Ka Nupepa Kuokoa, Volume LXIII, Number 21, 22 May 1924 — HE MOOLELO NO KEONI MONOTANA A I OLE MAI KA AMANA LIKANAKA MAI A I KA LILO ANA I KANAKA ONAMILIONA WAIWAI LOA. [ARTICLE]

HE MOOLELO NO KEONI MONOTANA A I OLE MAI KA AMANA LIKANAKA MAI A I KA LILO ANA I KANAKA ONAMILIONA WAIWAI LOA.

"Alaila ke makemake nei anei oe, e ukuia aku he huina dala mahuahua ia oe mamua o kou ae ana, e kokua ia'u? Ina o ke d::Ia kau i makemake ai, ua hiki loa ia e loaa ia oe, elike ka nui me kau i koi mai ai," me ka holo okoa ana mai o Rolana Kinika'ia imua, no ka paa ana ma na lima o ke kahunapule. "Ina e hiki ana ia oe ke hoopakele ae ia'u mai ka make mai, k': h:ina no nae a'u e kanalua loa nei, no ka hiki ia oe ke laweh .ve; e iiaawi no* au ia oe he hookahi miliona dala, a i ole i elua miliona dala paha, aia i ka nui aii i makemake ai." aku la ke kahunapule i na lima o Kinikala e paa mai ana iaia, me he mea la, aia ka hoowahawaha iloko ona, no kela mau li:na, i kikohukohu me na hana karaima he nui, a i ke kaawale ana mai o Kinikala, pane mai la oia i ka ninau ana mai: "He ehia miliona ka nui o kau mau dala?" " \ -le e hiki ia'u ke hoike aku ia oe i keia manawa, aka ma ko';: koho wale 110 nae, aia paha ma kahi o na miliona. Owau keV?.V.i o na kanaka waiwai loa mamua, aka nae ua emi liilii mai ka'u mau dala, mahope mai o ko'u noho paahao ana pela i hī'.i o!e ai ia'u ke pane pololei aku i kau ninau, no ka nui o ka'u mau miliona dala. Aole anei i lawa aku la kou makemake, ina he elua miliona dala ka uku a'u e haawl aku ai, ke li'o i mea hoopakele ae ia'u?" 'Wole au i lawa me kela mau miliona dala elua." "Ina hoi ha pela, e hoike mai i kau mea i makemake ai! Aek au i manao mua, he poe kanaka na kahunapule, i piha me :r.anao ma-ua." ":lc :oe ma-ua na kahunapule, ma na mea a lakou i make-.-:i. e oili mai na hopena maikai. O kau mau dala apau, . tt.~. ka honua nei, e lilo mai ia na'u, me ke koe ole aku he hookahi keneka, e kuai ai i omoomo palaoa nau, ma ia ano wale no au e kokua aku ai ia oe e Mr. Kinikala." -O. ao'e loa au e ae! E ke Akua, ua ahona kuu noho ana maloko nei o ka halepaahao, ame ka ana maluna o ka noho :n\-i3a, uiamua o ka ae ana aleu i kau koi." "] leaha la hoi, ina o kena iho la kau pane, alaila aohe mea hiki ia'u ke hana aku no kou palekana, ua iawa ae la 110 ko'u noho ana ?naloko nei o kou keena paahao, e hoi ana au," me ke ku ana ae o ke kahunapule iluna, a e anehe aku ana oia e hele. no kahi o ka puka, kahea e mai 1a o Rolana Kinikala iaia i kn i ana mai: "Alia ne e wikiwiki i ka hoi!" "Alaila ua hoololi ae la ka paha oe i kela manao mua ou ea?" Ma kahi nae o ka pane ana mai i ka haina o ka ninau; kamailio mai la ua o Rolana Kinikala? "Aole anei au mea hookahi e waiho iho ana no ko'u pono, mahope nei?" "Aohe a'u mea e waiho iho ana mahope nei, e hoihoi pu ana !t>c. axi i na mea apau me a'u." "lie keu no hoi oe a ke kahunapule lokoino! Ina e hiki i'o a:ia la -~e ke hoopakele ae i kuu ola elike me ia au i hoakaka rr.ua mai nei, alaila ke ae aku nei au, e haawi ia oe i ka'u mau dala apnu; ua ahona ko'u