Ka Nupepa Kuokoa, Volume LXIII, Number 25, 19 June 1924 — HE MOOLELO NO KEONI MONOTANA A I OLE MAI KA AMANA LIKANAKA MAI A I KA LILO ANA I KANAKA ONAMILIONA WAIWAI LOA. [ARTICLE]

HE MOOLELO NO KEONI MONOTANA A I OLE MAI KA AMANA LIKANAKA MAI A I KA LILO ANA I KANAKA ONAMILIONA WAIWAI LOA.

"Aole niakou j kaniailio pu mai nei no keia mea, aka ua hiki no ia'u ke hooia aku imua ou, no makou apau ka'u e nonoi aku nei, i kau mau huikala ana inai." "No kau noi e huikala aku au ia oe, a ia oukou paha apau, ua makaukau mau au i na manawa apau e ae aku, ina nae ua waihoia mai ke noi, me ka manao kui'o a ke manaoio nei no au, ua kui'o kau noi imua o'u. Ke ole au e kuhihewa, o keia ka manawa mua loa o kou kamailio ana mai i kekahi manao kui'o, mamua o na manawa e ae i hala, iloko o kou ola ana." Ma kahi o ka pane ana aku o Mr. Kalaka i na olelo a Monotana, kulou Avale iho la no kona po'o ilalo, me ke kunoukonu ana, 110 ka pololei o na olelo apau i kamailioia mai e Moaotana, no kona mau ano. "£le nani hoi ia, ua pau ae la ka kaua kamailio ana no keia meā, e oluolu anei oe e hoakaka mai i ke kumu nui o kou hoea ana mai nei e ike ia'ti i keia po, a pela ka hana au i hoea mai la imua o'u i keia manawa?" "Ke ole au e kuhihewa, aole owau hookahi wale no kau i hele ae ai e ike ma kela po, aka ua hoea pu aku no oe ma na home o ko'u mau hoa e kakali mai Ia malalo, aole anei pela/' i pane aku ai o Kalaka ma ke ano hoolalau. "Ae, ua kipa i'o aku au ma na home apau o oukou, a elike 110 hoi me ka liana a kau kauwa, pela no ka hana a na kauwa e ae, no ka paa o ko lakou mau waha aohe he hoike aku i ko'u inoa imua o ko lakou mau haku, oiai aole he hookahi o oukou i hookipa aku ia'u." "O keia iho Ia ke kumu nui o ko makau hookipa ole ana mai ia oe, no ka hoike ola ia ana mai o koy inoa e na kauwa, a ke kaumaha loa nei au no ia hana kupono ole ma ko makou aoao." "Ina i hookipa aku oe ia'u, a o oukou paha apau, ina aole i haule hope loa ka'u mau hana i makemake ai e lawelawe aku i keia po, mamua o ka oili *na mai o ke kakahiaka o ka la apopo. Ua hele au a paa loa i ka hana i keia manawa, no ia kumu, e oluolu ana anei oe e hoakaka koke mai, me ka hoolalau ole, i ka mea hiki ia'u ke hana aku nou?" "No'u iho, hookahi kumu nui o ko'u ake ana t hui pu me oe i keia po, no ke kamailio ana no ia, i ka manao nui o ka leka au i hoouna ae ai ia'u, ma ka lima o kuu kauwa, a me lie mea la, o ka manao hookahi uo ia o ko'u mau hoa i hoea mai nei no kou home." "Ae, ke maopopo aku la ia'u ka manao o kau mea e kamailio mai la, a heaha hou aku?" i "Ke makemake nei au e ninau aku, heaha la ka manao o kou kapa ana mai ia'u, a pela no paha i ko'u mau hoa i " "I ka ohumu e hoopoino ia'u, o kau anei ia i makemake ai e ike?" I "Aole he kupono o kela huaolelo ohumu, aka hoi, ua puka mai Ia 110 mai ia oe mai, ke ae aku nei au, o ka'u ia i alee «i e j lohe mai ia oe mai." "O na huaolelo apau i kakauia maloko o kuu leka, o ko'u manao maoli no ia. Ua hala aku au no kalii mamao, me ka waiho ana iho i ka'u mau hana apau mahope nei, aka nae ia'u i_ huli hoi mai nei, lohe iho la au i ko oukou ohumu ana, e hoopilikia mai ia'u ma na ano apau e hiki ana