Ka Nupepa Kuokoa, Volume LXII, Number 33, 16 August 1923 — Page 5

Page PDF (1.63 MB)

This text was transcribed by:  Kamehameha Schools Gift To Dr. Chun
This work is dedicated to:  Dr. Michael J. Chun

Ka Nupepa Kuokoa

KE KILOHANA POOKELA NO KA LAHUI HAWAII.

He Moolelo no

KA MEAHUNA POHIHIHI

A I OLE

Ka hoohokaia Ana o ka Manao Puuwai o ka Mea Lili- He Moolelo i Piha me na Wiliau o ke Aloha

            "Nana pono loa iho la au i ua komo nei, me ka malamalama o ka'u kukui helepo, a ike iho la e kau ana kekahi mau huapalapala maloko ae o ke komo, a mahope o ke kuwakuwai ana me ko'u haina-ka. i moakaka Ioa ae ai kela mau huapalapala. oia hoi: 'H.N. ia T.L.!" alaila nanao iho la oia iloko o kona oakeke. a hoikeike ae la i ke komilima e ike mai ai na mea apau moloko o kela keena.

            "O keia komolima, he komo ia a Habaki Naika, i haawi aku ai ia Tiadora Lanada," i hoomau hou aku ai no ka makaikiu i ke kamailio ana. "no ko laua hoopalau ana, aka malalo o kekahi mau kumu a Miss Lanada i hoakaka aku ai imua o Habaki Naika. no ka hiki ole iaia ke lawe mai i ua komo nei ua hoihoi hou ia aku la no ke komo ia Habaki."

            Ua kaheaia aku la o Tiodora Lanada e hele mai e hoakake i kana mau mea i hoomaopopo no kela komolima, o ke ano nui o kana mau hoike, o ia ka haawi i'o ana aku o Habaki Naika i kela komo iaia, eia nae he komo okoa kana o ke noi ana mai e haawiia aku iaia.  me kona kau ana i lawe ai mai ia Habaki aku, i mea hoopaa no ko laua lilo ana i mau hoaloha, aole hoi i mau ipo, a ma ka hope loa o kana mau hoakaka, i hoike okoa ae ai oia, aole he poe e ae mawaho on a ame Habaki Naika i ike i kela komolima.

            "Oiai nae ua hookahaha loa ia mai ko'u noonoo no ka loaa ole ana aku o ke kino o Habaki Naika maloko o kela lua," i hoomau hou aku ai ka hoike i kana hoakaka ana, "ua paa loa ko'u manao, ma o kela apana lole la, ua hoea i'o no kona kino noloko o ka lua, o o ke kumu o ka loaa ole ana aku ia'u, okekahi ia o na ninau pohiihi  loa' iloko o kela manawa.

            "Ua hooiaio loa ia mai ka pololei o kela noonoo o'u mahope iho o ko'u lohe ana i na mea a Miss Lanada i hoike ae nei imua o keia aha, no ka mea ua maopopo ia'u, e loaa ae ana no kekahi mau waiwai o n alako gula o ke kanaka opio i kela ame keia manawa, a in a no paha i maopopo mua, keia komolima, aole loa no ia e waihoia aku maluna o ke kino o Habaki Naika, aka ua laweia no mai iaia mai, elike me na mea e ae.

            " He manawa pokole mahope mai, no ka pau ole no o ko'u pohihihi no na mea e hoopuni ana i ke karaima i hanaia, ua hoea hou aku la no au no kela lua, a ua loaa hou mai no ia'u kekahi mea, he mea ano ole loa  i ka noonoo iho, eia nae, he mea ano nui mahope mai nei, no ka mea pela wale no i holopono loa ai ke kui ana i na mea like ole i pili i keia hihia."

            Ma kela wahi, i ku ae ai ka loio alakia o Gai Wakona, a pane aku la imua o ka aha:

            " E oluoluia mai e kou hanohano, mamua o ka hoomau ana aku o keia hoike i ka haha'i ana i kana mau mea apau i pili i keia hihia, ke makemake nei au e ae mai ka aha, e hookoia kekahi hana ano nui.  Eia maloko nei o keia keena kekahi luna oihana o ke aupuni, i loaa iaia ka mana e hopu ai i kekahi mea nana maoli i lawelawe i ka karaima, i kahili wale ia aku ai maluna o ke kanaka opio, a haku hoi o'u ma keia hihia," me ke kuhikuhi ana ae o ka loio i kekahi kanaka e noho ana ma ka aoao o Mr. Kelekolio, a hoomau hou aku la:

            "He hana kupono ole paha keia, a he hana maa ole i ka ikeia maloko o na aha hookolokolo, aka me ke apono mai nae o kou hanahano, ke makemake nei au e hookoia ke kanawai, i ole ai e pakele ka mea hewa maoli."