lilo ana i kanaka kuew r a a makilo, ir.?r-ua o ko'u make ana." P.ihola hou ae la kela minoaka' ma ka helehelena o ke kahuna: -!c. -n kona ike ana iho, he hana pulapu wale no ka Rolana Kir : ; ka!n e pahola mai la imua ona, tio ka haawi mai i kana ma:: .!"la apau loa iaia nei, me ka manap ole e hooko i ka laua aei ; ke. c ,: a nae aole i maopopo i ua keinaka nei, na ano apau 0 k? kahunapule, ka mea hiki ole iaia ke pulapu mai i kona "Ke makemake nei au e hoolohe pono loa mai oe, i na mea a'u i nnkemake ai ia oe e hana, i wahi e loaa aku ai ka'u mau kokua ana no kou pono, ma keia kumuhana ko'iko'i i pili i kou o!a. l'a kamailio mua aku nei au ia oe, no kou pili ole i ka hewa kara:ma pepehikanaka, kela hewa i hookauia mai ai ka make maluna ou; aka nae ke paku'i aku nei au i keia manaW3, no ka maopopo ana ia'u, no kou pili ana i kekahi mau hana kanaima pepehi kanaka i oi aku ke ino imua o keia." "Hcal:a kau mau mea i ike—" "Mai kanamaha mai oe i ka'u mau olelo, aole i pau ko'u hoakaka ana, no ka'u mau mea i ike e pili ana nou. Hfe manawa loihi ae nei i hala, nau ponoi i pepehi a niake i kekahi poe ekolu. E hoolohe mai oe i keia mau olelo a'u e kamailio aku nei ia oe, o naalele iho auanei au i keia keena, me ka loaa ole he manaolana ma kou aoao, no kekahi kokua mai ia'u ak'u. "O oe ponoi e Rolana Kinikala ka mea nana i pepehi i kekah: kanaka, ka mea i lilo he hoaloha pilipaa nou; kela kanaka 1 hoolioaloha mai ia oe, a i haawi mai i kana mau kokua ana ia oe, oiai r.a mea apau e nanakee mai ana maluna ou, me ka hoohuli ma: i ko lakou mau kua ia oe. "Xau ponoi e Rolana Kinikala i pepehi aku iaia, me ka loaa o3e hr v.ahi manao aloha iloko ou nona; ua like loa oe me ita Ilikini ahiu, ka nele i ke aloha oiai e nana aku ana maluna 0 ka. lakou mau pio. Aole ma kela wahi wale ae la no lawa ka h2r.a a kou mau liina i piha me ke koko, aka ua pepehi pu ak;: kī oe i ka makuahine o ua hoaloha nei ou ame kana wahine i" Aohe pane leo o Mr. Kinikala, aka hikaka aku la oia a pili ma ka paia, me ka haka pono ana mai o kona mau maka, i hele a piha rne ka weliweli maluna o ke kahunapule. "Ua hele aku oe no ka home o kela hoaloha ou," i hoomau hou aku ai no ke kahunapule i ke kamailio ana. "O ka w r ahine marc wale no a ua hoaloha nei ka i loaa aku ia oe i ka hale, a oiai ua aloha oe i kela wahine, he aloha o ke kanaka i piha me ka hilahila ole; a no ko ikē, o oe hookahi wale no me kela wahine ko ka hale, hoao aku la oe i kau mau hana limamii o ke ano holoholona maluna ona, me ka noke ana o kela wahine 1 ke ku-e ma na ano apau, ahiki i kou hauhoa okoa ana iaia me ke kaula iluna o kekahi noho. "Ia ojp nae i manao ai, pela iho la e hookoia ai kou mau manao lapuwale. o ka manawa ia i huli hoi mai ai ke kane a kela wahine, a o ko hoaloha hoi ame kona makuahine, a no ko ike, ua loaa pono kau hana lhnanui o ka hilahila ole, ua pepehi aku la oe i ka maleuahine ame kana keiki, me ka nana mai no o ka wahine au i hoolilo ai i pio nau." Hoomahl iki iho la ke kamailio ana aku a ke kahunapule jna kela wahi, me ke ku ana ae i|una, a hele aku la he elua

