Ka Nupepa Kuokoa, Volume LXIII, Number 33, 14 August 1924 — Page 3

Page PDF (1.63 MB)

NUPEPA KUOKOA, HONOLULU, T. H., POAHA, AUGATE 14 1924. EKOLU
HE MOOLELO
No Ke
Kaikamahine 0 Ka Pouli
A i Ole
Ka Iliohae Iloko o ka Aahu Huluhipa ame na
Alahele o ka Poe Ino.
MOKUNA V,
Pela iki iho kaua e ka makamaka heluhelu, e hoomanawanui iki mai oe, a e hoakaka pokole aku ka meakakau, i ka huakai aumoana a Pilipo Kuaina no Amerika. He umi la mahope o ka haalele ana aku o Pilipo Kuaina ia Ladana, make iho la kana kauwa nona ka inoa o Doke. Akoakoa mai la na aliimoku, me na ohua no kahi o ke kino make e waiho ana, alaila heluhelu ae la ke kapena o ka moku i kekahi mau pauku o ka olelo a ke Akua, a kanuia aku la ke kino make o kela kauwa iloko o ka opu o ka moana. "Iwaena o na kauwa apau a'u i ike ai, aole hookahi iwaena o lakou, i oi aku mamua ona, ma ka hoopono, a ke lana nei kuu manao, e loaa aku ana iaia ka uku nui ma kela ao mao," i kamailio ae ai o Pilipo imua o kekahi keonimana kino loihi e ku ana ma kona aoao, nona ka inoa o Likeke Dugale, a i hiki aku paha kona mau makahiki ma kahi o ka iwakalua-kumamalima. "Owai hoi ia mea minamina ole i kekahi kauwa hoopono elike me Doke, a owau pu kekahi me oe iloko o kou mau manao kaumaha nona," wahi a Likeke Dugale. "He mea paakiki loa ka loaa ana o na kauwa hoopono elike me keia." "Aole o'u makemake i ke kanuia ana aku la o Doke iloko o ka moana, aole hoi e hihi, o ka mea maalahi wale no ia e hanaia," i kamailio hou ae ai o Pilipo Kuaina. "Pehea, ua loihi anei ka hana ana o kela kauwa malalo ou?" i ninau mai ai kekahi wahine i lohe mai i na olelo e kamailioia ana mawaena o Pilipo Kuaina ame Likeke Dugale. "He kauwa oia na kuu makuakane, oiai no au e kamalii ana i kela manawa, a i ka make ana aku o kuu makuakane, ua mau no kona noho hana ana mai me a'u, ahiki wale no i kona make ana aku la. "Ua kaahele like oia me a'u ma na aupuni like ole o ka honua nei, ua komo pu iloko o na pilikia ame na hauoli ana. He kakaikahi loa ka'u poe i kamaaina ai iloko o ko'u mau la kamalii, a he uuku loa no hoi ko'u mau hoaloha, aole o'u huikau wale aku me ka poe o ke kulana kiekie, a iloko paha o na anaina hoohauoli, o ka'u hana makemake wale no, o ia ke kaahele ana mai kekahi kulanakauhale a i kekahi, ma keia ano iho la, i hele pu mau ai oia me a'u, a ua nana aku au ia Doke, ma ke ano he hoahele, a he hoaloha, aole ma ke ano he kauwa lawelawe. "Oiai nae ua hala aku la oia, aole i maopopo ia'u, kekahi mea kupono e pani aku ai ma kona makalua." "Heaha no hoi kou kumu o ke koho ole ana mai ia'u i kauwa nan?" i pane ae ai o Likeke Dugele. "Ma ke ano he hoaloha, aole au mea kupono e ae e koho mai ai owau wale no, a e hoomanao no ka'u mau hana maikai ia oe o ka wa i hala!" No keia mau olelo i kamailioia aku e Likeke Dugale, huli mai la o Pilipo Kuaina e nana iaia, e hoike mai ana kona mau ano, i ke apono ame ka hilinni maluna o keia hoaloha, a o ia kana o ka pane ana mai : "Ae. he hoaloha oiaio loa oe e Likeke no'u a no ka hoomanao ana ae i kau mau mea i hana ai no'u, aole loa au e poina ahiki i ka hopena o ko'u mau la ma ka honua nei," wahi