            I ka hooki ana iho o ke kamailio ana a ka loio ua ku ae la ka makai mai kona wahi mai e noho ana, me ka hele ana aku, a ku iho la mahope o ka noho oKeoni Naika, a pane ae la:

            "Ma ka mana o ka oihana i loaa ia'u malolo o ke kanawai, ke hopu nei au ia oe, a he paahao oe na'u i keia manawa."

            Ua hoopioloke koke ia oloko o ke keena hookolokolo i kela manawa a ka makai i hopu aku ai ia Keoni Naika; i in a no he poka pa-hu ka i haule ae iloko o kela keena, aole no e oi aku kona pioloke, elike me keia, i ka ua mea o ka piha maoli o na mea apau i ke kahaha.

            Ua hele ka helehelena o Keoni Naika o keokeo pu, o ia no oe o kekahi lole aiai loa, a iaia i nana ae ai ike i ka makai, kulou iho la kona poo ilalo, aohe wahi  mea a onioni ae, a ia ole la hoi ia, ku-e ae paha no kona hopuia ana aku, he lawehala.

            No ka pono o Keoni Naika, i ku koke mai ai ka loio aupuni, a hoakaka mai la i kona ku-e no ka hopuia ana o kela kanaka me ke kumu ole, me ka hoakaka ana ae, i ke ku-e o keia hopuia ana i ke kanawai, eia nae mahope iho o ka ka paio ana puia ana o na loio o na aoao e elu no kekahi mau @ @ mai la ke kahu o ka aha, ua ku i ke kanawai @ ana o Keoni Naika, no ka mea wahi ana, ua hiki ke @ kekahi mea, me ka nana ole i kona wahi e loaa aku ai, in a oia ka mea nana i hana i kekahi karaima.

            Malalo nae o ka manao ponoi o ka aha, u kauohaia aku la ka makai, aole e lawe ia Keoni Naika e hoopaa maloko o ka halepaahao, aka e waiho malie no iaia pela, me ka makaala mau no nae o ka makai, ma ke kiai ana i kana lawehala, malia, ua makemakeia o Keoni Naika i kekahi manawa no ka pane ana ae i kekahi mau ninau e uiia aku ai imua on a.

            "E oluolu ana anei oe e hoakaka mai i ke ano o ka mea i loaa hou aku ia oe?" i ninau mai ai ke kahu o ka aha i ka hoike.

            "Me kela manaolana poho no iloko o'u, no ka loaa ole ia'u o kekahi mea ano nui loa e waiwai ai ko'u luhi, ua hele hou aku la au e kapala i kela puna iloko o kalua, aole nae ma ke ano pupuahulu, aka me ke akahele loa, a oiai au e kopekope mailie ana i ka puna, loaa iho la ia'u kekahi apana lole hou, a'u i kuhihewa loa ai i kinohi, he apana no kekahi eke dala, ua hele nae a hapa'upa'u, me ko'u koho ana iho nae, he eleele ka waihooluu o kela apana lole.  Ko noonoo la au i ka mea nona mai kela apana lole, aohe maopopo iki, he hookahi nae mea paa loa iloko o ko'u noonoo, he apaana kela i nahae mai kekahi lole mai, a a malia o lilo kela i mea ano nui mahope aku, ua lawe mai la au a malama.

            "Aole i loihi ka manawa mahope mai, lohe iho la au, he loea o Keoni Naika ma ka paani mu," me ka aea koke ae o ke poo o Keoni Naika iluna, a nana mai la i ka makaikiu iaia, aka hoomau mai la no i kana kamailio ana:

            "Ua kamaaina loa au ia Keoni Naika i keia manawa, nolaila kono aku la au iaia e hoohala maua i kekahi manawa maloko o ko'u rumi, ma ka paani mu ana, a ua lilo maoli kela paani, i mea hoohauoli mai ia maua a elua.  O keia hana paani mua, o kekahi no ia o na pahele a'u i hohola aku ai imua o Keoni Naika, me kona hoohuoi ole nae,eia au ke hookolo aku nei mahope o ka meheu e loaa pono ai kana karaima i hana ai me kona mau lima ponoi, maluna o kana keiki.