ia oukou ke hooko. "Me kela manao ohumu iloko o oukou, i lioohuihui ae ai oukou, i na elala apau a oukou, a paio ku-e mai la ia'u, e hooIe mai ana anei oe i ka oiaio o keia mea a'u e hoakaka aku nei ?" "Aole o'u inakemake e kahamaha mai oe, aka e noho malie oe a hoolohe mai i ka'u mau mea e kamailio aku ana. No ka hooko ana i ko oukou mau manao ohumu, ua hoolilo ae oukou ia Setona, kuu akena, i meapaahana na oukou, ma ke koi ana aku iaia, e hua'i pau aku i kana mau mea apau i ike, no ka'u mau hana. "Mamuli o ka oukou mau hana, ua hookikinaia aku oia. e apuhi i na nota aie, e hana i kekahi mau kikoo dala apuka, ka mea a oukou, ke kapa aku nei au ia oukou apau, he poe kokua ma kana hana hakihaki kanawai. "O ka hana mua loa, mahope iho o ko'u hoea ana mai nei no ko'u home, o ia no ke kauoha ana aku k Setona, e hoea mai imua o'u, a i hoike aku no au ia oe ea, ua hua'i pau mai kela kanaka i ka oukou mau mea i hana ai; nolaila e ike mai oe, ke kamailio wale aku nei no au i na mea oiaio loa, na mea i hoike maoli ia mai ia'u. Pehea ua lohe no anei oe, ua make o Setona?" "Aole au i lohe, aka i ka wa hea oia i make »i?" "Ma keia ahiahi oia i make ai, a maloko o keia hale, he mau kapuai helu wale no ka mamao, mai kena wahi au e noho la." Ku ino ae la o Kalaka mai kona noho ae, aia hoi ka weliweli ame ka maka'u maluna o kona helehelena, a o ia ka Monotana o ka pane ana mai: "Aohe au mea e maka'u ai e IMr. Kalaka, noho iho ilalo, no ka mea aole e kala i laweia aku ai ke kino make o Setona, no kahi waiho kino make o ke aupuni," "Auwe no ka hoi e! Oia ponoi no anei ka mea nana i lawe ae i kona ola?" "Alaila e lokahi pu mai ana anei oe me a'u no ka loaa ana ia Setona he kumu kupono loa no kona make ana? Aole nana i lawe ponoi ae i kona ola, aka na kekahi o ka'u mau kauwa i pepehi iaia a make." "O e na Lani! Heaha ka manao o keia ano hana? Ahea kela kauw» nana i hana i ke karaima pepehikanaka?" Leha aku la ka nana ana a Mr. Kalaka, no kahi a na kakauolelo e noho mai ana, no kona manao paha, na kekahi o lakou i hana i kela karaima, ua hoomamaia ae nae kona noonoo, i ka pane ana aku o Monotana. "O ke kauwa nana i pepehi ia Setona a make, ua make oia; a no ka hoopau ana ae i kou mau manao kuhihewa, e kapa oe, owau ka mea nana i kauoha aku i kuu kauwa e pepehi i ka hoa ohumuhumu o oukou; aole loa au i lihi launa aku no na kumu o kona make ana. "O Setona ka i makemake e pepehi ia'u a make, m» ke ki ana mai i kana pu panapana, a no ka hoopakele ana ae i kuu ola, pela kuu kauwa i lele mai ai e hopu i kona kani-a-i; mamuli o ko Setona maopopo ana, e hoopaaia ana oia iloko o ka halepaahao no kana mau hana ku-e kanawai. "Aole nae au i make i ka poka 0 ka pu a Setona, 0 ke ku-

