Ka Nupepa Kuokoa, Volume II, Number 22, 30 May 1863 — Page 2

Page PDF (1.79 MB)

This text was transcribed by:  Patricia Ravarra
This work is dedicated to:  Yvonne Miranda, who brought to me the gift of hula a me ka mea Hawai'i

Ka Nupepa Kuokoa

KE KILOHANA POOKELA NO KA LAHUI HAWAII.

 

huakai alii maluna o na kaa lio eono.  Ma ke kaa hope ka Ka Mea Kiekie ke Alii Princess Alexandra o Denemaka, a ma kona aoao hemo kona makuahine Alii, a me Ka Mea Kiekiek ke Alii Princess Louisa, a ma kona aio mai kana kane Alii Prince Albert Edward o Wales, a me kona makuakane, Ka Mea Kiekie Prince Karistiana o Denemaka.

            Ua haiamu mua ae la hoi na Luna Nui o ke kulanakauhole o Ladana ma ke Alahaka o Ladana, i hookamaaina aku ai, me ka ukali pu hoi i na malihini alee maloko aku o ke kulanakauhale––ia hele ana mai nae a na ’Lii a hiki ilaila, o na Luna Makai Nui o Ladana, a me Middlesex na mea nana i kiai mai ma ke ala.  Ma ia wahi mai la, hele mai la na kauwa e komo ana i ko lakou mau kahiko, a me na Hamuku maluna o na lio, a mahope mai o lakou ka Haku Meoa o Ladana; mahope mai o lakou, he puali koa lio, a mahope mai no hoi oia poe he mau puali koa lio hou no, e hele ana mamua ponoi iho o na lio nana e kauo ana ke kaa a na poe a ka huakai alii e noho ana.  Aole o kanamai o na kana e haiamu ana ma ke ala, mai kahi i kapaia o ka Bricklagers Arms a hiki i ke alahaka o Ladana, ua manaoia, o ka nui o na kanaka ilaila ia wa, he hookahi miliona a me ka hapa.  Ua aneane e nawaliwali na huaolelo, me ka hiki ole no hoi ke hoopuka’e i ka hanohano nui a me ka aloha no hoi i hoikeia i ke alii kaikamahine Princess Alexandra o Denemaka, ka mea i hoopomaikaiia, ma ka lilo ana i hoa a i kokoolua no hoi no ke Alii Opio o Beritania Nui ma keia ola ana.  Aole ke kahi Moi a mau Moi paha i hana aloha nuiia e like me keia.  Ma na wahi a pau i ikeia’i o ke kaa o na ‘Lii Opio, aia malaila ka huro nui ana, a me ka wehe ana o na papale, a me ka pulelo nui ana o na hainaka.  Ua hele na hoonani o ke kulanakauhale a hiki i ka pane poo o ka nani.  Ua lilo ke Alahaka o Ladana i wahi nani e mahalo nuiia’i.  Ua hoonaniia ke Alahaka o Ladana me na pua nani, a me na kii no hoi o na Moi o Denemaka, mai ka wa mua loa o kona lilo ana i aupuni a hiki wale mai i ke kii o ka Moi e noho alii nei, o ia hoi o Feradarika VII ; na hoopiliia i ka Hae Alii o Denemaka, ua hoonanaiia me na kii manu, a me na kii Elepani i hamoia i ka waigula ; mawaena o keia mau Hae Alii ma kela a me keia kihi o ke Alahaka, ua kukuluia he ipu pua, a mailaila ma ka moani ana mai o na mea ala, a ma ke kihi Hema hoi, a me ke Kihi akau, e ku ana ke kii o Kaulana, ua hoopuniia kona kii o ke kii o na ‘Lii koa kahiko kaulana, o Denemaka, e pau ana i ka Hae Alii oia aupuni, a me kekahi mau hoonani e ae no hoi ; aohe poe helewawae maluna o ke Alahaka o Ladana, o ka poe kaa wale no o na poe Luna Nui o ke kulanakauhale o Ladana, ka poe hoi i hele mai e hookamaaina aku i ke kaikamahine alii a haku aku hoi o lakou.  I ka hiki ana’ku o ka huakai alii iluna o ke Alahaka, aia hoi, ku koke ae la na’lii o Denemaka, iloko o ka huakai alii a haliu aku la e makaikai i na miliona kanaka e kau mai ana iluna o ka aleo o na hale, a iluna o na moku, a e paapu ana no hoi iluna o na uwapo, ma na aoao no a elua o ka muliwai, a ma ka aoao akau o ke Alahaka.  I ka ikeia ana aku ma ke kihi Hema o ke Alahaka o Ladana, o ke kaa a na’Lii i noho ai, o ia hoi o Albert Edward, a me kana wahine Alexandra, ai hoi, i ka wa no a ka lehulehu e noho ana ma na aleo a me na wahi kiekie, o ka wa iho la no ia i hooho ai ia poe me ka leo nui, e huro ana me ke aloha a me ka mahalo nui i na’Lii o lakou.  Ma ia wa, ua hoonioniia ka iliwai kau malie o ko ke kaikamahine Alii puuwai, a ua ane e puiwa ae, aka, i ka pane ana’ku no a kana kane i kekahi mau huaolelo e hoopau ana i kona maka’u, o ke oki koke iho la no ia o ka puiwa ana o ua Alii kaikamahine la o Denemaka, a hoomau aku la no hoi oia i ke kunou aloha aku i na tausani e aloha mai ana ia ia, e ku poai ana no hoi a puni wale kahi ana e hele aku ana.  No kekahi kumu ike ole ia, aia hoi, ua lawa kupono ole ka alanui e hele ana mai ke kihi akau o ke Alahak a hiki i ka Mansion House, i na kiai a me na Makai nana e hoomalu, a no ia mea, ma ka ikaika maoli no ka hiki ana i na lio kauo kaa o ke kaa’lii e hele aku ai imua, no ka mea, ua hookui ae la ke alanui i ka piha i na kanaka––na kaue a me na wahine, a hooho maoli mai la no kekahi poe i ko lakou leo okalakala aloha, iloko o na pepeiao palupalu o ka ai o Denemaka.  Ua hoomauia ka hana ana pela, a hiki wale i ka hiki ana’ku i ka Hale Mansion, kahi hoi a ka wahine a ka Meoa i haawi mai ai i kekahi owili pua nani i ua kaikamahine Alii la.  Ua hoonaniia ka Hale Mansion, a he maikai no hoi i ka nana’ku, a me na wahi no hoi a pau a ka huakai alii i hele aku ai a hiki wale i ka Halepule, kahi hoi o na’Lii i mareia’i.

