Nuhou, Volume II, Number 23, 14 October 1873 — KE KAAO O LAKAMANA [ARTICLE]

KE KAAO O LAKAMANA

[O keia kekahi o na kaao kaulana i na pae aina ili ulaula o Malae. Ua kam' 110 nui ia keia kaao ma kela mau pae ain? a ua paanaau ma k6 lakou mau pae tnoV na kahoaka o ko lakai mau moolelo m? kaao. Ke hoopuka[ nei makou i keia no k' makou poe heluhehi i mea e hoonanea : .a kolakou noho ana, 1 E hoomanaoia no - he okoa ka moolelo k he okoa ke kaao : ao # i me keia ko Maui oiai he moolelo maoli h 1 kohu like me he kaalo ata. Ma o ka hoopilipiliia ana o kefakaao. - olelo nui ia 7 Tia hui ]|>u aku keia kaao m? - s na aina nunui o AsiiiJ Aia ma ka o Sumatera keka!-' kaikamahine a!H ndni i kapaia o Mala-a'« he kaikamahine na ka Moi o Menanikahi , I ka wa i nui ai uh kaikamahine alii hookahi wale no ana mea kau nui o ka m > nao oia o AlekanedQro, no kona lohe mai; I kona inoa a me kSna hanohano ; a ua i ■■ nui !oa oia e ike ia ! Alekanedero ka Mo ■ Makedonia. No k<Ha mea kupu ae h 'ō manao i ua kaikamahine nei e he!e e ik? . • Alekanedero, nolaila; haaleie iho la oia i ko - - makuakane a me ka|halealii a hele aku % imi i ka mea nana j hoehaeha i konn na:i He oiaio, ua make 'e oia i ke aloha no Moi Alekane?!ero momua o kona iK'e • maoli ana 'ku. Lawe pu aku la ua kaikamohme.alii u?: : ■ n ■ - i kekahi luahine i mea lawelau'e nana, a li: i l: malu aku la me kr| ike ole o na mak-^. Hiki aku la laua nei ma kekahi wahi ilok » o ka aina nui o A*ia; a malaila laua i noho Aia hoi i kekahi \va hele aku la o AlXo nederpLlca Moi mii 6 Makedonia i ke kn ma Hined«, kahi e noho ana o ua kaika;.: 1 - . hine alii nei, ka mea i moeuhaao xnu ; : kona nani a me kona hanohano. Lo'ie ,i'.v la ua kaikamahine nei 110 ke alii, akiuy toa ae la. I kekahi la, mahope o ka jxui a . o lea aina kakahiaka, olelo aku !a ua mao" 111 lahiiahi nei o Siimatera i ka!ū luah'.'.• knutf"a, " e noho oe.|a e hete ae au e kai ma keia wahi aku." Hele aku la keia oia hookahi walo u0,.« hiki aku la ma kahi e lioomoaaa m.i o t koa oka Moi Atekanedeio. He mea kaha'. ■ nui i ka manao o ua k'oa ka ike ana inal • *-: kaikamahine nau'u 4 likou i ike ole ai i k,kahi mea Uke n\a ia^uvurny\. Mauao i'io '. • u:i koa e hopu iaia no leona naui lea a pio uo hoi, aka aia Jie iuau uuka lu: 1 hano k>a koua e ho,ike aua iala lie alii v •;■ - hme, a* iaia i kau jk)uu ajku ai koua mau 1 ka iluna o lakou, u?v matcau toa ia lakou, nolo hiki e a.a aku e| {īopu īalii»no !u uiea - : ma kona i:\auaina tie k.ukai'.ua' n jiit.ii}.: oia.;. fc ; No ia mea alakaiia aku ?a oia uuua - Atekauedero. a i ka ike ana mai o k.v M:'. he mea e kona hoolele Uauli ia, a hooinu:," ia j na manao atoiha|. Hooka?ii ma:uo nv; lta Moi o ka tito o ua kaikamahme ta ; • •

