Ka Nupepa Kuokoa, Volume LXIII, Number 18, 1 May 1924 — HE MOOLELO NO KEONI MONOTANA A I OLE MAI KA AMANA LIKANAKA MAI A I KA LILO ANA I KANAKA ONAMILIONA WAIWAI LOA. [ARTICLE]

HE MOOLELO NO KEONI MONOTANA A I OLE MAI KA AMANA LIKANAKA MAI A I KA LILO ANA I KANAKA ONAMILIONA WAIWAI LOA.

Elike me ia a Monotana i hookau aku ai i na ahewa ana maluna o Rolana Kinikala no ka make arta o Mira, i kuhiheai, o ua wahine nei ia ana i mare ai, pela no o Kinikāla, i hookau mai ai i na ahewa ana maluna o Monotana ma kela manawa ana i hoea aku ai a ike i ka waiho mai o na kino make elua maloko o ka home o Rolana Kinikala, ma kona manawa e ike mai ana o Keoni Kalakona. Me he mea la, ua hoomakaukau maoli ia no ke alahele no Keoni Monotana i keia manawa, a ua haha mai hoi na lima o ke Akua, maluna o ka poe apau i komo aku ma ka hoOpilikia ,ana. i kela kanaka. Oiai oia e ku la ma k« paehumu o kona moku, a e kilohi ana i na hiona o ka moana kai akea, ala hou mai la na hoomanao ana iioko ona no kela waiho a make ana o kona kino ma kapa o ka muliwai, kona kau ana iluna o kekahi kumulaau. a laweia aku no kahi i maopopo ole iaia, ahiki i ka hoopakeleia ana e na kanaka puuwai aloha, kona hele ana a komo iloko o ka home o UilamaGaneki\ kona laAve ana i na lole o kela kanaka ame na dala mailoko mai o ka pahuhao, pela kona komo ana iloko o ka rumi o Mira, mailaila aku kana hoomanaō ana, ahiki i kona hoea ana iloko o ka luahuna waiwai, ka mea nana i hoolilo iaia i kanaka waiwai loa ma ka honua nei. Iloko nae o kela mau hoomanao ana apau i ala ae iloko o ka noonoo o Keoni Monotana, aole he mea oi aku o ke ano nui imua ona, mamua o ke kupaa ame ka hilinai piha o ka wahine ana i aloha ai, maluna ona, iloko no o kela manaoio o ua wahine opio nei. ua make maoli no oia. "Oiai e ola ana, e aloha aku no au ia oe, a ke make au, e huli hoi hou mai no au imua ou!" o keia na olelo ana i kakau iho ai mahope o ke kii o Mira, a waiho aku ai i mea hoomanao na kela wahine opio, iaia i kilohi hope aku ai ma kona mau maka nohea, ma kela manawa o kona pakele ana mai ka amana likanama mai, ua manaoio loa nae o Mira i kela mau olelo, a nr« ia hilinai, aole oia i hoohakalia iho, i ka hooko ana aku i na mea e kamailioia mai ana iaia e kekahi kanaka malihini loa. Aole no i noho pouliuli o Mira, i na hana a Kolāna Kinikala maluna o ke kanaka hookahi a kona puuwai i aloha ai, a 110 ia ike i loaa iaia i ko Rolana Kinikala ano, i ku-e loa ai oia i ka lilo ana aku i wahine mare na kela kanaka, me kona hoolala ana i na alahele no kona palekana, ina no o "ka make ia alahele, i wahi nona e kaa ole aku ai malalo o ka malu o kela kanaka ino. L"a hoopakeleia ae nae ua o Mira, mai kona lawelawe ana aku i kekahi hana hoo poino i kona ola iho, ma kela hoea ana aku o Keoni Monotana no N T u Toka, a i ka wa a kekahi mea "i oili mai ai, ma kela manawa o kona komo ana aku maloko o kona rumi, a koi aku la iaia e holo mahuka no kona palekana, aole oia i hoohakalia iho i ka ae ana aku ia manao, oiai o ka hajli hookahi ia iloko ona e kaawale loa, mai ia Rolana Kinil »ia aku. MOKUNA XXVr. Aia he mau