Ka Oiaio, Volume VI, Number 20, 18 May 1894 — Page 2

Nupepa Ka Oiaio.

"O KA PONO KA AIALII E OLA AI KA AINA"

 

NUPEPA KA OIAIO.

John E. Bush,

LUNAHOOPONOPONO.

John. K. Penikalaka

PUUKU.

O KA PONO KA AIALII E OLA AI KA AINA.

 

POALIMA MEI 18, 1894.

 

NA KUHINA P. G,

 

            Ke olelo mai nei ka nupepa wahaolelo o ka P. G. O Kakina ke komo ae i Kuhina no ko na Aina e, ma ko Hateli wahi; a o Mr. Hartwel hoi, ke hoi i Kuhina Noho ma Wasinetona e pani ma ko Kakina wahi.

            O keia mau hoololi ana pela; he mea i noonooia ina pela, e hiki ai e hookoia ko lakou makemake, no ka manao ana aku e komo iloko o ko ka Moiwahine Aha Kuhina hou, e hiki mai ana ma keia mua aku.  O keia komo ana o Lualii iloko o keia Aha Kuhina P. G. he manao ia, ua loaa iho la kahi e hiki ai e koikoi aku e komo apuepue iloko o ke aupuni o ka Moiwahine. Aka, ua ike no nae ka Moiwahine, o ke ino lapuwale haalele loa keia o na kii o Lualii!

            E ka Lani! Nana ia mai ke ino a me ka lapuwale, nana i ka iho nei i ka pohueue i Kou Aupuni Hawaii, a noho Oe a me Kou lahui iloko o na poino a me na mea o keia mau mahina he umi-kumamaono e hele nei.

            O ka ka lahui Hawaii e hoike aku nei ia Oe: mai puni aku, a ae hoi e pinaiia ka apana lole kahiko me ka apana hou; o nui aku auanei ka nahae. Aole hoi e anoniia ka poi awaawa me ka poi hou; o nui loa mai ka hoopailua ana, a oi aku ka luai ana.

            Pela makou e hoao e aku nei ia Kalani Liliuokalani; mai awili i na Kuhina kipi me ka poe aloha alii iloko o Kou Aha Kuhina: o oi loa  aku na hoopilikia ana ia Oe a me Kou lahui Hawaii ma keia mua aku.

            He mea hiki ole loa ma na aupuni malamalama, ka hoonohoia o ka poe nana ponoi i hookahuli i ke Alii, ka Moi, a Poo hoi o ka Lahui, maloko o ke kulana oihana malalo o ka Moi i hoopauia e ia poe. He poe kipi lakou ia Oe, a me Kou aupuni. Oia ko lakou ano a me ko lakou kulana; aole loa e hiki ke hoano e ia ae, a hooliloia i mea kuleana iloko o ke aupuni me na pono o ko kakou aina.

 

KE KOMITE O NA PAKE.

            Ma ka hora 10 a. m. o ka la inehinei, Mei 16th, 1894, i komo aku ai ke Komite o na Pake, e koi i ke Aupuni Kuikawa, e ae ia mai e loaa ia lakou ka mana koho balota.

            O keia kekahi o na hana e hoonaluea aku ai i na poe o ka P. G., oiai, ua ike maopopo @a ka hana kapakahi ana a na poe e noho mana nei, mamuli no o ka lakou mau hana o ka 1887.

            Ke paa nei ka manao o na poe Pake, e hana aku a ko keia koi ana a lakou, e like hoi me ka manao o na poe Iapana e koi nei, e hookoia ka lakou koi maluna no o keia kumuhana hookahi.

            Aia ke Aupuni Kuikawa mawaena o na koi a na lahui elua, ko Kina a me ko Iapana, ka poe i hookaeia e na mamo a na poe Mikanele hao aina a kaili aupuni.

            Ua oolea no ke koi a Iapana no ka mea, he aumoku kaua kona ma Hawaii nei: a ke hoikeia mai nei hoi na lono, e hiki mai ana no he mau moku kaua no ke aupuni o Kina, ma Hawaii nei, no ke kakoo ana i keia koi a na Pake.