a Pilipo, me ke kauoha ana aku ia Likeke e iho ilalo o ka moku noloko o ko laua rumi, no ke kii ana i kekahi ciga nona, a koe iho la ua o Pilipo me Mrs. Kaina me ia iluna o ka oneki. He wahine aoo o Mrs. Kaina, o ke kamaaina ana ia Pilipo Kuaina ma kela huakai a ka moku no Amerika, a no na ano maikai a oluolu o keia wahine, ua makemake maoli o Pilipo iaia, ma ke ano hoaloha, "He keu aku a ka nui o kou noonoo no kau kauwa i make," wahi ana me ka hookau ana mai i kekahi lima maluna o ka poohiwi o Pilipo, a nana mai la hoi ma kona mau maka. A ua ike pu aku nei no hoi au i kou noonoo nui loa no keia hoaloha, ou. no Likeke Dugale." "Ae, ua nana aku au ia Likeke Dugale ma ke ano he hoaloha no'u, no ka mea ua aie nui au iaia, no kona hoopakele ana i ko'u ola mai ka make mai." "Pela i'o ka hoi, nawai ole no e komo ka manao hoohihi iloko ou nona," wahi a Mrs. Kaina me kona i wale ana iho no iloko ona, aole o Likeke Dugale he kanaka hiki ke hilinaiia, a koi aku la ia Pilipo, e hoike mai i ka hana i hoopakeleia ae ai kona ola. "He moolelo loihi loa ka mea e pili ana i ko'u hoopakeleia ana e keia hoaloha, aka ma ke ano nui nae au e kamaili oaku ai ia oe, a o ia keia: Oiai au e kaahele ana ma Sepania he manawa ae nei i hala, ua nanea loa au i ka hele mai ke kakahiaka nui ahiki i ka uhi ana mai o ka po, eia ka auanei, ua lalau loa ka'u wahi e hele ana, mai ke alanui pololei mai, a ia'u e imi ana i ke alanui pololei, he lohe ana ka'u i ke poha, aia hoi, ua hina aku la ka hoki a'u e kau ana a waiho ana ilalo, ua ku mai Ia kona poo i ka poka o kekahi pu i kiia mai, a hookahi ko maua hina like ana ilalo. "Hooikaika iho la au ahiki i ko'u kaawale ana mai kuu hoki ae, ku ana no he eha mau kanaka ku i ka hoomaka'uka'u ke nana aku i ko Iakou mau helehelena, a koi mai la e haawi aku au i ka'u mau dala ia lakou, ke minamina au i ko'u ola. "Ma kahi nae o ko'u hooko aku i ko lakou makemake, lalau iho la ko'u mau lima, i kahi o ke kuapo a'u i waiho ai i ka'u mau, dala, ma ke ano hoolalau, a no ko lakou kuhihewa loa paha e wehe ana au i ka'u mau dala no ka haawi ana aku ia lakou, ua noho nanea maoli kela poe kanaka, eia nae iloko o ka imo ana a ka maka, o ko'u ku'i aku la no ia i ka mea kokoke loa mai o lakou ia'u, me kuu lima akau, a hina ana oia ilalo, hookahi me kuu lima hema, walawala ana ka elua o na kanaka ilalo, a koe iho la he elua mau kanaka. "No ka hoopakele ana i ko'u ola iho ame ka'u mau dala, ua hoomaka iho la makou e hakaka, he hookahi au ma ko'u aoao, a he elua mai kela mau kanaka, a i kela manawa a makou e hakaka ana, o ka wa ia i hoea mai ai o Likeke Dugale maluna o kona kaa, a iaia i ike mai ai i kela hakaka o makou, lele koke mai la no oia ilalo, a haawi mai la i na kokua ana ia'u ma ke ku'i ana mai i kekahi puupuu mahanahana i ka elua o na kanaka a mama ana ua lapuwale nei i ka holo iloko o ka nahelehele. "No ka elua iho hoi o na kanaka, ua eha oia ia'u, o ko'u kau no ia maluna o ke kaa o Likeke Dugale, a holo pololei mai la no ke kulanakauhale." "He keu i'o kena a ka moolelo ku i ka weliweli, pela i'o ka hoopakeleia ai kou ola e Mr. Dugale, a ina i'o