Ka Oiaio, Volume VI, Number 17, 27 April 1894 — Page 2

Nupepa Ka Oiaio.

"O KA PONO KA AIALII E OLA AI KA AINA"

 

NUPEPA KA OIAIO

 

John E. Bush, LUNA HOOPONOPONO.

John. K. Penikalaka PUUKU.

O KA PONO KA AIALII E OLA AI KA AINA

 

POALIMA, APERILA 27, 1894

 

Na Lono e Pahola Nei.

            He mau lono kai pahola ae, aia he mea ano hou a hoea ae iloko o kekahi mau la o keia pule no. He lono keia i oleloia, he mea e hoopuiwa loa ia ai ka manao o na poe P. G.

            Aole keia he mea pili i na hana o Hawaii nei ma Amerika, aka me he la, he mea e pili ana no i na hana a ka poe e hana nei i na hana alunu i kulike ole loa me na pono o na aupuni noho hoaloha me Hawaii nei i ke au o na noho ana o ke aupuni Moi.

            O ka hoolohe ke kakou a poha ae, alaila, oia iho la ka hookoia o ka olelo i lohe ia e makou.

 

E pau i ka huhukiia.

            O na hana a pau i kukuluia maluna o ke kulana Aupuni alunu mana, e pau ana lakou i ka huhukiia; aole loa e koe kekahi o ia mau hana.

            E hoomanao kakou ka lahui Hawaii makee aupuni maluhia: I ka wa auanei o Amerika e hoopuka mai ai i kana olelo hooholo hope ma o kona Aha Senate la, e apono ana i ka Clevelnd ku@, alaila, e ike pono ana kakou i ka hopena o ke Aupuni Kuikawa a me kana mau hana a pau loa i kukulu ai o na a pau loa e pau @a i ka huhuki ia, aole loa hookahi mea e koe iho ana.

            O na kanawai, o ka hila haawina o ka Aha Elele, o ke Komokanawai, a me na luna Aupuni a pau loa, mai luna mai a ilalo, e huhukiia lakou a pau loa. aole loa he mea e koe iho.

 

He Lokahi Kamahao.

            Ua lokahi kamahao ka lahui a kue i ka hoohiki. Ke malama nei lakou i ke aloha alii, aloha lahui a me ke aloha aina. He hookahi o lakou manao a na Ka Uhane Hemolele lakou i alakai, nolaila e hoomaikaiia ka inoa o Iehova, ke Akua o na kaua, ke 'lii o ka Malu, ke Alakai o na Puali o ka Lani. E na Hawaii aole o kakou hoaloha e ae, hookahi wale no o ka Makua Lani.

 

KE HOOLULU NEI KA LAHUI.

            Eia ka lahui ke hoolulu nei malalo o ka malu o ko lakou kuleana hoopono i waiho hoakakaia ma ka palapala kue a ko lakou poo - lahui, oia hoi ka Moiwahine Liliuokani, a me ka palapala hoopii kakoo a kona lahui. O keia mau palapala ka i koe imua o ke Aupuni Amerika, ma kona Peresidena, e noho lunakanawai ana maluna o ka ninau imua ona. Ke i maopopo aku nei makou, a o keia olelo e lawe ka lahui a hoopaa iloko o ko lakou naau e loaa mai ana no he pane mai keia Lunakanawai Poo aupuni, o Peresidena Kalivalana i ke aupuni P. G. Noho manawa i ka lakou hana e hana ai a i ka Moiwahine a me kona lahui ponoi. E kali wale ana no ka Peresidena i ka hooia a kona aoao i kana mea i hooholo mua ai e hana. oia hoi e hoihoi hou i ka Moiwahine Liliuokalani a me kona aupuni e like me ia i hookahuliia ai e na enemi pakaha wale o ka lahui Hawaii, na nahesa a ka poe mea hele i hoopumehana ai a ola hou, i hanai ai a ikaika, a i huli mai nei hou e nanahu i ka lima o ka poe nana na hana aloha i na nahesa. O ka Karisto hana i ka poe Iseraela oia ka keia lahui hana ai i na malihini a ua hoao mai lakou e pepehi i kela lahui aka e like me ia @ ia ai ia Karisto, a hoola hou ia oia mai ka moeana make pela no hoi keia lahui e pohala hou mai ai mai ka moeana hoohulihia a na enemi he aupuni hou a he lahui hou i oi aku ka ike a me ka malama i ko na wa mamua mai ke poo o ke aupuni a ka mea uuku loa, i loohia a i kunia paa ia keia mea, he aloha aina he makee alii, a he aloha i ka leo o ke Akua ke alakai oiaio i loaa ai keia lokahi kamahao. Wahi a ka olelo hemolele, pomaikai k a poe i hooluuluu ia ma ka naau, he ola ko lakou ma ia mea. Nui na malamalama hou i loaa ia kakou a pau e noho nei, e apo kakou ia mea a e kukulu i ka hana me kalokahi maluna o na hana pono e like me ko ke Akua makemake.

