Ka Oiaio, Volume I, Number 5, 21 June 1889 — He Nanea Hawaii —NO— KAUMAILIULA, A O KA MEA I KAPA IA Kapua o Kanakamaikai [ARTICLE]

He Nanea Hawaii —NO— KAUMAILIULA,

A O KA MEA I KAPA IA Kapua o Kanakamaikai

Ka Ui oi kelakela o ka Nani o ke kai maokioki o Kona, nona ka Nani i like loa me ka Umu Ahi Enaena i ka Po pouli—A o ka Ui Nohea Hoonaue Puuwai o ia mau la. E hoakaka pokole ana ka mea kakau i ke kuauhau pili pono iaia; i mea e maopopo ai kona mau makua, a penei ka papahelu o kona mau kupuna: 0 Kalino k, o Lulukaina k, Ahowa k, Wawa k, a me Mumu k, he poe kanaka ui a maikai keia, a he poe ikaika a pu konakona wale no hoi keia. Eia iho hoi ko lakou mau kaikuahine: Maileiaulii w, Mailehaiwale w, Mailepakaha w, Mailekaluhe? w, Kaulanaikipokii w., o lakou a pau he poe kaikamahine ui nani a mohaha maikai lakou a pau o ka papa alii o ke kai malino o na Kona kai opua i ka lai, Opua hinano ua malie, Hiolo na wainaoa a ke kehau, Kuu la koili i ke kai, Ke na-u la kamalii, Ke kohi la i ke kukuna o ka la Pumehana wale ka nohona o ia aina, Aloha wale ke kini o Hoolulu Aohe no he lua o ka nani Me keia nanea au e walea ai. Ua hanau ia mai e Ku ma laua o Hina. ma Holualoa, he lawaia a me ka mahiai ka hana mau a kona mau makua. E ahonui mai ka poe heluhelu e kamilio iki aku au no ka mea e pili ana ia Kalino, a ke manao nei au e hoonanea ia ana no oe no kekahi manawa a hiki i ka wa e hoea aku ai i ka mea nona ponoi keia nanea, oia hoi o Kumailiula. Ua kaulana loa ka inoa o Kalino no kekahi mea i loaa iaia, oia hoi he Pa-hi-aku i olelo ia. O keia Pa he pii wale mai na ke Aku, aka, he poe lawaia hi aku no lakou, a he poe ikaika nae wale no ma ia hana. No ia mea, ua oi aku ko lakou eleu ma ka oihana lawaia. * Ma kekahi manawa, ua ikea ke Aku ma kekahi wahi o Pa-pa ka inoa, ua hele a kokoke loa i ka ae one. 1 ka hiki ;uia o ka poe lawaia malaila. o na auwaa lawaia, malau a me na pa. Mauka nae o ka aina ka nui o na kanaka tne na wahine' e kamokoi ai, aole nae he ai mai oke aku. K ninau iho paha auanei oukou, heaha la ka inea e ai oie !a ke aku? Kia jiaha. ua Ulo loa ka nianao o ua aku i kekahi mea a lakou i makemake ai Ano ka ai ole o ke A:vn. ua hooho!o iho la ua poe alii ia e kun me ka upena, oiai ua hiki

aku la 'ua poe alii,opio la a kakou malaila. Hoopuni iho la lakou i ka upena a puni iho la kc Aku, aolo no hoi i kana mai, ua noke ka pehu o uka, a koe no ka ka lawaia, a ua hoonuu na holohona oka £>ina a liliha. A ua puni mau no ke aku i na la a pau. ,| Ano ka puni pmepine loa i ka upena, ua lilo i men ole ka pa a me ka malau, a aohe *«raiwai o ia anO lawaia ia mau la. Ē hoopuni mau ia ana ke aku i mfla a pau me ka upena. Hala ae la kekahi manawa loihi, a e hakilo mau ana ka kakou mau lawaia alīi no mea, a o ka oi akii nae ma ka hakiio, ka imi a mc ka noii, oia no o Kalino. I kekahi la ua «lu mai la iloko o Kalino kekahi nianao hoohuoi nui, a no ia mea, ua manaopaa iho la ia aia no he mea e na ka ia e makemake nui nei, a oia ke kumu o ko ka ia noho paa ana. A ua oi io aku no hoi ka makemake o ka ia i mea la, no ka mea, i ko lakoil inanawa e lawaia ai, ua noke \vfiie aku L kou i ka lu i ka ai, a»i, aohe naē nanra iki iho o ke AkuKa mea, koe na. ia ma kahi mama<»oa, a oia na ia ai iho ika ai. ,3 j Hele p 1 " 4§Kalino ma -kaha- j kai, e ij -a i kapa mea i makeiu \ )i, ka,megJioi a| keia pOL A ffl >>hia niii, a pela iho la na hoomanlio ilokoo Kalino. Aole no nae i n|aopapo kana mea e huli nei. Ano ia mea pane w.ale ae la no oia iho. Heaha la ka'u mea e imi. nei? Oiai oia i ekemu ae ai, i keia huaolelo, ua hoolele koke ia ka ike o kona ka maluna o kekahi mea kfho. He ano kunaliihi okakala o ka makau ke hoalii iho ana maluna ona, a no ka wa pokole wale no, me kona manao, o kekahi pahaia o na holohona ahiu o ka moana, aka, i ka mao ana ae o ke kaumaha o ke alii, kaulana pono aku la kona j nana ana maluna o ua mea la iloko o kekahi hapuna kai. a ike aku la ia o ke ano ia no i maa, mau i ka lawaia e lakou. Hookokoke aku la ia i ua mea la ana e ike la, a hoomaopopo kuhihewa iho la ia, he niea knpanaha ka hoi ka a ana o keia ahi iloko o ke kai; nalu iho la oia me ka i ana iho he ahi paha, a heaku no paha. ; Ku iho la o Kalino me ka noonoo i kana mea pono e hana aku ai, oiai aohe mea *e ae ma kona lima, aka ua hoao, iho k oia e ka no oia i ka ikaika ma ke iumeume pu aua me ua mea la ana e ike nei. A o keia mea a ke alu e ike nei, ana hoi e manao' nei o hnkoko pu iloku o ka hapuna kai, l>e Aku nui launa ole, no ia mea, |ux»hoIo iho la oia e hopu maoli no a pela io no, hopu iho la oia ma |a aka oka hru; a 'iaoleepuni ko|a inau manaitiaua j lo na liuin a elha ke apo f ae, hopu | J iho la oia a kalo mai la oia i ua ! •) : | nei nie ka ikalea'nui. hetno mai h ; {ua ia nei mawiiho'o ka hapuna, ua ioui ae la ua \'i la, a hemo a><u a | hoi aku la no iUk<> o k.'. hu-una ! ana i moo -mua a : .,

