Ka Puuhonua o na Hawaii, Volume IV, Number 16, 20 April 1917 — HE MOOLELO KAAO NO Welodina Ame ka Ui Lani KE KAIKAMAHINE ALII O NA PUNAWAI KUPUA EHIKU O NIWELA. [ARTICLE]

HE MOOLELO KAAO NO Welodina Ame ka Ui Lani KE KAIKAMAHINE ALII O NA PUNAWAI KUPUA EHIKU O NIWELA.

"Ae.l E kan mai no auanei kan.i mau ahewp. ana maluna iho o ka piko o kou poe, no kou hoao ana e hoowa!ev;ale ia'u ke kei ki a ke kanak.i i ha n3u i a e ka wahine. O ia ka'u e hooia aku nei imua fu, o Alahe no

ko'u kokua, s o kuu inama no ko'u alakai, aole loa o'u mea e neie ai," ' Aoie i ktin mau oielo i lia Vv elod::j'i tei i mea na ua U'i Aniani nei e inoino mai si iaia. Ak;?, he wahī minoaka kana i mui -A me kona mau maka u'aweo o ka wahiee u'i e h-- :wihi kapakahi mai ana laia i k;im-jilio māi-a.i me ka lēo nahenahe mo ka pihoihei olelo i keia mau 'napuna- olelo:

"E We'cd na ka u'i—e! Ao!e oe na 7 u 1* hoopunipuni aku, Ak ;, na kt *~ka o ke alialia 0 ka wai ru inu ? e ai a kena mai ka Pcn.Av;,i ae o ke Aioha i hoopunipuni aku ia 0,e." "Ae! Aole no hoi na'u i horwalewa'e ak", eika, na ke a-ka luaole o Lani i hoowalewale ia ee." "Nolaila, ua aie <5e ia'u, ka mea hoi au > heok: a mai ai me ko ikaika apau, no ka mea, na Alahe ponoi no i hana i na mea 1 nani apau maluna o ka honua a maloko nei o ka lewa, a nana no i heowalewaie mai ina ku puna o na mamo o ka honua. "Nolaifa, e kuu Welodina, ke nenoi aku nei au ia oe, no'u hoi kauw-.hi eloha? I hoōi aku ai hoi au i kou papalina aku a hoo koia hoi ka kaua hoohiki i hoopaa ai. "Eia nae hoi, ke kuhihewa ioa mai nei oe ia'u he mea okoa loa au m:-i ia Lani se, ka wahine i hoelaaia nau, o ia no nae ka'u e hooia mru aku nei imua eu, owau, oWau, owau nei no o Lani, ka mea hoi au 1" imi mai la a ioaa ianei." "Me na maka huMlfi huli ino ae ai ua Welcdina nei imua a kamailio ?ku lame ka leo kueo l ka i an.i aku: A<, e 0 ee o Lbw, ka' hanai ; u a f t a R: fe!a. Al a, oogne £ a..i ka puawe'ewe'e hoohih-ēi 1 k(.'u £L-hele e heea! *ku ai 1 ku pahu hopu o ka'u huakai, he huna hd e ili aku ai ko'u īn imaluna ou!" u Al£i u, ! e anei hc!i ee e: ae mii <na ko'li manao e kuu ! Weli.ā^?" 'Ao'e Io:-r, ekā nahes ? hoowakwaie oka iewa liei!" wahi a ua We'odina nei me ka leo nui mo;jkaka 0 ka pane ana aku o ua Aoiani ne?.: ,| Aks, ua nanakihi nia! ia ual Eueu rei o ke Aupuniahi a; i'aaei nie ki hapai ana ae iko ! na ikib imi akaua iluna, a ael.