            "Iloko o na la mua o ko maua paani mu ana, moloko o ko'u rumi maua e nanea ai, aole o'u makemake e komo aku ka hoohuoi iloko on a no ke ano o ka'u hana, in a nei no ko'u olelo aku, maloko o kona rumi maua e paani ai; oiai no nae o ka iini nui loa iloko o'u, o ia ko'u kiei aku ialoko o kona mau rumi, no ka mea ua paa kuu manao, aia maloko olaila kekahi mau mea e holopono loa ai ka'u hana noii, i ka mea hana karaima.

            "Mamuli o ka hahana loa o ka wela maloko o ko'u mau rumi, ua hopau ko maua noho ana maloko olaila e paani ai, a koi mai la o Keoni Naika e hoi maua noloko o konamau rumi, a ke olu loa 'la ko'u manao, no ka mea ua hoea mai la i ka hookoia ana'o kou iini.  He mau oluolu io ko Mr. Naika; ke au au la ko'u nana ana moa a maanei o kona mau rumi, aole a'u mau mea i ike aku e hookomonia mai ai ka hoohuoi loko o'u nona.           

            "Ma kekahi la nae a maua e paani mu ana, ua haki iho la @rekahi wawae o ke pakaukau, a helelei ana na mea apau maluna iho, iluna o ka papahele, a i wahi e ku pololei ai ke pakaukau iluna, kii aku la ua o Keoni Naika, i kikahi kihei hoopumehana a-i, maloko o kona wahi waiho lole, a lawe mai a no ka nakiikii ana i ka wawae i haki o ke pakaukau.  Ua elele koke ko'u oili i ka wa i ike aku ai i kela mea hoopumehana a-i, me ko'u hopu koke ana aku i kekahi piko, a noke wale iho la no i ka pihoihoi, no kona ike mai i ko-u nana pono ioa i ka mea hoopumahana.

            "Ia'u nae i ike iho ai, ua nahae kekahi piko o kela mea hoohumanhana a-i, ninau okoa aku la au i ke kumu o ka nahae ana, o kana pane , ua hihia i kekahi wahi, ma ka hooilo aku i hala, ai kona huki ino ana mai, pela iho la nahae ai.

            "I ko'u huli hou ana noloko o ko'u mau rumi, a nana i ka apana lole o ka loaa ana ia'u iloko o ka lua, ua kulike loa i ka puna.  Aole nae e hiki ana i keia aha ame na keonimana o kiure ke hilinai mai i keia mau hoakaka a'u, nolaila ma ka po koke aku la no i hala, i hoea kino aku ai au maloko o ka rumi o Keoni Naika, a lawe mai la i kela kiheihoopumehana a-i," alaila ku ae la ka Loio Kelekolio iluna a lawe mai la i ua mea hoopumehana la a haawi i kahoike.

            Ua hoopiliia ae la ka apana o ka loaa ana aku i ka makaikiu, ma kahi i nahae o ka mea hoopumehana, ua ku pono loa, nolaila aole he mau pohihihi i koe, no ka oiaio o na hoakaka a ka hoike.

            Ua kahea hou ia ka Rev. Edimona, e hele mai e hooia, in a paha ua ike oia i kela mea hoopumehana a-i, ia Keoni Naika, a o kana hoakaka, ma kela po a Keoni Naika ame Habaki Naika o ka hoea ana aku no kona home, ua huli hoi mua mai no o Keoni Naika, a mahope mai o Habaki, aka nae oiai laua e ku ana ma ka puka, i wehe ae ai o Keoni Naika i ka mea  hoopumehana, a    wa-hi ae la i kona a-i , me ka i ana aku imua o Mr. Edimona, ua eha kona puu, o kona kumu ia o ka paa ana aku i ka mea hoopumehana, i ole ai e oi loa mai ka pilikia.

Oiai kela mea hoopumehana a-i, e hoikeikeia mai ana imua o ke akea, ua hiki loa i na mea apau ke ike aku ia Keoni Naika, ua hele oia a  piha me ka haalulu, i owili pi ia me ka wehiweli, me he mea la, ke ike la oia kekahi akua lapu hoomaka'uka'u. a ma kahi o kela manao aloha o ke anaina nonamamua aku, ua loli hikiwawe ae ia, a o ka hoowahawaha me ka inaina ka paniia iho ma kona makalua.