 

Kakooia o  Peresidena Kalivilana e na Hale Ahaolelo elua o Amerika ma ka Veto ana i ka Bila Kanawai Kala Keokeo.

            Wasinetona. Ua waihoia aku ka bila Kanawai Kala Keokeo imua o ka Perisidena no kona kakauinoa ana i ua bila kanawai ala. Ua hoole ka Peresidena i ke kakauinoa ana ma keia bila kanawai, a ua hoihoi aku oia imua o na Hale Ahaolelo elua o ano Aupuni, me na manao hoakaka i ke kumu o kona kakauinoa ole ana i ua bila ala.

            Ua noho koke na Hale Elua o Amerika e noonoo no keia hoole ana mai o ka Peresidena i keia kanawai, oiai o kekahi keia o na ninau koikoi loa imua o na Hale Ahaolelo Elua, a me ka poe e noho mana nei ma ke poo o ke Aupuni o ka Repubalika Nui o Amerika. Ma ka noonoo hou ana o keia mau Hale i na kumu hoole a ka Peresidena, ua ike iho la na hoa o ka aoao Demokarata i ka pololei o na kumu hoole a Peresidena Kalivilana.

            Mahope iho o ka noonooia ana, ua hoa iho la ka aoao Repubalika e hoolauwili i ka hapai koke ia ana mai o ka ninau o na ae a me na hoole no ka pololei a pololei ole paha o ka Veto ana a ka Peresidena i ua kanawai nei, ma ka Hale Ahaolelo makaainana. Ua paa nae ka manao o na hoa o ka aoao Demokarata e koho koke ka Hale. Ua ninau mai ka Peresidena o ka Hale; O ka poe a pau e apono ana i ka Veto ana a ka Peresidena i keia kanawai, e ae mai lakou, a o ka poe ma ka aoao apono ole e hoole mai lakou. Ma keia koho ana ua loaa ka huina o 144 ae i ka pololei o ka Veto ana a ka Reresidena, ma ka aoao Demokarata, ia 114 hoole o ka aoao Repubalika, he 30 balota ka oi.

            Maloko hoi o ka Aha Senate, ua loaa na ae e apono ana i ka pololei o ka Veto ana a ka Peresidena i ua bila kanawai ala, ma ka aoao Demokarata he 54 ia 18 hoole o ka aoao Repubalika.

            Ma keia koho ana e ike ai kakou ka lahui, i ka paa o ka manao o ka aoao Demokarta e kakoo mahope o ko lakou Peresidena, a poo alakai hoi oia aoao.

            O keia ninau ua oi ae kona koikoi imua o ke Aupuni Amerika, mamua o ka ninau o Hawaii nei.

            O keia huina 54 i loaa i ka aoao Demokarata iloko o ka Aha Senate, oia no ka huina a oi iki aku paha e loaa hou ana no i ka aoao Demokarata e kakoo ana i ke kumuhana a Peresidena Kalivilana, i ka manawa e hapaiia ia mai ai na noonoo ana o ka ninau o Hawaii imua o ka Aha Senate. Wahi a na hoa o ka Aha Senate, aole e hiki ia makou ke haalele i ka Peresidena maluna o keia ninau, o lilo auanei ia i kumu e waia ai ko makou aoao, a me ka inoa maikai o ke aupuni a me ka lahui Amerika holookoa, ma ke kapaia ana mai he poe Amerika aihue aina. Na ka aoao Repubalika keia hana eleele, a na makou e holoi ae ia eleele a hoi hou a ke kulana  maemae oiai, "Ua oi aku ka inoa maikai mamua o ke Dala a me ke Gula."

            Pomaikai kakou e ka lahui i ka lokomaikai o ke Akua Kiekie Loa i Kona aloha ana ia kakou, a hookomo iho la Oia i ka uhane hoopono iloko o na Luna Senate o ka aoao Demokarata; e makau lakou i ka hana hewa, a e hana lakou i ka hana kaulike no ka pono a me ka hanohano o ko lakou hae a me ko lakou aina a lakou i keha mauaihe Hoopono.

            "E ola o Hawaii i ke Akua."

           

Ke Kulana a me na Ao Ao ma na Hana Kupono.