ae no eko'Li niEonwa. Me ka emoo'e lop, ua korr.o mai !a he eha maii pilikua ni* nui eīeeīe iloko o ka lumi, a hgpai ae la ia Welcdina ilolio o ka pt īo o ko la'keu maulima, a lawe aku la hia ma ke ka'e o kekahi nui hewahewa e la apa emena ana kona a ana, a o ia ka ua U'i nei o ke Aupuaiahn kamailio hou mai ai me ka teo okalakala i ka i ana mai: 4, N0 kou ola iho,'aole anei oe e ae mai an?? n "Mao o Alahe ko'u kokua ahonm! Aole, a-—o!e loa!" Na keia pane kuio a ua Weiodina nei, a o ke keiki hanai

hipa waiwai hoi o Lobe i hoo pii aku i ka wela hahana o k£ inaina ma na kumu pepeiao e ua Eueu nei o ke Aupurmhi a pane kikoola mai la mt ka leo haakilu: .ā' ',Nolaila, e make "ee e porio ai ekenake ki a ka paākiki nui wale! M;,iia ilaila aku oe e ae mai ai?" Me ka manao knpaa, ame ka naau koa, ua pane ab.u la ua Welodina nei rne kei i mau oklo me he mea h ma ka hoomaopopo.aku nia kona mau hiohiena, he mea lealea wale no ia mea he make i kena mt>nae,- no ka trea, i hakalia wa!e no i na [olelo a ua hiena nei o ke Aupuniahi i ka pau ae, o kona p&nai koke aku Ia no ia ī keīn mau olelo me ka ho'okaukaulua ole iho i ka i ana aku: ■*'E hana aku oe elike me ksu i ?ke ai he ponol Aole nae ia he mea no'u e hooko sku ai i kou makemake, ina no ia he mea no'u e make ;>i ma ko'u alahele h'. li iaLani, ka he'u o ka u'i ma k*. lewa nei."

Na keia m&u olelo e hoike ana ika onipaa o ka manao o ua Weiodina nei maluni* wale nb oka hanai punahele a R?.fela i hoopii pa-umi-?e i ka ikaika wela iloko o ua Anīani nei, hohola se la ka ula okooko o ka ioaina ma kona mau maka. O ia ka ua u'i neī i ani hou ae ai i kona lima akau no hookahi manawa, me ka panai pu ana ae i keia mau oleio me ka leo i piha i ka inaina nu':

"E kā Hunalepo o mai na mamo mal a Ad-tmu! Maluna • o keia puu ahi e a nei e koala ia ai 0«, a o kou iehu auane'; i huna lepo ia no Aupuniahi nei ka aina 0 Niwela i ka napoo'na a ka la." Pii ae la ka ula okooko o ka inaina ma na maka o ua Welodina nei, me kona kamailio ana aku i ua mau keiki la a ke Kupua Aeko ika lihīlihī" o' ka La me ka leo oluolu elike no me kona ano mau: "Ae, e make no paha au ia olua, oiai he elua olua e ku-e mai ana ia'u "hookahi. Eia nae

aole ia he mea no'u e hopo iho ai ia olu'a, no ka mea, he mau iwimake no keia, ka aea nui o ka honua wahi a olua. v ' Aole i panei mai ua mau keiki nei, akrf, ua lele like mai la laua -me ka laua mau pahikaua «aluna o ua Welodina rei me ka weli huhli ana ae-o ko iaua m-u mak-T. Ihila i ikeia aku aī ua Welrdina nei eia ka he keikikane, nona keia wahi kooheno sna: . "Aloalo kuāua su no Hanalei, ■ He Ihupāni mai &ū no N - wela."

No ka mea, me ka hikiwav.e loa oia i hoopakele iho ui a haia ae la ia puumake rhai na h:-na kimopo mai a ua inau ke'ki ku pua la. O ia pu no hoi kona wa i hahau aka ai i kana pahikaua māluna o ua mau keiki la. Aka nae, mamuli o ka mana kupua i loaa ia lau?, ua hala ae Ja keia haunapahi a ua Welodina nei a hooku'i pu aku la ka welelau o kana pahikaua iloko ka lepo. Na ia haunapahi a ua Weloelina nei i hoowa pu ae i ka ho« nua mamua pono 'iho o ki na wahi e ku ana. Ua puai pu ae la hoi kekahi luaipele ikaika īoa mai mailoko ae o kahi o ka honua i owa ai, me ka hoonaueue ana iho ia Niwela mai o a o, ka mea hoi nana i hookaawale aku I ua mau keiki kupua nei a Aeko mai ka kakou Weledina aku. X ka ike ana iho o ua mau keiki kupua aei o ka lihilihi o