aole i hoea mai kela kanaka, me he mea la ua lilo oe i pio na kela poe kanaka lapuwale. Pehea aole nae paha a lakou mau pu ea? Aole ou kamailio mai nei i kekahi mea e pili ana i na pu a i ole i ka pahi paha." "Aole he pu a kela poe kanaka, me he mea la, o keia pu i kiia mai ai a ku ka poka ma ke poo o kuu hoki, ua waihoia aku no iloko o ka nahelehele, a ua oili wale mai no kela poe kanaka, me ka manao paha i ko'u hookahi, he hana maalahi na lakou ka hoolilo ana ia'u i pio imua o lakou." "Ma kau mau mea apau e Pilipo i kamailio mai nei, ua hik
loa ia'u ke ike aku, aole kela poe kanaka eha, he poe powa, no ka mea aole loa na kanaka powa e hele me ka hemahema, e lako mau ana lakou me na mea kaua, aole no ka hoolilo ana i ka lakou mau pio, i mea paani na lakou, aka no ka hoopakele pu ana i ko lakou mau ola kino. Ke ole au e kuhihewa, he poe kanaka kela no ka hooko ana i kekahi hana i hoolala mua ia, no ka powa ana mai ia oe. Pehea, ua maopopo no nae paha i na kanaka e noho ana ma kela wahi, o oe kekahi keonimana waiwai kaahele honua ea?" "Ae, ua maopopo ia lakou ia mea, a manao no au ua hoomakakiu kela poe ia'u, aka ma ko Likeke Dugale manao, he mau mile loihi ka hahai hele ana o kela poe kanaka ia'u, ahiki i ka poeleele ana, o ka wa iho la ia i hooko maoli mai ai i ka akou hana powa." "I hoike aku au ia oe e Pilipo, i ko'u manao maoli, o Likeke Dugale kekahi mea i komo pu iloko o ka hana powa a na kanaka eha maluna ou. O kela olelo ana mai a Dugale ia oe, e huli hoi awiwi olua no ke kulanakauhale, i ole ai e hoea mai kekahi poe kanaka powa, ke lohe aku i ka hoike a ke kanaka lookahi i holo ai iloko o ka nahelehele, he mau hana pulapu wale no kela ana, oiai nae o ka mea oiaio loa, aole ona makemake e ike mai kona mau hoa i kou kaa ana aku malalo o kona malu." "Ua hiki ia'u ke olelo ae, he kaula kou hoa e kohu ai, no ka mea o kau mea i kamailio mua mai nei, no ka hoea mai o kekahi puulu nui, no ka lele ana mai maluna o'u, o ka Likeke Dugala no ia o ke kamailio ana mai, a no ko'u minamina i ko'u ola iho, pela au i kau koke aku ai maluna o kona kaa, a holo mai la me ka puahia, ahiki i ka hoea ana no ka hale hoolimalima a'u e noho ana ma kela kulanakauhale." "Alaila no ka hana hoopakele anei a kela kanaka i kou ola, i lawe mai ai oe iaia i hoaloha maikai loa nou? Ke manao nei au, ua uku aku oe iaia i kekahi huina dala mahuahua no kela hana koa loa ana i lawelawe ai, a ua hoole mai oia, a no kou ike no, ua noho aie oe i kela kanaka, ua koi okoa aku oe iaia e lilo i hoahele nou ma kau mau huakai kaahele, aole anei pela e Pilipo?" "Aia hoi paha la, ua like pu maoli oe e Mrs. Kaina me kekahi kaula, ua pololei kena mau olelo apau au e kamailio nei," wahi a Pilipo, me kona piha i ke kahaha. "Aole au he kaula elike me kau I kapa mai nei ia'u, aka he wahine wale iho no au i kulike me ke ano o na kanaka apau, aka nae mamuli o ke kahiko o ko'u mau makahiki, a ua ike nui hoi i na mea like ole ma ka honua nei, pela iho la i loaa mai ai ia'u na ike, ma kekahi mau mea. Nou iho e Pilipo ke hilina'i kuhihewa loa nei oe maluna o keia hoaloha ou; ina e lohe ana oe i kekahi mau