            "Aole o keia wale ae la no mea ano nui a'u i ike, ma ka'u hookolo ana mahope o keia hihia pohipohi," wahi hou a ka makaikiu, i kona manawa i kauohaia mai ai e ke kahu o ka aha e hoomau aku i kana hoakaka ana, "aka ia'u no ke kulanakauhale o Ladana nei, no ka hanaia mai ki na'u, e hiki ai ke wehe i ka puka, o ka halelua, ua lawe aku la au i kuu mea hoohalikelike imua o kekahi kanaka hana ki o Mr Kokana kona inoa, a i kona ike ana mai i ke kopw o ke ki e hanaia aku ai, ua hoike mai la oia i kona piha i ka kehaha, no ka mea, ua hoea mua aku kekahi kanaka imua on a, me na mea hoohalikelike ia'u, ua kulike loa kekahi o kela mau, a ua hana oia he elua mau ki nana, me kona hoikeike ana mai i na mea hoohalikelike ia'u, ua kulike loa kekahi o kela mau hoike a'u, eia no o Mr. Kokana maloko nei o keia keena, oia ponoi no ke mea nana e hoakaka mai i kana mau mea i ike i pili ana i na ki hanaia eia.

            Ua hooi loa ia ae la ke pioloke iloko o ke keena hookolokolo i kela manawa, me ka lohe okoa ia ana aku, o na olelo e kamailioia ana e kekahi poe, i ke akamai ame ka noeau o keia makaikiu, ma ka hookolo ana mahope o ka meheu o ka mea hana karaima.

            "Aole no i pau iho la ma keia wahi, ka'u mau mea i ike, aka ma kekahi mau ulia pomaikai, ua loaa mai la ia'u kekahi ike,  no ke kamaaina loa o Keoni Naika me kekahi lede opio nona ka inoa o Silia Haukona: nolaila hooholoiho la au i ko'u manao, e noii pono aku i na mea e pili ana i kela lede opio.

            "Me ka noeau apau i loaa ia'u, ma ka'u oihana, ua niele pono aku la au i ka moolelo o na makua, a pel ahoi me ko Miss Silia Haukona, mai kona wa'liilii mai ahiki i ke kanaka makua ana, a i ka loaa ana mai ia'u o kela ike, ua hoea kino aku la au imua on a, i ke kau haulelau koke aku nei no, ma ke ano, he hoaloha kahiko, au no kona makuakane, a oiai e kamailio pu ana me ia, ma ke ano hilinai mai ai oia ia'u he hoaloha i'o no makuakane, ua hookapeke iki ae la au i na kamailio ana no ka hihia pohihihi i hanaia ma Welafika.

            "Mamuli o ko'u hoololi ana ae i ke ano ka'u mau mea e kamailio ai, ua ike koke aku la au i ka hele o kona helehelena a haikea, a ua hiki ole iaia ke huna aku i kona ano pihoihoi, i ka wa i lohe mai ai i ka inoa o Keoni Naika ame kana keika a hui pu me ko'u ike ana iaia ma Welafika, koho iho la ko'u manao ua oi aku kona ike e pili ana ia Keoni Naika, mamua o kekahi mea e ae.

            "Ua lawe pu aku au i kela haina-ka o ka loaa ana ia'u, a hoikeike aku la imua on a, ua ae mai oia nona ua haina-ka la, eia uae, ua hele kona helelelena a haikea, e hoike okoa mai ana no kona piha me ka maka'u no kekahi mea , mahope mai o kela manawa, ua noho hamau loa oia, aole hoi elike me mamua aku, a o ka'u ae la no ia a haalele aku la i kona hale, eia nae, aole au hoomamao loa ia'u iho, aka e hoomaaloalo mau aku ana no au ma kona hale e noho ana.

            "Ma kekahi po, ia'u e holoholo ana me ke alanui, a e noonoo ana no au no ka hiahia pepehikanaka pohihihi, ike aku la au i ka oili ana mai o Miss Haukona mai kona hale mai, e hale, a no ka hora hookahi paha ko'u kakali ana, ua oili hou eia nae ua nalowale e aku la oia, mamua o ko'u hoea ana no ke kihi o ke alanui.

            "No kela manao no, e hui hou au me ia, hooholo iho la ko'u manao, e hoi mai e pee ma kekahi wahi pouliuli o kona hale, a no ka hoea hookahi paha ko'u kakali ana, ua ili hou mai la ua o Miss Haukona, eia nae aole oia hookahi wale no aka he kokoolua kekahi me ia oia no o Keoni Naika, a e noke ana laua i ke kamailio , ma ke ano hoopaapaa e pili ana no Gai Wakona ame kona kaikuahine.