            O keia ka lua o na hana hookiekie, a hoonaaikola a na haole mikanele, e manao ana o lakou wale no ka mana maluna o ke ao holookoa, ma na mea a pau loa. Aka, aole loa pela; he kuleana ko kela a me keia kanaka, a lahui e koi ai no kona mau pono, ke hel@kuia e ka poe hookiekie, a kaili mana. A o keia iho la ua manawa kupono la, a kakou e ike nei, i ke koiia o ke Aupuni Kuikawa. pono no. Hiki no.

 

O na Iapana a me na Pake.

KE KOI NEI E KOHO BALOTA.

            Mamuli o ka waiho ana aku o ke Aupuni Iapana i ke Aupuni Kuikawa ma Hawaii nei, he koi; e loaa i kona poe kanaka Iapana e noho nei ma Hawaii nei ka pono koho balota ana.

            Ua ala lokahi ae hoi na poe Pake o Kina, a hana iho la he Palapala Hoopii, e nonoi ana i ke Aupuni Kuikawa, e ae ia mai e loaa like ia pono o ke koho balota ana ma Hawaii nei.

            Ua ala mai keia mau koi ana, mamuli no o ka lapuwale maoli o kela Kumukanawai o ka 1887, a ua poe hao aina nei i hana ai. Oiai, ua haawiia he pono koho i na poe o na lahui e ae, koe nae ko Asia poe. Aka, ano hoi ke hoi hou mai nei ke ino o na hana Kumukanawai a na poe mikanele i hana ai, a hookikina mai ia lakou, e ai hou no lakou, i ka lakou kakalaioa i kanu ai.

            Ma ke Kumukanawai o ka 1864; aole loa e loaa he mea e ohumu ai na lahui o na aina e mai; no ka mea ua ae ia no na poe a pau loa o na aina e e koho balota, ke hoohiki kupa lakou no Hawaii nei, a ke hooko hoi i na mea i hoakakaia ma ke kanawai no ke koho ana.

            Ma ia Kumukanawai ua loaa no i na poe Asia i hoohiki kupa ka pono koho balota; a pela i komo nui ai kekahi poe Pake kuonoono, a i mare i na wahine Hawaii i ke koho balota ana.

            Aka, ma ke Kumukanawai a na inikanele o 1887; ua kiolaia na poe Asia a ua hookomo ia na Europa naaupo, i mea e loaa ai ka lanakila i na poe mikanele kaili aupuni. Pela kakou e ike nei i ka lakou mau hana lapuwale loa.

 

HOOPII A HENRY KLEMME.

            Ua komo ka palapala hoopii kue a Henry Klemme, i na Luna Hoomalu o na Apana Koho Balota o ka Mokupuni o Oahu nei oia o C. A. Brown, J. A. Magoon, W. H. Hoogs, J. S Martin, N. B. Emerson, Alexander Lyle, C. E. Williams, Henry Smith, Levi Lyman, W. L. Wilcox, Wm. Henry, Edward Hore, C.H. Judd. Jas. L. Torbert, J. T. Scott a me E. G. Hitchcock ka Ilamuku o, ke Aupuni P. G. Ke koi nei ka mea hoopii, oia ka mea i koho pono ia i Elele no ka Aha Elele hana Kumukanawai, oiai ma ka la koho balota, he nui na balota kupono i hoailona ia ma kona inoa i kapaeia; a oia mau balota no ka i heluia no kekahi moho e ae, oia hoi o A. K. Kunuiakea, i kupono ole nae e helu ia, a ua helu pu ia na hakina balota, a ke koi nei, ka mea hoopii aole ipono ia helu ana. Aia maluna o ka lunahoomalu J. S. Martin ka ikaika loa o ke koi ana a ka mea hoopii oiai ua kapae aku o J. S. Martin ka Lunahoomalu o ka Mahele Elua Apana Elua, i na balota o Henry Klemme ma kona manao iho me ka ui ole ana aku i ka manao o na hoa o ka Papa, oiai ua hoailona ia no keia mau balota me ka maikai, a ua kupono ke heluia no ka mea hoopii.

