Ka Wai Ola - Office of Hawaiian Affairs, Volume 14, Number 12, 1 December 1997 — Kolamu ʻOlelo Makuahine [ARTICLE+ILLUSTRATION]

Kolamu ʻOlelo Makuahine

KE HO'IKE HA'AHA'A AKU NEI KEIA PALAPALA HO'OPI'I ME IA MA HOPE IHO:

6Ua lawe a ke hō'oia nei ke Aupuni i 'ōlelo 'ia, e mau nei ho'i pēlā ma lalo o ka inoa o ka Repubalika o Hawai'i, i ke kuleana e kinai loa i ke kūlana Lāhui o nā Hawai'i, i mau ho'i ma mua aku nei, a e ho'ohui a ho'olilo aku ho'i i nā kuleana a pau o ka noho mana ki'eki'e 'ana ma loko a ma luna a'e o ko Hawai'i Pae'āina a me ko lākou mau panalā'au i kekahi mana 'oko'a aku, 'o ia ho'i, iā Amerika Huipū 'ia. 7Ua lohe ho'i ko 'oukou po'e ho'opi'i me ka 'eha'eha a me ke kāhāhā ua komo 'aelike pū a'e ka Peresidena o Amerika Huipū 'ia, a ua waiho aku ho'i no ka 'āpono 'ia mai e ko Ameiika Huipū 'ia ' Aha Seneta (Kenekoa), ma kekahi ku'ikahi me ke aupuni o ka Repualika o Hawai'i, me ia ho'i i mana'o 'ia ai e kinai loa i ko mākou noho 'ana ma ke 'ano he Aupuni, a e ho'ohui aku ho'i i ko mākou 'āina iā

Ameiika Huipū 'ia.

®Ua ma'aho'ika lāhui Hawai'i, n( kekahi manawa i 'oi i kekahi hapa keneturia (kenekulia) ma i mua aku o nā hana i M

ha'i 'ia a'ela ma luna, i ke komo pū 'ana manā 'ano ho'oponopx>no Aupuni kū i ke Kumukānāwai, ma ke koho 'ana i nā 'Aha 'ōlelo, ma

ka ho'okō 'ana i ka pono ho'okolokolo ma o nā luna kānāwai, nā 'aha

ho'okolokolo a me nā kiure i ho'okohu kūpono 'ia, a m a o ka

ho'oponopono 'ana ho'i i na hana o ka lehulehu ma o nā luna lā o nā maka'āinana, a

ma ia ho'i i 'ae 'ia ai i ho'okahua pa'a loa 'ia ai ho'i ka loina ho'oponopono aupuni ma o nā hapanui lā. ®Ke kū'ē ha'aha'a aku nei ko 'oukou po'e ho'opi'i, akā, me ka mana'o ikaika loa no ka ho'okō 'ia aku o nei ke'ehi 'ia mai o ko lākou

mau pono kālai'āina; a ke ualo aku nei lākou ho'i ma ka mana'o kūo'o loa i ka Peresidena, ka ' Aha'ōlelo a me ka Lāhuikanaka o Ameiika Huipū'ia, e ho'ōki ma ke komo hou 'ana aku ma ka hana hewa i mana'o 'ia ai pēlā a'ela ka e hana mai ai; a ke pule aku nei lākou ma ke kāko'o 'ana i kēia palapala ho'opi'i i ka mana'o o kēlā Palapala ola mau loa, ke Kuahaua o ke Kū'oko'a Ameiika, a 'oi loa aku ho'i i ka 'oia'i'o i hō'ike 'ia ma loko o laila, ua loa'a i nā Aupuni ko lākou mau mana kaulike mai ka 'ae

aku o nā po'e i ho'omalu 'ia - a ke puana hou nei ho'i ma 'ane'i, a'ole loa ia i ui 'ia mai a 'a'ole nō ho'i i hā'awi 'ia aku ka 'ae 'ana o ka lāhuikanaka o ko Hawai'i Pae'āina i nā 'ano o ke Aupuni i ho'okau 'ia iho e ka Repubalika o Hawai'i i hea wale 'ia, a i ua Ku'ikahi Ho'ohui lā ho'i i mana 'ia ai, i ke Aupuni i 'ōlelo 'ia, a i 'ole ia, i ke kumuhana Ho'ohui'āina i 'ōlelo 'ia. * 'O ka ho'okō 'ia 'ana aku o ke kumuhana V » ■ Ho'ohui'āina i ho'ākāka 'ia ma loko o ke ; ~r Ku'ikahi i 'ōlelo 'ia, he kinai 'ana nō ia i nā pono pilikino a kālai'āina o kēia po'e ho'opi'i, a o ka lāhui a Aupuni Hawai'i ho'i, a he hō'ole loa 'ana nō ho'i ia i nā pono a me nā loina i kūkala 'ia ai ma ke Kuahaua o ke Kū'oko'a Ameiika, ma loko o ke Kumukānāwai o Ameiika Huipū 'ia, a ma nā 'ano o ka ho'oponopono 'ia