mokupuni lehulehu ma ke Kai Karabiana a ko ke ao nei i ike ole ai i keia la. a ina he poe kekahi i maopopo no kela mau mokupuni. he kakaikahi loa o lakou. Aia kela | rnau moknpuni iwaena o ka hihipe a ame ka naele o ka moana j akea. i kaawale loa., mai na alahele maamau i ka holoia e na | moku. a he mau lahuikanaka no maluna o kela mau mokupuni | e noho nei ahiki i keia la, i loaa ole aku ka ike ia lakou, no na aina nunui mawaho ae o ko lakou mau aina ponoi iho, a ua like no ko lakou noho pouliuli no na aupuni malamalama, elike me ka pouliuli o ko lakou mau kupuna, mamua aku o kela huakai huli aina mua loa a Kolomho. | Aole no nae i nele ka hoea ana aku o kekahi poe kanaka ili keokeo no kela mau mokupuni, eiike me ka nee ana o ke au ka manawa. o ka mea apiki nae. aole he hookahi o lakou i knli hoi mai no ko lakou mau aina hanau, aka ua ku a hoohihi ka manao i ka nani, ka waiwai ame ka maikai maoli 0 kela mau aina hou. * No kekahi o kela mau mokupuni, ka huakai a ka moku o Monotana e lawe aku nei iaia. no ka mea aia ilalo o Mira kahi ii noho ai, me ka moeuhane mua ole, e halawai ana oia he maka a he maka me he kanaka ana i manaoio ai ua make, a e kamailio ana hoi he leo i ka leo, me ka mea a kona puuwai i aloha Vo kekahi mau !a ka holo ana o ka moku ma ka moana, a i ke kaalo ana ae ma na kapakai o Folorida, hoopaaia iho la a mai kekahi wahi mamao loa, i ikeia aku ai ka oili ana ae o k«kahi waapa uuku. me he wahi kiko keokeo la i ka moana, akahi no a hoohana hou ia na enekini, o ka holo aku la no ia 0 ka moku imua. t Xo ka hapalua hora paha kela hoomau ana aku o ka moku 1 ka holo. ma ke aia hele e loaa aku ai ka waapa, ua pili mai la ua waapa nei ma ka aoao, eia ka o \Vanada ka mea maluna, r>" mai la oia noluna o ka moku, me ka haaleleia ana o kela aap?. mahope iho o ka houia ana he mau puka nunui, malalo na iwikaele a ma na aoao. • akaiia no a kau o Wanada iluna o ka moku, o ka hoohuli se la no ia o ka ihu no kekahi alahele okoa, e hoea aku ai no Kuba. a nalowale aku la i ke Kai Karabiana. He mau la kela holo ana aku o ka moku. me ka ike ole ia o kekahi aiiia. aka ma ka auwina la o kekahi la kala'e malie, aia hoi ikeia aku la kekahi mokupuni papapa loihi, me he wahi puu pohaku oioi la. ke nanaia aku mai kahi mamao loa mai, aka i ka nookokoke ana mai o ka moku, eia ka he aina nui maoli. me ka nenee o kona mau kapakai ilalo. He holopapa wale no na wahi apau o kela mokupuni, eia e i ke akamai ame ka noeau o ke kapena nana e hookele aila ua aloalo wale ia aku la no na kuanalu, ahiki i ke v, ana aku iloko o kekahi awa' hohonu, a nalowale aku la o na pali pohaku laumania, e hiki ole ai i na moku e io ae ana ma kela mokupuni ke ike mai, aia kekahi moku >kO kahj i hoolulu ai. Ma ka hoohulihuli mau ana i ke ano o ka ihu o ka moku e holo ai. i kaawale ae ai na halo'alo'a pohaku, ahiki i ke komo loa apa aku o ka moku, iloko o kekahi wahi akea, e hiki ai i Ina moku he mii ke ku malaila. Hookokoke aku la ka moku iuka o ka aina, a mamua pono