NA MOIWAHINE O ENELANI.

            Ua hele ae ka Moiwahine e makaikai i ka mare ana o kana mau keiki, iloko no nae o ka aahu kanikau no kona koolau alii kane i naue aku nei i ke ala hiki ole ke hoi hou mai, a o ka hoailona wale no e kau ana maluna ona, o ka hoku o ka hoailona o ke Garter, a me ka lipine uliuli ololi, ua kaeiia ma kona poohiwi hema.  Ua maikai no kona ola, aka, ua ane nae e hiki mai ka nui o kona mau la, a ua heha no hoi i ka nana aku, me ke kau mau no hoi o ke kaumaha a me ke ano ehaeha iluna o kona helehelena.

            Ku iho la no ua Moiwahine la ma kahi e kokoke ana i ka ipuke aniani o kahi noho alii iloko o ka halapule i mareia’i o kana keiki, me ka ike oie ia mai e ka lehulehu e noho ana iloko o ua hale nei, o ka poe wale no e ike mai ana i ke alii, o ka poe e noho mai ana ma na noho ma ka aoao mai ma-o e huli pono mai ana ke alo i kahi a ke Alii e ku ana, a o ka mea e kamailio ana me ia, o ke Alii ke Duke o Saxe-Coburg.  E hahai aku ana ia ia i na mea e hanaia ana malalo iho ona, ke kumu hoi nana oia i koi mai e puka mai iwaho mai kona wahi e noho kaumaha ana.  Ma ia hope koke iho no hoi, noho iho la oia ilalo, a haalele iho la ke Duke i ke ku ana malaila, a pani mai la ma kona hakahaka o Ka Mea Hanohano Lady R. Bruce, ua kahikoia no hoi i ka lole kanikau e iike me ko ka Moiwahine. 

NA MALIHINI ALII.

            Komo mai la no na’Lii he lehulehu wale iloko o ka halepule, aka, aole nae he manao nui ia ku e ka lehulehu e noho ana ; aka, i ke komo ana mai o ka makuahine o ka wahine a ke Alii opio o Beritania, oia hoi o Ka Mea Kiekie Princes Karistiana, e alakai ana hoi ma kona lima i kana mau keiki ia Ka Mea Kiekik [ this is as printed ] Princess Thyra, a me Ka Mea Kiekie ke keiki Alii Prince Waldemar o Denemarka, a me ka Mea Kiekie ka Kaikamahine Alii Princess Dagmar o Denemaka, ka muli o Ka Mea Kiekie Princess Alexandra, aia hoi, ua huli lokahi na maka o ka lehulehu e makaikai paha i ka ohana o ka ui o Denemaka.  I ko lakou hiki ana imua o ka noho o ka Moiwahine Victoria, hoohaahaa aloha mai la lakou imua ona, a kai loa aku la a hiki ma na noho ma ka aoao hema o ke kuahu.

KA OHANA ALII O ENELANI.

            Hele mai la na Luna a pau o ka Hale Alii, a me na aialo, a me na poe no hoi a pau e pili ana, a ma kahi kaawale e ku ana imua o ka noho o ka Moiwahine, a ku anapuni ae la lakou, oiai hoi e hele mai ana Ka Mea Kiekie, Princess Mary o Cambridge, oiai hoi e paaia’na ka hu-a o kona kapa nani e Ka Mea Hanohano Lady Edith Somerset, a nee loa aku la lakou a noho ma kahi Himeni, a i ka hiki ana’ku imua o kahi a ka Moiwahine i noho ai, alaila, huli ne la ia, a uluulu ae la i ka hu-a o kona kapa, a huli aku la imua i ke alo o ka Moiwahine, a aloha aku la ia ia, alaila, hele aku la ma ka aoao akau o ke kuahu.

