| | ua hana hewa aku oe i kekahi mea, e pono nau no e hoopono-
pono ia mea me kou lunaikehala ponoi iho, aole me ha'i. O
ka'u wale no e noi aku nei ia oe oia kou hoike mai i ka moo-
lelo o ko'u ola ana mai ko'u hanauia ana mai, a pela hoi me
ka mea e pili ana i ko'u mau makua."
"O, me ka mahalo ia oe, e kuu haku Geofere, no ia manao
ou," i pane mai ai o Keaka, me ka hoohaahaa loa iaia iho. "E
hoike aku ana au i na mea apau a'u i ike ai e pili ana nou ame
kou mau makua."
"E hele pu mai oe me a'u, a maluna o kela pauku laau nui e
waiho mai la malaila kaua e noho ai, a malaila oe e hoike ai ia'u
i na mea apau au i makemake ai," i koi aku ai o Geofere, me
ke kuhikuhi pu ana aku i kahi o kekahi pauku laau nui, la
manawa ua hele ae la kona helehelena a keokeo pu, a ua nawali-
wali maoli no hoi kona kino me ka haalulu pu iaia i hele aku
ai no ia wahi, no ka mea, ia manawa e hoikeia mai ana iaia na
mea pohihihi e pili ana i kona ola ana.
Ia laua i hiki aku ai a nonoho iho la, alaila hoomaka mai la
o Keaka e hoike i na mea apau elike me ka hiki iaia ke hoo-
manao ae:
"Ua hiki mai au i keia wahi no ka hana ana maloko o na lua
eli gula aneane he makahiki mamua aku o ko ke Kapena Wili-
ama Dela hoea ana mai, oia ko makuakane ponoi, kuai ana i
kekahi mau kuleana iloko o na aina eli gula. Ua kuaiia eia na
kuleana o Wata, a aneane elua pule mahope iho ua lawe mai
la oia i kana wahine, he wahi wahine uuku u'i a'u i ike ole ai
i kekahi helehelena elike me kona mamua aku, no ka noho pu
ana me ia maloko o kela wahi hale e ku mai la ma-o."
"O kana wahine mare i'o no anei oia?" i ninau koke aku ai o
Geofere, no ka mea, oia kana mea i makemake loa ai e hoikeia
mai, i mea e maopopo ai iaia ua mareia kona makuahine me
Wiliama Dela.
"Ae; pela no ka Wiliama Dela hoike mai, a ua kahea mau
ia aku no hoi kana wahine e makou o Mrs. Dela, a i hoike aku
au ia oe, ina he kanaka kekahi i haawi i kona aloha me ka pau-
lele nui maluna o kana wahine, o Kapena Dela ua kanaka la.
Ua like kona kahiko ana i kana wahine me ka pulama a hiipoi
iaia, elike me kekahi kaikamahine e makemake loa ana i kana
kii milimili, ua lilo kana wahine iaia he mea nui loa, aole ona
ae i kana wahine e hana i kekahi hana, koe wale no ka hana
ana i kekahi mau meaai ana e makemake ai, a ua like no hoi
kona mili mau i kana wahine me he la o kana kaikamahine
ponoi no ia.
"No kekahi manawa he elua a laua mau wahine hana i
malama ai, hookahi wahine o ke kuke wale no kana hana me
ka holoi lole, a hookahi wahine malama a hoomaemae hale
me ka hooko mau aku i ke kauoha a kona haku wahine, Mrs.
Dela, no ka mea, be wahine oma'ima'i o Mrs Dela no ka hapai
keiki.
"O Magare Baraunu ka wahine hana pili mau me Mrs. Dela,
a oia ame a'u e hui mau ana maua no kekahi manawa, no ku
mea, e hana ana no hoi au malalo o Wiliama Dela, a no ka u'i
o Magare ua haulehia ko'u naau i ke aloha ame ka makemake
iaia, a aole i hala kekahi manawa loihi ma ia hope mai, ua hoo-
holo maua no ko maua hoohuiia, a e hele aku a e hoao i ko
maua laki maloko o Kaleponi, no ka mea, ia manawa ua ma-
huahua loa na dala i loaa ia'u a ua ano manaka mai no hoi i ka
noho ana e hana maloko o ua lua eli gula.
"I ka piha ana o ka makahiki ua hanauia mai la oe, he bebe
nepunepu o eiwa paona ke kaumaha, a e hoike aku au ia oe
aohe kanaka hauoli a haaheo e ae elike me ke Kapena Wiliama
Dela ma kou manawa i hanauia mai ai. Aka nae, aole i loihi
loa ia hauoli ana ona, no ka mea, mamua o ka piha ana o ka
mahina o kou hanauia ana mai ua make aku la kou makuahine;
ua lilo kona kino onawali mua huipu me kona hanau ana mai
ia oe, i mea hoomahuahua mau i kona nawaliwali ahiki i kona
haalele ana mai i keia ola ana.