            Oiai ka Hawaii mai mualoa mai, he lahui kanaka haipule, he lahui e noho ana me ka naau uhia e pili ana i ka ano o ka lahui hoomana, a he manaoio a he hopohopo maoli no i ka leo o na kahuna hoomana i na la mamua o ka hiki ana mai o na kahuna pule o ka hoomana hou e ku nei. ua manao no makou ma na ano a pau ke mau nei no ke ewe haipule iloko o ka lahui, ke kulana mua i loaa ia ia mamua o kona ao hookamani ia ana i ka olelo hemolele a ke Akua Oiaio. Ma ko makou hoomaopopo ana i ke ano o na rula o ka noho ana hoomana o ka Hawaii, ma kona moolelo lahui, he ewe no oia mai na mamo mai e malama ana i na kapu hoomana o ka papa kahuna o Aarona, me na rula a ke kaula nui a Mose. He oiaio iloko o na tausani makahiki mai ke au o na Makua kahiko mai, ua kaawale aku ka ohana mai ke kumu mai o ka lahui kanaka, e like me ka piha ana o ka aina kahi a lakou e noho ana , a ua paio a apuepue ka noho ana o na ohana o Aberehama, a me ke keiki me Iuda no ia mau kumu e pahola mau ana ka lahui hou, e like me ke kauoha, e hoopiha aku i ka poepoe honua pela e @ holo mai ai ka mamo kanaka mai na kupuna mai a hiki i ka hoopiha ia ana o ua aina a pau, me na mokupuni hoi o ke kai. Aka he hookahi no kumu a e like me ka moolelo hemolele i kakau ia e na kaula a me na kahiko he hookahi no Akua he hookahi keiki a he hookahi Uhane Hemolele, a he hookahi keiki o ka Hewa. Ma ka moolelo Hawaii a me ko na moolelo o na lahui Pohenesia, ua like no keia Akua kahi-kolu. Ua ike ia hoi ma o Ku, o Kana a ma Lono a o ka ino-nui o ke kanaka o ka hewa o Kanaloa o na anela kiai o ka baibala, oia ka mea e kuhihewa ia nei o na aumakua. He hoike oiaio ka lahapuni ana o ka moolelo o ke kaio ka Hinaalii iwaena o na lahui kanaka o ke kai a hiki loa io kakou nei i ka hookahi kumu o ka lahui i Hookumu hou ia ai ma o Noa a me kana mau keiki, ia Sema Hama a me Iapeta. Eia iho kekahi mau ano i hiki ia makou ke hoomanao i kulike me na mea i malama a i hana ia i ka wa kahiko na rula o ka noho ana na aikapu a me na kapu akua penei:

            Ka Papa hoonohonoho o na Kapu o Hawaii nei, a me ke ano o ka malama ana o keia Lahui, mai ka wa kahiko mai a me na olelo ao a na kupuna.

 

KO HAWAII NEI KULANA I KA WA KAHIKO.

            Hoao ana: - Oia ka olelo hoopaa mawaena o kekahi mau makua mea keiki, i ae like ia elua, e (mare) na keiki a laua, i ka piha pono ana o na makahiki i ka Iwakaluakumamakahi, alaila hoohui ia laua mamua o ko laua hui ana, o ke Kahuna ka mea nana e hooponopono no laua, a me ka malama pu ia hoi o na lealea oia hoi, hula Kilu, Alaapapa, Paiumauma, Ka-laau, Puhenehene, Konane a pela aku, ua kapa ia keia he Palala.

            A o keia mau mea a pau he mea hoohauoli keia no ko laua hoao ia ana (mare) a lilo laua i hookahi ma ke ano maikai a maemae.

            Okipoepoe: -He mea keia i pili i na keiki kane i Palamaia, a he punahele hoi kona ano, i kona wa e nui ai, a piha kona mau makahiki i ka umi, alaila, e hooko ia ana keia hana e na makua nana ke  keiki, ma kekahi mohai i hool@ ia no ia hana, oia hoi, na Puaa i kupaluia, a me na ilio na@ maka @, a na ke Kahuna no e Alana i keia mohai i mua o ke Akua, a @ e maikai kana Alana @ alaila, oia kona wa e kauoha ae ai i ka mea nana e hooko i keia Okipoepoe @ maka ae i ka maka o ka wai@, me kekahi pahi Ohe, o Kukui @nia ma Hilo, k@i @ aole ma na wahi e ae.

            Noho ana i ka Hale Pea: - O keia ano, he mea pili keia i na wahine, oia hoi, i kona wa e @ ai, (hanawai) oia kona wa e hoi ai iloko o keia hale, a ua kapu loa, aole he kane e ae ia e komo aku iloko o keia hale, he mea ole, i na no o kana kane no ia i @ ia ai.

            Oiai hoi, i na e ike ia kekahi kane e komo ana iloko o kekahi o keia ano hale, alaila, o kana uku hoopai, he make no ia ma o kona luku ia ana me ka pohaku, a i ole, kaulia paha oia i Kalele.

            I ka noho ana o keia wahine a paa kona maʻi, alaila, e hele ana oia e "Hi@wa," oia hoi, e auau, ma kona luawai ponoi, i Hoolaa ia no ia hoomaemae ana i ka haumia.