            A mahope mai ona ke Duchess o Cambridge, Ka Mea Kiekie Princess Beatrice, Princess Louise, Princess Helena, a mahope o lakou na’Lii kane, Ka Mea Kiekie Prince Authur, a me Leopold, ua huli like lakou a aloha’ku me ka hoomaikai i ka Moiwahine.  Hele like aku la no hoi ia poe Alii, a noho ma ka aoao o ke Duchess o Cambridge.  Mahope mai o ia poe hoea mai ana ka Princess Alice, a aloha aku no hoi i kona makuahine Alii, a mahope mai ona o Ka Mea Kiekie ka Makahiapo a ka Moiwahine, ua hele wale kona helehelena a

            “Me he lama la ka pua lena o ke Koolau,

            Ka pala luhi ehu ma ka uka o ka Ako.”

Ka ua mea o ka wahine maikai ia la, a me ke keiki no ana e alakai ana ma ka lima; aole no he ano maka’u ae ona i ka lehulehu e paapu ana, a i ka hiki ana’ku o ua kaikamahine Alii nei, ka Makahiapo a Victoria, imua o kona makuahine Alii.  Ua kulike ae la na mea a pau iluna, a aloha mai la o Victoria i kana kaikamahine hiapo me ka akaaka mahalo a makua no hoi, e kau ana iluna o kona helehelena, oia ka akaaka mua i hukiia, mai ka papalina Alii mai o ka Moiwahine o Enelani, mai ke komo ana ona iloko o ka Halepule a hiki wale ia manawa, a ma ia wa no hoi, hoomau aku la no ka Moiwahine i ke ku ana iluna, me ka makai aku i ka hele pakahi ana’e o kana mau keiki a noho ma ko lakou wahi ; a i ka pau ana no o na keiki Alii ana i ka noho ilalo ma ko lakou wahi, ku no kela a kiei aku i na keiki ana, me ka helehelena i piha i ka olioli a me ka mahalo, a ua kakuia iluna o kona helehelena ke ano mau o ka olioli i awiliia me ke aloha.

KE KEIKI ALII O ENELANI.

            Hele mai la mamua o ke keiki Alii na Kahu ona, a me na mea e pili ana i kona puali ahi, a me na Luna Kiekie no hoi o ke aupuni, aole nae ia poe i nana’ku i ka lehulehu alii e noho ana ; ua huli aku lakou e hanai i ko lakou mau kii onohi iluna o na helehelena hiehie o ke keiki Alii nona ka la a lakou e hoomanao ana, oia hoi o Prince o Wales.  Ua kahikoia oia i kona aahu Generala Nui, me kona hoailona o ka Kinght [ as printed ] o ke Garter, a ma kona aoao kona kaikoeke ka Prince o Perusia, ke kane a kona kaikuahine, a me kona makuakane ke Duke o Saxe-Coburg, me ke kahiko ano like.  I koke keiki Alii hoomaka ana mai e komo iloko o ka Halepule, me kona mau hoa, aia hoi, hookani mai la na puhi-ohe i ka Leo mele no ka mare ana, a i ka wa i hiki aku ai ma ke alapii, aia hoi, hele maoli mai la no ka Moiwahine imua, a pii aku la no ke keiki Alii me kona mau hoa, a i ka hiki ana aku imua o ka Moiwahine, kulou like aku la lakou me ka hoomaikai aloha aku i ka Moiwahine.  A pau ia, hele loa aku la no ke keiki Alii o Perusia, a me ke Duke o Saxe-Coburg, a ma na noho ma ka aoao Hema o ke kuahu ; a koe hookahi iho la ke keiki Alii o Beritania iluna o ka awai i hoomakaukauia no kona mare ana, kukuli iho la oia a hoomaikai aku la i ka Mea Mana Loa, a ku hookahi mai la no hoi ka Pua Nani o ke Aupuni Beritania, me ka huli aku o kona alo i kona makuahine Moi la.

            He mea mau ka pihoihoi o kekahi poe iloko o ia wa ; aka, o ko ke Alii ana, aole i ano pihoihoi mai.  Aka, me ka mikioi nui, a me ke ano pupuahulu ole no hoi, ku iho la ia, me ka nana aku i na poe a pau e makaikai mai ana, me ka maka hookiekie ole a wiwo ole no hoi, ua ku no na hana a pua ana i hana’i i kona Kulana Kiekie a me kona ano Alii no hoi, a ua kohu maoli no.  I kona aui ana e ma o a maanei, e makaikai aku ana i ka nani nui e waiho ana imua ona, me ka hiehie wale no ka hana ana ; a ua hoohalikeia kana mau hana, a me kona ano, me na hana a me ke ano o kona makuakane Alii i make aku nei.  Ia manawa, puka mai la

KA PUA NANI O DENEMAKA.

