Nupepa Puka La Kuokoa, Volume I, Number 92, 3 July 1893 — He Moolelo Hawaii [ARTICLE]

He Moolelo Hawaii

MOKUNA IX. Kekahl mau mea ī maoao waleia. Ua manaoia, be lahui kanaka hookahi no keīa me ko Kahikl, a me Nnuhiwa, ame na mokupuni eae he nui loa. No ka mea, ua like pu na helēhelena, na olelo, na kuahaua kupuna, na kaao, na akua kii, aole nae i like loa, a 'ua aneane no nae e like, aua kokoke no hoi e like na waa. He pahi ka inoa oko laila mau waa nunui, oia paha ko lakou maa waa i holo mai ai i Hawaii nei, o Wakea, Atea, ame Vatea, ka inoa o na akua ahi o na mokupuni liilii o Fatuhiva ame Hervey, a o Papa hoi, he hoomana ia ma ke anohe akua makuahine, ama Hawaii nei hoi he olī ia iloko o na mele, ma ke ano o, Papanuihanaumoku. Eia kekahi, ua manao kekahi poe no ka laha ana mai o kanaka ma keia mau paeainu mamuli oke kaua ana o kekahi aīna me kekahi aina, a o ka poe i hee, holo aku lakou xna ka moana :t pae ia aina aku ia aina aku, a pae mai la lanei kekahi poe. Ika manao wale hoi o kekahi poe, ua puhl wale ia na waa lawaia e ka makanl i holo ai i ka moana, a pae walo aku i kekahi mau aina, a ua manao wale ia keia mau mea aole nae i maopopo. Eia no hol kekahi, ua manao wale ia he poe mamo ko Hawaii nei no loko mai oka Iseraela, a eia ke kumu o ka manaoia pela: Mamuli o kekahi mau hana a ka Iseraela, |Oia hoi ke oki poepoe, ka puuhonua, ke kapu haumia i ka mea make, kapu i ka wahine pea a wahine hanau. A no keia mau mea, ua manao lakou, oka poe paha keia ī haīia mai ma ka ke Akua mau olelo, t( 0 lilo na hipa hele hewa no ka Iseraela hele mai. ,J He Pule Kaumaha Ai. Eia ka ai e ko akua Na kulauka na kulakai Me ke kane o Klanikanīaula E kanī aku ana ī ke aloha o ke kane Eia ka oi e ke akua Kahuli e kahela Ka wahīne e moe ana iluna ke alo O ka moe a Hanuna O Wilikaa O ka lepo a Hulu 0 Pahukini la o Pahulau O kulana a pahu 0 Miki a Palaau O Olekahia 0 ka paepae ia Laka 0 ka paepae nui alaimoku la e E ala E ala e ka ua E ala e ka la

E ala e ka makani E ala e ka poha E ala e ke kaikoo He ohu kolo iuka , He ohu kolo I kai He kai kane He kai wahiuo Kaī pupale Kaī ulala Kai luu kai ea Kai emi Kai pill aiku la e Ua puni Na puni na moka i ke kai 0 hu’ahu’a kai īa Keaamīki ia Keauka Au ka iho au ka nae O ka ale i, o ka ala moe O ka ale hookoikoi e ī Kahiki A hiki a ola 0 kā lama o Kahlkl e hiki ai A hea la aaanei make ia oe la e Lono 1 ulu nui e Lono Melemele e Lono Hana ka lau ai e Lono : Kuua mai ana ka ai e Lono E kaakau nou e Lono E Lono i ka po E Lono i ka'hekili E Lono i ka uwila E Lono ī fca ua loku E Louo i fca ua hea I ka ua oiliiii ma ke kua nei la e E Lono E Lono i ka po E Lono i fce ao E Lono i kuina o mua ELononuīaniha Mai anlha mai oe ia’u e Lono E Lonomakahialele A lele oe i ke kai uli A iele oe i ke kai kea I one huli la i one eli I ke one i hanana OPipipio Unauna O Alealea o Naka O hee o kaalakai O ka pakii moe one*ula O ka ulae niho wakawaka ei - O kama opihi kau pali 0 Kulelepoo o helelei ke aho O Wahalaualii o Polihala O kahi i waiho ai o fca huaolelo A pii maluna oheke 0 Kamapoepoe 0 ka wahine i ka Ipu olelo E Kama e 1 ke ola nui Eia fca aī E Ku e Lono e Kane E Lonoikeaouli e eīa ka aī Ua hana mau ia keia pule e na kahuna a pau loa, a poe e ae no i paa keia pule i ka wa inu awa a pela aku, Ua piii keia pule i ka papa kahuna a Lonopuha, o ka pule ka mea nana e hoolilo i ka laau lapaau i mea mana, a hoola īa fcā maī, wahi a ka poe kahiko a me ko keia wa no, Kekahi mau ano mal me na laau kupono. He mea pono paha ke hai aku i na inoa o kekahi mau mai a me na laaa i kapono no ua mai nei ma na lapaau aaa a na kahuna o Hawaii neiika wa kahiko. Eia na inoa o ia mau mea: Ina he nalula, he wai a me ka lomī; hu’ī, he lomi, wai, papaao na laan; ma ole, he puakala, ilima, muo hala: pu-ho, he eleku na laau; akepaa, (waiopua) apa ihi, a me kalo; umauma naha, he aī, wal, poho, lepo; haoa, he poho, lepo, muo laa-i; puu pau, he hili, niu, ki, welawela; alaala, ho popolo, muo hala, opuu maiā; kakio, he mole papaia 3 muo hala, 'auhuhu; maihehe, he nena, ki, popolo; pupule, awa, kalo mana, lau palili; hai, kowali, popolo, hua kukul, paakai; he noni, paakaī, ilīma, kahea; kuli, he kphu ulu a me ka wal popolo; lahohehee, he pohaku wela, lau koli; lewe paa, he hoohei i ke koko; pehu, ho puholoholo; ohao, āole ona laau e ola aī; hano, he awa; a he nui wale aku ua ano mai a me na ano laau e ae. 4