            A i ka pau ana e hoi aku ana oia a noho i ka hale omua, ka hale hoi o kane kane a me na Kahuna, Kuhikuhipuuone, Kakaolelo a ma na Kilo.

            A oia koa wa e hoomaemae ia mai ai e na Kahuna a pau, alaila, launa aku oia me kana kane.

            Oiai hoi iloko oia au, aole loa e ae ia e noho pu ka wahine i hanawai me kana kane oiai: he malama loa ia ke Kapu Akua ia wa, oia hoi, kaawale na Ku Kane, kaawale na Ku wahine; a pela i Kapu ai iloko oia au, a pela no i ulu nui ai ka lahui Hawaii iloko oia manawa, oiai, aole noho huikau, aole nae pela i keia wa, ua huikau ka hoho ana, aole ku kaawale.

            Aikapu: - O ke ano o keia, oia ka ai kaawale ana o ke kane, ka wahine, a me na keiki, aole ai pu i ka ipukai hookahi, aole hoi i ka umeke aole i ke Ka-laau (oia hoi pa) a mamuli o keia Aikapu ana, e ike ia ai, ua malama maikai ia ke kapu o ke Akua, aole i hehi wale ia, e like me ko keia au e nee nei.

            A i mea e maopopo ai i ka lahui Hawaii, ke ano o keia mea, he Aikapu e nana ae kakou i na haole, aole loa lakou i ai huikau (ai-noa) a hiki i keia la, he kaawale ke kane, ka wahine, a me na keiki, a pela aku, aka, o kakou kai Ainoa, a pela kakou i emi ai a hiki i keia la.

            Oiai hoi, o ka Aikapu, he ano nui kona, aole ia he mea liilii, he Iliahi kona ano, a me kona kulana.

            E nana hou e ka lahui i keia hoike oiaio, oia hoi, i ka wa i ae ai o Karisto ia Iuda e ai pu me ia, oia kona hoonoa ana i kona ai kaawale ana, a o ka hopena, ua kumakaia ia oia, a make hoi ma ka laau Ke ʻ a.

            Kapu Akua: - O ke kapu akua, oia hoi, o na Kahuna wale no kai loko o laila, oia kahi kapu loa iloko o ka Heiau i kapaia, "Ka Hale o ke Akua," a e hui pu ana Keliiaimoku. E noho ana keia poe Kahuna iloko o ka heiau i kahi i kapaia "Honua," oia kahi mahope aku o ka Lele, e Hai ia ai ke kanaka, oi hoi, kau ia iluna.

            Aia i keia poe kahuna na mohai e hoali ai imua o ke akua, a e nana pono ana lakou i Kaluamihiole, oia hoi kahi o ka make.

            E noho paa ana keia poe Kahuna iloko o keia wahi Kapu, a hiki i ka wa e ko ai ka na Kahuna mea i wanana ai, a i na e hala ka lakou ike, alaila, o lakou no ka uku o ka Hale o ke Akua.

            Aia hoi mawaho aku o keia Hale o ke Akua (Heiau,) he poe Kahuna hou no ua kapa ia ko lakou inoa, na Kahuna o ka "Papahola," o lakou ka poe nana e papa i na leo uwe, a me na leo e ae o kela ano a me keia ano.

            O ka Hale o ke Akua (Heiau), ua kapu loa ia i na wahine, i na he wahine ka ke Aliiaimoku, aole oia e ae ia e komo aku iloko olaila, koe wale no ka Malokea, oia hoi wahine Kahuna, e komo ana nae ia, a ma kahi o ka Honua i hoolaa ia no Hina, aole ma na wahi e ae.

            Aia iloko o keia Kapu Akua ana, e ike ia ai ka pono a me ka hewa, ke ola hoi a me ka make, aole ma kahi e ae, a ua kapa ia hoi i keia manawa he Luakini no ke Akua, aka, ma ka nana ana, aole loa i ike ia ka malama pono ia ana o ka Ihiihi o ka inoa o ke Akua, eia ke luaiele wale ia nei no a i lilohoi i mea hoowahawaha ia.

            Moe naha: - O kona ano, he moekolohe i ka wa kahiko. o ka hoopai o keia hewa, he make no ia, oia hoi, lukuia oia me ka pohaku a hiki i kona make ana.

            Oiai hoi ua olelo nui ia ko kakou lahui i ka moe aku, a moe mai; aka, i na e nana pono ia ma ka moolelo o Hawaii nei, e ike ia auanei aole loa pela, eia ka mea oiaio:

            Ina na A kekahi kaikamahine ui, a na E hoi he keikikane, a e noho kaawale ana no laua, aka, i ka wa e maopopo ai i na makua ua makemake na keiki a laua, alaila, na na makua o laua e hooko i ko laua makemake ma ke noi ana aku o A ia E, e Hoao i na keiki a laua, a i na laua e ae like, alaila, hooholo laua i ka wa e hui ai a noho a kane a wahine laua, iloko o ka maemae o ka hana ia ana, aole iloko o ka lapuwale, e like me ko keia au e ike ia nei.

