Ka Nupepa Kuokoa, Volume LXII, Number 31, 2 August 1923 — KO C. F. CURRY MAU MANAO. [ARTICLE]

KO C. F. CURRY MAU MANAO.

Aole paha hc kanaka koikoi i hiki mai i Hawaii nei» no ka uana ana i na mea i makemakeia e keia Te-J ritore, e loaa ko Mr. Cutry ano. He oiaio ma kona ano Lunahoomalu no ke Komite Teritore, ua makemake oia, a he hana kupono nana ka hele ana niai e ikemaka i na mea i ma-< kemakeia e Hawaii nei, a ua hoomaopopo no hoi oia i keia mau mea. Aka, o ke komo ana aku o keia kauaka nui, a hoike mai i kona mau manao piha oiai no oia ma na Ono 0 Hawaii nei, m« ke kali ole, elike me ka hapanui o lakou, ahiki i Wakinekona, a i ole ma kekahi wahi kaawalo iki aku> alaila, hoike mai 1 ka manao; aka, aole pela keia kanaka. Ua hoike piha mai oia i kona manao no kana mau moa i ike ai. I keia mau la o ka nee ana o ka honua nei mahope 6 kekahi o na kaua ikaika loa i ikeia iloko o ka moolelo o ke ao nei, a mahope no hoi o ka oni ana iho o ko kakou aupuni no ke kahua hou, o na hana auponi, ua hoomaopopo no kakou i na pilikia like ole, a ua ike maopopo no hoi kakou, i ka nele ana o keia Teritore i kekahi o na haawina dala maa mau i ka loaa i na Mokuaina ame na Teritote, aka, me keia mau mea maopopo no nae, ua hooneleia mai o Hawaii nei, i keia mau haawina no kekahi mau makahiki oiai no nae> he kaena mau o Amerika i ko likou makemake e hanaia na hana me ke kaulike, aka, i keia, ua hooko ole ia keia mau manao ana pela. Oia hoi, iloko 6 keia mau makahiki o ka nee hou ana o ko kakou aupuni e loaa ke kulana onipaa, mahope o keia mau makahiki 0 ke kaua, ua hiki nae, a ua aa no keia kanaka e mai i ke kuleana ole o keia kooneleia o Ha-| waii nei, a ua hoike mai i kona ma- j nao e hoi a hooikaika no ka loaa mai o keia mau haawina dala. Eia oia ma kona aianui e hoi ana no kona home. Ua iko iho nei oia 1 na mea apau i mikemakeia e ia e ike. Ua kaahele oia mai Hawaii a gauai. Ua pii ma na mauna, a ua iho ma na awawa o Hawaii nei. t7a ike i na kanaka nui ame na kanaka liilii. Ua ike i ke kqlana o na awa 0 kakou. Ua hele ma ko kakou mau alanui. Ua ike i na kula, a ua ike 1 na oihana ko ame halakahiki. A me keia hookamaaina ana ma kona ao»o. ke hoike~ mai nei oia i keia mau mea, "He mea loaa hikiwawe ke. dala ma ka oihaaa h&lakakiki;

he mea paa mau no ka loaa ka oihana kopaa; a he hana kaulike ka haawi ana inai i na aina i na Hawaii oiwi o ka aina." Aole paha he m»u olelo pokole e haawi mai! ana i ke koikoi ame ka hohonu o ka manao elike me keia ana i hoopuka mai ai. Ua hoi aku oia no ka noho hoomaha ana no kekahi mau pule ma Ka leponi kona mokuaina, a hoi aku no Wakinekona, no ka bui o na Lunahoomalu o na komite like ole, no ka mea, i keia. noho ana aku o ka Ahaolelo Nui i Dekemaba ae nei, oia ka noho mua ana a na lala i puka iho nei i ke koho ana o 1922. A he hana mau na na Lunahoomalu o na komite like ole ka hui mua aua, no ka noonoo ana mc ka Lunahoomalu, owai ana la na lala o na komJtc like ole. Eia no ka hapanui i na Repubalika a e lilo ana no na alakai ana apau na kela aoa'o kalaiaina. 