No ka laau aloha. O ke aloha kekahi mai hoehaa i hooiaio nui ia ke loohia iho ke kane a wahine paha tne keia ano mai, a ua kapa ia i keia wa he mai pelekane, a ua plha uo ke ao nei a pau i keia ano mai. Aka, ma Hawaiī neī, ua ike la he poe kahuna kala a wehe aloha, a hoolele aku i ke aloha kekahi, me na laau ame na pule ana ake kahuna, alaiia, hookoia no ka makemake, koe nae ina ole i pa mua me ke nehu la ka noe o Alakai. Eīa kekahi mau laau hana aloha, he ko pilimai, he wawae iole oke kuahiwi, a he punawelewele, i hoonawele ke aloha a hoīole mau īloko a ku a hoi e pill mau me ke hoa, he hua pilimai oka ape, me ka mole hinahina, o keia o huananai; he ko 0 manulele, me ka mole kakalaloa, o makanikeoo keīa, a he nui wale aku na inoa o na laaa hana aloha, a penei iho ke ano o ka pule hana aloha; Eia ka laaau hoolele aloha 0 Lonomakua, e Kumakua E Maka J kua 1 ka hauula i ka pilipili I ka hlnahina i ka akulī I ka holo ana a ke kaī O kolopa o kolopunohu O kolo auueaue O uhakiko o uwahiuui c O ahu, o uluku, o makaUihīa 0 moe ole ana o kona po Moe ana kona po Hoomanao ana owau A"ao a pa a hiki Hiki aku la ke aloha iaia Konīkoni aku la ke alohā E makanlkeoe la A pa a eha i ka eha lima ole 1 ka eha lima ole a ke aloha la A pa a hao~a holo a lele A lele oe e ke aloha ia (Kaehakoni) mea Ilaila oe e kuko ai ' liaila oe e lia ai E uluku ai o kona po O maolioli o kauhale# ke aloha Ho-a ke ahi iaia Ke ahi a wela Ka hahana i ka houpo ī ka manawa Ka hiaa moe ole o kona po O hoeu, o hookuku, o hoomalana E hoolanalana aku oe iala Kiu aku imiaku halo aku iaia A pa a eha i ka iwlhilo Kapalili aku la ke aloha ia Makanikeoe 1 Apa iaīa e huli mai 1 E huli mai e pili mai 1 Owaa o (Keahiwela) ka hoa e waiea ai kona po " A pih a mau a mau a plli 1 A pili a paa, a paa a paa loa no 1 A pau ka pule ana ake kahuna, alalla, hanai aku- ka laau, ina o ma- ' kanikeoe a laau e ae paha, a mahopo iho o keīa mau mea ae la, ka puku hoopau loa aua, oia na mea o . ke kai, ka ia hīnalea, ka papai aama a paiea paha; a pela aku, a me kona pule hoi penel: i Ka pule paku hookuu. i Keaha ka ia e kanikololou He hinalea ka ia e kanikololou x Lolou ke aloha o ka wahine ike x kane la e kanikololou Kuhīa ka ia i ka moku la e kaniko- . lolou * He paīea ka īa oka moku la e kani ? kololou ( Ea wale mai ana no ke aloha oka wahine i ke kaae la e kaniko7 > lolou . Kuhīa ka la ika lua la o kanīkololou Heaha ka ia 1 ka loa la e kauikolo- | lou He ku-mu ka ia o kalua In e kanl kololou Muemue ke aloha o ka wahine i ke kane la e kanīkololou _ Kuhīa aku ka ia ika a-la la o kanix kolou i Heaha ka ia okn a-la la e kanīkololou

He puhi ka ia o ka a-Ia la e kanikololou Puhipuhi ke aloha o ku wahine i ke knne 2a e kamkololou •Kuhia ka ia i ka moana la e kanikololou Heaha ka ia i ka moana la e kanīkololou He mano ka īa i ka moana la e kanikololou Manomano ke aloha o ka wahine ī ke kane la e kanikololou Kuhīa ka īa i ke ono la e kanikololou Ohikimakaloa ka la la e kanikololou Loa ka maka o ka wahīne ī ke aloha i ke kane la e kanikolou E uwe haaloulou, kalolou Haaloulou ana ka wahino 1 ke aloha o ke kane la e kanīkololou Aol-e i paie.