mai o kekahi ululaau nui, i hookuuia iho J4i ka heieuma, a ke nana aku i kela mokupuni ma kona mau ano apau, ua kupono maoli e kapaia aku ke Kihapai o Edena. Aoie no he mokupuni ma keia wahi o ka moana mamua, aka na kekahi luapele i hana a loaa he aina paa, a no na makahiki loihi, i lilo ai i aina nui, me ka piha pono i na ano laau huaai like ole, i ikeia ma na aina wela. Ma ka manawa i loaa mua loa ai kela mokupuni i na kanaka he puuhonua ia no na kanaka powa i na moku e holo ana ma ka moana, a malaila i hoahuia ai na waiwaipio, a i hooukaia ai kekahi mau kaua hookahe koko weliweli loa, eia nae, he manawa loihi loa kela, ua holoiia aku na kihe'ahe'a o kela hana ekaeka, he paredaiso o ka nani, ka mea i nohoalii iho maluna o ua mokupuni nei. Aia mahope aku o ka ululaau e ulu uliuli ana ma kapakai, e kupono ana i kahi i ku ai o ka moku o Monotana, kekahi hale kahiko, i kukuluia mai na pohaku ako'ako'a mai o kahakai. He ehia la la makahiki o ke ku ana o kela hale mai kona wa mai i kukuluia ai, ahiki i keia manawa o ka hoearana aku o Monotana, aohe hiki ke hoomaopopoia, koe wale no ka lilo o kela hale, elike me kela luahuna i ka mauna, i wahi e loaa ai ka noho oluolu ana ia Keoni Monotana. Aia maloko o kela hale kahiko, kahi i noho ai o Mira, a mailuna aku o ka oneki o kona moku, i nana aku ai o Monotana iuka, a ike aku la oia i ka noho mai o Mira mawaho o ka lanai; me kona hoomaopopo ana aku, aia na manao kahaha iloko o Mira, no ke kumu o ka hoea koke ana aku o kela moku. I wahi nae e loaa aku ai ka ike ia Mira no ke kumu i hoea mai ai o ka moku, huli ae la oia ia Wanada kana kauwa, a i aku la: | "E hele koke oe e hui pu me ia, ua maopopo ia oe kau mau mea apau e nana aku ai, nolaila aole he kakali hou ana iho i koe," me kela mau oJelo mai kona haku mai, haawi aku la o Wanada i kana kunou aJia, o ka iho aku la no ia no kekahi j waapa uuku, i hookuuia aku iloko o ke kai, e lana ana ma ka aoao o ka moku. Elike me kekahi kii mabala ke ku malie i kahi hookahi me ka oni ole, pela iho la ke ku malie o Monotana iluna o ka oneki o kona moku, aia wale no kona mau maka maluna o ka waapa o Wanada e holo la nouka o ka aina. I ka pae ana aku o ka waapa iuka o ka aeone, ike aku la ua o Monotana, i ka haalele ana aku o Mira i ka hale, a hele mai la e hui pu me Wanada, me ka hoopiha loa ia rrrai o ua o Monotana, me na haawina ilihia o ke aloha, iaia i ike aku ai i ke kino kilakila o ka wahine a kona puuwai i aloha loa ai. He manawa pokole wale no kela o ka hui kamailio pu ana 0 Mira me Wanada, aia hoi, ike hou aku la oia, i ka huli ana aku o Mira hoi no ka hale, me ka ukali aku no o Wanada mahope ona, a i ka hoea ana aku noluna o ka lanai o ka hale, hapai ae la oia i kona mau lima iluna, me he mea la e haawi ana 1 kana mau hoomaikai ana i na lani, no kekahi mau pomaikai nui e ili mai ana maluna ona. Lamalama ae la ka helehelena o ua kanaka kupaianaha nei, iaia i ike aku ai i kela mau hana ma ka aoao o Mira, minoaka pu ae la hoi kona mau papalina, alaila hapai ae la i kona mau lima iluna, a hookahi ka haawi ana i na hoomaikai i na lani, kahi ana i manaoio ai, aia ilalo ke Akua, ka Mea Nana i haawi mai i na mea maikai apau, a mahope o ke kamailio ana