            Ke manaoio nei ka mea hoopii oia ka mea i koho ponoia, a ke noi aku nei e kauohaia ka poe i hoopiiia e hele mai e hoike i na kumu o ko lakou hana ole ana i keia mea a ka mea hoopii e noi nei a o na papainoa koho balota na buke, balota a me na pepa e ae o ke koho balota a pela aku, e wehe hou ia e ka aha no ka nana ana, a e kona luna paha, a e helu hou ia na balota a pau, a e kauoha ia ka poe hoopiiia e hoponopono hou i ka lakou mau hoike, @i mea e hooiaio ai i ka hopena o keia helu hou ia ana, a e kauoha pu ia ka Ilamuku e hoike aku i keia hope na i hooponoponoia ma na wahi a pau, a hoike aku i ke Kuhina Kalaiaina.

            O C. W. Akepoka ka Loio o ka mea hoopii. Iloko o umi la e pane mai ai ka poe i hoopiiia.

            He nui ka poe i hoike mai ia makou i ka pololei o keia hoopii, a i na he oiaio ka lakou i hoike mai ai, e haule ana o A. K. Kunuiakea, a na mikanele poo nui e hooikaika nei e komo i Elele no ke kukulu ana i ke kumuniu a lakou.

 

UA HOOPAUIA MAI.

            Ua hoopau ia mai o Bob Parmenter | kaikoeke o Keoni Kolopana]; mai ka noho ana he luna no ka Hale Dute, mahope iho o ka hoohiki pau Pele pau Mano ana e kue i ke kukulu ana i kekahi Aupuni Moi, ke ano aupuni hoi nana i haawi aku i keia haole i ka apana palena a me ka waiubata no kekahi mau makahiki loihi i oi aku mamua o ka 15. I ka la nae o ka make oia ano aupuni, ua lele koke mai la no keia poe i hoopomaikaiia a hana iho la i na hana e make ai o Hawaii.

            He hoike akaka keia o ka waiwai ole no o ka poe i lawe i keia hoohiki, me ka manao oia ka mea e mau ai o ka ai ana i kahi apana palena. He hoka ka haawina hope i loaa ia Parmenter.

 

E hoi hou o Liliuokalani i Moiwahine.

 

Ke upu la na poe Aloha Alii e Hoihoi hou ia Oia.

 

Aohe ae o ka Hui Aloha Aina i ka Hana Koho Elele.

 

Ua Hilinai ka Lahui Maluna o Cleveland a me Gresham, no ko Laua Hooko hou i ka Laua Kumuhana Mua.

 

            Na olelo keia o ka Nupepa Wasinetona Post. o ka la 14th o Aperila 1894, i laweia no loko mai o na mea i kakauia e ko Honolulu nei poe, a i hiki aku i Kapalakiko ma ka Mo@owai i ka la 13 o Aperila.

            Ma ka aoao kakoo i ka Moiwahine, ma ka Holomua o ka la 29 mamua aku nei, ua hoopukaia he kuahana i ka lahui Hawaii mai ka Hui Aloha Aina aku, a penei na olelo hope:

            "Ke kauoha aku nei makou i na lala a pau loa o ka Hui Aloha Aina, a me na poe Hawaii a pa@ loa i kulike na manao, e ku kaawale loa mai lakou, mai na hana e pili ana i ke koho Elele ana, no ka hana Kumukanawai.

            A ke poloai ia aku nei na hoa a pau loa o ka Hui Aloha Aina, e hoole loa i ka ae ana e lawe i ka hoohiki, a i ke komo pu ana aku paha ma na hana o ia koho ana, a i ka huipu ana aku iloko o na Hui i kukuluia no ia hana, a i ka hui pu ana aku paha ma na hana o na ano a pau, e kue ana i ka hoopii a ka lahui Hawaii e waiho nei imua o ka Mana Hooko o ka lahui Amerika."

            O ka Hui Aloha Aina; he Hui oia nana ka palapala Memoriala hoopii i ka Peresidena, a i waihoia aku nei i ka Ahaolelo Lahui.

            O na hoakaka ana ma ia palapala, ua moakaka loa i na poe Hawaii, e hoihoi hou i na pono a me na mana o ka Moiwahine.

