Ka Hoku o Hawaii, Volume XXXIV, Number 33, 13 December 1939 — Moolelo No Palila [ARTICLE]

Moolelo No Palila

A kOuio o Palila ilokō o "ka heīau o Keuielaaulii, ninau aiai na kahuUii, "Ileiiliu keia?" I aku na kuklnl: "He aHi kapu til> Alauap'o 1 Kaual, e kau kn pae 'hnmu o ka helau, a e hookani fea we ka puuiu." A ao ka po f iiauu iln> lu na kaliunu ia ralUn, Wahe p<»no lfl ka mal, apau la, uoa !ho la koua ktn<-> a Hto iho la i kiuo kanaka maolL Lauiia o Palila me na wahine, na kaikamahine a Ahukpao, alaila, olelo aku o Ahuapau ia Paliia, e hele e kaapuui Ia Oahu nei, ae mai o Paliia. ! — ?!4nau aku la o Palila, "Aohe kupu, a alai o ke alanui d puni Oahu nei>" "Aole", peia iiiai o Ahuapau, ho inanan huna ko Ahtf'apau ia Palila, e ake ana no e mrfk£ o Palila. Oielo aku o Palila. "Ae, i hele au, a. i halawai me ke kolohe, alaila, pepehi au a mnke, hot diai ua pepeht ta oe ame kou mau l&nakn apau loa." Ma keia olelo makau o Ahuapau, iiai aku !a !a Olomana, nl o Kaelepulu i' Koolau, he teoa !a I mai o Palila, "Ola oe ia'u,

e haua oe, in» ua luake." l'ii aku la o I'ulilii o tunji o Puowatnjf, nana ma o a ma' o, liele aku la a hiki i Nuuanu, hoomoe i ka laau palau ana, paa aku la o Palila mahope, holo aku !a a liiki i Kaelepulu, ilaUa o Olomana kahi 1 ku ai. No. Olomana: He kanaka loihi, ia ke nana aku, he umikumama-lua kahaku o ke kua, he tamikumama kolu o ke alo, he kanaka koa ame ka makau ia, aole alii, aole koa aa aku iaia, iuiu ka makani ia ia ke ku ma ka hikina, malu no hoi ka la no kona kiekie. A Ike o Palila ia Oiomaua, lele pu ae la o Palila iHina me ka laau palau ana me Huliamahi, a kau i ka poohiwi o Olomana. Huli ae ia o Oiomana a olelo ae la ia Palila: "Nohea oe e nei keiki hookano o lta hele ana m&i nei? Aole he mea nana i pii ko'u pooliiwi a liiki i keia la, o oe ae nei ka ka mea nana e p!f." I aku o Palila: "Owau nei o Palila i hanai ia iloko o AlanaL», ka heiau a Ke akua niai ka pouli nial, i helo inai o hakaka me oe." A lohe o Olomana, niakau iho la ia i ka lohe aua uo Alanapo, no ka uiea, ua kaulana ia hei'au no ka mana o ke akua ame ke koa o ke kattaka e noho ilaila, ool&ila, nonoi aku la o 010 inana: "E ola au e Palila." Olelo aku o PalHa. "A ole oe e ola la*u, e make ana oe, no ka mea, aohe pouo o k&u ii&ua," E pa i aku ana o ralila, lele kekahi aoao o Olomana. me ka papalina a ku ana i kai, oia o Mahinui, o kekahi aoao hoi, oia ka yuu o Olouiana e ku uei, 0 ke k«mu hoi 1 Mpillpi ai no ka lele ana o kekahl aoao. Pel& i make ai o Oiouiana ke ko& kiekie o Oahu nei ia Palila. A puni Oahu nei ia Pnlila, hele aku la ta a ka piina o K&imuki, & iho aku la i Wai&lae, mal&Ua akvi a T\'anuvf. a 'Wauimhia.. o n<ft?o ana 0 Kahuiui, he lawaia nolaila. Kai hea mai ia o Kahului ia ia nei hele aku ia keia a kokoke, nolio iho la ?aus s ahishl. hele mai ana na kanaka, na wahine, i kapa kahakaī e hopuhopu lao, hl aku. Nlnau aku l:v o Palila ia Kahulu!. "Heaha keia kanaka e paapu n<?i o ke kai?" "He kaee iao, i mea hi aku, «o k& la &popo." 1 aku o Palila, "A pehea !a hoj kaua?" "Ka aohe o*u lua e hiki ai k& waa ke hoe, no ka wea, Ue waa uui, ehiku auaua ka loa." Olelo aku no o PalHa: "0 kaua no hoi paha ke hoe i k« waa 1 hlki." Aiaiia, h«l« aku ia lau& 1 ka tao & iUiii, wa&o iUo 1& & ao &e liolo 1 kn W aku. EU n*e, 1 ke kakahiaka wui, pau ioa. na k&naka i ka holo i kai ka lawaia, aohe "kanaka nana e h:;pai ka waa, nolaila. olelo a\u o Kahului ia PalUa: "Aole e hiki a na kaua i ka hap&i, aoho kauaka hik? a!» ī alnt o PaWa, oe e hapal m&hop? *ku a« 4 m«i a&n* m&i oe i hope u ana a Palila. Uua o kc ' k»i. ka waa. Mamua o o ks ■ w** m« n* hot olwa, nx«&oiv o Ka i Uuiui iue kaua Ikm>. L*al«u aku U o PaMU t ka hot>. a iho ! * fc*i ae. u& h&ki. \*>\k *p*u m hen? i «iw», etoto »«i la o Ka&uiui "Aole , i luki ka xvaa o k&ua* aohv e !»«*» k»ns ~ T-al»u o ! t k« ta*« p*t*u *m t k «u> X I iMMkaiu iha|hiii« lu'l* *u* Uua r.ot nia Ulo o V,<k) * I he ia. | M« k«i* ua m«Vaxi e j Ka&ului i ka ikaika e laxr &.!& ' ** <* KshuT\i?. o ke | aku, m k* i>au o ua wak&u l | un»ko»aoko. i aku o PaMa. Ao >.i l !oas. kā kaua T w«5 o K* I ia k* kal. o V* I<hi oi* | I k* *a*k*u. o U makau ■ -a e uiekaiuake- uei, 4s=lc u;&kc kn tsa s I Otek aKu e 1 | ii mm nt mamua uoi o V.o. i V* »as o Wl&, ?.u \c. i M ak« # Uwata ** k* mai ?& o- | K«iraltti. j i ika U o PaUla i ka Imu