"Ua lilo kela make ana o ko makuahine i mea kaumaha loa
no ko makuakane, aneane e naha kona puuwai. I ka nana aku
iaia ia mau la ua like oia me kekahi kanaka pupule ; aohe noo-
noo nui mai no kana hana, a i ka hala ana o kekahi mau pule
mahope mai ua hooholo oia i kona manao e haalele i keia wahi,
no ka hiki ole iaia ke hoomanawanui, no ka mea e hoala mau
ia ae ana kana mau hoomanao ana no kana wahine.
"I kekahi la olelo aku la oia ia Magre e haalele ana oia i keia
wahi, koe wale no heaha la kana mea pono e hana ai nou, no
ka mea, aohe ana wahi e lawe aku ai e haawi aku ia oe, no ka
malama ana mai e kekahi poe, a aohe no hoi he poe ana i ka-
maaina a i hilinai ai, no ka malama ame ka hoonaauao maikai
ana ia oe.
"Ia manawa noonoo iho la au ua hiki mai ka manawa no'u
e kamailio aku ai, nolaila olelo aku la au ia Magare e pono
oia e ae mai e mare ia maua, a i ole hoole loa mai paha ia
manao, a ina no ka ae maikai mai o ke kapena, alaila ua make-
make loa maua e lawe pu ia oe me maua, ahiki i kona ike ana
i ka mea oi aku o ka maikai e hanaia ai nou.
"Ua lilo keia manao a'u o ka hoike ana aku la ia Magare i
mea hauoli nona, alaila, i mai la ia'u, ina pela na'u e kamailio
aku i ke kapena no ia mea.
"Ua hoomamaia ae la kona naau me ka hauoli pu no ko Ma-
gare hoike ana aku i kona makemake e lawe pu ia oe me maua,
no ka mea, ua maopopo iaia ko Magare aloha ia oe, a e malama
maikai ana oia ia oe mamua hoi o kekahi mea malihini loa.
Wahi ana, e uku mai ana oia ia maua i kekahi uku maikai loa
no ka malama ana ia oe ahiki i kou oo kupono ana no ka hele.
ana i ke kula, a ia manawa oia e kii mai ai ia oe a hoonoho aku
ma kekahi kula nohopaa no ka hoonaauao ana ia oe.
"Ua mareia au me Magare a hoi aku la i Kaleponi e noho
ai maluna o kekahi aina hanai holoholona iwiku a'u o ka hoo-
limalima ana, mawaho loa aku o ke kulanakauhale o Kapala-
kiko, malaila maua i noho ai me ko'u hana i kekahi manawa
a hoolimalima aku i mau kanaka hana i kekahi manawa, me
ko'u hele pu ma kekahi mau bana liilii e ae i mea e loaa mai
ai kekahi mau dala no ke kokua ana mai i ko makou noho ana.
"O na lako hale apau a ke Kapena Wiliama Dela ua hoo-
unaia aku eia i kekahi wahi no ke kuai ana, a ma ke dala kana
malama, ua panikuia kela wahi hale e ku mai la ma o, a na
haalele mai oia no kekahi wahi i maopopo ole ia'u, oiai nae, no
elua makahiki paha e hoea mau mai ana no oia e ike ia oe i
kela ame keia eono mahina, no ke ano o kou malamaia ana e
maua. Mahope aku o ia manawa be kakaikahi loa kona ma-
nawa hiki mai, oiai nae no ke dala, e hoouna mau mai ana no
oia i kela ame keia mahina me ka hala ole.
"O oe kekahi o na kamaiki akamai 'u i ike ai, aohe ou hoo-
uluhua ia Magare, ma na mea apau a Magare o ka pane ana ma
ia'u i kekahi la, ina he keiki ponoi kana aole no paha e kela
aku ana kona aloha iaia mamua ou, no ka mea, ua pili loa kona
naau ia oe, a ua lilo ia i mea lili na'u i kekahi manawa no kona
pai loa ia oe.
"No ekolu makahiki ko maua noho ana me ka hauoli, a i ka
hala ana o ia manawa ua halawai maua me na haawina paka-
laki o ka manawa, o ka maua mau mea o ke kanu ana me
ka hoolilo nui ana i ke dala no ia hana, aole i holopono, elike
me ka mea i makemakeia; aole oia wale ka pilikia, ua nele loa
mai la ka loaa ana o kekahi mau hanalima ia'u, a no kekahi
mau pule ka noho hana ole ana ma kekahi manawa.
