Ka Wai Ola - Office of Hawaiian Affairs, Volume 39, Number 10, 1 October 2022 — Auhea 'Oukou e nā “'Ōpelu Ha'alili o ke Kai” [ARTICLE+ILLUSTRATION]

Auhea 'Oukou e nā “'Ōpelu Ha'alili o ke Kai”

V HE LEO HOU V ^ A NEW VOICE *

Na Ēwelei'ula Wong, Papa 12 Ke Kula 'o Samuel M. Kamakau Wahi a nā kumu, "'O ka 'ōlelo ke ka a o ka mauli." 'O ka 'ōlelo Hawai'i ka'u olelo mua. Ua a'o ko'u makuahine ia'u i ka olelo Hawai'i ma ko'u wā opu'u pua. Ua ho'omau au i ka 'imi na'auao olelo Hawai'i ma ka Pūnana Leo a laila ma Ke Kula 'O Samuel M. Kamakau. He me'e mauli ola 'o Kamakau ke kanaka no'u no kona 'imi mau 'ana i ka na'auao ma kekahi au hou. He mea waiwai ka ho ola 'ana i ka 'ōlelo Hawai'i a me nā 'ike ku'una Hawai'i. Ma ko'u wā piha he 'elua mau makahiki ua ho'omaka ko'u makua kāne e a'o mai ia'u i ka he'e nalu 'ana. He 'ike ku'una Hawai'i ka he'e nalu 'ana a makemake au e hō'ike i kona 'ao'ao 'ike ku'una Hawai'i 'oiai 'a'ole laha kēlā mana'o i ke kaiāulu he'e nalu o ka honua. He 'i'ini ko'u e ho ola i ka olelo Hawai'i ma nā 'ao'ao a pau 0 ko'u ola i mea e ola ai nā 'ike o nā kūpuna no nā hanauna e hiki mai ana. He kumu ho'ohālikelike 'o Kamakau na'u no ka mea, ua 'imi mau 'o ia i ka 'ike ma kekahi au hou a ua kūpa'a 'o ia ma kona Hawai'i 'ana ma ke au i pāpā 'ia ai nā hana ku'una Hawai'i. He 'i'ini ko'u e lilo 1 lawai'a no ke kai hohonu o ka 'ike na'auao i loloa "'ke aho i kū i ke ko'a" me ka pa'a loa o ka'u makau kīholo nāna e lou i ka 'ike o ko kākou mau kūpono mai ka pō mai. 'Oiai he mea Hawai'i ka he'e nalu 'ana 'a'ole nui nā po'e Hawai'i (i olelo Hawai'i) e he'e nalu ana ma nā

ho'okūkū he'e nalu. 'A'ole laha loa ka mana'o Hawai'i ma ka he'e nalu 'ana o kēia au. He mea nui ka he'e nalu 'ana ma nā aina e e like me Nūholani, Kaleponi, a me Palakila akā 'a'ole ma Hawai'i. 'Ike nui 'ia ka he'e nalu 'ana ma nā mo'olelo ku'una Hawai'i e like me Hi'iakaikapoliopele, Pele, 'Umialīloa, Kamiki, a me nā mo'olelo he nui hou aku. Eia kā he 'ike ia i 'ano nalowale aku. He mau inoa Pelekānia no nā po'ina nalu, he mau 'ōlelo Pelekānia no nā 'ano 'ai a hana pāha'oweli he'e nalu like 'ole, he mau inoa Pelekānia ko ka papa he'e nalu, a pēlā wale aku. 'O ka papa olo, ka papa kīko'o, ka papa alaia, a me ka papa li'ili'i nā inoa o nā 'ano papa he'e nalu ku'una. 'O ka papa olo kahi papa hāiki me nā 'ao'ao mānoanoa a ua poepoe ka ihu a me ka hi'u, ma kahi o 2 anana me ka 1 ha'ilima - 2 anana me ka 1 muku (14-16 kapua'i) ka lō'ihi. 'Ano like ka papa kīko'o me ka papa olo akā 'a'ole like ka mānoanoa. Ua poepoe ka ihu a pālahalaha ka hi'u a he 1 anana me ka 1 iwilei - 2 anana me 1 muku (9-16 kapua'i) ka lō'ihi. 'O ka papa alaia ka mea i ho'ohana pinepine 'ia. He 1 anana - ka 1 anana me ka 1 iwilei (6-9 kapua'i) ka lō'ihi, he wīwī, māmā, pōkole maila, a ua ākea. Kapa 'ia nā papa pōkole o ka 1 anana (6 kapua'i) he papa li'ili'i. 'O ka papa pae po'o, paepō, a i 'ole paipo (ho'ohana 'ia kēia mau lā) kahi mau inoa e a'e. (Clark, John R. K. 2011) He i'ini ho'i ko'u e ho ola i ka olelo Hawai'i ma ke ao he'e nalu ma kēia au hou. Oi loli ke au, no laila, he leo paipai kēia iā kākou e kūpa'a ma ka 'ike Hawai'i ma nā 'ale X nā 'ale moe, me nā 'ale hāko'iko'i o ka moana o nēia au. ■ Clark, John R. K. 2011. Hawaiian Surjing: Traditionsfrotn thePast. Pukui, Mary Kawena. 1983. 'Ōlelo Noeau: Hawaiian Proverbs & Poetieal Sayings. Bishop Museum Press. Honolulu (277: 2532; 164: 1518; 70: 612).