olelo e hoinoino ana iaia, e hoala koke ia ana kou mau manao inaina; e lilo aua nae keia hilinai kuhihewa ou i kumu nou e mihi ai i kekahi la e hoea mai ana. "I hoike aku au ia oe i ko'u manao maoli, o kela kanaka o Likeke Dugale, ka mea au i kapa aku ai iaia he hoaloha nou, oia kekahi o na kanaka ino lapuwale loa. O kou powaia" ana e na kanaka eha, ame kou hoopakeleia ana e Likeke Dugale, he hana ia i hoolala mua ia, he umii i waihoia mamua o kou alahele i wahi nou e okupe ai, a lilo oe i pio na ka mea au i kapa aku ai he hoaloha a he hoahele nou." "Mai kamailio mai hoi paha oe e Mrs. Kaina pela," wahi a Pilipo me ka leo o ka mea i piha me ke kahaha. "Aole o'u manaoio, e hana mai ana o Dugale i kekahi mea e hoopilikiaia ai ko'u noonoo. Iloko o na manawa a maua i kaahele like ai, aole loa au i ike aku i kekahi wahi hoailona o kona kumakaia ia'u a imi mai paha i kekahi mau hana e ku-e aku ai au iaia, koe wale no kona makaala mau ana e loaa ole ia'u kekahi pilikia, a o ka poe apau i ike a i kamaaina iaia, hookahi no a lakou mea e kamailio mai ai, o ka mahalo wale no, aka o oe ame Doke, kuu kauwa i make aku nei, o olua wale no na mea makemake ole iaia. Mai kela manawa mai a'u o ka lawe ana mai ia Dugale a noho pu me a'u, mai ia manawa mai ko Koke noke i ke koi ia'u e kipaku i keia kanaka, aole nae o'u hoolohe aku iaia, no na kumu no a'u e kamailio aku nei imua ou." "Ua maopopo loa ia'u e Pilipo Kuaina, aole he kumu e ae i loohia ai ko kauwa i ka ma'i mai kela la mai a kakou i haalele aku ai i ke awa o Livapulu, mamuli wale ma? no ia o kona hoihoi ole i keia kanaka au i hookipa aku ai malalo o kou malu. Ua lohe no oe i ko ke kauka hoike ana mai i kana mea i ike no ko kauwa, aole he ma'i o kela kauwa ana i ike, eia nae ua emi mau mai ka ikaika o kona kino, ahiki i kona hopena, a ua kanu aku kakou iaia iloko o ka moana. "Auhea oe e Mr. Kuaina, ua kahiko loa ko'u mau makahiki, e lilo ai au i makuahine nou, a no kou pono wale no, ke hoike okoa aku nei au i ko'u manao elike me kekahi makuahine e haawi ana i na oleloa'o i kana keiki ponoi. "Ma ka manawa a na luina o ka moku i kiola aku ai i ke kino o ko kauwa iloko o ke kai, kela kauwa i aloha ia oe me he kaikuaana ponoi loa la nona, a i makee hoi no kou pono wale no, ua ike au i na hoailona o ka hauoli ma na maka o keia hoaloha ou, ka mea nana i kono mai ia'u e kamailio aku ia oe i ka'u mea i —— " "Ua oi aku ka pono e lohe ole au i kau mau mea i manao ai e kamailio mai," i kahamaha mai ai o Pilipo Kuaina. "Ua nana aku au i na mea apau elike me ka'u i ike aku ai no lakou, ma ia ano, aole au i ike i kekahi mea maikai ole iloko o Likeke Dugale, koe wale no na hoailona apau o kekahi kanaka hoopono." "O keia kou pilikia nui Ioa e kuu hoaloha, o kou hoolohe ole i na a'o ana mai a ka poe kahiko. O ka huli hoi mai paha koe o ua hoaloha nei ou, aka nae mamua o kuu haalele ana iho ia oe, eia wale no ka'u olelo, mai hilinai nui loa oe maluna o Mr. Dugale, a mai hua'i pau aku imua ona, i na mea apau e pili ana i kou kulana ame kou waiwai." "Heaha mai auanei kau e Mrs. Kaina, ua hua'i pau aku au i ko'u mau ano apau imua