            Ua hele a puni i ka hinuhinu o ke Kilika, a me ka hulali a ke daimana, oia ka mea nani loa a ane opiopio loa iloko o kana huakai nani nui e ukali ana mahope ona.  Me ka haalulu ole, aka, me ke ano puiwa nae, nee ae la oia me na maka e kulou ana ilalo, a e alawa ana no hoi i o a ianei, hele malie aku la oia a hiki i ke kuahu; o kona makuakane Alii Prince Karistiana ma kona aoao akau, a ma kona aoao Hema, o Ka Mea Kiekie, ke Duke o Cambridge.  He pua melemele mai mamua pono iho o kona alo.

KA AAHU O KE ALII UI O DENEMAKA,

            Aole o kanamai ka nani o ka lole o ke Alii kaikamahine, ua hoonaniia me ke silika, a me ke dala ua okomokomoia iloko o ke silika keokeo, ke kapa mare hoi o ka nani o Denemaka, ua hele no hoi kona pauku kino a puia i ka nani mau.  O ka hu-a o kona kapa, ua paaia e na kaikamahine alii ewalu, oia hoi na kaikamahine i mare kane ole, no lakou na makahiki mai ka 15, a hiki wale aku i ka 20 makahiki.  Oia na kaikamahine a na Duke, na Earl, na Makuesa, oia hoi na Lii nui o ka aina, ua like ke kahiko a me ke kaulana o ko lakou mau inoa a me ko lakou mau ohana alii, me ke kaulana o na inoa o na Moi kahiko o Enelani.

KA HUI ANA O NA’LII.

            Hele malie aku la ke kaikamahine Alii Alexandra me kana huakai, a hiki i ka awai kahi a ke kane Alii i ku ai, huli aela ia a aloha aku la i ka Moiwahine, a ma ia waua pi-o-o kekahi o na’Lii wahine o kana huakai, a ua kukuli iho kekahi o ia poe, aka, i ko lakou ike ana i ko lakou kuhina, ua ku koke lakou iluna.  A ma ia manawa wale no, i ano pi-o-o ai ke alii kane Prince Wale, me he mea la.

            “Akahi a hai mai i kona eha, ua eha ia,

Ke eha wale la no iloko ka eha lima ole a ke aloha,

A kakou no e ike ole nei no––e.”

            No ka mea, me he mea la ua hoonioniia ke ana kau malie o kona manao maikai, a ua ho-a-a la i kana mea e hana’ku ai.  Ua nee aku ua Alii nei imua e lalau aku i ke Aliiwahine ana, aka, i ka ike ana’ku ia lakou e aloha ana i ka Moiwahine, kuemi hope hou mai la no kela.  A ma ia manawa iho la no nae, hui mai la ke Aliiwahine me kana kane, a emi hope iki aku la hoi ka poe Alii wahine o kana huakai, aole no nae i manao loa’ku.  Ua lilo no hoi ilaila na maka o na lehulehu a pau e nana ai, i ka hulali o ke gula, a me ke daimana, a me ka ui no hoi o ka poe opipio i kahikoia i ua mau mea nani la, a ua lilo lakou i mea nani nana onohi o ka poe makaikai e hanai ai ia lakou iho.

KA MARE ANA

            I ke ku ana o na’Lii ma ka awai, ia wa meleia mai la kekahi mele hoalohaloha i hakuia e ka Mea Kiekie i aloha nuiia i make aku nei, oia hoi o Prince Albert, kane a Victoria.  Ia manawa, ua hoomakaia ka oihana mare.  E noho ana iloko o ka pa o ke kuahu, he umi o na Bihope Kiekie loa o Enelani.  A ma ka leo moakaka, hoomaka mai la ka Bihopa Nui o Enelani e olelo ana imua o na mea a pau, penei:  “E na mea i aloha nuiia, ua houluuluia mai kakou maanei imua o ke Akua, a me keia anaian, e hoohui ae i keia kane a me keia wahine, ma ka mare hemolele.”  A ninau aku la no hoi au Bihopa Nui nei i na mea e mareia ana, i ka loaa ana ia laua o kekahi mea nana e keakea mai i ko laua mare ana, a no ka pane ole ia ana mai, hooki iho la oia i kana kamailio ana, a haawi mai la o Prince o Wales i ke komo mare ia ia, a hoihoi hou aku la no hoi i ke keiki Alii ; a ma ia manawa, hookomo aku la o Prince o Wales i ke komo mare ma ka lima o kana wahine, a olelo aku la penei :  “Me keia komo au e mare nei ia oe, a me kuu kino e malama aku ai, a me ko’u mau pono a pau o keia ao, ke haawi pu nei au ia oe:  Ma ka inoa o ka Makua, ke Keiki, a me ka Uhane Hemolele.  Amene.”

            A ma ia manawa no hoi, hoike mai la ka Bihopa Nui o Enelani me ka hooiaio mai ma ka inoa o ke Kahikolu Manaloa i haiia’e la, i ka mareia ana o ke keiki Alii me kana wahine, ka pua nani o Denemaka.