ae i kekahi mau huaolelo pokole, i haalele aku ai oia ialuna o ka oneki, a hoi aku la noloko o kona rumi. Aia na kanaka oluna o ka moku. ke hu'e la i na ukana no ka hoohikihiki ana aku iuka o ka aina, kela piha ukana mua no, aole i hu'eia, a o na leo hamumu o na luina, me ko lakou mau [himeni, o na mea wale no ia e loheia aku ana ma kela aina i |nohoia e ka maluhia ame ka mehameha. | I ka iho ana aku o ka la e nalo mai ka ili aku o ke kai, aia no o Mira mawaho o ka lanai o kona honle kahi i noho ai, e [hoolohe mai ana i na mea apau e kamailioia aku ana iaia e |Wanada. Aole he mau mea ano 'nui e ae a Wanada e noke la i ke kamailio ia Mira, aka e pili ana no ia no Keoni Kalakona, me kona hooia ana aku imua ona, ma kela po, e lioea aku ai ke kanaka ana i aloha ai, ma ke kino, a e ike ana oia iaia, elike me kela manawa mamua aku o kona kailiia ana mai iaia aku, e ka make. Oiai he hana paakiki ka nlanaoio ana i kekahi moolelo elikē me ia a Wanada e kamailio aku nei, eia nae ua manaoio loa o Mira i ka oiaio o na mea apau, elike no me kana i manaoio ai i kinohi loa. e hoi hou niai ana no ke kanaka ana i aloha ai imua ona, i kekahi la, a o keia ka manawa ana e hooiaio ai i ka pololei o kana mea i manaoio ai. Mahope mai o ka liia ana o kana aloha iluna o ka amana likanaka, aia mau ka manaoio iloko o Mira e hoi hou mai ana no oia imua ona, me kona ike no nae he hana pohihihi loa, i make, ke ola hou mai, aole nae he kumu okoa o ka loaa ana iaia o kela ano haawina, mamuli mai no ia o ka nui o kona aloha. O ka hele hoi ia ahiki i ka pau ana o ka Wanada kamailio ana aku imua ona, ia wa i puana malie ae ai o Mira i keia mau olelo: "Oiai e ola ana, e aloha aku no au ia oe. a ke make au, e huli hoi hou mai no au imua ou. I keia po, e hooko ai oe i kela mau olelo e kuu aloha!" MOKUNA XXVII. Aole o Monotana i haalele koke aku ialuna o kona moku, ahiki i ka poeleele loa ana, he poeleele nae, i like ole aku me na mea maamau e ikeia nei, aka he poeleele no o ke ano liu-la o ke ahiahi, no ka mea ma kela aina, pela mau iho la ke ano 0 ka po, ahiki i ka oili hou ana mai o ka la, ma kekahi kakahiaka ae. Ma kela hehi ana aku o na wawae o Monotana iuka o ka aina, leha ae la kona mau maka iluna, a hoonani aku la i ke Akua, no ke alakai ana mai i kona mau wawae a hoea i kela aina me ka palekana. Me kona oiwi kino kilakila, me na kainawawae maloeloe, 1 hoomaka aku ai oia e hele no ka hale o ka wahine ana i aloha ai e kakali mai la iaia, aka mamua nae o kona hoea ana aku no ua hale nei, halawai e mai la me ia o Wanada, a o ia kana i ninau aku ai: "Pehea na mea apau?" "Ua holopono na mea apau a kaua i hoolala ai, a ke kakali mai la oia o kou hoea aku." "Pehea oia hookahi wale no anei ia e noho mai la?" "Ae, oia hookahi wale no. ia e noho mai la maloko o kekahi rumi pouliuli, kahi au i kuhikuhi mai ai ia'u, maloko olaila oe e halawai pu ai me ia." "Pehea, ua manaoio no anei oia e hoea aku ana au ma ke kino maoli nei?" "Ae, ua manaoio loa oia pela." "Alaila e hoomaikaiia ke Akua! E hoike mai oe ia'u, pehea