            O ka hoihoi hou i ka Moiwahine, oia ka manaolana ikaika loa iloko o na poe Aloha Alii, i na wa a pau loa e loaa mai ai na hoike malu mai na poe hoaloha e noho mau ana ma Wasinetona, ka mea hoi i kali mau ia e na poe loea no n amanao huna a i hoomaopopo loa hoi i ko ka Peresidena a me Gresham mau kali ana, e loaa ka wa kupono e hooko ia ai ka hoolawa piha ana aku i ke kauoha i haawi mua ia ai ia Kuhina Wiliis iloko o Dekemaba 19, 1893. e hoihoi hou ia Liliuokalani ma ka Nohoalii.

            Ua ulia ia ka hookoia mamuli o ka Mr. Willis hoike, a na manao lakou ia hoike ana. He mea hoike maopopo loa, o ka hapanui loa o na poe Hawaii kai manaoio no ka hoihoi hou ia mai o ka Moiwahine ma keia mua koke aku; a oia ke kumu o ko lakou hoolohe i kana kauoha, a hoole hoi i ka hoohiki kue i ke kukuluia ana o ke aupuni Moi, a lilo i poe kupa no ke Aupuni Kuikawa. He hapa uuku loa ma Honolulu ka poe kokua i ka hookahuli aupuni @a oi ae ma na kua aina. He kakaikahi loa na Hawaii i hoohiki ma Honolulu nei."

 

He Maalea na Olelo.

            O na olelo hoike a ka nupepa Advertiser, e olelo ana: E haawiia ana no i na p@e Hawaii ponoi o ka aina, na pono o ke koho balota ana no ka Hale Olalo, ma ka ike heluhelu olelo Hawaii, a me ka Hale oluna, ke ana-waiwai kupono no ke koho ana? Pela anei ka oiaio? Ua haawiia mai anei ka pono koho kuokoa o ke kanaka Hawaii ma keia koho Elele ana? Aole anei i kau ia he umii ma ka puai o na poe Hawaii, i ka wa i manao ia ai e loaa ke kuleana koho? E hoole mua ke kanaka Hawaii i kona aupuni Moi a me kona Moiwahine, mamua o ka loaa ana iaia o ka pono koho balota.

            Pehea la: He koho lanakila anei ia e ka mikanelo hoopunipuni? Aole anei ia he ake ana mai o oukou, e lele maluna o makou, a paa ma ko makou mau pu-a-i, a ka makeloa ia makou?

            Heaha ka mea ino i koe i hana  ole ia e oukou, e na poe mikanele lokoino loa?

            Ua ike makou, a na lawa loa, aohe o makou manaolo no na hoopunipuni i keia wa, e like no me ka oukou hoopunipuni mua ia Amerika e olelo ana: "Ua ae ka Lahui Hawaii e hoohui ia Hawaii me Amerika." Mai hoao hou e hoopunipuni i ka lahui Hawaii?

Eia ka Make o Hawaii.

            Ina he oiaio na mea i hoike ia ae e ka Holomua haole o ka Poakahi nei; e hoike ana ua hoopiiia ae ka auhau ma ke poo kanaka. he $7.00 no ka makahiki o keia ua aku.

            Oia paha ke ano o ke aupuni holomua, a kuonoono hoi; e like me na olelo haanui a na poe P.G. Hana ia iho na haawe a nui, i kuapapanui ka lahui i ka anamo ana!

            O ka auhau hoi o na poe hui oihana; he hookahi a me ka hapalua keneta no ke dala! Maikai no ia; loaa pono iho no ua poe P. G. nei. No ka @ele dala ke kumu o keia mau hana ana.

Na Dala Lilo Mauwale.

            O na lono hoopahulu oiaio ole e pahola mau nei, oia ka $500,000 a na poe Kaku-Akua ai-ko o Hawaii nei i puehu aka la ia Mohokana ma, no ka hana poholalo i kau ia ma ka Lele o Wahinekapu.

            Helelei na waimaka o na ohana nana na dala i mio ia aku nei. Ua kahi ka neo o na wahi hulilau! Ua ai i ka Ape me ka Alamihi!

            Pono iho la no ka hoopahulu ia ana o Opakahelu ma!

Na Lono e Hauwalaau nei.

            Nui launa ole, a nu aku nu mai na Hawaii me na haole, na Pake hoi me na Iapana, no neia mau hauwawa e kuehu ia nei ma na alanui o ko kakou kulanakauhale alii.