            Na ka Mea Kiekie Prince Karistiana i haawi aku i ke kaikamahine Aill i kana kane mare.  I ka wa no i pau ai o ka hai ana a ke Kahuna i na olelo e pili ana i ka hooiaio i ka mare ana o na’Lii, oia ka hora akahi o ka auina la, o ka wa no ia i wawa puni mai ai ka aina i ka leo o na pu, e hooho mai ana ma na wahi a pau i ko lakou leo halulu, e hai mai ana i ka hoailona o ko na’Lii hoohuiia ana ma ke kaula palupalu o ka mare hemolele.

MAHOPE IHO O KA MARE ANA.

hoi hui aku la na huakai o ke Alii kane a me kana wahine, a hiki ma kahi i hookaawaleia no laua.

            Ma ia la, ua puni ka aina i ka olioli, ua hanaiia ka poe ilihuae a pua i na mea ai maikai loa, a ua haawiia no hoi i na poe ilihune a pau o Denemaka, he ahaaina maikai loa––ua ai lakou, ua inu, ua lealea, ua hauoli a lawa, ua ko’u ka puu “i ka wai a ka naulu.”  Oia paha kekahi o na la hanohano loa i hikiia ma ke aupuni o Enelani, mai kona hookumu ana e noho aupuni.  Ua olioli na wahi a pau ma ia mokupuni no, ma Sekotia, Irelani, a me na wahi no a pau e noho nei malalo o ka Moiwahine kanamake Victoriaa ; e like no hoi me ka hauoli a me ka lealea nui i hoikeia ma ke aupuni o ke kane, pela no hoi ka hauoli, a me ke kulaia nui ana ma ke aupuni o ke Alii kaikamahine nana i ako ka pua hanohano o Beritania ; ua pau na poe ilihune o Denemaka i ka hanaiia i na mea ai maikai loa e kolaila Moi, a ua puni maoli no hoi ia mau aupuni i ka hauoli nui.

NA PA I AI AI.

            He gula wale no na pa i aiia’i ka ahaaina mare o na’Lii, a o ke kumukuai o na pa gula a pau ma ka papaaina, he elua miliona dala.  O ka oi keia o ka hanohano.

HOOMALAMALAMAIA.

            Ma ke ahiahi ana iho, ua puni ke kulanakauhale o Ladana, a me na wahi e ae hoi i ka hoomalamalamaia i na ano ahi no a pau.

            Me ke ahiahi loa ana iho no hoi, holo aku na’Lii i mareia’i i ka Hale Alii ma

OSEBONE,

oia ka Hale Alii o ka Moiwahine, ma ka mokupuni Keoke o (Isle of Wight,) malaila paha e hoopau ai i ke ano ohilahila o kana Alii wahine.  Ma Southamhtom [ as printed ] ko laua kau ana iluna o ka moku alii Pairy.  I ka lohe ana mai nei, ua hiki hou ae nei ua mau Alii nei i Ladana, a aia ke noho la i ka poli o ko laua makuahine Moiwahine.

KA NUPEPA KUOKOA

HONOLULU, MEI 30, 1863.

            Ma ka emi ana o na moku Okohola ma ko kakou pae aina nei, he mea oluolu no i ka poe manao i ka pomaikai o keia lahui, ka ike ana i ka mahuahua ana o na aina mahi a me na hana e puka mai ai ka loaa e lako ai ka lahui, mailoko mai o ka lepo o keia Pae Moku Hawaii.

            Iwaena o keia mau hana e waiwai ai keia aupuni, o ke kanu ko paha ka mua, he nui nae ka lilo o ka poe e kukulu Wiliko ana, a mahi i ka aina nui i ke ko.  Nolaila, he pono no i ka poe waiwai ke hapai ia hana.

            O kekahi o na mea ma ia ano, ikomo iloko o keia hana nui, oai ka Mea Hanohano ko ka Moi Kuhina no ko na aina e.  No ka lilo ia ia o ka aina kope mua o G. Rhodes & Co, a me ka aina ko maikai, a nui hoi o Mr C. Titcome (Kale,) a no kona kuai ana hoi i na aina o Kalihikai a me Kalihiwai, ua hiki ia Mr Wyllie ke kukulu i Wiliko Nui.

            Ua paa iho nei no ia ma ke ano nui, a maikai no hoi.  He wili mahu no ia.  Ua oleloia ua hiki ke hana i ke eono, a keu paha na Tona ko i ka la hookahi!  Aia nae ma ka hana ana e akaka ai ia mea.  O ka a we ana i ke ko ma ka Wiliko, oia paha auanei ka mea hakalia, no ka mea he aina ua nui, a nenelu koke na alanui.