"Ia manawa aole au i huikau iki aku me ka puulu o ka pus | no, ka poe inu lama; mahope mai, ua huikau pu aku la au
mamuli o ka nui o ka poe hoowalewale mai e inu lama, a i
kekahi manawa ia'u e hoi mai ai i ka hale ua ona me ka hiki-
wawe o ka huhu no kekahi mau kumu liilii ano ole, a no na
manawa lehulehu o Magare i noi mai ai ia'u e hoopau ka inu
ama ana, a ua lilo nae ia mau a'o ana i mea no'u e piha loa ai
ka huhu, no ka waiona mai ke kumu. Iloko o ka nui o kana
a'o mai ia'u aole no nae o'u hoolohe aku, a no kekahi manawa,
ua piha loa oia i ka maka'u a ua pane mai la e haawi ana oia
a'u i ka makai, he mau olelo hoi i hoopiha loa ia mai ai au
ka inaina.
"Ma kekahi po hoi mai la au i ka hale me ka ona kupouli
mamua o kekahi manawa mamua aku. O, e na lani hoi, e hui-
ala mai ia'u no ka hewa a'u i hana ai! I ka bale inu lama au
kahi i noho ai e inu ia la ahiki i ke ahiahi ana, a e hoomaopopo
ho oe, o ke kanaka e hoomau ana i ka inu ana a po, he kanaka
ona oia. Ia'u i hiki mai ai i ka hale e hikaka ana au i o a ianei
me ka hikiwawe loa o ka huhu no kekahi mea liilii .
"Ua makaukau mua ke pakaukau ai i ka hanaia e Magare,
a e kali wale ae ana no oia o ko'u hoi mai, oia mau no ke kuka-
ku o ka mahu o na meaai iluna o ke kapuahi, a e noho ana oia
luna o ka noho me ka hii ia oe iluna o kona u-ha. He elima
ou makahiki ia manawa, a e noho ana no hoi oe me ka hehe
o ka aka, elike me kekahi popoki i piha i ka hauoli a e paani
ana me kona makuahine.
"Ma kekahi ano i biki ole ia'u ke hoomaopopo, i kuu manawa
ike mai ai i ko olua akaaka, ua pilia loa au i ka huhu me ka
ili kohu ole; aole hiki ia'u ke hoonanaia mai, a oiai aole a
naua keiki ponoi, ua pa'i aku la au ia oe ma ka pepeiao, me ka
hoopuka ana ae i kekahi mau olelo hailiili ino loa. .
"I ka ike ana o Magare i ko'u pa'i ana aku i ko pepeiao, ua
ku koke ae la o Magare iluna, a elike me kekahi nalomeli kiki,
pela okoa iho la no oia ia minuke ,a pale ae la ia oe mahope
ona ,a i mai la me ka pilia loa i ka huhu:
"Heaha kau o ka pepehi kumu ole ana mai la i ke keiki;
waiho malie oe iaia e kena kanaka ona lapuwale; o kau hana
iho la ka hoi ia o ka hele ana aku nei e inu lama a hoi mai
pepehi i keia keiki; e hoopiiia aku auanei oe e a'u la?"
"Ina oe e hoopii ana e pepehiia aku ana oe e a'u a make loa!"
wahi a'u o ka pane ana aku, elike me ke ano o ke kanaka i nele
oa i ka noonoo kanaka.
"Ua lilo kela hoeha ana aku a'u ia oe i mea e hoalaia ae ai
ka huhu wela iloko ou, me ia uuku no ou ia manawa. O kou
lele mai la no ia a ku'i mai la ia'u me ko wahi puupuu lima
uuku e hiki ole ai ke hoeha i kekahi ukulele. Ua kapa mai la
oe ia'u i ke kanaka ino, hewa loa, a kauoha mai la ia'u aole e
pepehi ia Magare, a ina au e hoolohe ole aku ana i kana kau-
oha e hoike aku ana oe ia'u i ka papa ou, a i ole i kekahi ka-
naka o ke aupuni.
"Aohe i pau pono mai ia mau olelo au, a oiai, be mau olelo
ia i hoopiha loa mai ia'u i ka inaina, o ko'u hopu aku la no ia
i kekahi pauku laau mai kahi mai o ke kapuahi hopumehana
a kiola aku la maluna ou, a o kou hina iho la no ia iluna o ka
papahele me ka puai leo hou ole ae, no ka mea ua pa pono
aku la kou poo ia pauku laau.
"O, e Geofere, ia minuke ua uwe kapalili AC la o Magare, he
teo kona ia minuke i biki ole e poina ia'u ahiki i keia minuke a
kaua e kamailio nei, ahiki aku no paha i ko'u minuke hope
loa o ke ola ana ma keia ao!
"O, e ke kanaka ona ino loa!" i hooho ae ai oia. "E lilo
ana oe i kanaka hoowahawaha a konakona loa na'u iloko o
na la apau o ko'u ola ana, ina e pepehi ana oe i kuu milimili
a make!" .