mau kaina wawae imua o Kolana Kinikala, alaila hoomau hou aku la i kana kamailio ana: "Pehea, e hoomau hou aku anei au 1 ke kamailio ana, no kau mau hana mahope mai? E hoakaka aku auei au i ke ano o kou kaualako ana i kela wahine iluna o ka mai ka noho mai au i hauhoa ai i ke kaula, noloko o kekahi rumi o kona home, a iaia e waiho maule ana, i hou aku ai oe i ka pahi ma i kona puuwai? Ke makemake nei anei oe e lohe, i ke ano o! kou holo mahuka ana mailoko aku o ka home, o na kino make ekolu e waiho ana, a nalowale aku la iloko o ka pouli o ka po, a oiai oe e holo ana, ua ike mai la oe i kekahi kanaka okoa aku, e hele mai ana no kela hale? "Heaha la ka'u e olelo ae ai nou e Rolona Kinikala ma kela po? Me ko ike no i kou hana maoli ana i ke karaima pepehikanaka, eia nae holo pololei aku la oe imua o ke keena makai, a alakai mai la ia lakou, no ka hale au i pepehi ai i na mea ola ekolu, a imua o na makai ekolu, i kuhikuhi aku ai kou mau manamanalima, maluna o kekahi kanaka hewa ole, oia ka mea pepehikanaka. "Auwe no ka hoi e!" i hooho ae ai o Rolana Kinikala, o ia no oe o ka mea e aneane iho ana e piholo iloko o ke kai, me kona hehee ana iho a noho ana iluna o ka papahele, oiai o na huaolelo apau ana e lohe mai la, he oiaio wale no. "Imua o ka aha hookolokolo, o oe ponoi ka mea nana i hoike aku imua o na kiure ame ke kahu o ka aha, i kou kiei ana aku ma ka puka aniani, a ike i ka lawelaweia ana o ke karaima pepehikanaka, e ke kanaka au i hooili aku ai i na ahewa ana maluna ona. '.'Mamuli o kau oleloike ponoi, 1 ahewa wale ia ai kekahi kanaka hewa ole, a oiai e hoomakaukauia ana kela kanaka e kau iluna o ka amana likanaka, o oe pu kekahi maloko o ka pa o ka halepaahao, i ike i kona make ma'uwale ana no ke karaima ana i hana ole ai. Me na dala a kela kanaka i waiho iho ai mahope nei, kela kanaka au i hooili aku ai i na ahewa ana e make, i hoolala aku ai oe i ke kahua o na pomaikai ame na dala au e olelo nei i keia la, nou ia mau waiwai apau. "Anhea nae oe e Rolana Kinikala; o kela kanaka au i hoahewa aku ai no ka pepehi ana i na kino kanaka ekolu; kela kanaka i liia ai iluna o ka amana likanaka, mamuli o kau Vnau oleloike hoopunipuni; kela kanaka hookahi no au e nana aku ana me na manao aloha ole, e lewalewa ana iluna o ka amana likanaka; kela kanaka no a ko mau maka, e nana aku ana i ka hoihoiia noloko o ka hale wahio kino make, no ke leakali ana i ka pahi, a na kauka kaha, o Keoni Kalakona ua kanaka nei, aole nae oia i make elike me kau i manaoio ai, aka eia no oia ke ola mai nei." "O, aole! Aole!" i hooho ae ai o Rolana Kinikala, a hina aku.la oia iluna o ka papahele. No kekahi mau minuke mahope mai, aole he mau'olelo i kamailioia ae e ke kahunapule ame Kinikala, ua nolio hamau loa laua, a o ke kahunapule nae, ka mea nana i kahamaha mai i kela anoano oloko o ke keena paahao i ka pane ana mai: "Auhea oe e Kinikala, e ala ae iluna!" Ala malie ae la o Rolana Kinikala a noho iluna, akahi no a hiki iaia ke kamailio mai: "Owai oe?" wahi ana me ka leo haalulu. "He kanaka anei oe, a