hine nana, a olelo ae la oia he manao kona e hooliio i ke kaikamahine i Moiwahine nana» a e lawe pu hoi iaia i Makedonia. Hoole aku la o Malasala me ka olelo aku, £t E ka Moi hanohano, ua lohe mau au no kou kaulana a me kou nani i hele mai ai au e imi me ka manaolana e ike i kou hiohiona. Ua haalele aku nei au i ko'u mau makua a me ko'u hale alii, a ua auwana hele mai nei mamuli ou. Ua maikai no.ka manao ana o ka Moi e lilo au i Moiwahine nana, aka, he mea hiki ole ia ia'u no ka mea, ua kukuni paa ia ko'u aloha 110 ko'u aina hanau, a he. mea hiki ole ia'u ka liookaa#ale ana aleu ma kahi e mai ko'u aina hanau mai. * U E ke Alii, ke hoike aku nei au me ka hopohopo ole imua o kou hanohano, ua hoehaehaia wau e na manao ananou» Ua kukui ae kou kaulana a puni ko'u mau pae moku, a o kou hanohano a me kou nani ua kono mai la i ko'u mau kapuai e ku a e hele c imi ia oe. No keia ano e loa o na hana a ka manao ua loaa iho la ia'u ma ko'u wahi moe he hihio kupanaha. la'u e moe ana, aia lioi ike aku ta au he kanaka elemakule e ku mai ana ma ke kae o kekahi kahawai, a olelo mai la me ka leo nui 4 E ke kaikamahine e loaa ana nau mailoko mai o ke koko alii o Alekanedero he alii nui, a e lilo ia i alii nui no ka lahui ili ulaula nei a i haku hoi no na pae aina/ Puoho ae la wau, aia ka he moe, a no keia mea hoomahuahua toa ia mai la ko'u mau manao ano e, a o ka ike wale no ia oe ka ka hopena o ko'u mau manao a me ko'u mau auwana ana. Hoopaa iho la wau i kuu manao e hele e imi a loaa oe, a hookoia ka olelo a ka elemakule ma ka hihio. Nolaila, na ke alii e kaana i kona manao maikai no keia olelo a ke kauwa wahine a hookuu mai i ke hoi me kona mau kini ili ulaula, e noho me lakou iloko o ka maluhia, a malia o hooko r %ai na akua i ka wanana a ka elemakule, alaila e hnopihaia kuu mau pae aina me na uhane iehu lehu o ka Moi kaulana." I ka pau ana o keia mau olelo, lawe aku ia ka Moi ia Matasala a hoonoho aku ta ma ka papaaina, no ka mea ua hiki ae la i ka aina awakea. (Ja pakiko maikai ka aiia ana i> n&mea ai o papaama 7 a mai%alua kalai manao ana me he mea b e i ae ana ; Ua ike maka iho nei au * I ka nani lā o Aipo, 1 - i Na ke au o ka manawa i hoike mai ta, ua liiki mai ke ahiahi a hoonaneaia aku !a ke kaikamahine alii iloko o na hoolmnohano ame na hooKiehie ana a ke keiki o Makedoaia, oiai Ica leo o na mea kani e hone ana \ ke aheahe olu o ka makani, na leo me!e hoi o na puukani opio o Asia e houheuhene ana īloko o ka ea huihui, na map<ma leo nahenalie hoi a na ipo e hooloheia mai ana'e ke kehau ki teo uiiae naau ho» o na Selapine e kuhv> uia me ke aloha. Aia ua paia i hoonanua me na mbmi T e hutaU mata« malama o na kukui, e anapa ana hoi na

kula mo na pahi a na alii koa, e nehe ana hoi ria kaina wawae uo ka hu'a poniuniu a' hookahi hoopuna olelo ana hoa, 4t e u'ili i! ka hoa." Hoike mai !a ke aumoe, ua pau na lealea, ua lawa ka hanohano no ka ipo nani o Sumatera; a hooneo ia mai la ka ha!e hanohano, e haawi ana i u*a hooluolu no na 'lii. He mea kamahao na lenlea ano e rna Asia ia po, he mea kupaianaha hoi i ko laila mau onohi maka na hiohiona o Malasala ; a ua hui aloha puia na hoa apau me na lulu lima ana i na manamana lima nepunepu o ke kaikamahine alii» He mau hora pokole no !ca hooluolu ana,J kahea mai la ka leo o na manu ua ao.moani mai la ke ala o na pua pitaki, a hoike mai la na kulu kehau oke kakahiaka i ko lakou rnau hiohiona hauoli me he mea'la e i mai ] ana—" Liki ke ano oka manu koo i ka pua' akuli. Hoehoene ka leo oka manu i ka pua i lehua. Nui ka waha o Papaenaena alala j hau i ka makani. lielehu ka maka o ka' awapuhi opili ike anu." Oiai ua ao ae la,! ala mai la na 'lii, a mahope o ka paina kaka-' hiaka, kukai mau olelo iho la, a hoopuka aku la ke kaikamahine alii—" Ano, ua hōopihaia wau me ka hauoli, no ka mea, ke ike nei au e lilo ana wau i makuahine no kekaln alii nui mai kou koko mai, a okeia kahooko ana i ka'u huakai imi ia oe, a hoi aku au i ko'u aina." No keia mau olelo a ke kaikamahine ua kahaha nui loaia ka Moi a ua kuko* nukonu hoi kona mau manao hialaai nona no ka hoohihi i ka nani lua oie, a ua hilinai nui hoi ua Moi nei i ua nani ala o Sumatera eiike me Sotomona i hana lokoniaikaiaku ai i ka Moiwahine 'o Seba, a haawi aku la oia i na mea apau a kona naau i makemake ui. I ;ka hala ana o kekahi mau hora o ka hui aloha ana, haawi aku ta ke kaikamahine i kona aloha.a huli aku la ma ke ala e hiki aku ai i kahi e noho ana oka luahine. A he mau wa pokole mahope iho huli hoi aku la i ka aina aloha o Sumatera. Hookahi ukana nui a waiwai uui hoi o keia hoi ana i ka aina hanau, oia ke keiki e koko ana iloko o ka opu a ua 'lii wahine nel; a o ka mea inua ,i ka makuakane Moi ona i manao ai oiu ka pojvlii a make i ua kaikamahiiw iwi «<? U Uololw, A!>a, hoea vm\ kekahi kahuna kahiko eieiuakule a yk'lo aku. la i ua Moi nei, aole make pepehi i ke kaikamahine alii o make auanei ke keiki iloko o kona opu, oiai mai loko mai oia keiki e loaa mai ai ke alii uui o Malae uel. Hanau ae ta ka opu.o ua Mara?ata nei he keiki kane, a kapaia kona iuoa o Karama, (Kram:i.) He keiki a!ii maikai ia a ijpīka, a no ka male oleia aua o kona makuahine, aole no oia e lilo i Moi no ka aina. Oiai o kona kupuuakane ka Moi e uoho vta maluna o na makaaiuana, o!a hookalu uo lioi ka mea mana maluna o na mea apau ; nolaila, ua kipakuia aku h i.ia keiki nei i ka waonahele eu i Moi nei; a kaikahaa'alne ui i hoouua pu h tn<Ka o uoho pu ai i ka «ahelehele. !