Hoomanao ae la o Kalino, o ke ke Aku nui hookahi ana i ike { mai na la mai o kona noho lawa ana. Kii hou aku la oia iuaia 1 a kauo mai la no keia, aka oni h( ae la no a hemo aku ki, hoi hou ai no oia iloko o ka hapuna. īīoomanao ae īa keia, o ke a' paha keia 9 ke Aku, a pela io n A eia ka mea kupauahai ina e h mo aku ua ia la, aole no e holo ar i ku moana/aka e hoi koke ana 1 oia ilōko o ka hapuna kai no ana moe mua ai. A me he mea lakona hale alii no paha iaj no ka h pinepine 0 ua ia nei i ua hapuna 1 Manao ilio la oia aia paha iloko kela wahi kekahi mea a keia 'u makemake loa ai, kii hou aku la I a kauo mai la i lea ia a kaawale. I'nana akula oia ia loko 0 ka hapui 1 he maikai ka iliili olalo. 1 lie malamalama oka ula wen | a he enaena weo 0 ka lapalapa al a he oaka olinolino o ka Makaih' waa, a i ole he hoolili huila o k paimalau puaweawe moana. Ua hol,o ap keia malamalama m na .wahi a pau e kokoke ana, nan pono iho la keia, a aohe he maop» po iaia o ke ano o ia kela me Munao iho la ia aohe pono iaia 1 popehi ike alii o nai'a. Aka, u nawaliwali ua ia uei, no ka mea, u lo.ihi ko luua wa qke auineunie/ ] no ia inea, ua minamina lea te^ali i hoi e hikr ' nki) ( no'ia mea, fa o : a i. ka ia, newa aku la a hoi 1 kona hale alii. Ku iho la 0 Kalino me _ke kah ha nui, a noonoo ho\i iho la oia, u hooholo iho la oia, e aho no oia kii e pepehi a make loa.ua ia ne Hopu hou iho la o Kalino ma k hiu . mai la, a noke iho la ka pepehi, a oiai ua onawaliwa mua aku ua ia la ia wa, a ua hot ikaika wal'e ae la no e kupaka n kona aho hope loa, a ma iamea, n noke ia o Kalino i*ke ka ia io a : nei, a mai aneane pilikia o Kalin ina nei 0 ka wa ikaika 0 ua holoh lona la, "hele lako ka wahine n kane." I ka make ana oua ia nei, v. kauo.akii la oia a ma kahr iftamō waiho iho la. Ano keia kaawa ana o ka ia. ua mohala ae la ua V nei, a ke haluku mai nei 110 ke ak ma na wahi a pau e kokoke ana ka hapuna kai, hele aku la keia ku ma ka hapuna kai, ike mai ua mea k, upiki koke ae la oia kona waha me ka liiki wawe lo ua-pii ae la ke kai oia upoi aua kiekie loa malnua o ka ili kai, a h anuenue o ka hoailona alii kai pi iho maluna ponO oua hapuna k; nei. Aole nei i k:\li hou aku, ua lu kokv> iho la oia ilak\ a ike il la i ua Papaua nei, luv>kahi no luu anā a ia nei a hiki i ka hen ana ea ae la u iluna. Oke poi k ke ihō ta no sa 0 ke kaikoo, aohkana ioai ua ho kai. hw i-o u - !ksrs*wkv>n 5h 1o : »\ Kw l,\m* a n> u 1 a v k;\ IMw tu K o 1 <> nun i mak* »,i>i Ok* V. . 1C ■ \A I\>. IIC4U. t *