i ole he diabolo paha?" "He kanaka maoli 110 au elike me kou ano, a he diabolo no kekahi ano o'u," wahi a ke kahunapule, me ka wehe ana ae i kona lole kahunapuile, pela hoi kona helehelena ku'i, a jpane hou aku la: "E nana mai ana oe ia'u!" "Auwe, aole oe he mea okoa, aka o oe no o Monotana!" "Ae, owau no keia o Monotana," me ka pahola ana ae o kela | minoaka i hele a kamaaina i ka mea heluhelu, ma ka helehelena 0 ke kanaka a ke kupaianaha nui wale, a kaua i ike nei iloko o ke kahiko o ke kahunapule. "I hele mai nei anei oe no ka hoehaeha ana ia'u? Ina o ka mea oiaio loa ia ea, alaila heaha ke kumu nui o kou hoao ana mai e hana pela? Owai oe, a heaha kou pili ia Keoni Kalakona?" "Owai au, a heaha ko'u pili ia Keoni Kalakona, he kumuhana ia i pili ole aku ai oe e Rolana Kinikala; me ka nana ole nae, owai Ia au, a heaha la ko'u mau ano, ame ka'u hana, hookahi j mea a'u e hooiaio hou aku nei imua ou, aole au i hele mai nei no ka hoehaeha ana aku ia oe ma kekahi ano, aka, i hele mai | nei au e hookuu ae ia oe mailoko mai o kou noho paahao ana." | "Heaha mai ke kumu o kou manao ana e hana pela?" | "No ka mea aole loa oe i pili i ka hewa no ke karaima i ka--1 hihi wale ia mai maluna ou." "He oiaio no leena mea au e hoakaka mai nei ia'u, aka nae ua oi aku kuu make ana, mamua o ko'u hookuuia ae, no ka mea e paa hou ana no au i ka hopuia, no kekahi karaima hou ae, i like loa ke ino me keia karaima." "Ma ia wahi, ua kuhihewa loa oe e Rolana Kinikala, aole loa oe e hopu hou ia, ke hemo oe mailoko aku nei o hao." "Alaila heaha kau mea e hana mai ana maluna o'a?" "Ua lohe mua aku nei no oe i ko'u manao, i hele mai nei au e hookuu ia oe mai kou noho pio ana. Ma kou aoao, e hoolilo mai oe i kan mau dala apau ia'u, aole no ko'u makee aku i kau mau dala, oiai ua lawa au i ke dala ma na ano apau. Mawaho ae olaila, e hoike pati mai oe i kau mau hana karaima kahiko i hana ai, i wahi e kaawale loa ai ka inoa o Keoni KaJakona mai na kikohukohu mai, o ke karaima, i ahewa ma'uwaleia ai oia. "Malalo o ka'u mau kuhikuhi ponoi ana, e lawelaweia ai na hana apau no ka hoolilo ana mai i kau mau da!a ia'u, pela hoi kau mau hoakaka no ka pili ole o ka hewa pepehikanaka ia Keoni Kalakona, ke pau ia mau mea i ka lawelaweia, alaila, owau ponoi no auanei ka mea nana e haawi aku i ke kauoha, e hookuuia oe maiioko aku nei o keia halepaahao, a e hele lanakila oe, elike me na kanaka e ae, . "Aole au kakali hou ana aku no kau mea e hana ai, no kou palekana o keia wale no ka manawa kupono, oiai aole loa au e hoea hou mai ana e ike ia oe, ma keia hope aku." "Heaha na hooiaio e hiki ai ia'u ke manaoio aku, e holopono ana kau mau mea apau e kamailio mai nei no ko'u pono? Malia paha, i ko'u wa e hoike pau aku ai ia oe, i ke karaima i hanaia e a'u, o kou hookomo aku la no ia maloko o na nupepa, a hoopukaia ae i ke akea." "Pela iki iho e Rolana Kinikala," wahi a Monotana me ke ku ana ae iluna a hele alai la no kahi o ka pnka, me ke kahea ana aku i ke kiai, a mahope o ke kamailio ana me ke kiai no kekahi mau minuke, ia wa i nalo aku ai ua kiai nei. a iaia i huli hoi hou'mai ai, ua wehe ae la oia i ka poka, a komo mai la he elua mau wahine i kahikoia me na lole o ka poe Vilikina, ua paa hoi ko laua mau helehelena i ka uhiia me na uhimaka manoanoa. Hele pololei aku la kekahi o kela mau wahine Vilikina no kahi a Rolana Kinikala e ku ana me ka naka haalulu o kona