            "Aole e hiki pono loa ia'u ke lohe i na olelo apau e kamailioia ana mawaena o laua, aka ela ka'u mau olelo o ka lohe ana aku i ke kamailio ana ae o Keoni Naika: 'Ua hele au a piha i ka hoowahawaha me ka inaina i kela mau mea a elua.  O kela kaikunane me kona kaikuahine na mea na laaua i hoohoka mai ko'u mau manaolana apau, mai ka wa mai i hehi ai ko laua mau wawae ma Welafika."        

            "Ua lohe pone aku au, i ke kupale ana Miss Haukona no ka  pono o na opio, me ke koi okoa ana aku ia Keoni Naika, i hooikaika oia i wahi e hookuuia ae ai o Gai Wakona mailoko ae o ka halepaahao, o kana i pane aku ai, aohe mea hiki iaia ke hana aku, oiai aia malalo o ka malu o ke aupuni ka lawehala.  Ua liilii loa iho la ko laua leo, e kamailio ana, me ko'u lohe ole aku i na olelo i hoopukaia ae e laua, aka nae he hookahi mea i loaa mai ia'u, ua nui loa ka MissHaukona mau mea i ike, e pili ana i na hana a Keoni Naika, nolaila i ka hala ana aku o Keoni Naika, a haalele iho la no hoi au i ko'u wahi e pee ana, hooholo iho la ko'u manao, ma kekahi la ae e hele mai ai au e hui kino me Miss Haukona, a koi aku iaia, e hoike mai ia'u me ka oiaio loa, i kana mau mea i ike e pili ana i ka hihia pepehikanaka.

            "Ua hoea i'o aku la au no ka hale e noho ana o Miss Haukona me kekahi kakahiaka mai, o ka mea apiki mae, aole oia ma ka hale i kela manawa,aka ua hala aku oia no kahi mamao.

            "O oe anei ka mea nana i hana i keia mau ki elua, o ka loaa ana aku maloko o ke pakaukau o Gai Waikona?" i ninauia mai ai ka hoike.

            "Ae, owau ka mea nana i hana i keia mau ki"

            "O keia anei na mea hoohalike, mailaila mai i hana ai oe i keia mau ki?" me ka hoikeikeia ana mai imua o ka hoike, o na mea hoohalike i hanaia me ka ihoiho kukui.

            "Ke manaioio nei au, o keia no ua mau mea hoohalikelike nei, i laweia ae imua o'u, no ko'u hana ana mai i na ki elua e waiho nei."

            "Pehea, o oe no anei ka mea nana i hana i keia ki?" me ka hoikeikeia ana mai imua on a, o ke ki a ka makaikiu.

            "Ae, owau no ka mea nana i hana."

            "Pehea, ke hoomaopopo mai la no anei oe i keia kanaka, ka mea nana i kauoha aku ia oe e hana mai i ki nana?" me ke kkuhikuhi ana aku o ka loio o Gai Wakona i ka makaikiu.

            Pahola ae la ka minoaka ma na papalina i ka hoike, a i aku la:  "Ke hoomaopopo nei au i na ku-emaka, na maka no hoi ame kona leo, o na ano no o ka mea i hoea ae ai imua o'u, a no kona mau ano e ae, aole me ia ia i keia manawa."

            No kela mau hoakaka a ka hoike, ua noke ae la ka poe oloko i ka akaaka jo ke ku o ka pane a ka hoike i ka naauao.

            "E hiki ana anei ia oe ke ike i ke kanaka nana i haawi aku i ke kauaoha ia oe e hana mai i na ki elua"

            "Ke manao nei au, aole no ia he hana pohipohi."

            "E nana aku maluna o ka paahao, a e hoike mai imua o keia aha, ina o kela ke kanaka nana i kauoha aku ia oe e hana mai i na ki elua"

            "Aole keia o ka mea nana ke kauoha ia'a e hana i ki nana, aka he kanaka oi ae o kona kahiko, he opiopio loa keia kanaka."

            "E noi aku ana au i ka hanohano o keia aha, e kauoha ae ia Keoni Naika, e nana mai imua o hoike, i ikeia aku ai kona helehelena," wahi  a ka loio o Gai me ke ku ana ae iluna, no ka makaukau e ninau hou aku i ka hoike.

            Kauohaia aku la o Keoni Naika e ka lunakanawai, e aea ae kona poo iluna, a e nana mai i ka hoike, a ia wa i ninau aku ai ka loio pale i ka hoike:

            "O kela anei ua kanaka la?"