4 Ma na olelo hope a Mr. Curry kakou e hoomaopopo ai, aia iloko o kona puuwai ka pomaikai o na kanaka Hawaii. Ke Olelo nei oia, "He hana kaulike ka haawiia ana o na aiua i na kauaka Hawaii oiwi 0 ka aina. Aole 'paha he mea oi aku mamua o keia. L T a lilo mai keia mau aina i haawiia uiai ma ke kanawai hOopulapula i piea eha i kekahi poe aole ho poe oiwi no Hawaii nei. Ua ku-e nui na Pukiki i keia loaa ana o keia kanawai e haawi wale ana no * na aina i na kanaka Hawaii. Ua hele ka lakou ku-e a iluna o na kahua kalaiaina, a he mea pono no i na kanaka Hawaii ke ike i keia poe Pukiki i ku-e ikaika mai i keia kanawai, a e hoopau i ke koho ana aku ia'lakou. He oiaio | no, aole i pau Tq£ na Pukiki i ke ku-e, aka, ua ike maku aku no kakou i na Pukiki i ku-e mai, a malaila 1 no ka kakou ku-e ana. He hana kaulike ole ka lakou i hana mai ai [ maluna o kakou, a pela no kakou e hana aku ai i ko lakou manawa e I makemake mai ai i ka kakou m'au kakoo ana. Ua kaahele iho nei o Mr. Curry 1 na Mokupuni apau. A eia iho kana mau olelo no keia huakai ana. "Aole au i hele ma kekkhi aina i loaa na wahi jjani lua ole elike me Hawaii nei. I ko'u pae mua ana mai i Oahu nei, a hele ma kona mau wahi kaulana, ua manao iho la au, 0 ka oi aku keia o ka nani. I ko'u hele ana hoi i Hawaii, a ike i ka luaopele, ua hooholo iho ko'u manao, aole paha he mea oi aku o ka hoomakaukau elike me kela wahi. Ina he kanaka hana hewa kekahi a ike i kela luaopele, e hoopau ana oia i kona mau hana hewa, no ka mea. oia ke n'o a kela lua. A i ko'u kaapuni ana i kela- mokupuni nui, ua ike iho la au, he nani ano nui a kilakila ko kela mokupuni. Huli mai la hoi a kaapuni ia Maui, ua hapaiia ae ko'u naau e ike hou he mau nani i ike ole ia e a'u. A o ka oi aku paha o na mea nani a'u 1 ike ai ma Maui, oia no ka ike ana aKu i ka hele a noho liuikau o na lahui like ole, kekahi o na mea hiki ole e ikeia ma na aina e ae 0 keia bonua. Ua ike aku au i na kanaka Hawaii e hulahula mai ana me na kanaka ili keokeo, a o na luana ana, aole he hoike ana raai i ka like ole o ko lakou nohO ana. Mai ka ike ana i ka nani o Maui, ua holo mai ka'u huakai i Molokai, a o ka mokupuni hoi keia a'u 1 makemake loa ai e ike, no ka mea, ua hoikeia mai ia'u' he aina kupono ole i ka nohoia e ke kanaka, no ka mea he wela a 'he pohaku wale no. I ko'u pae ana ma Kaunalfakai i ko' ahiahi o kekahi Poaono, a ike i ka waiho mai o na kaheka, ka malie o ke kai, ka lele mai o ka i'a iloko o ke kai. a i ka pii ana ma ke alanui ahiki i kahi o Geo. P. Oooke, ua kau aku au ma kekahi kiekiena o 1400 paha kapuai, a ua waiho wale mai na wahi o Molokai ma kela aoao. Ua ike aku i na aina nani a kupono no ka mahiai ana. Ua iho aku ko makou kaa no na pali, ia ahiahi no, a kiei ia Kalaupapa. Aole paha he wahi oi aku o ka nani e loaa mai keia kiekiena e huli ala a nana ia Kalaupapa.' Ua • hoi mai i kela ahiahi, a hiamoe ma kahi o Mr. Cooke. I kekahi kakahiaka i ae, ua iho aku e nana i na aina o Palaau ame Hoolehua. A ma keia wahi ke makemake nei au ē hoike aku i na kanaka Hawaii aolē he wahi ma na aina i hele ia e a*u i loaa mai ka maikai a nani o ka waiho ana o ka aina elike me keia mau aina. He lepo momona ka'u i ike, a aole he pohaku o keia aina. Ua holo aku ko makou kaa ma na wahi Hke ole e nana ana i na lua wai hookio, ina e makemakeia ana, a ua hiki ia'u ke hooia, e hoi ana au e heolkaika e loaa ka wai no kela mau aina a'u i ike aku nei. Ua hoikeia mai ia'u .in& e loaa ka wai ua hiki e mahiia kekahi mau eka he 10,000 o keia mau aina maloko o keia kanawai hoōpnlapula a lfe 3,000 ahiki aku i ka 5,000 eka no na poe aina kuleana. Ina o keia iho Ja ka nui o na £ka aina e hiki e hoopuluia i ka wai no ka mahi ana, ua