kino, a ke hoomaopopo la oia, i kekahi mea ano nui ana e ike aku ana maloko o kela keena paahao, aka ke hookuoo wale la no nae oia, i ole ai oia e maule. No kekahi mau sekona ke ku malie ana o ka wahine Vilikina ia Kolana Kinikala, alaila kuemi mai la oia ihope he hookahi kaina wawae, a me kona lima akau i wehe ae ai i kao uhimaka mai kona helehelena ae, a iloko o ka imo ana a ka maka aia hoi, ike mai la o Rolana Kinikala me ka hoohewahewa ole ia Mira e ku aku ana imua o kona alo. Mamuli o kela oili.ana aku o Mira me ke kino ola maikai, ka mea a Rolana i kuhihewa maoli ai, ua make, ua lele maoli kona oili, o kona hina aku la no ia iluna o ka papahele iloko o ke kulana maule. MOKUNA XXXI. Oiai o Rolana Kinikala e waiho maule ana iluna o ka papahele, i liaawi ae ai o Monotana i ka hoailona, ma ke ani ana o kona lima i na wahine elua, e haalele mai laua ialoko o ke keena paahao, me kona kahea okoa ana aku i ke kiai, e kii mai e wehe i ka puka, a i hakalia no a hamama ae ka puka, o ka oili aku la no ia o kela mau wahine iwaho, a waiho hookahi iho la ia Monotana me Rolana Kinikala iloko. Ua hookahaha loa ia aku ke kiai o ka halepaahao, iaia i wehe mai ai i ka puka, o ke keena paahao o Rolana Kinikala, a ike mai la i ka waiho maule o ka lawehala ilt|na o ka papahele, eia nae aole oia i ninau mai 1 ke kumu o kela maule ana, aka pani hou aku la no oia i ka puka a paa, i ka wa i hemo aku ai na wahlne malihini elua iwaho. No kekahi mau mmuke pokole wale uo kela waiho maule ana o Rolana Kinikala, ua hoi liilii mai la kona noonoo maikai, ahiki i kaakaa ana ae o kona mau maka, alaila nana mai la maluna o Monotana, ma kela* kulana mua ana i komo aku ai iloko o ke keena paahao, he kahunapule. "Ea, eia no ka oe maloko nei o keia wahi?" i pane mai ai ua o Rolana Kinikala me ka leo haalulu, me he mea la, aole i hoi pono mai ka ikaika i kona kino. "Ae, eia no au maloko nei, a e kakali aku ana i kau pane, no na mea a'u i hoopaa mua aku nei ia oe." "O ka mea-oiaio anei, e kakali ana oe, no ka hookuu ana ae ia'u mai ka noho paahao ana maloko nei o keia wahi?" | "Ae, o ko'u e kakali aku nei i kau pane." j Ala ae la o Rolana Kinikala iluna, me ka hele ana ae a nohe iluna o kona wahi e hiamoe ai, alaila kamailio mai la: "Ina e hiki ana ia oe ke hoike mai ia'u i kekahi mea a'u e makemake nei, alaila, e hooko no au i kau mau mea apau € kauoha mai ai ia'u." "Hea"ha ia mea au i makemake loa ai e lohe mai ia'u aku?" "Ina e hiki ana ia oe ke hoike mai ia'u i ke alahele oi ae o ka pono ame ka maalahi no'u, i ko'u wa e oili aku ai mawaho o na pani o keia halepaahao ma ke ano he kanaka kino lanakila, me ka pakele ana mai ka make mai, mamua o ko'u hoomau ana e noho ma keia wahi, alaila e ae aku no au i kou manao.