He mni; \va loihi |ko hua uoho ana i I, i nahele,"a.hanau mnj la ua laua he Ve'~' kane; a nui ae la ia'keiki a hanau aku na'ia he keiki, a pela ka hanau ana' o na keik' - hiki i ka lima Ranau ana ; ahi'a ! j-> i mai la o Lakamana,|ka mea uona keia k-vj. oke ano o keia inoa, Lakaman, «.*'■ mau maheleolelo o Laka me Mana—oia ! . raa ka hooponopono aaa ua laka itn ; !. • mana. Ma ka o!e|o Malae uae ua kapa ■ Laksamana, oia hoi elua mau malie*-' Laksa anie Mana. 0 Lak-a he \imitauia ■* ke ano, a o Mana, he mana no hoi ia •.■' : \ me ko Hawaii nei. N T olai!a. ma ka oooo' > • lilee ana ua ikeia ke ano o ka inoa Lak-a; ■; na—he nui ka mana, ua umitausan!?a n-j' ka mana. Pela no iioi ma ka olelo hao!/ ;« ikeia he huaolelo haple, oh o Lak» he n » - tausani ke ano, nolaila, ua komo lik* >v\ puna olelo haole, | Malae, ame ka o T ?' Hawaii iloko o kela inoa Lakamana» (L-i'. - samana.) ' Li'a hanauia o Lakam-ma nia ka wao hele maloko o kekahi ana» a he mau \\ ;:okole mahope iho o jkona lianau aaa, mak? ka makuahine; a mai make pu no ua ke"!nei e ole ka loaa ana i kekahi keko wa'a' uui, he oranaotana. | Na keia'keko wahi.:e malama i ua keiki ijei, me ka hanii a.l i kona waiu,£ hii iaia elike me Jca hau;» :• na wahine kanaka. | Pela ke auo o na keu oranaotana, ua like! no me na ano leaua'-. 1 ma na hana anie na, ano. Ua oluolu ke otajo ua wuhi Lakama;ia ma ke omo ana i ka! waiu o kona inakua'i: ;. jhutuhutu me he mea'Li o koua makua'il.i? |pahee no. | | Nui ae ta o Laka|raana a hookahi ka n:. . pu ana me na kek<|. No ka maa loa o L.\kamana i ka noho me na keko alūu o L waonahele ua hiki, iaia ke holoholo pu. 111; na keko, a piipii itu,na o ka !aau me lak.r ; i hiki hoi iaia ke hai)a i na mea kupaualu, Ua oi toa kona ikaika, a he mea weiiw loa ia. He hiki iaia ke pepehi ika Buka'. aui e like me ka ljipi kauo kaa ma ke : hookahi ana me kona lima. He hikl Le h. i ka wahiue a holo. mama me ia waliine ..•„• he mea la aohe niea aua e lawe aua. K:. ke nou i ka pohaku Uke ka uuī lae Uo . 'iee leanaka 5 mau U;<!Wri iwil.'ī ki UU-.'Aa: . kahi <? hau'o aku ni. Me kona mau i manalima elua. e hiki no ke uhaki i ka 1 : o ke kanaka. Ua oi loii aku koua ikaika i ko ua kek. nunui, he mea ote ke tiga iaia, aua kap.r oia he Moi no ka wnonahele!. Mai uolia no oia t ka nahelehele iwaeiu o kona ;.i '. hoa keko, e ole wale no ka he!e ana a !vi,' kahakai.