ona. O ko'u mau waiwai apau, aole loa he hookahi mea ana i ike ole ai, a ua hilinai piha aku au maluna ona, a o ko'u mau manaolana apau, aia no ia iloko o kona mau lima." "Ina o kena iho la ka mea oiaio loa au e kamailio mai nei ea, alaila i hoike aku no au i ko'u manao imua ou e Pilipo, e hoea mai ana he la au e mihi ai me ka walania loa, no ka mea aole he noonoo e ae iloko o kela kanaka, o ka lilo wale aku no o kou mau waiwai apau iaia, a oia ponoi no auanei ka mea nana e imi mai i na alahele apau e lilo ai oe i pio malalo ona. Aole o Likeke Dugale he kanaka hoopono, elike me ia au e hilinai kuhihewa nei, aka, oia kekahi o na kanaka ino lapuwale loa. "Aole he kumu okoa ae i make ai kau kauwa, o kela kanaka wale no, a mai poina oe i keia mea a'u e hoike aku nei me ka hookamani ole, o oe aku no auanei ka ukali mahope o kela kauwa au." He kaula anei o Mrs. Kaina i hiki ai iaia ke wanana aku i keia mau mea imua o Pilipo? Iloko o na la mahope mai, i ka ike ana o Pilipo Kuaina i ka oiaio o na mea apau a kela wahine, i hoakaka aku ai imua ona, aole loa e hiki iaia ke hoopoina i na olelo a Mrs. Kaina, me he mea la e wawalo hele mau ana ia ma kona mau pepeiao. Ma kela wahi nae o na kamailio mawaena o Pilipo Kuaina ame Mrs. Kaina, ike aku la o Pilipo i ka hele mai o Likeke
Dugale, o kona kaha aku la no ia hele me ka noke ana ae no i ka akaaka, ma ke ano hoomaloka no na mea ana i lohe ai mai ia Mrs. Kaina aku. MOKUNA VI.
Ma ka hui pu ana ae o na hoaloha a elua i kahi hookahi ,hele aku la no kahi e waiho ana o na noho maluna o ka oneki, a nanea iho la, me ke kaa o ka hapanui o ka laua kamailio ana maluna o ke kauwa i make, a o ia ka Pilipo o ka pane ana aku : "Aole e hiki ia'u ke hoopoina i na olelo a kuu kauwa i kamailio mai ai, no kona makemake loa e ola aku ahiki i kona ike ana, ua loaa ka'u wahine, a ua hanau mai ka'u keiki, i hii ai oia iaia iloko o kona mau lima. Nolaila e ike mai oe e Likeke Dugale i ka nui makee maoli o kela kauwa no keia huakai a'u no Amerika, me kona pule mau ana i ke ao ame ka po, e lilo o Miss Rudena i wahine maikai elike me kana i iini loa ai. "Me he mea la he ike kilokolo maoli ka i loaa i kela kauwa, no ka mea ua wanana mua mai no oia, e mare i'o aku ana an ia Miss Rudena, a e aloha ana au i kela wahine, oiai nae aole au i ike mua i kona helehelena." "Malia paha e pololei i'o ana na mea apau a kau kauwa i kamailio mua mai ai ia oe, ina pela o oe kekahi o na kanaka laki loa," i pane aku ai o Likeke Dugale me ke ka ana aku i ka lehu o kona ciga ma ka aoao o ka moku. "O ka hana pono wale no paha ia ma ko'u aoao, o ka hooko aku i ka makemake o kuu makuakane, eia nae, he keu aku a ke kupaianaha, o ka hana mua ia ana o kekahi aelike, me ka maopopo mua ole ia'u, a ia Miss Rudena hoi. No'u iho, aole loa o'u manaoio iki iloko o kekahi aelike i hana mua ia, no ka hoomare ana aku ia'u me Miss Rudeina, a o keia ke kumu nui o ko'u hoopaneenee ana i ka'u huakai no Amerika ahiki i keia manawa. "Ua manao maoli iho no au aole e mare me keia wahine opio, me ka nana ole i ka makemake o kuu makuakane; a o kahi i laki ai, ua waiho mai no oia na'u