            A ina he wahine hanau keiki ole oia, alaila, e olelo aku ana kana hanau Kama iaia, pehea la, he ae no anei oe ke noho au me ke kaikamahine a U, makio o hanau keiki oia a ola hoi ko kaua mau la hapauea, a ina e ae ka wahine, alaila, na kela wahine e hele aku e hoike i ka manao o kana hanau Kama, a ina e ae ia, alaila, o La@ ia laua; oia hoi: H@ Hoao ia (mare i mare mua ia). A i ka noho ana, e noho pu ana no lakou, a e malama pono ana no hoi keia kane ia laua elua.

            A ina e hanau io ke keiki, alaila, e lawe ana ka wahine mua i na keiki @ hanai, a me he mea ala, nana ponoi no na keiki ala, a oia kulana like no kai na makaainana, a ma ia ano, ua loaa no he kahua e ulu mai ai ka Lahui iloko o ia wa, e like me ke au kahiko loa.

            Puuhonua: - O ke ano o ka Puuhonua, he kaupalo ia no ka pilikia. I na e makemake ana kekahi mea a mau mea paha, e pepehi i kekahi kanaka, alaila, o kona pakele wale no, o kona hele a komo iloko o kahi o ke Alii Aimoku, oia hoi, maloko aku o ka pa Auiki.

            O ke ano o ka pa Auki, oia no ka pa e hoopuni ana i ka hale noho o ke alii, a he pa kapu ia, aka, i na e holo kekahi mea a komo iloko o ua pa la, alaila, o kona lanakila no ia, aole he make ana i koe, a oia ka mea i kapa ia ai: he Puuhonua, oia kahi o ka palekana.

            Kapu "Aha ula:" - O ke Kapu "Aha ula," oia ke kapu e ike ia ai na ʻLii Nui mai ka po mai, a penei e maopopo ai.

            Oiai ke ʻLii Aimoku e noho ana iloko o kona Kapu Alii, aia hoi na Kahuna ke hana ala i ka lakou hana, a ike iho la lakou, eia he Alii a hiki mai, oia ko lakou wa e hoike aku ai ia mea imua o ke Aliiaimoku, a oia kona wa e ninau mai ai heaha kaʻu hana pono, e pane aku ana na Kahuna, e kau ia "Aha ula" a ma ia ano e maopopo ai na ʻLii Nui, a me ka ole.

            Mamua ae o ke kau ana o keia Aha, e hana mua ana na Kahuna a pau, alaila kau.

            O na pou e kau ai keia Aha, he mau pou laau Ohia Kamakua no ia, i lohia i ke Kukuiahinu, a ua hoopoepoe ia oluna, a ua hou puka ia ma ke poo maluna, a ua kapa ia kela, "Puloulou Alii."

            A ua hoopaa ia kela mau pou a paa, mamua ponoi aku o ka puka o ka pa, o ko ke Alii Aimoku hale e noho ana , a kau ia aku o "Aha ula" nona ka loa, he eono Pi ʻ a; ua huki ia a ma-lo pono, a hoopaa ia a paa, a kau malie pela, a o na mea a pau e noho ana maloko, aole lakou e puka mawaho, aole lakou e puka mawaho, o ka mea e kue ana, e make ana oia.

            I kela manawa, e noho ana no no kanaka a pua, a e lealea ana hoi, aia hoi na Kahuna ke noho paa ala imua o ke Alii Aimoku, a na lakou no e hoike aku, eiae ua ʻ Lii nei ke hele mai nei.

            I ka wa e ike ai na kanaka mawaho aku o ka "Aha ula" i keia kanaka e hele nei, ma ke ala pololei o kahi o ka "Aha ula" e kau ana, oia ko lakou wa e hooho ai me ka leo nui: A komo-e-a komo maloko o ka Aha kapu, aka i keia wa nae, ua haule honua iho la ua "Aha ula" la, a waiho ana ilalo, oia no ka wa e a ʻ e aku ai ka mea e hele ana me ka nana ole iho, a e hele pololei ana no ia a noho iluna o ka uha o ke Alii Aimoku, a nana e ninau iho, a na ka mea e noho ana e pane ae, a pela e ike ia ai, he Alii Kiekie oia.

            A o ka "Aha ula" hoi, e hoi ae ana no oia a like ma mamua, me he ala, he kanaka malaila nana i huki hou ae iaia iluna.

            Ma keia ano e hoomaopopo ai ka Lahui, i ke kulana Kapu Alii oiaio o Hawaii nei, a me ke kahua oiaio o keia mau Paemoku, ua loaa mai no ia mailoko mai o na Kapu Akua a ma ia ano, ua ulu nui no keia lahui i ka wa kahiko, a ua ulu pu o hoi na hua ai, a me na mea a pau.