            "Ae, o ua kanaka nei kela, a ua hiki loa ia'u ke hoohiki, aole loa au e hoohewahewa i kona mau maka ame kona helehelena, ma na wahi apau a'u e ike ai iaia."

            Ua kauohaia aku la ka hoike e hoi no kona wahi mua i noho ai, a ia wa i hoakaka mai ai ka loio pale, no kona makaukau e lawe mai i kekahi hoike hou, mamua o ka hoomau ana aku o ka makaikiu i kana oleloike, a wahi ana, aole ho he mea ano nui loa ma ka oleloike a kela hoike hou, eia nae, he mea ia e ike mai ai ha aha, i ke ano o ka hookolo ana i ka aoao pale ahiki i ka loaa pono ana o ka mea pepehikanaka oiaio.

            Ua aeia mai la kela ma u hoakaka a ka loio pale, a ia wa i kaheaia aku ai kekahi  wahi keiki uuku, e hele ae no kahi hoike,

            He keiki kela ma kahi paha o ka umi a oi aku kona mau makahiki a e komo ana oia i kekahi paalole i hele a lepo, eia mae ma kona mau maka, he keu aku oia a ke keiki hoihoi me ka piha i ka eleu.

            "Owai kou inoa?" i ninau mai ai ka loio i ka hoike.

            "O Tima Kipa ko'u inoa."

            "Ua kamaaina anei oe ia Keoni Naika?"

            "Ae, ua kamaaina au iaia, oia ka mea hookani okana o ka halepule ma Welafika."

            "Ke makemake nei au  e hoakaka ae oe imua o keia aha, i kau mea i ike ai i hanaia e Keoni Naika ma kekahi po?"

            "Ma kekahi po, mahope mai o ka hanaia ana o ke karaima pepehikanaka, oiai au e hele ana ma ke alanui, ike aku la au ia Keoni Naika i ka hemo ana mai kona hale mai, noke wale ana no oia i ka namunamu, a e alaalawa ana hoi kana nana ana mao a maanei.  Ua ano opulepule maoli oia i ka'u ike aku, nolaila i wahi e maopopo ai kana hana ma ia po, hookolo aku la au mahope on a me ka palanehe loa, o ia no oe o kekahi popoki, e hakilo pono ana i ka iole.

            "Ua hele aku la oia no kahi o ka muliwai, alaila pii aku la iuka a hoea no kahi o ka luawai hooki'o alaila ku iho la menana pono ana aku iluna i ka wai a no kekahi mau minuke paha kona ku maile ana, ike aku la au i ke ka'ika'i ana ae o kona lima, a kiola aku la i kekahi mea iloko a ka muliwai.  He po mahina kela, ua hiki loa ia'u ke ike aku i ka hulali o kekahi mea ma ka malamalama o ka mahina, a i ke kuho ana o ua mea la iloko o ka wai, o ka haalele aku la no ia o ua o Keoni Naika i kela wahi, a hoi pololei aku la no kona wahi."

            "Mahea oe, i ka wa au i ike aku ai i ke kiola ana o Keoni Naika i kekahi mea iloko o ka wai?"

            "Ma kela manawa a'u i ike aku ai i ka pii o Keoni Naika ma kapa o ka muliwai, o ko'u holo aku la no ia a pili ana malalo o ka uwapo, alaila kokolo aku la ahiki i ka hoea ana ma ka'e o ka luawai hooki'o ma kahi e hiki ai ia'u ke ike pono mai ia Keoni Naika i ke ku, ame he mea la he mau kapuai helu wale no ka mamao mawaena a maua."

            He manao koho anei kekahi iloko ou, no ke ano o kela mea a Keoni Naika i kiola ai iloko o ka wai?"

            "Aole a'u mea noonoo ai ma kela po, aka i kaawa nae i loaa aku ai o ka uwaki mahope mai, akahi no au a hooiaio mai, o kela ka mea a Keoni Naika i kiola o ke kiola ana."

            "O ka hora ehia kela o ka po, au i ike ai i na nea au o ka haokaka an iho nei?"

            "Aole i maopopo lao ia'u ka manawa pololei, koe no keia i ko'u hoea ana no ke kulanakauhale, o ka hora ekahi ia o ke aumoe?"

            "Aole no he mau kumu maopopo koe wale no ko'u ake, e ike i kekahi mau mea e hanaia ana o ka poeleele."

