Ka Nupepa Kuokoa, Volume LXII, Number 2, 11 January 1923 — KE KUMUKUAI O KA NAAUPO. [ARTICLE]

KE KUMUKUAI O KA NAAUPO.

O lee kumulilo o kekahi mea, oia no ke kumukuai oia mea. A o na poho i loaa i kekahi mea, mamuli 0 kona ike ole i ka waiwai oia mea, he hoike ana mai ia ua naaupo ia kanaka, a ua poho mauwale. O leeia ka haawina i loaa i na kanaka Hawaii i hoolilo aku i ko lakou mau aiua me na kumukuai uuku loa. Mahope iho o ka heleia ana o na aina o Hawaii nei ika makahiki 1848, ua nui no na aina 1 lilo aku malalo o ka malu o na kanaka Hawaii. O ria Alii paha ka i lawe aku i na aina waiwai nui, aka, mawaho ae o na Kula o Kamehameha, anie ka Hui aina o li, ua uukil loa na aina i loaa mai i na Alii o kakou i kela mau la o ka mahele aina, e paaia nei e ko lakou mau hooilina. . O ka hapanui, ua lilo aku, a ke paaia mai nei e ka poe o ko na aina e. O ka hapanui o keia mau aina, ua jiooliloia aku_no.na elala uuku loa. A i keia mau la, e'ia keia mau aina ma ke kumukuai kieleie loa. A o kekahi mau aina no hoi i kela mau la, ua hooliloia mai no ke kumukuai haahaa loa, a ua loaa mai i na kanaka makaainana Hawaii no ka 25 kenelea o ka eka hookalii. Ua mahualiua no na kanaka Ilawaii i kuai aku i na aina. Aka, i keia mau la ua uuku loa na kanaka Ha-

e paa, mai nei i na aina i loaa mai mamuli o ka inii ana a ko lakou maii kupuna a makua paha.

Aole palia e liiki « ahewaia na kanaka Hawaii i lawe ole ae i ke kulana mikiala, a leuai aku i aina i ka manawa emi o lee kumukuai, no ka mea, aole ke kanaka Ilawaii i mna i ka paa ana i ka aina, mawaho ae o nn Konohiki. I kela mau la kahiko loa o Ilawaii nei, no ka Moi ka aina, a o na Alii aku malalo ona e noho ana lakou ma ke ano, he mau alii aimoku. 0 na alii liilii aku hoi lio mau konohiki lakou. A o na konohiki ka poe na lakou e hoohana a 4 iini na kanaka lawelawe. O na makaainana e noho aku ana malalo o na konohilei, oia no ka liapanui 0 na kanaka Hawaii. Hc mau alii helu wale no na konohiki. A i ka nolio ana aku o ka makaainana malalo o lee konoliiki, ua loaa no iaia ka mana e hoohana i ka aina elike me kona makemake, aka, eia no nae oia ke nana aku la i na lima huluhulu o ko konohiki. Oia lioi, aole e hiki ia oe e ka makaainana e hoonui loa aku i kau e lawelawo ai. E laa paha ke kanu kalo ana; ina e nui loa kau kalo, e kailiia ana e ke konohiki. Ina e nui loa kau mau puaa ame na moa, e kailiiia ana no e ke konohiki. No keia kailiia o na waiwai o na makaainana, pela lakou i hoouuku ai i ka hoohana ana ma na mea apau. A no ia kumu no hoi, ua ike ole na kanaka Hawaii i ka waiwai nui o ka aina. Ua hiki no e lawa ka ohana me na mea uuku wale no, oiai ua ulu na mea apau m-e ka hikiwawe, a ua uuku no hoi ka luhi no ke kanu ana ia mau mea. I ka manawa i weheia ai na aina no ke kuai, ua komo hou aku no na konohiki e keakea i ka loaa nui ana 0 na aina«i na makaainana. Na keia mau kumu i hookoe aku i ka hapanui o na aina aupuni, ahiki mai i ka manawa a Kalakaua ka Moi. Iloko no hoi o na makahiki i noho Moi ai keia Alii, ua pii ae ke kumukuai o na aina o Hawaii nei, a na ia kumu liou no i hoonele mai i na kanaka Hawaii i ke korifo ana aku e kuai aina. Aka, aole e hikl « hooleia ka loaa nui nna no o na aina i na Kanaka Hawaii o k a pilikia wale no, aole lnkou. i iko i ka waiwai o ka aina. A no ia kumu ko oukou meakakau 1 hookau ae ai i kela poomanao maiuna, Ina i iko na kanaka 1 ka walwai © ka nina, hia la pah», pla no knkou ke ;;oho nei nmluna o ka waiwal e .hakou aina, Ak» #