            Nani, mohala a oluolu na helehelena o kekahi poe; a pukupuku, hoomakuenui, a iho iho la na puna koloa o kekahi poe, me na maka hailepo.

            Kuouo@ a kukule iho la ko A. B. C. D. E. ma mau hiohiona. Heaha la?

            Ua hoea mai ka nu hou mihi-malie ma kahi i owa ae o ke Senate malu ma Wasinetona! Ae! Pololei loa ia mea. Hauoli no kakou!

Ka @@likia o Lakou.

            Ua loheia ka leo kaniuhu o na poe mikanele i keia mau la, no ko lakou pilikia, no ka pau loa o ke dala a lakou ma ke eke a @agai.

            Ua mim@mo pu hoi me ka waihona o ka Papa Hawaii; no ka mea, he aneane e lawa ole na dala li@ no ka huakai a ka moku Iokuao e holo hou aku ai non Pae Aina o Maikonisia.

            Aole an@i i pololei ka makou i hoike mua aku ai: e hiki mai an@ ka manawa a ka lahui Hawaii e ao kanaka ae ai; a hoole i na hana lokoino apuka a @ poe mikanele i hana ai maluna o ka Moiwahine a me Kona lahui.

            Ma keia hope aku aole loa e holonon@ ana na hana hoolaha Eua@elio, ma na pae moku o ke Komohana; no ka ike ana o ka lahui i keia mau hana pow@a keia poe mikanele.

HE OLAL@ MAO KA MAKAAINANA.

            O ke kum@ @ kona olalau a pane ike ole, no @a ake e kakoo i ka hana a kon@hana ponoi, oia no na Loio o ka Hui Hae Paele.

            Mai mua @ai, he oia mau no ko makou kulana, e hahai ana mamuli o ka hoopono a ke Akua i kuhikuhi mai ai ia makou. Aole loa i lauwihia ko makou noonoo mamuli o na hana imi loaa lapuwale a hoopilimeai wale, e like me na kumuhinu a ka Makaainana e hapaimemeue nei.

            He oiaio, ua kipa aku makou io Kuhina Willis la, mamuli o ko makou kuleana, he mau luna hooko no ka aneane ekolu hapaha o ka poe Hawaii koho balota. Ua ku ko makou Hui Aloha Aina; a ua ikeia mai hoi ia hui, e ka Peresidena Cleveland o Amerika Huipuia ua paa na inoa o na Luna, na lala o ka Aha Hooko, na Elele o na Apana ma na mokupuni, a puni ka Paeaina holookoa ma ka Buke Hoike a Blount. Aole loa ia he mea i hanaia ma ka poopoo, a ma kahi malu, e like me ka Hoke o ka Makaainana e olelo nei.

            O ka Hui Hae Paele ana e pai nei, oia ka Hui, aohe ona kapena aohe malamamoku, aohe kuene: aole hoi he papainoa o kona mau ahi moku a me na sela, i ike ia mai e Amerika Huipuia: aole loa no!

            No ka nele loa, nolaila, ua kukala e kahea i halawai makaainana, a na ka makaainana ia halawai, o kela a me keia ano, ina he P. G. oia no; ina he hoohui aina, oia no, ina hoi he aloha aina, oia no. Aole e hiki ke olelo ae, he halawai ia na ka Hai Hae Paele. Aole loa.

            O ka wa kupono e hana ai no kekahi kue (protest) oia no ka wa i ikeia, ua kue i ka aelike ana o na aoao nana i waiho aku ka laua aana imua o kekahi aha hooponopono. Aole mamua ae. Nolaila, mahea la ko Hoke lalau ana, i ike ole ai oia i kona alanui kupono e hele ai, a loaa ae ai ka Hui Aloha Aina iaia, e waiho ana i ka lakou protest imua o Mr. Willis? Ua pololei ke alahele a ke Aloha Aina e hele nei; a ua lalau loa a huhewa o Hoke ma.

HE HOOMAUNAUNA DALA O KAKINA MA.