ko Mira ano i ka lohe ana i kau mau hoakaka imua ona?" "Elike me ko'u manaoio no na mea a ko'u makua i hoike mai ai ia'u, no ke ano o kou hoea ana mai, pela no kona ma- j naoio." "Aole anei he wahi kanalua iki iloko ona, no ka oiaio o kau mau mea i hoakaka aku ai imua ona?" "Aole loa ona kanalua iki. Heaha iho auanei kana mau mea e kanalua ai? He hookahi wale no Akua, a na kela Akua hookahi wale no Akua a na kela Alkua hookahi i hoouna mai ia oe, mahope oka hala ana ona kenēkuria lehulehu. Ehia la mau kaukani makahiki i hala ae nei, a ko'u mau kupuna i wanana e mai ai, e hoea mai ana oe, ame ke ano o kou hoea ana mai? Aole anei ua hooiaioia na mea apau? E hele oe e hui pu me ia, aia ke kakali mai la o kou 'hoea aku!" Pahola mai la o Monotana i kona mau lima a elua imua, me ka hookau ana aku ma na poohiwi o \Vanada kana kauwa hoolohe, a i.aku la: "O ka manaoio i loaa ia oe e Wanada, he manaoio ia i loaa ole i na kanaka e ae ma ka honua nei, a ke kalokalo ae nei au ma ka inoa o na lani, e hookau mai i na hoopomaikai ana he nui maluna ou, a e kiai a e hoopakele ia oe mai na poino mai, no ke koena aku o kou mau la i koe e ola ai ma ka honua nei." I ka pau ana no o kana kalokalo ana, hookuu ae la oia ia Wanada, kulou iho la hoi kona poo ilalo, a hele aku la imua no kahi o ka hale e ku mai ana. laia o ka hoea ana aku noluna o ka lanai, nana aku la oia ialoko o ka hale he pouliuli wale no, e hamama mai ana no nae ka puka, nolaila komo aku la oia iloko, me ka huli ana ae no kekahi rumi ma kona aoao akau, he oi aku ke pouliuli maloko o kela rumi, no ka mea ua hukiia iho ka pale puka aniani ilalo, aka nae mai kekahi kihi mai o kela rumi, i lohe aku ai oia i ka pinapinai o ka hanu o kekahi mea, ana i koho koke iho ai, o Mira kela e kakali mai ana iaia. Me kona hoohakalia hou ole iho, hele pololei mai la ua o Monotana, no kahi anā e hoomaopopo mai la, aia o Mira malaila, a iloko o na sckona helu wale no aia i'o kana aloha iloko o kona mau lima kahi i puili ai, a iloko no hoi o kela manawa hookahi, aia na lima o Mira ke puliki la ma kona a-i. tNo kekahi mau sekona lehulehu, aole e hiki i kekahi o laua ke kamailio ae, me he mea la, o kela kekahi manawa ilihia loa iloko o ko laua ola ana, aka nae i ka mahie ana ae o kela mau haawina ilihia, akahi no a loaa ia Monotana ka manawa maikai e kamailio mai ai, i ka pane ana ae: "O e Mira," wahi ana me ka leo hawanawana. "E kuu aloha owau no keia i hoea mai la imua ou!" Nui iho la ka hanu o Mira i ka lohe ana mai i kela mau olelo, me ka oi loa ana mai o ka puliki ana o kona mau lima, ma ka a-i o Monotana, aia hoi kona poo ke moe la ma ka umauma o ka mea ana i aloha ai, me ka pane ole ae he hookahi huaolelo aka ke hoomaopopo iho la o Monotana, aia o Mira ke ; hookahe la i kona mau waimaka o ke aloha. ! "Auhea oe e Mira kuu aloha, aole keia he manawa#no na waimaka, aka he wa keia no na minoaka, no ka hauoli." "Pela i'o no, aka iloko o ia haawina o 'ka hauoli, e ukali mai ana no ke kaumaha mahope aku," i pane ae ai o Mira, me ka mau no o ka hoopili ana o kona poo ma ka umauma o Monotana. "0 kou manao hopohopo no ka ukali mai o ke kaumaha mahope aku, heaha ia e