e hooholo i ka mea pono e hana aku ai, ina paha no ko'u mare me kela wahine opio, a i ole mare paha me kekahi wahine e aku." "Ua pololei kena mau olelo au e kamailio mai la e Pilipo, a ina no owau ma kou wahi, aole no au e pupuahulu wale ana, ma ka mare ana aku i kekahi wahine, ke ole au e ike, oia kekahi o na wahine huapala e lilo ai kona wahine u'i i mea e haaheo ai ka noho ana o ka home." "Aohe a'u nana no ka u'i o 'ka helehelena o kekahi wahine, no ka mea aia iwaena o ka hapanui o na wahine u'i na ano ino he nui, aohe o lakou waiwai elike me ka waiwai ole o ka lehu o keia ciga a kaua e puhi nei. Hookahi wale no a'u mea nui e ake aku nei e ike iloko o Miss Rudena, ina he wahine oia me ka naau maemae, ka oiaio ame ka hoopono. Ina ua loaa ia Miss Rudena ia mau ano, alaila e lawe mai ana au iaia i wahine mare na'u, ina no he pupuka kona helehelena, aka i nele oia i keia mau ano, alaila aole loa oia e lilo o Mrs. Pilipo Kuaina." Minoaka iho la o Likeke Dugale no kela mau olelo a Pilipo he minoaka o ke ano pahenehene, me ka noke wale ana iho no i ka owiliwili i kona umiumi, e hoolalau ai i ole ai e ikeia mai kona ano e kona hoaloha. "E kau aku ko kaua mau manaolana, ua loaa ia Miss Rudena kena mau ano apau au e hoike mai nei ia'u. Heaha no hoi kou kumu huli ole aku i na ano o kela kaikamahine, ma o kekahi mea la au i hilinai ai?" "Owai aku auanei ia mea a'u e manao ai, no ka hoike ana mai i na ano o Miss Rudena? He malihini loa au maluna o ka lepo o Amerika, aole he hookahi kanaka i kamaaina mua ia'u." "Pehea no hoi oe i ninau mua ole mai ai i ka mea malama banako, kahi au i waiho aku ai i kou mau waiwai?" "O ka mea apiki ia, aole mea malama banako a'u i ike ma Amerika, no ka mea aole iloko o ka banako kahi i waiho ai o ko'u mau waiwai." "E manao ana ka hoi au, i ko olelo ana mai, eia kou waiwai malalo o ka malama ana a kekahi mea ma Amerika, a i kela kanaka no oe e ninau ak uai no Miss Rudena." "Ua kamailio i'o aku au ia oe pela, aka o ua kanaka nei nana e malama mai la i ko'u mau waiwai o Kenerala Rudena kanaka no oe e ninau aku ai no Miss Rudena." Luliluli ae la ke poo o Likeke Dugale, me he mea la aole paha i komo aku ka hoihoi iloko ona, no ke kaa ana na Keneraia Rudena e malama i ka waiwai o Pilipo, a mahope iho o kona noho hamau ana no kekahi mau minuke, akahi no ahiki iaia ke kamailio ae i ka pane ana mai : "He oi ae ka palekana o kou mau waiwai malalo 9 ka malama ana a kekahi banako, oiai he nui na kanaka na lakou e malama i na buke moohelu waiwai, aka o ka waihoia ana na kekahi kanaka hookahi wale no e malama, ua hiki i kela, kanaka ke apuhi ia oe, ke manao oia e hana pela. "E lilo ana ka nui o kau mau dala ame kou mau waiwai i kumu hoowalewale no kekahi kanaka e hiki ole ai iaia ke hana me ka pololei, he mea keia i ikeia ma na wahi apau o ka honua nei. Pehea e hiki ai ia oe ke koi aku i ka huina nui o kau mau dala, a pehea e hiki ai iaia ke ike, i ka pololei o kau mau koi e waiho aku ana imua ona?" "No kena mau mea au e kamailio mai nei, aole au i ike i kekahi kanaka hoopono loa elike me Kenerala Rudena, no ka mea i kela ame keia mahina, e