            Ma ko makou hoomaopopo ana, eia no na poe mamo a na mikanele ke ahuai nei i ke dala auhau a ka lehulehu. Aia ko Kakina Keena Oihana ma Wasinetona, aia kana Kakauolelo malaila e noho la no keaha? - He $12,000 ka uku o ke Kuhina noho ma Wasinetona a he $8,000 aku nei ko ke Kakauolelo, hui me na haawina pakui hou iho alaila, aia ka nui loa ana ilaila, aka, eia ke Kuhina Kakana i Hawaii nei! - Heaha kana e hana nei ia nei? - I na no pela, @a oi ka pono, aole oia e uku ia. He like a like no keia hana me ka hoomaunauna wale i ka lahi a me ka hou o na poe hookaa auhau! - A he hoomaunauna okoa aku hoi ka ke General Soper, aia oia ma Kapalakiko kahi i ao ai i ke komo lole koa ana; e kai hele ana ma na uapo me ka papale Mahiole daimana ona! - E ao ana i ka hapai ana o na wawae, me ka hoanapuu ana iho o ke kino, no ke aloha o ke koa kaulana o na pali nihoniho o Kalalau! - Nui ka hoomaunauna!

HE MEA HOOKUEMI HOPE I KA HOOLAHA EUANELIO.

            Ke hoomanao ae nei makou i ka manao o Bihopa Willis i hoopuka ai mamua aku nei, e olelo ana penei: "O keia hana hookahuli aupuni a na poe misionari ma Hawaii nei; he mee ia e keakea ai i ka hoolaha ana i ka Euanelio mawaena o na poe pegana."

            He oiaio keia mau manao o Mr. Willis. Mamuli o keia mau hana a na misionari i hookahuli iho nei i ke Aupuni o ka Moiwahine; ua laha aku ia manao iwaena o na Paemoku o ka Hema; a ua hoole mai lakou i ka ae ana, e hoounaia aku keia ohana aihue aina, iwaena o lakou. Malia no ia kumu hookahi, keia hoonele ana mai la o ka Papa Bosetona i ke kokua ana i na mikanele ma Hawaii nei.

Na Hoolilo Kanawai @le.

            Ua hoopomaikai ia ka lahui kanaka ma keia mua iho mamuli  o ka hoike ana mai a ke Kuhina Damon, i kana hoike e pili ana i na hoolilo no ka malama ana i ka maluhia o ke aupuni P.G. iloko o na mahina o ka noho manawa ana o ka poe "misionari" e hookele i ke Aupuni no ka pono o ka lehulehu, mai ka la 17 mai o Ianuari, 1893. Penei ka hoolilo ana:

Uku o na Koa.......$117,764,93.

No na Kiai o ka Waihona Pauda.......2,300,35.

No ka Hoolako o kela a me keia ano.......40,475.75

No na lole koa.......10,447,38

Kanu ana i na koa ............402 00

Na lako kaua ............13,027.06

Na lilo o ka huakai o Kalaiau..............1,322.85

No ka Huakai

a na Comisina i Wasinetona  6,004.32           @ 13 204.32

a me ka uku o ke "Claudine" 7,200.--

No ke kokua ana i ka moku Lady Lampson............4,111.00

No ke kokua ana i ka "Miowera" ............1,500.00

Uku o ka Paresidena........ 1,500.00.

Hoomaemae a hana hou ana i ka Hale Aupuni .............4,927.50

Na lilo o kela a me keia ........ 2,219.46

Uku kaa a me kaa lawe Ukana ............. 847.50

Na Lilo o ka Aha Hooko & Kukakuka......6,290.47

No na Paipalapala a me Hoolaha ana ........ 6,244.23

                                                ___________________

                                                            $226,394.83

O keia ae la ka huina o na lilo i hoike ia mai, koe aku na hoolilo kanawai ole no na kiu a me na lilo e ae o ka Oihana Makai a me ko na Oihana no a pau o ke aupuni, iloko o ka umikumamalima mahina i hala. Ua hiki aku ka averika o keia mau hoolilo i ka $15,106.32 no ka mahina hookahi. Ina hoi he $60,000 ka lilo kanawai ole o ka oihana makai, ua like ia me $4,000 hou aku o ka mahina.

