Olekukahi, Olekulua, Olekukolu, a o Olepau piha he ana@@@@ (umi la.)

            Nalo kahi oioi o ka mahina o Huna ia; hoomaka ae ka poepoe e pii no ka piha pono, o Mohalu ia a pela aku o Hua, Akua, Hoku; o ia elua o ka po i ili ai, o ia ka po pua kuineki o ke aliiwahine huki m@@@@ ki ahi pahee i ka welowelo o Mahealani; hoomaka ka mahina e emi na kino nui nepunepu ilalo i ka aulii, o Kulu ia, a pela o Laaukulahi, Laaukalua, Laaupau; Olekukahi, Kulua ame Olepau; Kaloa-kuka Kulua ame Kaloapau.

            Uuku ka mahina o Kane ia @@@ Lono; a wiku loa iho, o Mauli @@ a o ka po e nalowale ai ka mahina, o Muku ia, a nona kela olelo a kahiki i paamaau a walwaha ia@

            "O Muku nei muku ka malama"

            E kamalii ike ole i ka helu po