hoouna mau ae ana oia i kana hoike no ko'u mau waiwai, a he makahiki ae nei i hala i kelekalapa ae ai oia, no ka hiki ole iaia ke hookaulike i kana buke moolelo, no ka paewa o elua dala wale no." "Alaila ua pau loa ae la ko'u manao hopohopo, ua kuhihewa loa au ua like la kela kanaka me ka hapanui o na kanaka e ae, 4 ko lakou wa e ike ai i ka nui o ka waiwai o kekahi mea, aole ana. e nele ka hapapa o ko lakou mau lima ; a ke hauoli nei au no ka palekana o kou waiwai iloko o ka lima o Kenerala Rudena." "Ina i'o paha aole o Kenerala Rudena he kanaka waiwai, malia paha ua lawelawe oia i na hana kolohe, aole nae pela, oia kekahi o na kanaka nui o ka waiwai, a oia ponoi no ka mea nana i hoala mai i ka manao imua o ko'u makuakane no ka hoomare ana i ka laua mau keiki, a e ike mai no oe i ka manao hoopono iloko ona, aole maua i hoopaaia malalo o kela aelike, aka ina no aole i kulike ko maua manao, no ka mare ana, ia pau wale no kela aelike i hanaia." I ka manawa i lohe aku ai o Likeke Dugale, i kela hoakaka a Pilipo, pahola ae la ka minoaka ma kona mau papalina, lamalama ae la hoi kona mau maka, me ka noke pu ana ae i ka akaaka me ka leo nui, me ke komo ole nae o na manao hoohuoi iloko o Pilipo, i ke kumu nui o ka akaaka ana o kona hoaloha, a o ia ka ua o Likeke Dugale i pane aku ai: "Aole au i ike i kekahi hana naaupo, elike me keia au i hoakaka mai nei. Pehea la e hiki ai ia Kenerala Rudena ke maopopo, o oe e Pilipo ponoi, ke kanaka ana e hoouna mau mai ana i kana hoike i kela ame keia manawa, no ka mea ua hiki loa i kekahi kanaka e aku ke kapa iaia iho o Pilipo Kuaina, a e like ana kela kanaka i na meahuna apau mawaena ou ame Mr. Rudena." Aole i pau.)
HE MOOLELO KAMAHAO
No Ko
Geofere Lanakila Ana
A I OLE
KE KEIKI MAKUA OLE I PALUA KA HANA
EPAIA.
"O, e na lani! Ua loaa pono au! I hoi mai anei au ianei mahope o ka hala ana o kekahi mau makahiki lehulehu, i mea nohopaa elike me ka iole iloko o ka umii? Aka, aohe o'u manao iki e hoopoino aku ia oe, e kuu haku Geofere. O ke kiaha lama a'u i inu ai i hana ai au ia hana a poino ana oe; ua hoo-pupuleia ko'u noonoo, ua pouli ko'u lunamanao maikai, a ui ike ole au i ka'u mea i hana ai a i poino ma'uwale ai oe, a i ole make loa paha ke kaikamahine a'u i aloha ai, ahiki he mau hora mahope iho o ka pau ana o ka ona."
Ua haikea loa ko Geofere helehelena i nei manawa a ke kanaka e hoakaka mai ana no kana mea i hana ai.
Ua oi aku keia mau mea i loaa mai la iaia mamua o kana mea i moeuhane ai e huaiia mai ana e ke kanaka ma ka manawa ana i hoike aku ai i kona inoa.
No ka piha loa o Geofere i ke pihoihoi he hana paakiki loa nana ma kona aoao ka hoomaalili ana e hiki ai iaia ke kamailio aku me ka maikai. Aka nae, i ka hala ana o elua a ekolu paha minuke i aku la:
"E Keaka, oiai o oe i'o no kena, a ua ike iho la hoi kaua a kaua iho i nei manawa, ke noi aku nei au ia oe e hoike mai i na mea apau mai ka mua mai me kou huna ole aku i kau mau mea i ike a e hoomanao la; hoike mai i ka moolelo piha o kou ola ana ame ke ola ana o ke kanaka nona ka inoa o Wiliama Dela ame kana wahine me Ane Dela, ka mea nona keia he e waiho nei.