:nu nae o kou ku ole ana i ka poka, he ninau okoa loa ia, ij kuleana ole ai oea no kela uumiia ana aku oke kani-a-i Setona, i hoohuli ae ai oia i kana pu panapana maluna o kuu kauw a, a kii aku la iaia a make. I hooiaio no keia mau mea apau au e lohe mai la, e ike no oe maioko o na nupepa puka kakahiaka e ka la apopo. "Ua piha oloko nei o kuu hale, i na kanaka o ke aupuni, ame na kanaka kakau nupepa he nui, maliop iho o ke kani ana o ka hora umi-kumamakahi o keia po, a no ka hoi hou ana ae i ka kaua kumuhana mua, heaha hou ae ia mea au 1 makemake ai e lohe e Mr. Kalaka f "Ma kela leka au i kakau ae ai ia'u, a i kuu mau hoaloha, ua ku na olelo apau i ka hooweliweli." "'Aole loa he hookahi huaolelo ku i ka hooweliweli maloko o kela mau leka!" "Xawai hoi ka ole, e hoolohe mai paha oe la," me ka lalau ana iho o Mr. Kalaka i ka leka iloko o kona pakeke, eia nae ua pyjie koke mai la o Monotana i ka i ana mai: 4 *'o na mea apau i kakauia maloko o ka'u mau leka ia oukou, he hoakaka wale no ia, aole he mau olelo hooweliweli, aia he like ole nui, mawaena o ka huaolelo hoakaka ame ka hooweliweli." 4 *Alaila e ae ana anei oe e wehewehe pono mai i ka manao 0 kela hoakaka?" 4, Hc keu no hoi, ua kamailio mua aku nei no au ia oe!" "Alaila aole ka paha au i maopopo, no ia kumu au e.ninau hou aku nei!" "Elike no me na olēlo apau o kela leka, o ka manao nui iho la no ia." "Alaila ke hoole mai nei anei oe, i ka. hoakaka ana imua o u 1 ka manao o kau lekaf" "Aole keia he hoole, aka aohe au mea e pohihihi ai no kela leka." "Ina hoi paha no kou hoakaka pono mai i ka manao o kela leka, malia o hiki ia'u ke lawelawe aku i kekahi mau hana e pono ai oe, 1 ka la apopo. Ua loaa ia makou ka ike, no ke kulana kupilikii i kau aku maluna ou, no ka mea ua emi loa ka waiwaiio o kou mau mahele iloko o na hui hoopukapuka dala, a malia ua makemake oe e loaa kekahi huina dala mahua-

hua, no ka hoohana ana aku i ka la apopo, pela au i hoea mai la no ka hoike ana aku ia oe, ua hooholo makou apau, e kokua aku ia oe me ke dala kuike, elike me kau huina i makemake ai. M ,% He hana i'o keia i ke kokua i ka hoa-kanaka, no ia hana nae, ke haawi e a"ku'nei no au i ko'u mahalo ia oukou, ma ou la. Heaha ka huina dala a oukou i manao ai e kokua niai ia ? u:"' "Aole makou i kukauka mai nei i ka huina nui, aka nae ke manao nei au, ua loaa no ia'u ka mana e hoike aku ai no lakou; he makemake i'o kou i ke dala, alaila e haawi aku no uiakou ia oe " "L"a loaa paha oe e Mr. Kalaka i kekahi eha ma kou iwiaoao, akahi ka hoi kou wili ilalo, me ke akuaku o kau kamailio ana mai, aka na'u e kokua aku i kau mau mea i manao ai e hoopuka mai. Pehea e hiki ana anei ia oukou, ke haawi mai ia'u ma ke ano aie, no kekahi manawa pokole wale no, i ka huina o iwakalua miliona dala?" l\e oni wale la no o Kalaka maluna o kona noho, me ka hiki ole ke pane koke mai, a o ia ka Monotana i hoomau hou aku ai i ke kamailio ana: "O ka oukou mau dala apau, pela me ko oukou mau waiwai, ke hoohuihuiia, ua hiki aku anei ma kahi o na hanen miliona dala:" "Ke manaoio nei au, aia paha malaila ka nui o ko makou mau waiwai apau ke liuiia." "Ina hoi ha pela, e hiki ana anei ia oukou, ke hoaie mai ia'u. ma kahi o ke kanakolu miliona dala?" "Ma ia walii ke hoole aku nei au. O ka liuina hiki ia makou ke haawi aku ia oe, he hookahi wale no miliona dala. Mamua akn o kela huina, aole e liiki ia'u a ia makou ke hoaie aku ia oe." "Ke haawi hou aku nei au i ko'u mahalo ia oe e Mr. Kalaka ame kou mau hoa no keia manao kokua o oukou, e haawi mai ia'u i ka huina o hookahi miliona dala; o ka mea oiaio loa nae ea, aole e hiki ia'u