"Ua lele pu mai la oia e kula'i ia'u, a ia manawa hookahi ua
ku'i mai la ia'u me ka ikaika apau i loaa iaia, aole nae oe i
loaa mai iaia, no ka mea ua paa mua aku la kou kania-i ia'u ; no
ko'u makau no ka'u mea i hana iho la, a ua lilo no hoi ka
wela oloko o ka rumi i mea hoolilo mai ia'u i kanaka pupule, a
pela hoi ke umi ana aku i ke kaniai o Magare a pii ka uli
ma kona helehelena, kiola aku la au iaia me he wahi mea
mama wale la no.
"Ua palaha iho la oia no ka pa ana o kona wawae i ka mo-
ena a haule aku la. Ua akaaka aku la au ia Ilina ana iho ia
ona. Ua hooku'i aku la kona poo i ke kihi oioi o ke kapuahi me
ke kani i hiki ole ia'u ke hoopoina ahiki i kuu make ana, a
oia pu kekahi i moe malie me ka oni ole me ke keokeo pu o
kona helehelena, elike me kekahi mea make maluna o ka papa-
hele mamua aku ou."
MOKUNA XXVII.
KE KOENA AKU O KA KEAKA MOOLELO
I ka hiki ana o ka ke kanaka hoakaka ana mai i ka hapa o
kana moolelo ma kalii i hoakakaia ma ka hope o ka mokuna i
hala ae la, ua hoopihoihoi loa ia oia no kekahi mau minuke
lehulehu, me he mea la ua lilo kana hoomanao ana ae no kela
bana weliweli ana i bana ai oia mau no ia i nei manawa, ma-
hope o ka hala ana aneane be iwakalua makahiki a oi, mamua
o ka mea hiki iaia ke hoomanawanui, a no Geofere iho hoi,
aneane hiki ole iaia ke noho hou iho malaila a hoolohe aku i
ke koena o ka moolelo a Keaka.
. "Ua lilo ka'u hana limakoko ia manawa me ke kau pu o ko'u weli i mea hookuoo koke ae la ia'u me ka hikiwawe loa, me he mea la ua pa mai la au i kekahi popo uwila," wahi a Keaka
o ka hoomaka ana mai me ka hookuoo ae la iaia elike me ka
biki iaia.
"Aohe hiki ia'u ke hoomaopopo i nei manawa i ka loihi o
ko'u ku ana malaila me ka nana aku ia olua a elua e waiho a
make mai ana, a ua manaoio maoli no au ua haalele mai KO
olua man hanu ia olua ia manawa. A hala kekahi manawa
ia'u o ke ku ana, a no ka inoino loa o ko'u noonoo, o ko'u oili
aku la no ia hele a huna aku la ia'u iloko o ka hale hoanu
ukana.
"Ia hiki ana aku o'u iloko o ia hale me he mea la ua haule
aku la au a kaia loa ia e ka hiamoe kulipolipo, no ka mea aole
a'u mea i hoomaopopo ailiki i ko'u lohe ana ae i ka leo o ka
mua e hiki hou ole iho ai i kekahi mea ke hiamoe, mamuli mai
keia o ke kupouli o ka noonoo i ka ona.
"Aole hiki ia'u ke hoakaka aku ia oe i ka nui o ka weliweli
ame ka maka'u iloko o'u ma kela manawa a'u o ka puoho ana
ae, a ia'u e hoakaka aku nei i keia moolelo ia oe i nei manawa,
ua hoala hou ia mai na hoomanao ku i ka weliweli o ia mau la
i hala," wahi a Keaka, me ka naka ana ae o kona kino holookoa.
"O ka hora elua a ekolu paha ia o ka wanaao, e papa ana
hoi ka malamalama o ka mahina pilia, i kokolo aku ai au iwaho
mai kahi mai a'u o ka moe ana, a hoolohelohe aku la me ka
manao e lohe aku ana i ko olua leo; aohe leo loheia aku koe
wale no ko na moa, a o ka leo no hoi o ka manu Alala ua like
me ka leo kupinai o kekahi poe e olo ana kumakena i ka lohe
aku a ko'u mau pepeiao, a ia manawa he lia wale no ko'u, no ka
piha i ka maka'u no ka'u mea i hana ai.
"Ku ae la au a hele aku la a ku ma ka puka aniani o ka hale-
kuke o ka hale no ka nana ana a hoolohelohe ana aku, no ka
mea, ia manawa aole hiki ia'u ke alo ae mai ka hele ana aku,
me he mea la he mea kino kekahi e hookikina okoa mai ana ia'u
e hele aku, oiai nae, i kela ame keia kaina wawae a'u i hele aku
ai, ke naka wale la no ko'u kino holookoa.
"Ua ike pono aku la au ia olua e moe mai ana no ma kahi
no a olua i hina aku ai, me ia mau no o ka a o ke kukui, a'o ia | |