"E hoomanao pu mai nae oe, ina e ae aku ana au i kou manao, a hele aku au he kanaka lanakila, ua uele au i ke dala ame na hoaloha a mea e ae paha i kamaaina mua ia'u e loaa ai he hoa kamailio. Ua like loa au me kekahi mea kama ole, aohe mea nana e. hookipa aku ia'u, o ka holoholona paha ko'u hoa e kohu ai ke hoohalike ae; a ia'u e manao ana, ua kaawale loa aku'na poino, o kou wa ia e hoike ae ai i ke akea i ka'u mau mea apau i hua'i aku ai imua ou, o ko'u paa hou no ia i ka hopuia, no kela mau karaima kahiko a'u i hana ai, nolaila e ike mai oe, aole no he wahi pomaikai iki e loaa ana ia'u, ke ae aku i kou manao, elike ana no na hopena e hoea mai ana maluna iho o'u." "Auhea oe e Rolana Kinikala, o ke karaima au i hana ai, ua oi aku kona ekaeka, mamua o kekahi mau hana karaima e ae i maopopo ia'u, a ua paa maoli no kuu manao, e hookuu aku ia oe e auamo i na hoopa'i awahia o keia karaima au i hana ole ai, i ukūia ai oe, no na karaima e ae i hana maoli ia e oe. Ua paa loa kuu manao, e hookuu aku e hooko mai ke kanawai i kana hana maluna ou, aka nae, na ka wahine i hoea mai nei imua ou, nana 1 hoopakele ae 1 kou ola mai kuu inaina ae. "la'u i hoike aku nei ia oe, e haawi aku ana au i kou noho lanakila ana, aole ia ma ke ano kamalii, no kou hookuuia ae he mau hora kakaikahi wale no, alaila hopu hou ia aku oe, aole pela, o na mea i hala, ua hoopoina loa ia kela mau mea; oiai aole e lilo kou make ana aku, i kumu e hoola hou ia mai ai, ka poe au i pepehi aku ai a make, Ina e hookuu aku "kna au ia oe e hele me ke lanakila, alaila he elua mau alahele e waiho mai nei imua ou, nau e koho ai." "Heaha ia mau alahele elua, e hoike mai?" "O ka mua, a o ke alahele maamau no ia i ka lawelaweia e na kanaka apau i like aku me kou ano, o ia no ka lawe maoli ana ae i ke ola; a o ke alahele elua o ia no ka holo ana no na aina mamao, me kou kapa ana i inoa hou nou, a hoololi i kou helehelena. Malia palia he hana kupono ole loa na'u ka ae ana aku ia oe e hele lanakila hou, o lawelawe aku no auanei oe i na hana karatma i oi aku ka lapuwale ame ke ino, i ko na karaima mua au 1 hana ai, aka nae ke lana nei kuu manao, e ano hou ana kou ola ana aku, a e lilo ana oe i kanaka maikai, aole i kana ino. "I kou haalele ana iho i keia aina, a hele aku no kekahi wahi mamao loa, aole oe e hele ana me ka nele, e hoolako aku ana no au ia oe me ke dala, mai kou mau waiwai ponoi, aku, elike ka nui me ka'u i manao ai ua kupono, a no ke koena iho o kau mau dala, e hooliloia aku no ia no ke kokua ana i ka poe nele a pilikia oloko nei o keia kulanakauhale, a owau ponoi no ka mea nana e makaala aku ana no ka hooliloia o na keneka apau o kau mau dala, no na hana ku i ke aloha." "E hoolako i'o mai ana anei oe ia'u me ke <lala, no ka haalele ana iho i keia kulanakauhale?" ? "Ua lohe mua aku nei no oe i ko'u manao no ia mea." "Pehea ka nui 0 kau mau dala e haawi mai ana na'u?" "No'u ia kuleana e haawi aku ai ia oe, aia no i ka nui a'u \ ike ai ike leupono. Hookahi nae a'u mea e hepo.ia ?iku nei, e lawa ana kela mau dala no ka hoolako ana i koU' Inau hemahema apau. No kekahi mau minuke lehulehu mahope mai o ke kamailio ana aku a Monotana i na olelo mamua ae nei, ua noho hamau loa o Rolana K3nikala, me ka palulu ana ae>o na lima ma kona helehelena, me he mea la e noonoo ana oia no kana mea e pane mai ai, a iaia o ke aea ana mai iluna, akahi 110 oia a kamailio ae: "īna e hooko i'o mai ana oe i na mea apau au i kamailio mai nei, alaila ke ae aku nei au i kou manao." "E hooko no au i na huaolelo apau i puka aku nei mai kuu waha aku, ke hooko mai oe i na mea a'u i ake ai ia oe e hana mai ma kou aoao; a e hilina'i piha mai oe maluna o'u, i holopono ai na mea a'u e lawelawe aku ana no kou palekana." "Ke apono aku nei au i kena mau hoakaka apau." (Aole i pau.)