ke lawe mai i ka oukou mau dala, oiai ua makaukau no au me ke dala e noho aku la, eia malalo o ko ? u malu iloko o keia minuke a kaua e kamailio nei, ka huina o kanaono miliona dala, a iloko o na la helu wale no, e loaa mai ana ia'u he mau haneri miliona dala hou nolaila e ike mai no oe, aole o'u nele dala, e hiki ai ia'u ke aie aku ia oukou." "Auwe no ka hoi e, o keia iho la anei ka nui o kou mau waiwai:'' 'walii a Kalaka me ke ku ino ana ae iluna, hele hoi na ] maka a kunahihi.. i kau a mea o ke kahaha, am£ ka maka'u i pu īa Monotana, no ka hiki ole ia lakou ke hoopilikia hou *ku i kela kanaka. **E huli hoi hou aku oe e Mr. Kalaka imua o kou mau hoa, « hoike aku ia lakou; o ko'u manao, ma ka huli hoi hou ana mai no ke kulanakauhale nei, o ia no ka hoolilo ana aku i ko'u mau mahele apau iloko o na oihana hoopukapuka, a e pau ko'u komo ana iloko o na hana huli waiwai, eia nae mahope o ka lohe ana, ame ka ike ana, i na mea i hanaia mai i a'u e ko'u mau enemi, ua hooholo iho la au, e hoohala i kekahi mau la ma keia kulanakauhale, ahiki i kuu ike ana aku i ka poe ohumu apau, maloko o na pani o ka halepaahao, ka poe na lakou i hoopilikia mai ia'u, a i kekahi poe okoa aku paha kekahi. "Aole loa e moe ana kuu mau maka, ahiki i ka lilo ana o oukou apau i poe kanaka ilihune, me ko'u nana ole, ina o ka makilo ma na alanui, ka' hana e loaa ai o ka oukou mea e ai; ina no e konoia mai ana au e hoolilo aku i elua hiliona dala, no ka hookoia o ko'u mau makemake. "Aia a oili mai na kukuna malamalama o ka la, ma ka la apopo, e hoomaka ana ma ka hora umi o ke kakahiaka, o ka manawa auanei ia e kiia ai ka poka mua loa o ka hoouka kaua mawaena o oukou ame a'u. "Ma keia wahi iho la la, ke nonoi aku'nei au i kou oluolu. e kala mai ia'u, ua lolie aku la no oe i ko'u mau manao, oiai he nui ka'u mau hana e waiho mai nei, i pau ole i ka lawelaweia." , . . Me na kaina wawae hikaka, i huli aku ai o Mr. Kaiaiva no >53 puka, a iho aku la no ka hale malalo e hui pu ai me kona iuau lioa, aka aia nae iloko ona ka weliweli no ka hōpena e kau aku ana maluna o lakou apau, no ka mea ua manaoio loa oia, i na mea a Monotana i kamailio mai ai, e hiki ole ai lakou e nakele ma kekalii ano. JIOKUXA XXXVII. Ma ka moolelo o kela kulanakauhale r Xu loka, aole loa he la i ikeia ai kona ano nui loa, elike me kela la, ma ke ao

ana ae i ke kakahiaka, he la ia e hiki ole ai ke hoopomaia, no na hiona maloko o ka home o Monotana, mai ke kaka'niaka mai ahiki wale no i ka po ana. Mai ka manawa mai i weheia ai na liale oihana, no ka lawelawe ana i na oihana like ole, me he mea la, ua hoea mai j ka hopena o na niea apan; mamuli o ka oili ana ae o kekahi mea niii o ke elala, a hookau aku i na poino, mai ka poe waiwai ahiki aku i ka poe ililume. O ka waiwaiio keia o na maliele o na oihana hoopukapuka waiwai, ua haule loa malalo o ko lakou mau kuinukuai i kinohi, na kanaka waiwai keia i ikeia ma ka la mamua aku, ua lilo lakou apau i poe nele a ilihune, aole he hookahi elala maloko o ko lakou mau e kapa iho ai, na lakou ia dala. Ua hooko aku o Monotana i kona niau manao paa. Ua pahola aku oia i ka anela o ka luku ma ka akau ame ka hema, me ka nana