kuu Mira aloha?" "O ia no keia loaa hou ana ou ia'u, a nalowale hou aku oe, no ka elua o ka manawa." "Mai hopohopo oe no kou nalowale hou mai ia oe mai. He oiaio, ua kaawale kaua no kekahi mau makahiki loilii, aka ma keia hui hou ana, aohe mana ma ka honua nei, nana e hookaa-; wale hou ia kaua, o ka make wale no." j "O e kuu Akua, he mea oiaio anei keia?" "Ae, he mea oiaio loa keia!" "Alaila e hoike mai i ka mea oiaio loa, e mau ana an£i kou noho ana ma ke kino kanaka, elike me ia a'u e ike aku nei ia.„ oe. E ae mai ana anei ke Akua maikai, e hoonoho ia oe ma ka honua nei me a'u?" "E noho mau ana au me oe, a o ka make wale no ka mea nana e hookaawale ia kaua kekahi mai kekahi mai." Ma kela wahi o ka laua mau olelo hikimua o ka hookamaaina ana o kekahi me kekahi, i hapai ae ai o Monotana ia Mira iluna, a alakai aku la no kahi o kekahi nolio ko-ki loihi, e waiho mai ana, a malaila i noho iho ai oia, me ka hookuu ana iho ia Mira e noho iluna o ka papahele, me kona paa ana mai no nae imua o kona alo. Ma kela wahi, i hoi hou ai ka laua kamailio ana i na la i kaahope aku, na la i oili ae ai na hana, nana i hookaawale i kekahi mai kekahi mai. Ke kamailio hou la laua no ke karaima pepehikanaka i kahihi wale ia mai ai maluna o Keoni Kalakona, ka hookolokoloia ana ame ka liia ana iluna o ka amana; alaila aku la o Monotana, i kona pakele ana mai ka make mai, kona hoea kino ana aku maloko o ka rumi moe o ua o Mira, ame kona liele auwana ana. Hoike pu aku la oia i kela hele ana ona ahiki i kekahi wahi kiekie, mahope o ka haalele ana aku i ka home o Mira, a huli mai la oia nana, me ka ike mai i ke ku aku o kana aloha ma ka puka aniani, a o ia ka Mira o ka pane koke ana mai: "Ae, ua ike i'o aku au i kou ku ae iluna o kela wahi kiekie, aka nae ua kuhihewa loa au, o kou kino uhane la ia, eia ka 0 oe maoli no," wahi a Mira me ka puliki ana mai ia Monotana. Ke nee mau la na minuke ame na hora imua, aia no na aloha elua ke noho la iloko o kela rumi pouliuli, me ka ike maopOpo ole aku o ;kekahi i ka helehelena o kekahi, he mea liilii wale no nae ia, no ka mea aole he hoohewahewa hou ana iho iloko o Mira, o Keoni Kalakona i'o no keia. No na mea e pili ana i ka luahuna waiwai, pela hoi na hana 1 lawelaweia mahope iho o ka holo mahuka ana o Mira mai Nu loka mai, aole o Monotana i kamailio koke aku ia mau mea, a aole no hoi oia i hoike aku, i ka manaoio ana o na mea apau maloko o Nu loka, ua pepehi maoli ia ua o Mira e Rolana Kinikala a make, a aia ua kanaka nei ke paa mai la maloko o ka halepaahao. Ua hala okoa kekahi manawa loihi o kela ahiahi ia laua ma ke kamailio ana maluna o na mea like ole, alaila hoololi ae la o Monotana ma kekahi kumuhana okoa, ma ka ninau ana aku ia Mira: "Pehea kela kahunapule o ka holo pu ana mai-me oe maluna ■o ka mokuahi hookahi, he maikai no anei kona ola kino e noho nei ma keia wahi?" "Ae, he maikai kona mau ano apau e noho nei." "Ina pela, alaila aia a oili mai ka malamalama o na kukuna o ka la, i ke kakahiaka, o ka wa ia e loaa ai ia oe ka hauoli piHa, no kou hoohuiia iloko o ka berita oiaio loa o ka mare." (Aole i pau.)