            He aneane $20,000 ka lilo o ka mahina no ka oihana kaua a me ka Oihana Makai, a i na he mea ike ia aku na hoolilo kanawai ole o na Keena @ aku iloko o keia manawa he mea maopopo, ua hiki aku ka lilo o ke aupuni, malalo o ka hookele ana a na keiki misionari. ka poe i kapa iho ia lakou he poe anela o ke Akua.

            O keia iho la kekahi o na hana maikai a ka poe i hilinai a i kaenanui ia e kekahi hapa uuku o na kanaka o keia Pae Aina, he poe hana pono. O lakou ka poe e nunui ana na leo iloko o ka Ahaolelo e hoemi i ka hoolilo no na koa, hoemi i ka lilo no na mea a pau, aka, i ke kaa pono ana mai nei o ka hookele aupuni ana ma ko lakou mau lima, ua like ka lakou mau hana me ka kekahi poe powa i komo iloko o kekahi wahona dala, e iho ana ka lima o kela me keia. aia ka pono o ka poha o na peapea lima i ka loaa hapuku. a i ole ua like me kekahi poe keko i komo iloko o kekahi mal@ kulina. Aka, he hopena ko na hana howa a pau, ma keia noho ana. a ma ko keia hope aku. Aole e hiki ke kue ia ke ana o ka pono o ke Akua i kanu ia ai e Ia iloko o ka naau o kanaka me ka loohia ole o ka mea e hahaki ana i ke kanawai hemolele o ke Akua i ka haawina hoopai o kaua mau hana. Aole ia mea e hala ana. E like me ka hoea mau ana o ke ao a me ka po, pela no e hala ole ai ka ili ana mai o ka uku o ka ke kanaka mau hana maluna ona, e like me ia ana i hana ai. --he pomaikai ke malama i ka pono a he p@no ke hoowahawaha i ko ke Akua alakai i kuhikuhi ai ma Kona Kanawai Hemolele a mau loa.

            O ka mea hilu hoi ma keia mau hana hewa e hana ia ne@, o ka lokahi, a koe uuku iho kekahi poe, o na kahunapule haole a Hawaii, e kakoo i keia mau hana ekaeka e ikea nei! Aole hoi makou i manao nui loa i ka huhewa o ka hana a ka @@ aia, aka, o ka huli ana o na auela o na ekalesia Karistiano, wahi a ka olelo ia e kokua i na hana kue i ke kanawai o ka aina, a me ka pono o ka lakou oihana @aahia, oia ka mea pahaohao loa, a he hookahi wale no haina no ia hulihia ana o na kiai o ka pono mahope o keia mau hana, ola hoi keia, ua k@u o lakou i ke alakai pouli a ke keiki o ka hewa, ka makua o ka poe hoopunipuni a ke alii hoi o ka make.

            Ua pomaikai nae ka lehulehu ua loaa ae la ka meheu o ka lakou mau hana; ma keia hoike a ke Kuhina Waiwai. E kali aku kakou oiai, ke hookokoke mai nei ka hopena o keia mau hana

 

Ka Olelo a Alapaki Kauka

            Eia kekahi mau hopunaolelo a Alapaki Kauka i hoopuka ai ma ka Hale Paikau koa ma ka po o ka la 25 o Novemaba 1803: "E lokahi kakou, a i ole, e li pakahi ia ana kakou."

            Ke ninau aku nei makou ia Alapaki Kauka: E hiki anei i ko oukou lokahi, ko hoopakele ia oukou mai ka li pakahi ia ana, no ko oukou kipi?

            Ke hooia aku nei makou ia oe e Alapaki Kauka e hoihoi maoli ia ana ka Moiwahine Liliuokalani maloko o keia mau la aku e hoea mai ana: E hiki anei ia oe ke hoike mai i na kumu e nele ai ka oiaio o keia manao o makou?

            Aole anei ua ike no oe a me ko oukou poe, i ke kuleana maopopo o ko oukou hoopau ia mai ka noho Aupuni Manawa ana? No keaha kau mau hoolaha oiaio ole ana ma ke Kuokoa no ka hoihoi ole ia o ka Moiwahine?

M. J. K. -

He Mau Olelo Hookano a Hoinoino Loa.