|k.i Ld, ua hoohokaia laua e ke keiki oka honna, a no' ia mea ua hoopii loa ia ue I < 'ko laua 'iiiaina. ' | Nolaila, me ke kali ole laua j f kiola ae ai i ko laua m&u kapa hulumanu iluna o ua luaipele nei, o ia koke no ka wa o ua luaipele nei i pio iho ai mamuli o ka mana i loaa 1 ua mau kapamanula. Ikeia.w.ai lele hou mai ai laua no ka halawai hou ana me We!odina eku aku ana imua o Laua me ka wiwo ole. Oko lakou wa no ia i paio hou ae ai me ka hahana loa. , l"!oko eio hoi o kela wa a lakou e paio nei, ke. Ikeia mai la ka leīe liūii ona ao o ka lewa* me ka pouli pu ana hoi o ka L:-i. O ke aupuni hoi keia o Ni wela s ke hoonaueue mauia la ia

me ks o-paipai mau ana me he papa oniop? I i, i Aia hei ke o!apa mau la na alelo n ka uwila, a |na leo weliweM hoi o ka hekili ie nunvi!u la, a ke ola'i hoi e hoo ;nakulul:ulu !;•. ; O keia no he i ka mea nana I ;hoomaikeike *!;u i na keiki a Aeko o ke aupuoi i ka lihilihi o La, aeie e hiki i;i. laua ke ku aku imua o ki k -iki o ka honua, no ka mea, e I orpili pu mauia ana liua ina paia o ka lewa a me ka papi ku oka honua mao ka.mana la o ka Pahuaniani o ke aupuni Uwihi. O keia no hoi ka mea nana i hookuemi mau aku i na keiki kakou Welodina aku me ka poino nui, mamuli o ka muuoiuu ana o kekahi o ko

[aua mau lima. Aka nae hoi, oia no ka wa i hoei hou ai kekahi' mau keiki kupua, he ehiku ko lakou nui mai na anpuni mai he 12 o Lioniw.dhine Ulaula. He poe k*naka ui wa!e no lekou apau e'ike nie na keiki a Aeko. Aka na*e, aoie i fihi launa aku ko lākou u'i i ka u'i o Welodina ke keiki aea oka honua. Oiai hoi oia no ka helu ekahi' a me ka [heke oia : o ona ailana. Hui at la ua poe keiki nei ā lele like m ii la maluna oua He!odīna nei, a me kana pahikaua ihookahi wale iho no; kana wahi mea mana kupua hookahi wale iho no e kue aku nei i kela p: e kanaka kupua ikaika o ka lewa. Eia nae, ua hoohalaia e lakou |h ? mun.w ■ loihi loa ma keia pn iio aoa me ka hahana loa, a i oi

papalua aku hoi i ko ka mua. " I keia wa nr.e e paio ia nei, aia na kino hookalakupa o ka Pahikaua Aniani o A upuni Uwi la ke paio mau 'ia me ua poe keHii-kupua ' t me ka hoomaha o'e; e isa hoī ka Uwila, ka hekili a me Makani. Aka, ua lilo iakou i mea o!e loa i keia poe keiki kupua. Ka mea hoi nana i hoon;.wali.vali loa ōku i ua Welodina nei. Nolaila, me k<» hikiwawe loa oia i kahea pa* kolu ae ai i ka inoa o kona hoa1.0.ha ukulii elike me *kana kauoha: Eakahone! Bakahone! Bakahonelll la kuu no o ka leo kahea, ku ana no ua wahi kupaa uku--1 i a i imua o We!odina me kcna mau kupua ikaika la, a oia ka ua wahi kupua ukulii i niriiu aku ai ia Welodina, oiai oia i ike ae ai ī na keiki kupua o ke aupuni i ka Lihilihi a ka La ,ame na keiki kupua o na Aqpunihuiia he 12 o Lionawahine Ulaula me ko lakou mau kupua paalalo he mau tausani o na tausani: E We!cdina! Heaha ka hana hīki i kou hoaloha nei ke hana aku nou? E kokua mai oe ia\i, no ka mea, ua paio aku nei au imua o n a keiki o ka lewa nei a hiki i ko'u nawaliwali aua. Me ko'u