            Ma kekahi palapala hoakaka a Mr Wyllie i pai ai, a hoolaha iwaena o na kanaka o kona mau aina, ua ike ia he 50 wahine 150 na kane, e hana nei ma ua aina la, a ua manao ia e hoonui aku na kanaka a i k 200 paha.  He mau haole no kekahi e kokua ana i keia hana nui, a ua nui hoi ka poe mahiai, e hanai mai ai i keia lehulehu paahana.  No ka nui o keia poe malalo o Mr Wyllie ma keia hana nui, ua lilo ia ia ka hana ano koikoi, no ka malama pono ana i keia lehulehu, a hooponopono i ko lakou noho ana i maikai, e pomaikai ai lakou ma ko ke kino, ua pomaikai no ma ka lilo nui o na dala o ka mea nona ka aina, i lako ai lakou.  Eia nae kekahi hemahema o na kanaka Hawaii, ka naaupo ma ka malama ana i ka waiwai i loaa ma lakou lima.

            He mea oluolu ka lohe ana i ko Mr Wyllie manao aloha i na kanaka ona.  O kekahi o na mea e pono ai na kanaka, ana e manao nei oia ka Baneko, a waiho aku ai kela mea keia mea, i kauwahi dala i loaa ia ia, a hiki i ka wa pilikia, alaila, kii aku ia i na $6.00, paha no ka mahina hookai, ina e waiho aku oia i $2.00 paha, i kela mahina keia mahina, ma ua Baneko la, i ka pau ana o ka makahiki hookahi, he $24.00 paha dala, e waiho ana, alaila, ina makemake oia e kukulu i hale nona, a hoolako paha i ka ohana, a ina paha ua mai, hiki ole ke hana, aia he dala e waiho ana e pau ai kona pilikia.  Nolaila, ea, ua akaaka he manao maikai, a aloha keia o ua haku hana nei.

            Eia hou kekahi manao pono a pomaikai loa a Mr Wyllie, ma ua palapala la, o ka hoopaaia o kahi poe keiki kane me na haole kupono, e ao i ka oihana kamana, Mason, Amara, Kupapahu, a ia hana’ku ia hana’ku.  Ina lilo kahi keiki kane i ke ao oihana, a hoopaa loa ia me kona kahu i elima makahiki, a akamai loa ma ia oihana, pomaikai loa ia keiki, ina i loaa ia a ka ai a me ka ia, a me ke kapa wale no, iloko o ia mau makahiki, ua loaa nae ka ike i ka oihana ike, ua maikai maoli ua keiki la.

            Eia hoi keia, ma ka palapala hoakaka a Mr Wyllie i kona poe kanaka, aole oia i manao ma ko ke kino wale no, ua hoakaka aku a paipai aku, a hoopuka aku oia i kona manao maikai no ke ano o ka noho ana e pono ai na kanaka ma ko ke kino, a me ko ka uhane.  Eia kekahi o kana mau olelo.  “Ia oukou no ka Palapala Hemolele.”

            Kuhikuhi aku oia ma ka Olelo Hoano, ma Kinohi 1 : 28.  Mataio 19 : 14.  25 : 41.  Galatia 5 : 19, 20, 21.  A no keia olelo o Paulo ma ua pauku nei o Galatia, penei no kana mau olelo.  “Heaha la na hewa nui elua a Paulo i waiho ai ma ke poo o ka papa helu o na karaima, me ka i aku, o na mea e hana ana ia mau mea, aole loa lakou e komo iloko o ke aupuni o ka lani?”  Alaila, paipai hou aku no oia ma na olele paipai, a penei hoi kekahi oia mau olelo.  “E na kane mare a me na makua hoi, ua makemake anei oukou e hele ka oukou mau wahine a me ka oukou mau kaikamahine iloko o ka hoopai mau loa no ka hana ana i na hana mua elua i paipai ia e Paulo ?  A ua makemake anei oukou e hele malaila, a ua akaka lea ko oukou hele ana, ke kokua aku oukou ia lakou ma ka hana ana i keia mau mea ino wale ?  Aole no o hiki ia’u ke manao he noonoo ole, a makapo hoi oukou i ko oukou mau pomaikai iho, iloko o keia ola ana, a me kela ola ana ma kela aoao o ka laukupapau, i ae wale aku, a kokua aku oukou i ka hana ana o keia mau hewa, a e loaa a e noho me ka palaualelo ma ka uku o ka hewa, a ua olelo mai ka Palapala Hemolele, o ka make ka uku o ka hewa ; a, o ka make aha e na makamaka ?  O ka make o ke kino a me ka make o ka uhane a mau loa aku, a me ka hoopai ana iloko o ke ahi aa mau, a mau loa aku hoi.

            “Ina he mau poe ino o ia ano iwaena o oukou, ke hai aku nei au, he poe kauwa lakou na ke Diabolo :  ke hai e aku nei au ia oukou mamua, ina e kauwa ana lakou na ke Diabolo, aloe no au e olu olu ke noho lakou maluna o ko’u mau aina.  Aole no au e kokua iki aku ana i ka poe ino o ia ano ; ina aole e hiki ia lakou ke haalele i ka hana a Satana, alaila e hele aku no lakou ma kekahi aina e e hana nona ; no ka mea, maluna o ko’u mau aina, ua makemake no au i na kane a me na wahine wale no, he mau kauwa na ke Akua, a i maka’u i ke Akua, a i mahalo aku hoi i ka Moi.”

