Ka Nupepa Kuokoa, Volume LXIII, Number 39, 25 September 1924 — HE PANE NO KA NINAU KAO. [ARTICLE]

HE PANE NO KA NINAU KAO.

_ r I ka Nupepa Kuokoa, Aloha oe:— Mamuli o ko'n uluhua i ka iko iho maloko o kou mau kolamu i na manao haknepa, a ka po6 ike ole, a make« ole i ka oiaio o ko lakou raau manao, e hoouna mAi. mai nci, e paiia mft kou mau kolamu, pela au

kekahi hoa senatoa o Senatoa Hind, i helo ai e imi i ka oiaio o kēiamau mea i kakauia e laipila ana i ka inoa maikai o kekahi kanaka, he*hea, oluolu, a makemake kokua i ke kanaka Hawaii. A eia iho n& mea i loaa ia'u: O ka haawina dala no ka "Hoopau ana i na kao", o ka huina o $10,000.00, i hanaia e ka Ahaolelo i hala, ua hooliloia i ka makahiki Biua penei: Kauai, no na p«ka, $36.37; Molokai, no na poka, $171.37; Hawaii, no na pa hopu kao, $1634.21. Na hoolilo apau lune 30 r 1924, $1841.96. " No keia mau hoolilo, ma Hawaii $646.01, no na uwea no na pa nla Keauhou, Eona ame Kau, a $988.21, no na.kanaka limahana, no ke kukulu ana i na pa-kao ma Puuwaawaa, Kona Akau. Aole i manaoia e nui liou akn ana na hoolilo mai keia haawina aku no fce kukulu ana i na pa-kao, aka ua manaoia e hoolib aku he mau tausani he lehulehu no na poka ame na pu. Mamuli o keia mau : hana kokua ma ka hoolawa ana aku i na poka i ka poe makemake e luku i na kao ma Molokai, ua ikeia ma īanuari 1, 192i r tia hoomaopopoia, ua lukuia he ],08U kao ahiu ma ia inokupunk' He lioloholona.hoopilikia loa keia o ke kao, aole wale no i ka poe hanai holoholona qia ka mokupuni o Hawaii, e ai wale ana he mau tau?ani tona mauu i kela ame keia ma : kahiki, aka, o na ululaau o ke aupuni kekahi e hoopilikia wale ia nei. E hoomaopopo mai no hoi ka* kou, o na aina ululaau i hookaawaleia i maii kahua e hoomalu ai i na wahi wai no ka pomaikai o ka lehulehu. Ke luku wale ia nei keia mau ululaau e na kao, aole w&lē no ma ka aiia o na ulunalielehale nia ke kahua o na kumulaau, alea, ua-ai pu ia na lala laau, a he poho niii keia no ke aupuni, He 17 wahi ululaau i hookaawaleia ma ka mokupuni o Ha,waii, a o ka hhina nui "o na eka hō 0 keia mau aina aupuni ua hookauia aku ka waiwaiio o ke eka hookahi 1 ka $5.00. Nolaila o ka waiwaiio o na aina ululaau ma Hawaii he $2,289,905.00, a mamuli o keia wniwai nui ua lilo. i hana naauaoi ka mnlama. ana i keia mau ululaau. O ka uku makahiki e hooliīoia nei no na lunanana i keia mau ululaau he O keia poe kanaka lio eha poe a he ekolu poe limal'ava. Ma ka nana aku e pono e loaa hou i eha poe kaahele i lawa pono ai ke kiaiia ana'o keia mau ululaau i hookaawaleia no na pono wai o ka lehulehu? Mamua aku nei o Mei 1, 1923, 0 ke kanaw&i -e pili ana no ka luku ana i na bibi i loaa i ka ma'i akepau,- ua hoomaopopoia o keia mau holoholona i kauohaia e pepehi, e kohoia ko lakou waiwaiio elike me ka maikai o ka io e ai ia aku ana, he 80% o ka waiwai kohoia, lawe ae na hoolilo o ka pepehi ana, q,. o ko koeiia ua ukuia aku i ka mea nana ka bibi. A o keia mau dala, ua ukuia akii o Teritore mai kekahi haawina i hookaawaleia no keia hana. Ua manaoia keia, ua lawa loa. Ina kakou e lawe mai ana o nana 1 na lioike e waiho nei ma ka papa o na Oihana Ululaau ame ĪMahiai, eia ka mea i loaa aku ia'u, he 35 keia mau bibi i loaa aku ua ma'i, a ua kauohaia e pepehiia elike mo ke kauoha a ke kanawai; o. ka waiwaiio o keia mau bibi /he $4,650.00 r a i ole o ka awalike he $132.86 o ka bibi hookahi, a o ka wai#ai koho no ka bibi hookahi. he $100.00 a o ke kiekie he $400.00. O ka waiwaiio o. ka io o keia mau bibi he $1,t84.60) a o ka mea i ukuia aku 5 na ona bibi he $2,480.81. Nolaila 0 ka awalike i loaa *aku i na ona na lakou ka bibi he $70.88. Malalo o ke KanUwai 124 o ke Kau o 1923 o ka Aliaolelo kahi x hanaia ai keia kanawai a i kokua; pn mai hoi o Senatoa Hind, a l/o 1 Kanawai i Mei 1, 1923, ua hoopauia keia mau hooponopono ana no ka uku ana i na ona bibi i loaa i ka ma'i akepau, a ua ukuia akn na ona bibi he $50.00 uku paa no ke koko haahaa a he $100.00 no ke koko maikai oia bibi. Aole nae ke loaa nei keia ma'i iloko o keia mau bibi koko kiekie, o na bibi koko l'anhaa wale no keia e loaa nei i keia ano ma'i. « Mamuli o keia kanawai, ~ua nui mai na dala a ka lehulehu e ukuih, nei ma Jia auhaii, a oiai paha ke hoolialahala nei nā kanaka na lakou keia mau bibi, no ka uuku, aka, b ka poe inu waiif ame ka poe uwi waiu, ua holo nUi aku keia pomaikai ia lakou, oiai ua palahalaha aku a ua nui ke kahua e lioohand aku ai i keia $25,000.00, i hookaawaleia no keia hana. Ma kekahi olelo ana mamuli o keia kana* wai oiai paha e uuku iki mai ana ka waiwaiio o keia mau. bibi, aka,. e. hoomahuahua_aku ana i ke kaliua 0 ka noii ana i keia ma'i iwaena o na bibi waiu. Mai poina no lioi kakou, o ka waiu mai ka bibi mai 1 loohia i ka ma'i akepau, e holo ana kela ma'i iloko o na keiki liilii e ai ana i kela waiu. na buke m'oolelo mai o ka I Papa Ululaau ame Mahiai, ua ike iho au -ma ka'u noii ana, iloko o keia mau makahiki i lilo ai i mea