            "Pehea oe i hele mua ole aku ai imua o ka Rev. Edimona a haokaka aku imua ona, i kau mau mea i ike ai?"

            "No ko'u maka'u, in a e maopopo ana ia Keoni Naika, ua ike au i kona kiola ana i ka uwaki iloko o ka wai, owau mai ananei ka ilina o kona manao inaina, pela iho la au i huna @i ai i keia mea."

            Ma kela wahi o na hoakaka a ke keika opio, ua haalele iho la oia i kahi o kahoike, aia wale no na maka o Keoni Naika maluna on a, me he mea la, in a nei no ka ike mua o kela kanaka, ua ahuwale kana mau hana i kela keika, in a ua hookau kahiko ia ka make maluna ona.

MOKUNA XXVIII.

 

            "He elua o mau mea ano nui i koe, o ka pau no ia o ka'u ike ma keia hihia," i hoomau hou aku ai ka makaikiu i kana hoakaka ana.  "Ua hoakaka mua mo nei au, no ko'u komo ana maloko o ka rumi o Keoni Naika ma ka po aku la i hala ma Welafika.  Ua loaa mua ka ike ia'u ua hala mai i Keoni Naika no Ladana nei, a aole oia e hoi hou aku ana no Welafika, ahiki i ka pau ana o ka hookolokolo, a oiai ua maopopo no ia'u, ua lawa loa na ike, e hooiaio mai ana, no ka pili ole o ka hewa i ka mea hoopiiia, pela hoi na ike i kau aku ai na ahewa ana maluna o ka mea okoa, me he la nae, e hookonokono mau ia ae ana kekahi noonoo iloko o'u, aia no kekahi mau mea ano nui e loaa aku ana ia'u maloko o ka rumi o Mr. Naika.

            "Ua loaa i'o ia'u kekahi mea ano nui loa, no ke mea maloko o kekahi wahi lole, i loaa aku ai ia'u he pakaukau uuku, i like loa ke ano o ka hahaia an me ke pakaukau a Mr. Wakono, o ka like ole wale no, he nui hoi ko Wakona pakaukau a he uuku kela.  Maloko i kekahi o na keena huna o kela pakaukau i loaa aku ai ia'u kekahi palapala ano nui."

            Oiai ka makaikiu e kamaikio ana no kana mau mea i ka loaa ana aku, ua haalele iho la ka Loio Kelekolia, i ke keena hookolokolo, a oili hou mai la me ka hapai ana i kekahi wahi pakaukau uuku, a ma kona mau ano apau ke nana aku, ua kahiko maoli kela pakaukau, a ua hele hoi a manumanu.

            Imua ponoi o ka poe apau e noho ana maloko o kela keena, i kukulu ae ai ka makaikiu i ua pakaukau nei iluna, a ma ke kaomi ana aku i kekahi pihi ma ka aoao, i hemo ae ai he papa malalo o ua pakaukau nei, a haule ino la kekahi palapala loihi a waiho ana iluna o ke papahele.

            Hopu aku la ka Loio Kelekolio i ka palpala, a hoomaia ae la e heluhelu i na olelo i kakauia maloko olaila, me ka leo nui moakaka.

            "Ka palapala kauoha hooilina hope loa a Nelekona Wakona," alaila haawi ai la i kona hoa loio, a o ka loio alakai hoi i ka aoao pale, nana i helehelu ae i na olelo apau maloko o ua palapala nei.

            Ma ke ano nui ke olelo ae, maloko o kela palapala kauoha hooilina, e hoakaka ana ia, no ka waiho ana iho o Nelekona Wakona, ka makuakane o Gai ame Josepine Wakona, i ka huina o iwakalua kaukani dala, na kana mau keiki, a o kona mau waiwai me kekahi mau loaa makahiki i holo aku ia no kana wahine i kona wa e ola ana.

            E hoakaka pu ana maloko o kela kauoha, e mahele like ia kela mau dala mawaena o na opio, o keia ka manawa mua loa a laua wa'e oo ai maloko a ka banako ma Ladana, Enelani.

            Ua lilo ka heluheluia ana ae o kela palapala kauoha hooilina i mea hookahaha aku i ka manao o na opio, o keia ka manawa mua loa a laua i lohe ai, eia ka aole laua he mau keika nele, aka ua hookaawale no ko laua makuakane i kekahi huina dala mahuahua no ko laua pono o keia noho ana.