            O ka hoopili o kekahi poe paahana ma na aina nui e mahi nei i ke ko, ma ke ano pili hewa manuahi, he mea ia e kaumaha nei ka poe a pau i aloha io i ka lahui Hawaii, a i makemake hoi i kona mahuahua ana.  Aole loa ma ka hewa e pii ae ia ka lahui i ka pomaikai o ka noho ana, a me ka makaukau no ka pomaikai hou aku i kela ao aku.

            He mea oluolu loa keia i ka ike ana i keia Kuhina o ko kakou Moi aloha, ka mea a ke Akua i lokomaikai mai ai, a i haawi nui mai ai hoi i na waiwai o keia ao, a i haawi mai hoi i na kanaka he nui malalo ona, e hapai aku ana i kona leo me ka wiwo ole, e kue ana i ka hewa :  Ina no e hapai ana ka poe mea aina a pau i ko lakou leo e like me ia, a hooko maoli hoi ko lakou manao, alaila, ua lilo no lakou i mea e kokua nui ana i ka malu a me ka pomaikai o ka lahui Hawaii.

NA MEA HOU O HAWAII NEI.

            One Kani Hou.––Ua hai mai nei o Ezek.  Kahale o Puuwai Niihau, i ka ikeia ana o kekahi one kani hou ma Kahio ame Keaku, ua like ke kani me ke one o Nohili.  He mea hou loa ka ike ia ana o ia mea ma ia wahi.

            La hanau o ka molo hanova.––Ua hookuweluia na hae o na Kanikela a pau ma ka Poakolu iho nei, o ke kumu hoi o ke kuuia’na o na hae ma na welelau o ka makani, oia no ka hoike ana a na Kanikela i ko lakou aloha hoomaikai.

            Keiki Kupa.––Ke kaumaha nei makou i ka hai aku i ka lehulehu i ka make ana o Henry Hoolulu Pitman, (Pikimana,) ke keiki a Mr. Pikimana, ame Kinoole, o Hilo.  Ua make oia ma ka la 27 o February iho nei.  Iloko ia o ka ohana koa ia manawa, he nui ke aloha no ia keiki kupa i hala aku la.

            Ko o Princeville.––Ua ike iho makou i kekahi mau ko maikai loa, ma ka Halekuai Buke o H. M. Whiney (Wini.) no ka malako mai a ka Mea Hanohano R. G. Wyllie, ma kono aina mahi ko ma Hanalei, e pono i na makamaka kanu ko, ke hele e nana i ua mau ko la.  I kuko iho ai ka naau, a kanu aku i ke ko ano like.  Ua ike pono iho nei makou i ke ko i wiliia ma ia wahi, he maikaikai loa, o ka mea no nae i maikai loa’i o ka nunui o ka pahu i hiki mai nei.

            Ke Kii o Prince o Wales.––O ke kumukuai o ke kii o ke Alii nona ka inoa i haiia’ela, ua uku aku makou he $42.00.  Oia ke kii o ke Alii ia ia i hele ae nei i ka makaikai i Kanada, i kekahi mau makahiki mamua aku nei.  Ma keia mea e ike mai ai ko makou mau makamaka, i ko makou manao ole i ka lilo no na mea e makemakeia na e ko makou mau poe heluhelu pepa, o ka makou mea manao nui no, ka imi i na mea a pau e ka ana i ka makemakeia mai e oukou.

            Na Luna o ka Pikipika.––Ua lohe mai makou, ua hoopaiia kekahi mau luna o ka Pakipika, no ka mawae ana i ke dala, ame ka hana pololei ole ana no hoi.  Ua mahai wale mai makou o ke kumu i make ai o ka Pakipika o ka apikiia o ke dala e kekahi mau Luna ona, he pono ole loa ka hana ana o ua poe, a me ka poe no a pau i hoonohoia a mau hope no ka Pakipika paha, a Nupepa Kuokoa paha, ke hana pololei ole lakou, e like me ka hana ana mai nei a keia poe.  E pai ana makou i ka inoa o ua poe’la i apiki mai ne i ke dala o ka Hoku Pakipika.

            Ka La Hanau o Victoria.––Ma ka la Sabati, o ka pule i hala iho nei, ka la 24 o Mei, oia ka la hanau o ka Moiwahine Victoria, ka Moiwahinekane make o Enelani, Irelani, ame Sekotia, a Emeperesa hoi no na Inia: no ka ili ana o ka la hanau o ke Alii ma ka la pule, nolaila, ua hoopanee ia ka hoomanao ana a ma ka Poakahi ae.  Ma ia la, ua uluwehi na pahuhae o Honolulu nei, i na hae o na aupuni a pau.  A na kipa aku no hoi na haole Beritania ame na Kanikela a pau o na aina e ma keia aupuni, ame na haole e ae no hoi, e haawi aku i ko lakau hoomaikai aloha i ke Kuhina o Enelani, e noho nei ma ke alo Alii o keia aupuni.  Malaila na Moi ame kekahi o kona mau Alii, ka Lunakanawai o ka Aha Kiekie, ame ko ka Moi mau Kuhina, ame kekahi mau Luna Aupuni a e no hoi-