ukuia na ona bibi no na holoholona ma'i, aolo kekahi keneka hookahi i ukuia aku ia Senatoa Hind. Aole i ikeia ia mea he bibi ma'i akepau maloko o kana niau bibi, a eia oia no kekahi maū iftakahiki ke uwi waiu nei ma Honolulu. Ke hanai nei keia kanaka he mau tausani bibi ma Puuwaawaa, a he aina aupuni apau. O na ululaau, eia malalo o. ka malama ana a ke aupuni, no ka mea no kakou ip waiwai, a pela ke aupuni e kukulu nei i keia mau pa-hopu kao, no; ka lioopakele ana i kona waiwai iho. Ina paha o keia aina o Puuwaa>vaa he aina ponoi no Senatoa Hind, iiia paha ua kuleana kakou e huhu, no keiā mau- kokuaia aku. Aka, aole, no ke aupuni keia mau aina, a ke hōopakele nei no ke aupuni i.kona mau ululaau ponoi iho, Iloko o ko'U mau makaliiki o ka nolio -ana m« Senatoa Hind maloko o- ka- ahaololo, ua kamaaina au i kona kokha i na Bila' Kanawai uo ka pomaikai o na kanaka ilihune. E nana aku maloko o ka Buke Moolelo o na hana: o. ka Hale Senatoa ; a e oukou, o iia kanawai hookuonoon hoine, ua kokua nui;mai o ■6enatoa Hind, me ka nana ole' owāi la ke nelē ana ia mau aina; Mā ke kanawai no ke kanaka Hawaii 'ka pomaikai, e ilee ana oukou malnila ko Senatoa Hind hooikaika.. Me na manaolana e lilo ana k'eia mau manao i mau mea e hoonaauao aku aua ia dukou e na kanaka koho o Hawaii, no na h#ia hakuepa e paiia. nei'no 'keip kanaka ihoaloha o ke kanaka Hawai'i, ke hooki nei ~au, me ke aloha nui ia oe e ka Lunahooponoppno o ka milimiU a na kanaka ake heluhelu nupopa. Me ka mahalo no a nui, WILLIAM M. AHIA,