ole i na hopena e kau aku ana maluna o ka poe waiwai a kuonoono. O na hale banako nunui keia, na banako i hookomo nui ia aku ai na dala e ka poe kuonoono o ka aina, ua panikuia ko lakou mau puka, a kauia ae la na pepa hoolaha, aole e liiki ke lawelawe hou ia aku na hana maloko 0 ia mau hale banako. O na oihana e ae keia, na oihana i ike maoli ia ke ku ana maluna o na kahua paa, o ia 110 oe o ka pohaku paa o Gibolata, hookahi ka hiolo pu ana me na oihana e ae, o ia no oe o ka hao a ka wai nui, aohe opala koe. Ma kela la holookoa, mai ke kakahial>a mai ahiki i ka po ana, o Monotana ponoi no ka mea nana e lawelawe i na hana apau ma ka haawi ana i na kauoha i kona poe kanaka i ka lakou mau mea e hana ai. Aole ona ikeia ma na alanui, eia nae o 'kana mau hana ku i ke aiwaiwa, ke holopapa la ia iloko o ka aina, me he makani puahiohio la, a ua piha na alanui, i na kanaka i hele a piha me ka in&ina nona, ina nei no kona oili aku, e pepehiia mai aua oia a make e kela poe. O ka mea apiki nae, i ka wa i oili aku ai o Monotana ma kekahi manawa o ke ahiahi ana iho o ke alanui, aohe mea hiki 1 ua poe nei he liana mai maluna ona. Iloko o ko lakou hele a piha me ka inaina, me na minoaka wale 110 o Moi:otana i nana aku ai ia lakou. O na kanaka keia i ohumuhumu ai, a i manaoio ai, ua lilo o j\lonotana he pio na lakou, nana mai la maluna ona, me na manao kahaha, me ka nalu wale ana iho 110 iloko o lakou, aole kela he kanaka maoli, aka he akua lapu kona hoa e kohu ai.

Aia ua o Monotana kc nolio la maloko o ke keena o ka akena hoopukapuka waiwai ana i koho ai, oia kona akena, ma kona mau ano mawaho ke nana aku, me he mea la, aole he wahi manao aloha iki iloko ona, 110 ka poe apau i lilo i luahi, no kana mau luina hoopoino ia lakou ; aia hoi na keiki elele, e lawe maii mai ana i na hoike imua ona, i kela ame keia mana\va, 110 ka hopena o ka hotfuka kaua pili dala, a ma kela mau hoike, i ike iho ai oia i na inoa o ka poe apau i lilo he mau pio malalo o kona maua. Ma na manawa e laweia mai ai kela mau hoike imua ona, e minoaka iho ana oia, a i kekahi wa no hoi, e hoomaku'e iho ana kona mau maka eia nae ma ka mea oiaio maoli, aia wale 110 kona minoaka, a ike iho i na inoa o na kanaka ana i makemake ai e hoohaahaa aku ia lakou, a ke hoea mai i na inoa o na kanaka e ae, i komo ole iloko o na liana ohumu e hoopilikia iaia, ia wa oia e hoike ae ai i kekahi hoailona o ke kaumaha no lakou. No ka papainoa nae o kela poe-hoopukapuka waiwai, ana i kaumaha ai no ko lakou halawai ana me ke poho, mamuli 0 keia manao ona, e hooke aku i kona mau enemi a pilipu i ka paia, e hoopaa ana oia i ko lakou mau inoa maloko o kana buke lioomanao, ame ko lakou mau -\yahi i noho ai, a hakalia no a paa na hale oihana ma kela ahiahi, hoouna aku la oia 1 na palapala kono, i kela poe apau,"e kipa ae ma kona home, no ka paina pu ana me ia ma ka aina ahiahi. Ua hoea aku la kela mau, palapala kono, imua o ua poe kanaka nei, i poho ka lakou mau elala, o ka noonoo mua i ala j ae iwaena o ka hapanui o lakou, o ia no ko Monolana makee hooi ae i ka hoopilikia ana mai maluna o lakou, pela oia i makemake mai ai e hoea kino aku imua ona. (Aole i pau.)