KA LETA A VICTORIA I NA MOI HAWAII.––

            Ua hoikeia mai i kekahi o makou, ka palapala a ka Moiwahine Victoria, i ko kakau mau Moi aloha, e pili ana i ka hoike mai i kona kaumaha, ame ke aloha menemene no hoi, i ka ilihia ana iho o ka poino iluna o ke keiki Alii Haku o Hawaii, ka mea aloha nui i lawei’ku e ko ke Akua lokomaikai.  A ua hai pu mai no hoi i kona ike a me ka maopoopo i ke kaumaha o na Moi no ka laua kamalei i naue e aku nei, no ka mea, ua komo oia iloko o ke kanikau no ka make ana o kana kane, anolaila, ua maopoopo lea iaia ka eha weliweli i loa’hia mai ai i na Moi, no ka mea, iloko oia, o ia helu hookahi.  Eia nae ka mea a kakou e hoomaopopo aku o ka mea hilu loa no hoi ia, na ka Moiwahine victoria ponoi no i kakau, i ua palapala la.  He mea hanohano loa keia, i hanaia mai nei i ko kakou aupuni, ma o ko kakou mau Moi’la.

            Keiki Kupanaha.––Wahi a B. S. K. Olulona, hanauia he keiki kupanaha, ma ka la 28 o Aperila iho nei, ma Kauahone, Huelo, Maui, a penei no nae kona olelo.

            “Ua hanau mai ua keiki nei i ka la 28 o Aperila, a penei kona ano, ma ke kua he puka nui, ua aono paha iniha ke ana puni, o ka uha akau ua pili pu me ka lima akau, o ke kulanaaoao ma ka aoao hema, hua lala’ku la hoi imua, o ka ili ua like me ke kala ka ili ka kalakala, a me ko ka mano; a o kona ano, ano e loa, aole wahi mea a pilipili aina mai.  Eia nae aole i ola loa ua keiki nei, ua hoi aku ua keiki, kupanaha nei, i ka mea oi loa’ku o ke kupanaha.”

            Hale pau i ka Uwila.––Kakau mai o S. K. Mauliola o Halehaku, Hamakualoa, Maui, i kekahi leta ia makou, e hai mai ana ia i ka pau ana o kekahi hale ma ia wahi i ka Uwila, a penei no kana mau olelo.

            “Ma ka la 8 o Mei, oia ka Poalima ma ka auina la oia la, hiki mai la ka ua nui a me ke kui ana o ka Hekili.  Iloko o ia ua nui ana, pau ae la kekahi hale i ka Uwila, aole nae he kanaka oloko o ua hale nei, elua nae hale e ku pu ana, aole nae i pua ka lua o ka hale i ka Uwila.

            Pomaikai ke koe ana oia hale, ma ia la no, ma ka hale o kekahi kanaka o Nahialuna kona inoa, kui iho la ka Hekili, olelo aku la ua kanaka nei, ‘aole ai o ka hale nei, aia no ka ai i ka nahelehele, he anuanu au ke kii.’  I ka pau ana o kana olelo ana, kui hou iho la ka Hekili a pili pu ka hanu o ua kanaka nei, mai pio kana ahi.”

            MAKE I KA IPUHAO.––He leta ko makou i hiki mai nei na S. B. Kamae o Kawainui Hilo, i kakauia ma ka la 18 o Mei nei.  E hai mai ana i ka make ana o Nahuewai iloko o kekahi ipuhao paila ko ma Kaupakuea, Hilo, a penei no kana mau olelo.

            “Penei ke ano o kona make ana, i ka hapalua o ka po o ka la 15 o Mei nei, ia ia e lawelawe ana ma kana hana e holo ana mauka, makai, a liuliu iki, pahee oia iloko o ka ipuhao, a lohe o Kanakaole i kana uwe, ‘Auwe !  Auwe !! make au, make au,’ holo koke aku la o Kanakaole, ame Elemakule, aue Mahi, kona kaikuaana hanauna, e kokua ia ia i pakele iki kona ola.  A ua make oia i ka la 16 ae no o keia malama, nana aku weliweli launa ole ke ike iho.  He leo kahea keia, e like me na olelo ao mamua ae nei, mai hookuli oukou e ka poe e pilipili aku ana i na hale puhi ko, mai Hawaii a Keawe, a Kauai o Mano, e hoolohe mai o pilikia hou, e like me Nahuewai, i make iho nei a ike ole ka nui.”

            Waikahe.––He leta ka G. W. K. i kakau mai nei ia makou, e hai ma ana i ka hikiia ana o ko lakou wahi e ka waikahe nui, a penei no kana mau olelo.

            “I ka Poalima iho nei, oia ka la 8 o keia malama nei he la ano ua ia; ua paa i na ao eleele, e kui ana ka hekili, e olapa ana ka uila, aka, ma ko makou awaawa nei, oia hoi o Kalihi, aole ua nui loa, o ka lelehuna wale no, a mauka, ua paa mau i ke kipu o ka waikahe, oia ka mea kela loa, e kahe ana i ka moana kai.

            Ua lawe ia mai eia na laau wahie o ka