ao ka ike ole, ame ka heomaopo; , ole, ua emi iho ka aina e paaia i,<: 1 e na kanaka Hawaii, a h« mau hanori eka walo uo. O ka hapanui o »a aina ke paaia mai nei e na kan; ka o ko na aiua e. Ua ike anei na k&uaka Hawaii i ka waiwai oia niea he aina i ke: t mau lal Ko manao nei ko oukou inea<(kakau, ua iko io. A no ia ku mu, ua hiki loa i na kanaka H;i\v;.u ke hilinaiia e paa i na aina. i u hala ae nei he elua hauauna mai ka manawa mai o ka mahele aina ahik; mai ia kakou e ka poe heluhelu o k : ia kumumanao. A ia kakou e h, ; aku ai ihopo a nana ma na pi,a alanui o ka nep ana mai o ka n:, nawa, e loaa ana ia kakou he lokii lehu o na mea e noonoo iho ai, ;> c hoomaopopo iho ai i na mea o 1 •;*; ai e hooiaio i ka oiaio o keia iub»;ī . He oiaio no, ua ike ko kanaka 11 . wail 1 i ka waiwai o ka aina. A i keia mau la aku e nee nei kakou e hiki loa ai e hooiaio i keia. A u > īnanao nei au, aole kakou e lilo i \ e hoole ana i ka waiwai oia' n. he naauao. Ua ]oaa ka naauao i ! kahi ma ka huji kiuo ana aku. ;, t loaa hoi i kekahi mamuli o kn li v kui ana .mai o ka pilikia. Ma k. i mau alanui elua, o ike ai ke kana.,,: i ka waiwai o ka naauao. O ka mua, ka imi kino maoli ap ; i ka naauao. E hoomaka aua k, keiki e imi i keia mea mui koM manawa mai o hiki ui e kolo, a L; e hele, a helo i ke kula, a hiki i k i puka ana niai ke kula mai. ]l oiaio aole e loaa iaia na iU• ■ apau mai ke ltula mai, aka, e oln ana oia i kekahi mau hunehuue moa o ka naauao ma kona halo an.i

ame kona hookui ai\a me na moa l>e nui Wale. O ka lua hoi, oia no ka hookui ana aku oke kanakn. nre ka pilikia. Ac, he alanui okoa no ia o ka loaa nn;i 0 ka naauao. I ka iko ana o kr kanaka ua howa kaua hana, o 10.-ia ana iaia ka naauao ma ia mea. I ka manawa a ke kanaka e hui ai me ka nele, ua ike oia i ko kumu o ka nele ana. A e lilo ana kela liuawina i mea waiwai nona, ina oin e hooinanao ana i k-e kumu o ka ana. I poina iho 110 hoi, alaila, u:i loaa 010 ka namiao ialft. 1 kH c hana ana o ke kanaka a pau ka pulo, a ohi kona uku, a hoi aku a piliwai wai a pnu lon i ka lilo, <3 fkc irna kv. , .r kanaka, he hana hewa kela o kn piliwaiwai, n, ina ua naauao, e haalele ana oia i kela hana o ka piliwaiwai. Aka, ina e ike 010 ana ke kanaka i keia pilikia, e hele hou aku ana no paha oia e piliwaiwai, a e poho hou ana no paha. Oke e loaa ole ana ka ike mahope o kona poho ana, oia ke kanaka i nelo i ka naauao. A nona keia mau manao e kakauia nei. O ke kanaka i naauao, o haalele ana oia i na hana o hoopilikiā mai ana iaia ame kona ohana. 0 ke kanaka o ike 010 ana, aole i loaa ka naauao iaia. Pela no ko kakou noho lahui ana. Ua nui na aina i loaa i na kanaka Hawaii i na la i hala aku, aka, 110 ka malama i ka ' lealea ame ka uhauha, ua loaa ia kakou ka nele a hiki mai i keia la. O na kanaka Hawaii no nae i alualu ole aku mahope o keiti mau hana i hoikeia ae la, eia no lakou k« pna mai nei i na aina, a o ko kikou mau ohana paha. Nolaila, iloko o keia hui ana nie ka nelo i keia mau la aole a kakou hookau wale ana akn 1 keia mau pilikia maluna o kekahi poe okoa aku. O ka oiaio i nole no kakou ia kakou iho. A na kakou no o ka ; poe i uhauha a i lu wale aku i ko kakou waihona, n« kakou no e ike iho no kakou i kalii o ko kakou naaupo ana, a o huli ae a e alualu aku i na haawina o ka hoopomaikai ana mai ia kakou.

Eia no na aina i haawiia i ko kakou mau kupuna ame ko kakou mnu makua ke waiho mai nei. Aolo pri ha e loaa ana ia kakou ma ke kuai' j aku a hoihoi hou ia mai a pau keia mau aina, no ke kumu, o ka poe na lakou e paa mai nei, aolo o lakou makemake e hoolilo aku. Aka, mnlia paha o loaa no hoi kekahi mau kapuai ia kakou. e hiki ana no pnha hoi e kuai hou aku. He oiaio no aole e loaa ana ia kakou me na daln i hooliloia aku ni, oia hoi me na dala uuku, aka, e loaa ana no ke t kahi mau aina me na dala nunui. Aka, oia loaa ana mai, he hoopii an:' ae ia i kou waiwai. A he hoihoi hou ana mai no hoi i kekahi waiwni i hooliloia aku iloko o ka manawn naaupo o ke kanaka. O ka'u e aU nei, e ike mai kakou e na hoa H-: oia no ka loaa ana o kela m:< ■ nao hoiliili aina no ko kfckou no!>" ana o keia mua aku. He oiaio e loaa ana na aina ma ko ni Hoopulapula, aka, o ka ike o ke kanaka i ka waiwai o ia mea o ka ni"* a hoao e paa ka mea oi ae. A ke manaolana nei ko oukou ala no he la e hiki mai ana, e ana ia kakou ka naauao kupono no ka hopu ana aku i na aina e wailio mai »el a o paa no kakou no keia mua aku, Bia no na aina ko waih" mni iipl, ī.'n hiki e loaa a e hoi hou -Mai k« makemake kako».