palau aīia"la' "HulīamaW, a fht la i ka iao a waiho aku la ilalo iele mai la ke aku © ai, ka ae 1j keia iluna o ka waa I ke aMi, no ka hana aoa a komo ka waa ( laua jk»ia, Hoi aku lalauaapiu inka oleīo ai|cu la o Pallla ia Ka hului: "E hoi oe e pulehu ia, na*i e hapai ka waa o kaua?" Hookah aa panee aaa kau ka waa i uka. Moa ae la ka ia, ai iho la laua Noho iho ift laua a hala he mau la haaiele o Palila ia Kaliulul oo k< pi. Hoie i(ku la ia a luna o Hanau nam aku la i ka enaeaa o k< piii o Kaunakahakai, i Molokai, pa hu aku la ia i kana laau palau, i maluna o iaiia ia i hiki ai a Kalua koL Ilaila, waiho ia i kekahi aoa< o kona mai, oia o Kalaeokalaau i hiki i keia la, luamuli o ka mai < Paiila ia inoa. Aia ilaiia, he laau nui, o Hoone enuu kona inoa. No keia inoa < ka laau o Hooneenuu, hoowahawahi o Palila la Molokai, me kona ma nao, he kiona keia laau, nolaila, haa lele Iho la o Palila ia Molokai, t hoio aku ia. Pahu aku la ia i kan; iaau paiau mamua, inahope o Pa iila, a pae iaua ma Kaunolu i La : j nai, malaiia aku a Kahoolawe malaiia aku a Pohakueaea i Honuaula. Aiaila, noho iho ia ilaila hoomaha, pahu hou i ka ihe ana, hiki I Kaula ma Hamakua 1 Hawaii, ka mokuna o Hilo me Hamakua Hele aku la a loaa ko Hina muli o Lupea, noho ana i Kaawalii, maluna mai, he kahu hanai no la no Palila. Ahe hau o Lupea a hiki i keia la, a ma kahi i kaulai ia ai ka malo 0 Paliia, aole e ulu ka hau maiaila a hiki i keia la, no ka mea, he hana na ke akua. O Ku ka inoa o ko Palila akua, he akua mana nme ka ikaika loa. A he heiau no hoi ko Hilo o Humuula, elike me ko Kaual heiau o Humuula, a he kapu no, a he akua no. a he mana no, ua lttte a like. O ke aiii o Hilo ia w a, o Kulukula, o Wanua ko Hamakua alil, e] noho ana laua me ke kaua. O na | koa kaulana o Hamakua, o Moano-| nuikaieliua, o kana laau palau o Ko-1 holalele, hoohah! kanaka e amo] ai, eha haneri ma ka helu hou. Oj Kumunuiaiake, he koa ia, o kana ilio, he maiuane o Kawuihap, he umi ānana kn loa, aolp p mnallll T*ann ihe ke o i ke ahupuaa hookahl. O Puupuukaamai, he koa ia., o kana laau lie pololu, he koaie makua »0 ke kuahiwi, lulu ka m'akani, hol ka wai o ke ahaieal, pau na la« kanaka ekolu i ka pahu hookahi ana. O neia mau koa eleolu ,mahope o Wanua ke alii o Hamakua. O