wahi kokua wal: 1 hoolai.o mai no'u. Oi;ii hr i, iliui hewahewa loa lakou nrinr,-.11 a o'u hookahi." "Aole a'u hoole iku e' l:uu hoopakele. E. paio aku av.a| e.u a hiki i ko'u aho hotre !oE!."j Pau no keia mau o!elo a u.a Tzahi ukuiii nei, o kona hu!i Īn,o ia imua o kona iona kupua a kaueh'i aku īia lakou e lele kaaa &ku maluna,.o ke keiki kupua an-e ko !akou mau kupua p«a!a!o.

| Me ka hoohakaiia oie iho i ile aku ai na kupua apau o ua ahi Kupua ukulii B«kt.hoi:e o Aupuni Uwila maiuna o ua poe keikikupua nei anie ko mau kupua pukonakona, mea hoi nana i hooi paumi i ka hahana o keia paio rina o tja aoao a i elua. ■ \ Ke ike mai la nas ke Kupua Rafela i keia aluia o Weleelina e ku hookahi anā ma kor:a ao«o ke kokuaia e Bakahorie ke iupūa makaiii hma mnumuu e a keikikua eiwa ma ko lakou oao mai ame ko lakou rnau le;eona o na kupua kokua. Oiai nae na kupua e ae e nāa mai ana j keia hooili kaua |iahanameka hialaai %ui ma--s)waena ona keikikupua o ka leame ka kakou Welodma, ke keiki o ka honua.

| Oa paioia keia hooilikauk i ke ao ame ka po, aka, e hoopili pu mauia ana o Welodina ame Bakahone ame ko laua mau kupua eka nui ame ka manomaona kupua mahope o na }Ceikikupua o ke aupu i }"kā Li hilihi oka La ame na Aupuni puiia he 12 a Lionawahine Uiai«la. Nolaila, e aui iki ae kakou iio ka U'i nohea Lani o Niwela: I . , Oiat ke aupuni o Niweia e loonaueue mauia ana me ka oouli nui, a e holoholo ena hoi aa U'i Lani nei ma ke alo iho o te Kupua Rafela kona kahuua n : nau ae la oia i kona eahuhanai me ka leo naheiieihe ka i ana ae: !'E kuu papa aloha! Heaha ?oi keia mau hioniona eoloku e loonaueue mau nei ia Niweia i ke ao ame ka po?"

| Ua makemake loa ke Kupua Rafela e huna iho i ka mea oiaio mai kana hanai mai. Aka, ut maka'u honua iho la oia o ike ' kana h: ;n i mso kena mau owiHauoh- ij. O Uo;v> j:cino no ia ikeaV h iui purj. Nolaila, ua ho ke aku ! .ni «a mea oiaio i i «na . Auhea oe e kuu hin m:" > 'J 'kl, aookoia ana iho la keu o r a a'u i wanana mua si ia oe. Oia hoi ka paio ?ra o ko kane me ni keikileup-.i i a ! a lewa ne'. "No ka mea, u-i k.-.i'ī :.o' iaia mai Manu Ulaula ma mai, a eia ua kane la au i]una*o ko kaua aupuni ma ke ahheie e hoea mai ai i ko kaua halealīī nei." "Aia no nae oia ma na pa!ena waho o ko kaua eupuni nei e paio mai la me na keikikupua o ka lewa ne'> p?la oe e ike ae la i keia mau haawina ooloku," a hooki iho i < eia i kana kamailio ana. <4 H«aha ka nui o keia pee ke ki o ka lewa e mai la me kuu kane?" wahi a Lōih i nioau aku ai i kena kahuhauai. "He-siwa ka nui o kela mau keikikupua ame ko lakou ona kupua lehulehu. No beia pane ua umalu iho la n» maka nohea o ua L :ni nei, me ka pii pu atia ae q ka ula ina kona mau papoaiiu e me n& kukuna 6 ka La i l|v \\u kakahiakanui. , , Aole i pau.