            Ke alaalawa la ka nana ana a ke kaikunane i kona kaikuahine, me he mea la, e hoakaka aku ana, i ka hoea ana mai, i ka hoopauia ana o ko laua makuakane ma ka banako ma Auseteralia, eia ka ua hookomoia ma ka banako ma Ladana, aka o ke ano nae i kaa aku ai malalo o ka malu i Keoni Naika he hookahi no mea maopopo loa ke olelo ae, ua aihue maoli ia no kela kanaka, ma kela manawa ana o ka huna ana i na ki elua maloko o ke pakaukau a Mr. Wakona.

            "Me keia palpala malalo o ko makou malu," i hoakaka aku ai ka 'oio alakai o Gai Wakona, iaia i opiopi pono iho ai i ka palpala a waiho ae la maluna o kona pakaukau, "i ko kakou lawe ana mai a noonoo me ke akahele, i ke ano o ka hoea ana aku o keia palpala malamo i ka malu i Keoni Naika, a hui pu hoi, me na ike e ae, a makou i waiho ahu nei imua o keia aha, ke manao nei au, ua lawa loa na ike, e hooiaio mai ana,no ka pili ole loa i kekahi hewa i ka mea hoopiiia, a ua lawa pu hoi na ike, no ka pili o ke karaima pepehikanaka ia Keoni Naika e noho mai la ma kela aoao."

            "Ke ku-e loa nei au i kela mau hoakaka ma ka aoao o ka loio pale," i ku ae ai ka loio aupuni iluna.  "Ke makemake nei au, e hooiaio mai lakou, no ka loaa ana aku o ke kino o Habati Naika, elike me kekahi oleloike i paa maloko i ka mooleleo o keia aha; a ke koi aku nei malalo o ke kanawai e hoakakaia mai kahi, ame ka manawai i loaa aku ai o ua kino la," me ka hele maoli o kela loio a piha me ka pihoihoi.

            "Ke ae aku nei au, i ke noi a ka loio o ka aoao o ke aupuni, aole nae no ka nele i na ike e ku nei i keia manawa, e hooiaio ana no ka pili ole o ka hewa i ka mea hoopiiia, aka e hoea mai ana no i ka nanawa e loaa alika pane ma ko makou aoao no ka hoopau ana ae i na pohihihi apau ma keia hihia: Ke makemake nei au ia Silia Haukona, e hele mai e hoike i kana mau mea i ike ai!"

            Ua halii iho la ka meha maloko o ke keena hookolokolo, oiai ke kakali la na mea apau i ka hoike nona ka inoa a ka loio o ka mea hoopiiia i hoike ae ai, aole paha i piha na minuke elua, komoana no o Silia Haukona iloko o kela keena, me ke kuikulima pu ana ma me Mr. Kuene. Hele pololei aku la laua no kahi i hookaawaleia no na hoike, a waiho aku la o Mr. Kuene ia Silia, o kona puka aku la no ia nowaho o ka hale hookolokolo.

            Mahope iho o kona hoohikiia ana , ame ka pane ana hoi i na ninau mua a ka loio pale, ia wa i kamailio aku ai oia, no ka pane ana i na hoakaka a k aloio e hoike ae oia, i kana mau mea apau i ike ai no kela hihia:

            "Ua kamaaina loa au ia Mr. Keoni Naika no kekahi mau makahiki loihi, a owau kana wahine hoopalau no kekahi manawa, aka, mahope mai ua hoopauia kela hoopalau mawaena o maua, me ko'u kaawale loa ana mai iaia mai. Ma kela kaawale ana mai iaia mai, ua halawai iho la au me na popilikia o keia ola ana, a na Mr. Naika i kokua mai ia'u, ma ke ano hoaloha, no ka hoopakele ana ae ia'u mailoko mai o ka nele ame ka hune.

            "he eha a i ole he elima paha manawa a'u i holo kino aku ai no Welafika, no ke noi ana i kana mau kokua, oiai oia hookahi wale no ka'u kanaka i kamaaina loa, aohe a'u wahi okoa ae, e manao aku ai, e loaa na kokua no ka hoopakele ana ae ia'i. O kekahi o kela mau manawa a'u i hele aku ai no. Welafika, ma ka po no ia o kela hihia pepehikanaka pohihihi i hanaia. Ma ka hora ewalu o kela  po, ua hoea aku la au no ka hale e noho ana o Mr. Naika, a ninau aku la i ka on a hale , no ko'u makemake e ike iaia, ua oleloia mai la nae ia'u, ua hele oia no kekahi wahi okoa.

                                                            (Aole i pau.)