            Oiai ka wa e lawelawe ai kekahi kanaka i ka oihana mahi ai, e Alana mua ana oia imua o ke Akua, a nana no e kokua iaia.

            I ka wa kahiko, he uuku loa kani kihapai o ke kanaka e mahi ai, aka, aole nae e pau ka ai o kela kihapai i ka ai ia, a hiki i ka poho ana iwaena, i keia wa, aole loa pela.

            A pela no hoi ka poe lawaia, e Alana e ana no lakou imua o ke Akua, a mahope aku hele e lawaia.

            A o ka hua mua e haawi ia aku no ia na ke Kahuna, a nana e kau aku ma kahi o na mohai kuni i hoomakukau ia ai.

            A ma keia e ike ai kakou aole ko kakou Lahui he Lahui pegana, aole he hupo, a aole hoomanakii, aka, he malama Akua maoli no, a he noho ana kapu ko ia wa.

            Kapu-o; - Oia hoi, he leo kalahea keia mai kekahi poe aku, e ukali ana mahope o kekahi alii nui.

            O ke ano o keia hua olelo Kapu-o he kauoha ia, i na mea a pau mamua aku o ke aia loa a ke Alii e hele aku nei, e moe ilalo, aia a hala ke Alii mamua, alaila, ala ae, a ma keia ano, e ike ai kakou a pau, ka poe o keia au, he lahui makee Alii maoli no kakou, a he mea nui na kakou ka leo Alii, a ma ia ano, ua a'o ia keia lahui, e ike i na 'Lii hanau o ka aina.

            Oiai hoi, i ka wa kahiko, eia ke a'o a na kupuna i na moopuna, e aloha i ke Alii, e aloha i ka aina hanau, a e aloha i kou mau hoa noho, a mai hoowahawaha i ke kuapuu i ka makahelei, oiai, na ke Kapu Akua mai lakou, a e ike hoi i ke kanaka nui, a me ke kanaka iki, a mai waha-a wale aku ia hai, a e a'o i ka noho malie, mai kau wale aku i ko hai ipuka hale, mai ohumu, mai leoleo-a, mai kuhalahala, a mai ka i ka "Ulaloa," o loihi ole auanei na la, aole e kiekie ae ka La, o ka haki no ia o ka laau, oia hoi, make.

            Nolaila, e malama loa i keia olelo a'e, i loihi ai na la o ke ola ana ma keia mua aku, aole o makou, ua ahiahi i keia wa, eia ia, ua "Kaikoko," a o ke ola keia a ke Akua a oukou e ike mai la, a o ka lohe ke ola, a o ke kuli ka make, nola @ e lawe a malama i keia kauoha, mai hoopoina, a mai haalei wale.

            A mamuli o keia mau a'o ana i pipili paa ai ka naau o ka lahui Hawaii oiaio, he aloha i na 'Lii, ka aina, a aloha i na hoa noho (Lahui).

            A ma keia ano e ike pono ai ka lahui opiopio o keia hanauna hou, i ka naauao oi kelakela o na kupuna o kakou, he malama maoli no i na mea a pau me ka maluhia, a he hooko hoi me ka pololei, aole he paewaewa iloko o laila.

            A no ia kumu, aole loa e hiki ke kapa ia kakou, he lahui naaupo, a pegana hoi, oiai, ua malama pono kakou i na kauoha a ke Akua , a ua hooko hoi e like me kana i kuhikuhi ai; e like me ka kakou i ike ai iloko o ka Palapala Hemolele.

            Hooulu ai: - O ke ano o keia, oia no ka malama ana o ke kanaka mahi ai i ke kapu o ke Akua, oiai hoi, iaia e ala ae ai i ka wanaao, a e liuliu ana oia no ka hele ana i ka hana, alaila, e kaumaha [pule] mua ana oia i ke Akua, a pau ia hana, alaila, hele aku no ka mahi ai ana i kona waena, i na he waena Uala, a i ole Kalo paha.

            Mai nou i ka pohaku: - O ke ano o keia, iloko oia au, ua kapu ka mahinaai, a ke kanaka mahi ai aole e nou wale ia i ka pohaku, a mea e ae paha, oiai, oia kana i noi ai i ke Akua, e haawi mai i na hoopomaikai ana iaia, ma ka hooulu ana i na mea kanu o kona kihapai, a no ia kumu ke kapu ana , a oia mahele hookahi no kai ka poe mahiai a pau, a o na kapu hooulu ai oia no o Kama, a ma ona la e kaumaha ai.

            Oiai hoi, i loko oia wa, he uuku loa ke kihapai o ke kanaka, oiai, ua piha loa ka aina i ke kanaka, a ua hooia ia mai kela e Kapena Kuke i kapaia ke kanaka o Lono.