ka Paiila hana i ka paii o Kaula, o ka olokaa ipu i ke alanui, me ka he!e oie ma o a ma o, me lta ike o na mea apau o ke alanui kona wahi noho. Iloko o ka wakaua, ua mn ka mako 6 na kanaka o Tfamakoa .aole nRe i !Ite !a ka mea nana e («ku nei, peia a n«t na ta 1 hala mahopo, aohe ike ia, Aka, ua lohe kekahi poe ma lta 1eo„ !loko o ka hoouka poe ana o ke Itana. penei: A niake na*u na PalHa, Na kama a ka Walewile, Na ka hanai a Lupea, Na ka oo kani i ke kuahiwi nei la. Na īte a kaa ikaikn na Kxv O ka !eo waie no ke lohe ia, aole »te kino, no ka naama loa © Paliln ma ka holo ana, nolalla, aole -mea t ike ia is, aka, ua wai ka noonoo o| na kanaka nona, no ka pau toa i ] ka A o ka olelo a Ttplrshi? poe aole ana hele e kaua, he olokaa} tpu is*aie no kana hama t alanul,? aohe ano koa. aohe h*>!o ī»a o aj wn e> Ika hooMl?* Iwwa w*' Kxikaiau i K&maleua. Wala o "Palila' i hoike ktmo ai iaia iho tmus o ka| iehulehu ame na al!i o na aoao elua J awe na koa kaulana ekolu. ela o| Moanonulkalehiua, o Kumumolaiake. | 0 Puupuukaamai, J T ka hooiika 1 aua o Ite Imna. na J 01 ka tkatka o na t*a o Itwoalma. t ko Hilo, a nut ka luake o HUo \! ko llamakua ! \fa Veta >roo\ilta ana| oa lohe !a ka W *»*»* a m w*«| koa tsf!. e olēlo a»av *o' Hiio koa ikaiki e ku mai e Ka»a M ' • lohi> o* t olelo \c*ena| a poo ltoa al*tla, wnnl ia t It<» a!tt o WK», ta K*h>*\ili>a, wAiho Vo k«u« atnka atr,c \a ' s o pakaht 1 t«a \ r> aoaei ata!ta, »!it a 1110 i piv» na *<»ao, *| ro hoi aoao, X teta mea »> sa »W, \e kaa-wale a?- 1 ia «a leoh, a *e **\ia ' Ku mai la o Wvmtxmfrftf*h\ia * laM o a * «Oaw, i&1*» . »*. hwOtaa hema, aoh<? ?* * Ut* e ]koofc»a al>a,"%a\>i^v| akw o f»altl« ? >a*\t o "%Ha | roah!. loaa \ Ttwiwn\\tltaiSh\\a j WW iiun« a haule l Walplo j r* «•* o rwnia t y* i»*v. ] Mia nal W«> lRa a\rr««* n ijok« aira *r.a Vt4*| s , Xo Xss hema \U«u ana 1a Th- t *ohe o 'Waw* ' k«a halulu t \n| l**u a V*U!«t k*«*ks kM tw\\ai csr,s m wa * && mi a^o' nttl i %JLvU at o < Kita alO, ]§*tutu* O W*iraa kv^ *M ] it, % * ... *

Vv C nu' \< & lttTk\ \ KkuU m4Jtussd &Xv s it<au 1&C \«ŌSV *Vjk l-ei, o K* >.*V**a**s Tmj** u m ■«&? o a& ; k*l< L, TVIiU &» m U»% , Ufc; i* v Uu *L e īī\* l *!l! fcc HtKv & «.kUk e K» VaV«\v.s ixU i r,cW *: o fV,;„ *UU 11* ®*k« «&&. r iK|