"Mamuli o ka lokomaikai i loaa mai la ia'u mai ia oe mai, o ka eha au i hana mai ai maluna o'u aole ia i lilo i eha ko'iko'i loa e poino ai ko'u ola kino, elike me ia e hanaia ai, e ole wale no o Magare, nana i hoopakele i kuu ola mai ka make mai!"
"O, e ke keiki, mahope au lilo i kanaka pupule ina e kamailio mai ana oe elike me kela," wahi a Keaka. "Ke hoike aku nei au ia oe ua aloha au i kela kaikamahine, a ua hoohiki au aole e kau hou kuu lima maluna ona no ka hoeha ana aku iaia, ua hoopau loa au i ko'u manao hoopoino aku iaia, a ina aole ka waiona i hoano-e i kuu noonoo, aole e hanaia ana kela hana i eha ai oe; ina e hiki ana ia'u ke nana hou aku i kona helehelena u'i no hookahi manawa i koe a e lohe aku hoi i kona leo e olelo mai ana, 'e Keaka, ke huikala aku nei au ia oe,' ua makemake loa au e waiho aku iloko o ka lua kupapau ma kona aoao, oiai nae o na lani ka i ike aole au i ike iki i kahi o kona he i kanuia ai."
Na kekahi mau leo ha'uha'u uwe i hoopio i ka ke kanaka kamailio hou ana mai, oiai na waimaka nunui e hiolo mai ana ma kona mau papalina a helelei iho la maluna o ka lepo.
Ia manawa ua piha ko Geofere naau i ke aloha i ua kanaka la, ia manawa hookahi no nae ke hoowahawaha pu la no oia iaia i kona wa i ike iho ai ua hoike pu mai ke kanaka i kona manao pepehikanaka.
Ua hoao oia e pepehi ia Magare a make, a pela pu me ia, a o ia ka meahuna o kona haaleleia ana maluna o na alanui o Nu Ioka.
Nana ae la o Keaka iluna me ka hikiwawe i ka manawa a Geofere i olelo aku ai, "aole o'u makemake e hoehaeha aku ia oe, e Keaka, aka he makemake au e hoike mai oe i na mea apau e hiki ana ia oe ka hoike mai. E hoomaka kou hoakaka ana mai ma ka manawa o kou noho, ana maanei, kahi e hele ole mai ai kekahi mea e hoohaunaele i ka kaua kamailio ana, e hoomama i kou lunaikehala mai kana mau mea hookaumaha ae apau i kou noonoo."
"Pehea i loaa ai ia oe ka ike no kahi o ka he o kou makuahine i waiho ai ?" wahi a ke kanaka o ka ninau ana mai.
Lelele ae la ka naau o ke kanaka opio i ka hauoli no keia lohe ana aku la ana i ka ninau no koha makuahine. Ia manawa akahi no a maopopo loa iaia o Ane Dela i'o no, nona ka he e waiho ana, kona makuahine ponoi, he pomaikai nui keia i loaa mai la iaia, nolaila o ke koena aku o ka moolelo he mea maalahi loa ka huli ana aku i ke koena o ka moolelo.
"Mai noonoo aku oe ia mea i nei manawa, e Keaka, i pane aku ai oia; "i kou manawa e hoike mai ia ia'u i kau moolelo apau alaila pane aku au i ka haina no kekahi mau ninau au e ui mai ai."
"Ina no ko'u hoike aku ia oa i na mea apau aole anei oe e haawi aku ana ia'u i na makai, e ke keiki?" wahi o ka ninau a ke kanaka.
"I aha ai la hoi ka'u hoike ana aku, aole au mea e maka'u ai no'u, e Keaka; elike me ka pili o ia mea ia'u, e hele aku oe me ka lanakila i ke koena aku o kou mau la o ke ola ana; ina