            Ua koho oia, he Elima Haneri tausani a oi aku kanaka o Hawaii nei, ua koho nae oia i keia huina ma na wahi ana i ike ai, a koe ka hana nui o keia Pae Aina.

            Hooulu I'a: - O keia ano, he kulana pili ia i na poe lawaia, e Kaumaha ana ke kanaka lawaia i ke Akua, a pau kana Kaumaha ana alaila, liuliu oia no kana hana, a hele aku oia a hana no kana hana i noi ai, a o ke Akua i kaumaha no ia hana, oia no o Kuula, a o keia Kuula oia no ka hooulu I'a i malama maikai ia e ka poe oia au.

            Aia i keia ano e ike aku ai kakou i ke ano o keia hana, a o ka mea nana i hooia keia a hiki i keia la, oia no o Aiai, ke keiki ponoi a Kuula laua o Hina, a o keia ka poe i puhi ia ai i ke ahi e ke Alii o Maui, oia o Hua, a kuhihewa ai na kanaka o ke Alii, ua pau io no na poe ala i ke ahi, i ke pohapoha mai o kekahi mea iloko o ka hale, eia ka auanei, he mau ipu ulili ia e kani mai la, a ua hala aku la ka p@le a aia iluna o Lihau kahi i noho ai.

            Oiai, ua puka aku la o Aiai ma kahi e moe ana o ka uahi, a hele aku la a noho ma ke ana a kona makuakane i kuhikuhi ai iaia.

            A ua olelo ia o keia Aiai, ma na wahi a pau ana i hele ai, a noho ai hoi; aia malaila ka nui loa o ka ia Ku, e like me ke Kala koa, ke Kole ku, ka Opelu kai, a me na ano ia e ae he nui.

            A ua hiki ke loaa na hooia oiaio loa i keia au, oiai, eia ke mau nei ka ike ia ana o ka ia ku ma kahi mau wahi a hiki i keia la, aole e hiki ke hoole i ka oiaio o keia.

            Kapu Alii: - O na 'Lii kiekie o Hawaii nei, he mau kapu ko lakou, aole e kau ke aka maluna o ka hale a ke alii e noho ana.

            Oiai hoi, ua mala loa ia ko lakou kapu e keia Lahui i ka wa kahiko loa; aka, i keia au hoi, ua noanoa wale a pau hoi ia ano, oiai; ua ae o Kaahumanu e Ainoa a pela i hala ai ia kulana; aka, i ka poe makee alii oiaio nei; ke mau nei no ko lakou malama ana a hiki i keia wa.

            Ka ai  noa ana: - I ka wa i komo mai ai ka olelo a ke Akua, a na haole i lawe mai ai i Hawaii nei: ua kukala ia aku la e huli na kanaka a pau i ka Ainoa , a oia mau a hiki i keia la.

            A ma ia ano, ua ai pu ke kane, ka wahine a me na keiki, kela a me keia, a ua noa na mea a pau, a mamuli o keia, ua ike ia ka holomoku ana o keia lahui i ka make, oiai, ua haalele wale ia ka malama ana i ke kapu o ke Akua, a ua komo aku la kakou a pau iloko o ke ao ana no ke Akua hou.

            A ma keia, e hoike hou ana makou i ke kulana o na Kapu Akua a me na hoohalikelike ana, e like me ko ka Baibala a kakou i ike ai, a ma ia papa kuhikuhi e ike ai na opio o keia au i ka pili pono o ka malama ana o na kupuna o kakou i ke Akua a me ke ko no hoi o na mea a pau e wanana ia ai iloko oia ao, e na Kaula, na Kahuna, na Kilo, na Kakaolelo, a he pomaikai hoi no keia hanauna hou.

            Maanei kakou e ike ai he lahui no keia i hiki ole ke hookae ia e like me na olelo hoino a na misionari e kakau hoino nei i na aina e, i kumu e hoowahawaha ia ai ka lahui Hawaii, a lawe lima nui ia aku ko lakou pono a me ka lakou kuleana mai a lakou aku.

            Ma kona ano he lahui haipule ka Hawaii, pela no i loaa ai ka oluolu o ke ao ana a na kumu misionari a me ka aapo o ka lahui i ka malamalama hou i hiki mai i o lakou. He mea oiaio ua lauwili ke aoana a na kahuna kanaka i ka olelo a ka Akua a ua like ole ko lakou noho ana me ka olelo a ke Akua a lakou i kuhikuhi ai i alakai no hai.

            Ma ka na misionari ao a me kana mau hana hookamani i hewa ai ka lahui i huli i ka hoomana hou. Ua hilinai piha ka haumana a ua al@ hewa ia e na kumu mak@ o lakou a o ka hopena he haule pu iloko o ka lua me ke kuhihewa nae eia ke kumu a me ka haumana ke pii nei i ka lani.