'ana o na aupuni makaāinana a na'auao 'ē a'e a pau loa. 0tĒ 0Ēt No laila, ke waiho ha'aha'a aku nei ko ■ I 'oukou po'e ho'opi'i ua kuleana nō ho'i ■h MHi lākou i emi 'ole iho ho'i i ko nā t maka'āinana o kekahi moku'āina Ameiika, e wae, kauoha a kūkulu a'e no lākou iho, i nā 'ano o ke Aupuni a lākou e mana'o ai ua kūpono loa ia no ko lākou palekana a me ka hau'oli; a 'o nā ninau ho'i i 'ano nui loa i ka lāhui Hawai'i e like lā ho'i me ia i mana'o 'ia ai e ho'oponopono 'ia ma o ke Ku'ikahi i 'ōlelo 'ia, he mau nīnau ia i kuleana ai ka lāhui i 'olelo 'ia, ma loko o ka waihona o ka Luna'ikehala, e ho'olohe 'ia mai; a hiki mai _ _ 7Aij j na'e ho'i i nei wā ua ho'ole 'ia la ;āhui Hawai'i i 'olelo 'ia i ke kuleana e ho'olohe 'ia ma luna o nā nīnau i 'ōlelo 'ia. 0ĒĒ A ke nonoi ha'aha'a aku nei ho'i ko ■ 'oukou po'e ho'opi'i i ka Peresidena, ka 'Aha'ōlelo a me ka lāhuikana o Ameiika Huipū 'ia, 'a'ole loa kahi ke'ehina hou aku e lawe 'ia o ka ho'āpono loa 'ana aku i ke Ku'ikahi i 'ōlelo 'ia, a i W|BHifc 'ole ia, ma ke kinai 'ana paha ho'i i ke Kūlana

Lahui o nā Hawai'i, a i 'ole ia ma ka [sic] alapoho 'ana aku paha ho'i i ka lāhui a

ne ka 'āina Hawai'i i loko o ka . māhele kālai'āina a panalā'au no Ameiika Huipū 'ia, ma ke

'ano 'u'uku loa na'e ho'i, aia a hiki i ko ka lāhui & Hawai'i wā e kūpono ai

no nā koho 'ana o nā luna-maka'āinana i loko o ka 'Aha'ōlelo, ke loa'a he manawa e hō'ike ai ma ka pahu balota, i ko lākou mau

n mana'o 'ana inā paha e ' 'ae 'ia a e hō'ole 'ia paha ho'i ua kumuhana

Y Ho'ohui'āina lā, e like me ia / i kū hope 'ia ai e kēia po'e maka'āinana a po'e noho ho'i o ko

Hawai'i Pae'āina i ka'a nui ma lalo o ^ nā ho'ākāka 'ana o ke Kumukānāwai

Hawai'i, i kukala 'ia ai i Iulai 7, 1887.

PA'I Kn 1A E NEIA SmiMAN

0Ēk A 'o ko 'oukou po'e ho'opi'i ho'i, no ■ lākou iho, a ma ka 'ao'ao ho'i o ka lāhui Hawai'i, a no nā po'e noho ho'i o ko Hawai'i Pae'āina, ke ho'opa'a nei i ko lākou mana'o'i'o inā e hā'awai 'ia mai ana iā lākou ka pono o ke koho balota 'ana ma luna o nā nīnau i 'ōlelo 'ia, ma kekahi koho 'ana kū'oko'a a kaulike e mālama 'ia aku ana nō ia mea; a inā ho'i ua hō'ike 'ia a'e ma ka helu pono 'ia 'ana o nā balota e koho 'ia ana ma ia koho balota 'ana ua kōkua kekahi hapanui ma ia ho'ohui 'ana, e hā'awai pio aku nō kēia po'e ho'opi'i, a me ka lāhui Hawai'i i kekahi 'ae holo le'a a 'olu'olu 'ana ma ia kumuhana i 'ōlelo 'ia. ■ JUau a puflma ia e j.JUuaJl'oLano, SamuL.K pua, 3. P. 8. WaiL anjSunueLKJ<anJtaia of (L Gifiwni PommiUee; KeauiLmi . Kuuhu, preiitlent oj the . J~iawaiian patriotic rjfeayue, and JL)avulJfaiauoLaLni, preiuLnt oj tlie — ilawaiian / l>fitiiaf ' i iuiioo Ohajtopa, 1 897 .

Mai ka luna ho'oponopono : Featured this month are the last eight sections of 13 from a Memoiial strongly opposing the annexation of Hawai'i to the United States of Ameiiea. (The first five sections were printed in | last month's Ka Wai Ola). This document, written by Hawaiians on behalf of the native populaūon, was fbr- | warded to the U.S. President, Congress, and the people of the United States of Ameiiea a century ago. OHAs "Kōlamu 'Ōlelo Makuahine" (Hawaiian language eolumn) is designed fbr native speakers, I and those who have leamed or are leaming Hawaiian. It is not intended to exclude non-speakers, but rather, : to give increased visibility to our 'ōlelo Hawai'i in a public forum. There are historical reasons why the | majority of Hawaiians today and so many in past generations were separated from their native language. Support and respect one another in the revival of the language of our kupuna. E kāko'o a paipai kekahi i kekahi |

J9 La jQzreiidena, La ^y9lia o(elo a me La <-Jlahui ^JJanaha o ^LUaJLpu 3L

Nā kia'i o ka Mō'ī: he hō'ailona ia o ka noho kū 'oko'a 'ana o ke Aupunl Mō'ī o Hawai'i. Pa'l ki'i 'ia ma ka Haieali'i 'o 'lolani i ka lā 16 o Nowemapa 1997, ka lā hānau o ka Mō'ī Davida La'amea Kalākaua.