            Ua ike makou i na olelo hookano a hoinoino loa, i hoopukaia ma ka nupepa Holomua o ka la 12 nei o Mei 1894, ma ka inoa o Hilo Bay. A ke haohao nei makou, i ke kumu o ko ka Holomua ae ana e hookomoia ia mau hopunaolelo hoinoino loa i na hoa o ka Aha Senate, iaia e waiho nei ko Hawaii nei hihia? Heaha keia hana a ka Holomua?

            E hoomaopopo mai i keia mau huaolelo penei: "He kanalua ole au a he hopohopo ole ke olelo ae i ke akea i mea e lohe pono ai na pepeiao hoolono, ano popoki o kela Aha Senate pukahei ***

            Eia hou no: "Aole loa e hiki i ko'u uhane, e noho nei iloko o ko'u kino, ke haawi i na mahalo no kela aupuni Amerika, mai keia wa aku, malalo o na kumu maopopo, a koikoi loa hoi, e nau ai ke kei ana, he aupuni niu kulolo a pela.

            He mea kupono anei e hoopuka ia na huaolelo hoinoino a hoonaukiuki, i ka poe ia ia ka mana e waiho nei ka hihia o Hawaii nei?

            Ahea pau na hana a ka Holomua?

Na Lono no na Mokukaua.

            Ua lono ia mai, e ku hou mai ana ka mokukaua ao moana Iapana, Kongo maloko o 8 paha la mai Iapana mai.

            Aole e haalele koke ana ka mokukaua Beritania Champion ia Hawaii nei, aia a loaa mai kona pani, a i ole ia, a@a no a pau na ooloku o Hawaii nei.

            I na ua haalele ka mokukana Amerika Ranger ia Kapalakiko ma kekahi la o ka pule i hala iho nei, alaila, e hoea koke mai ana no oia iloko o keia pule nei.

            I na no hoi ua haalele aku la kekahi mokukaua Beritania; i upuia no anei ia Vanekoua alaila, e hoea like mai ana no laua me ka Ranger i ka wa hookahi.

"Royalist Campbell."

            Oia ka inoa o ka bebe hou loa a Mr. me Mrs. J. Campbell i hanau ia i ka la 14 o Mei 1893, o ka puni ana iho la keia o kona hookahi makahiki o kona hookamaaina ana me ka poe aloha Alii, nana i kupaa mamuli e ka Moiwahine Liliuokalani.

            He au kaulana kona i hanau  ia mai ai; oiai, o kona makuahine, oia no ka Peresidena o ka Hui Aloha Aina o na wahine Hawaii, a oiai lakou e hakoko ana no ka pono o ko kakou aina, ia wa, ua kokoke mai ko Royalist wa e hanau ai. @ kona hanau ana, ua kapaia iho la kona inoa o Royalis, mamuli o Alohaalii.

            Nani a kupono no hoi keia inoa nona, oiai, ua huliamahi kona mau makua a me ka lahui Hawaii holookoa, mamuli o ke aloha no ka Moiwahine o Hawaii nei, ka lahui, a me ka aina.

            Ke pii malie ae nei ka oluolu o Hay Wodehouse, mai kona kulana kupi likii loa ae a ka mai i kau iho ai maluna ona.

            He Let@ kai loaa mai ia makou mai Lahaina mai, e hoike ana, i ka hana hookiekie a ka Lunakanawai D. Kahaulelio, oia hoi kona kau ana aku i kona kii, ma kahi o ke Kalaun@ e kau ana, o ka mea a piki nae, he ole ka, ka paa 'ku e haule mau mai ana, he keu a ka haak@i o keia hana hilahila ole.

            Ua komo aihue ia ae ka hale e noho ia nei e ka Luna nui @ ka Hui hana Keaka e kekahi piko @ ma ke ahiahi Poalua nei, oiai oia ma ka Hale Mele Hou kahi i keaka ai, a lawe aku la ka aihue he mau waiwai o keia ano, he kapa ili@ila, he lole silika papale, he paha veleve@a silika waihe daimana, a me kekal@ mau waiwai @. Ua pakele na pahu, mamuli o ka paa ana i ka lakaia. O na lakou nae o kekahi poe l@ana keaka, @ole i lawe ia. Ua haawi ia aku keia hana ia makai Kiu Lakana, a eia oia ka @uli nei ma ka meheu o ka aihue.