kupono e loaa ka wai no keia mau j eka aina. U'a hoi mai ko makou mokb, i j kela ahiahi, aka, mamua 0 ko'u kau ana maluna o ka uioku, ua hele aku makou e ikemakr au i na kanaka Hawaii e noho la oia kela mau aina. Ua kuka like me lakou ma ko lakou mau aina. Ua ai i ka lakou mau ipu momoiia. Ua maiamaia he. halawai a ua kamailio aku ia lakou. I keia hui anu, ua hooniaopopo aku i ka nui o na keiki liilii e holoholo mai una. Ua hoikeia mai n<) hoi ia'u-ua hanau iho nei he ekolu mau keiki Hawaii mai ka nmnawa mai 0 ka hoomaka ana 0 ka hoi ana 0 na kanaka ma Molokai. O keia niaU mea apau, he mau mea keia e haawi Oiai ana ia'u i ka manao' ua hana mai ka Ahaolelo Nui 0 Amerika i i kekahi mea ma ke ano e hookaa ana i ka aie i keia lahui, i kailiia aku ko lakou mau mea npau. I kela ahiahi no ua hoi mai ka'u huakai i Oahu nei, a ka moku 0 ka Poaha 0 ia pule mai, ua holo aku au 110 Kauai. A ua iko aku ika nani oia mokupuni. Ua hele au e ike i na pali 0 Colorado, a ua manao au o ia ka oi aku o ka nani, aka 1 ko'u ike ana i na pali 0 Waimea, ua hoihoi mai au i ko'u mau manao, a ua hiki ia'u ke hoike aku i ke ao nei, ua oi aku ka nani .0 na Pali 0 Waimea, mauiua 0 na pali e ae. Ua ike no hoi au i na wahi pana apau 0 Kauai. A ke hoi nei au me na manao hoomaikai no ke kono 1 loaa ae ia'u e holo mai e ike ia Hawaii nei. Ma ka hoihoi ana mai i ka manao, a kaupaona iho i na nani o Hawaii nei, ke hooia aku nei au, aole e hiki ia'u ke hoike 0 ka mokupuni hea la ka oi. Ma ko'u hoomaopopo ana iho, ua loaa i kela ame keia moku* puni lie nani i loaa ole i kekahi mokupuni aku. Ua ka nani o-kela ame keia mokupuni i mea hooia mai, aole he.aina ma keia honua i loaa mai ka nani 0 Hawaii nei. Ke minamina nei au i.ko'u elemakule e ana, mamua o kou hele ana mai nei e ikemaka ia Hawaii nei, ina i ko'u mau la opiopio, ina la ua hoi mai au a noho kupa no Hawaii nei. Ke hoi nei au me keia mau manao, oia hoi e hoi mai a i Hawaii nei e noho ai a ma keia mau aina nani a ke Akua i .lokomaikai mai ai a oi aku mamua 0 na aina e aku. , Ma ko'u aoao ua pomaikai au 1 ka hele ana mai e ike maka i na oihana o HaAvaii nei, a e ike pu hoi ii ka hana ana no na kanaka Hawaii ma kela kanawai i hana ia e a'u ame ko'u komite. He oiaio no, na ke Alii Kultio ame Wise kela kanawai, aka, in;t aole ko'u komite i komo aku a hooikaika, ina la a<Jle no e loaa ka holOpono 0 ka hakuia ana 0 ke kanawai. Na kela kanaka nae na Wise i haawi mai i na manao 0 ka hakuia ana o ke kanawai. Ua hiki ia'u ke ike aku i na liana o kein mua aku. ke loaa ia'u ka ikaika e hoohana aku ai a 0 ka hana oi aku 0 ka loaa ana 0 ke dala no ke kii ana i ka wai e lele wale la no ma kela aoao hikina o Molokai, a hoihoi mai maloko 0 na auwaha ame na paipu a hookahe ae maluna 0 kela mau tausani eka e waiho wale mai la no. Ina e loaa ana kela dala, e hiki ana ka huina nui 0 na kanaka Hawaii e liiki e hoihoiia aku ma Molokai i ka papalua iho i ka heluna e noho ana, ke loaa ole kela wai. Ua ike au i na taus'ani eka i manaoia no ka haawiia ana mai i na kanaka Hawaii no ke kanu halakahiki. Ua hiki ke ike iho ua oi aku ka momona 0 ka lepo ame kona hohonu mamua 0 ka lepo 0 kekahi mau aina a'u i ike ai e kanu halakahiki ia ana. He mau hoailona keia no ka holomua o na hana i manaoia no na kanaka Hawaii. A ke hoi nei au me ka manao, ua pomaikai ka'u hooikaika ana no oukou e na kanaka Hawaii. Ke hoomaikai aku nei au i ke Kiaaina ame ka Ahaolelo o ke Teritore no ka mea ma 0 lakou la i loaa ai ia'u keia hele ana mai la e ike ia oukou ame na oihana nui 0 ko oukou aina. Me keia mau olelo & keia kanaka nui o ka Ahaolelo o Amerika, ua hiki ia kakou ke ike iho, i ka pomaikai i ili mai maluna 0 kakou na Hawaii.