            Ma ke ano nui makou e olelo nei.

            Ua hiki mai nae ka manawa ano i hoike moakaka pono loa mai ai na hana a ua misionari i ko lakou ao hoopunipuni i ka olelo a ke Akua i mau hale lealea ahaaina, fea, himeni lealea, hana keaka a pela aku, na hana no a pau a Karisto i papaai a i hili ia ai na kanaka me ke kaula i hilo maawe ia no ka hoolilo i kona hale i hale no a hana kalepa a he ana no na aihue a ma ne powa. Ua like loa keia poe e hana nei i ka hana a ka Haku me ke ano hana a na powa ana hili ai a paapaaina ke kua i ka ua mea he kolohe. E like no me ia ia wa ka hana a na Parisaio pela no e hana ia nei i keia mau la. O keia maopopo ke kulana o ka noho ana o ke kanaka ma Hawaii nei mamuli o ke ao hookamani a na kahuna i hoolaa ia lakou no ia hana.

            I na oia ke kulana o ko kakou noho ana a me ke kau mai o ka hopena weliweli ia kakou ma keia hope aku alaila heaha kakou hana pono e hana ai i maikai ko kakou  pono kino a me ko kakou pono uhane. Hookahi wale no oia keia. E huli e na hoahanaua mai ke alakai hewa ia e na kahu o Mamena a me na kahu o Baala, a e imi i ka OIAIO mai ka olelo ponoi ae o ka Palapala Hemolele a ke Akua a e hoolohe i kana mau kauoha a pau me ka manaoio i ke Kumu. Ke Ana ka uwao ka Hoola, ke lii o na lii ia Iehova a me ka makamua o na la. Eia ke hookokoke mai nei na ino i wanana ia. Ua ikeia ka pouli o ka la a me ka mahina, ka helelei ana o na hoku, a ke ike nei hoi kakou i ka pilikia nui o ka noho ana o na lahui kanaka me ka pilihua i like ole me mamua me ka pilihua, na ino makani ka wai a me ka ke kai, a ke mauleule nei ka naau o na kanaka i ka makau a me ka hoomanao ana i na mea e hiki mai ana maluna o keia poepoe honua. Ua like ka hoike a na haipule a me ka na akeakamai, ua kokoke mai ka la nui, e loohia ai keia honua i kekahi poino nui, a e komo aku ana hoi oia iloko o ke au hoomaemae i hoomaoppo a i kali ia e na keiki o ka malamalama me ke kaunui aku o ka hiki io mai.

 

            Kokoke e Oo ka Ai.

            Aneane e oo ka ai maoli o ka aina, he mau la pokole wale no koe, alaila, waiho ka ai kamahao, na ka poe i pelu ke kuli i ke kii o Baala a me Mamena.

 

He Ku'i koe o ka Hekili.

            Mai haohao oukou, e na hoa makaainana o ka Paeaina a ke Akua i  hana ai no ka lahui Hawaii, ke hoea mai na mea hou i keia mau hora aku, o ko ke akua nani no ia e pu'a mai la, a makou i hilinai paulele ai a hiki i keia la, a mau loa aku. Ua neinei mai ka hana o ka lokoino, a ua mauliawa ke kolohe.

           

He Elua i koe Aku.

            He elua Hawaii i koe aku o ka Hale Leta, aole i hoohiki e ai i ka luai, oia o Keou Hairama a o Hapai Nui. Ke hele hanohano nei ko olua inoa no ke kupaa. Kekahi hoi o ke Keena Ana Aina, aole i hoohiki a i pelu ke kuli ia Baala, oia o Mr. Willis. Aole loa he hookahi o Lanai i kakau inoa, mai ka opio a ke kahiko.

 

Minamina Wale.

            Nui ko makou minamina i ka huli ana o na kanaka Hawaii e hoohiki mamuli o ka hopohopo i ka hoopau ia mai ka oiahana ae. Ua ahuwale lakou, a ua ikeia ko lakou aloha ole i ka aina a ke Akua i haawai ai no lakou, a i hooili i a mai e na kupuna o lakou. Ua paa iho la o Henry Kaia, Morris Keohokalole, a ua hala mua aku hoi o A. Mah@ulu, a me kekahi poe e aku. Me he la, o ka poe ino loa, oia no ka poe i noho ai-ahi ma ka oihana a i hoopunahele ia mai e na 'lii aimoku. Lapuwale o na lapuwale, a he nui na lapuwale o keia mau la.

 

            Ke hoike ia aku nei ka lohe i na Luna, a me na poe lawe pakahi o KA OIAIO i na he mau kope oi kekahi o ka la 18 o Aperila nei, helu 14, aia ma ko oukou lima, ke kauoha ia aku nei oukou e hoouna mai i keia Keena.

            Ma ke Kauoha.